واکاوی اشتراکات آیین سوگ سیاوش ایرانی با آیین‌های دیونیسیا و آدونیای یونانی

الموضوعات :

الهام خداوندگاری ¹ , سید هاشم حسینی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه نیشابور
2 - دانشیار گروه پژوهش هنر دانشگاه نیشابور

تاريخ الإرسال : 28 الأربعاء , جمادى الثانية, 1445 تاريخ التأكيد : 28 الأحد , رمضان, 1445 تاريخ الإصدار : 12 الثلاثاء , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: اساطیر, آیین‌ها, سوگ سیاوش, آیین دیونیسیا, آیین آدونیا,

ملخص المقالة :

از دیرباز فرهنگ، باور و نوع نگرش جوامع مختلف توسط آیین‌ها بازتاب داده شده است. می‌توان گفت بخش چشم‌گیری از اساطیر جهان به آیین‌های باروری اختصاص دارد که در قالب مرگ و رستاخیز طبیعت تجسم یافته است و در قالب مَرگِ یک ایزد و حیات دوبارة او به نمایش درمی‌آید. سیاوشان، آیین سوگ سیاوش، اسطورة خوشنام ایرانی و جشن حیات دوبارة او در کالبد گیاهی و فرزندش کیخسرو است که مرگ و باززایی ایزد/قهرمان شهیدشونده را همچون چرخة زمان و تحول طبیعت نشان می‌دهد. دیونیسیا و آدونیا، جشنواره‌های آیینی پرستش دیونیزوس و یادبود آدونیس در اساطیر یونان است که به عنوان ایزدان بارورکننده، مناسکی در مرگ و رستاخیزشان برپا ‌می‌شده است. شناسایی وجوه اشتراک آیین سیاوشان با آیین‌های دیونیسیا و آدونیا از اهداف پژوهش حاضر است. در این راستا ابتدا با روش تحلیلی ـ تطبیقی، هر سه آیین بررسی و سپس اشتراکات میان آن‌ها شناسایی و تحلیل می‌شود. مهم‌ترین دلیل انتخاب آیین‌های مذکور، با وجود تفاوتهای فرهنگی و فواصل جغرافیایی، تاثیرگذاری و تاثیرپذیری اساطیر جهان بر یکدیگر است. بنابر یافته‌های تحقیق، از مهم‌ترین اشتراکات سه آیین یادشده، تکرار سالیانة مراسم سوگ و جشن رستاخیز است که با مناسکی همچون شمایل‌گردانی، اعطای قربانی، موسیقی و سوگ‌سرود با محوریت زنان همراه بوده است.

المصادر:

کتابنامه
آیینه‌وند، صادق و نصرالله، حسن، 1427 ه.ق. پژوهشی تطبیقی در اسطوره‌های باروری و رویش سیاوش و آدونیس. دراسات فی العلوم الانسانیه. 13(2)، صص. 8 ـ 1.
ادریسی، مهری، 1383. آیین سوگ سیاوش در نوروز. پیک نور، 2(6)، صص. 12 ـ 2.
الیاده، میرچا، 1385. رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
براکت، اسکار گروس، 1380. تاریخ تئاتر جهان. ترجمه هوشنگ آزادی‌ور. ج1. تهران: مروارید.
بلنیتسکی، الکساندر، 1390. هنر تاریجی پنجکنت. ترجمه عباس علی عزتی. تهران: متن.
بهار، مهرداد، 1386. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
ـــــــــــ ، 1395. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه.
ـــــــــــ ، 1374. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکرروز.
بیضایی، بهرام، 1383. نمایش در ایران. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
پاکباز، رویین، 1393. دایره‌المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
پین‌سنت، جان، 1387. اساطیر یونان. ترجمه باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
پورخالقی چترودی، مهدخت و حق‌پرست، لیلا، 1389. بررسی تطبیقی آیین‌های سوگ در شاهنامه و بازمانده‌های تاریخی مذهبی سوگواری در ایران باستان. ادب و زبان، (24)، صص. 86 ـ 63.
ثمینی، نغمه و خزایی، محمد، 1382. آیین و ادبیات مقدمه‌ای بر خاستگاه هنر نمایش. کتاب هنر، (55 و 56)، صص. 85 ـ 70.
حصوری، علی، 1378. سیاوشان. تهران: چشمه.
خجسته، فرامرز و حسنی جلیلیان، محمدرضا، 1389. تحلیل داستان سیاوش بر بنیاد ژرف‌ساخت اسطورة الهة باروری و ایزد گیاهی. تاریخ ادبیات، (64)، صص. 96 ـ 77.
خسروی، رکن‌الدین، 1367. از آدونیس تا سیاوش. چیستا، (48 و 49)، صص. 775 ـ 767.
دادخواه تهرانی، مریم و زاهدی، فریندخت، 1391. بررسی الگوی قربانی میترائیستی و دیونیزوسی در نمایشنامة شاه لیر. تئاتر، (48)، صص. 150 ـ 121.
دورانت، ویلیام جیمز، 1379. تاریخ تئاتر. گردآوری و تدوین عباس شادروان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دیکسون کِندی، مایک، 1390. دانشنامه اساطیر یونان و روم. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
ذبیح‌نیا عمران، آسیه و کریمی، نجمه، 1398. بررسی تطبیقی تراژدی سیاوش در ایران و آراگِقِتسیک و شامیرام در ارمنستان. فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، (51)، صص. 449 ـ 423.
راهگانی، روح انگیز، 1387. تاریخ نمایش، تئاتر و اسطوره در عهد باستان. تهران: قطره.
رحمانی، ریحانه، قائمی، فرزاد و پورخالقی چترودی، مهدخت، 1401. بررسی تطبیقی ساختار آیینی نوروز سیاوشان و آکیتو برمبنای نظریه اسطوره و آیین. جستارهای نوین ادبی، (217)، صص. 25 ـ 1.
DOR: 10.22067/JLS.2022.74073.1213
رویانی، وحید و حاتمی‌نژاد، منصور، 1394. سیاوش و اسطوره بازگشت جاودانه. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 11(40)، صص. 261-239.
DOR: 20.1001.1.20084420.1394.11.40.8.0
ژیران، ف؛ لاکوئه، گ و دلاپورت، ل، 1375. اساطیر آشور و بابل. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: فکرروز.
شافعی، کیوان، خالندی، انور و قادرنژاد، مهدی، 1397. بازخوانی آیین سوگ سیاوش و تعزیه امام حسین(ع) (بر مبنای تحلیل نگاره‌های مربوط به سوگ سیاوش در آسیای مرکزی و اثری از (حسین زنده‌رودی). پژوهش زبان و ادبیات فارسی، (49)، صص. 94 ـ 71.
شکیبی ممتاز، نسرین، 1389. جایگاه سیاوش در اساطیر. متن‌شناسی ادب فارسی، (5)، صص. 116 ـ 101.
فریزر، جیمزجورج، 1388. شاخة زرین (پژوهشی در جادو و دین). ترجمه کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
قائمی، فرزاد، 1392. از رپیهوین تا سیاوش (تحلیل اسطوره‌شناختی ساختار آیینی داستان سیاوش بر مبنای الگوی هبوط ایزد رپیهوین و آیین‌های سالانة مرگ و تولد دوباره در فرهنگ ایران). جستارهای نوین ادبی، (183)، صص. 86 ـ 61.
DOI: 10.22067/JLS.V46I4.25298
قائمی، فرزاد، 1393. نقد و تحلیل ساختار آیینی اسطوره سیاوش (مقایسه سیاوش ـ سیاوشان با تراژدی ـ دیونیسیا بر مبنای نظریة اسطوره و آیین). نقد ادبی، (25)، صص. 184 ـ 153.
کریستین‌سن، آرتور، 1363. نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان. ترجمه احمد تفضلی و ژاله آموزگار. تهران: نشر نو.
گریمال، پیر، 1391. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه احمد بهمنش. تهران: امیرکبیر.
گیلانی، نجم‌الدین، اکبری، مرتضی و یاری، سیاوش، 1396. بررسی تحلیلی و تطبیقی سوگ‌آیین‌های لری و کردی با سنت سوگواری در شاهنامه. نشریه ادبیات تطبیقی، 9(17) ، صص. 183 ـ 205.
گیلانی، نجم‌الدین و گیلانی، آذرنوش، 1393. سوگ سیاوش و شباهت آن به سوگ‌آیین‌های محلی (لری و کردی). ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 3 (2) ، صص. 203 ـ 182.
DOR: 20.1001.1.2345217.1393.4.1.7.1
مسکوب، شاهرخ، 1357. سوگ سیاوش. تهران: خوارزمی.
معصومی، غلامرضا، 1388. دایره‌المعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. ج1. تهران: سوره مهر.
مولودی آرانی، علی، 1399. شمایل سیاوش، تجسم مادی و تصویری اسطورە‌ی سیاوش در مواد باستانشناسی شرق ایران بزرگ در دوره ساسانی و سه سده نخستین دوران اسلامی. هنرهای صناعی ایران، 3 (1) ، صص. 161 ـ 141.
DOI: 10.22052/3.1.141
نرشخی، محمدبن‌جعفر، 1387. تاریخ بخارا. ترجمه ابونصراحمدبن‌محمدبن‌نصر القبادی. تهران: توس.
نعمت طاووسی، مریم، 1386. بازجست اجزای آیین‌های سیاوشی. مطالعات ایرانی، (12)، صص. 196 ـ 181.
وارنر، رکس، 1386. دانشنامه اساطیر جهان. برگردان ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
همیلتون، ادیت، 1387. سیری در اساطیر یونان و رم. ترجمه عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

English souces
Dubay, N. (2022). Faces of Terracotta and Stone: Masks, Ritual, and Inversion in Ancient Greece and Rome. Play, Masks and Make ـ believe, 75 ـ 95.
Gyldenstrøm, F. (2022). The transformations of Dionysus: chasing the ancient god of wine through History. In Kindred Spirits: Representations of Alcohol in Literature and Film, 21 ـ 45.
Kim, Y. S. (1979). The Garden of Adonis. Journal of the Japanese Institute of Landscape Architects, 42(3), 10 ـ 17.
Kulishova, O. V & Karpyuk, S. G. (2022). The Lenaian Festival at Classical Athens in Sociocultural Context. Вестник Санкт ـ Петербургского университета. История, 67(1), 92 ـ 101.
Reed, J. D. (1995). The sexuality of Adonis. Classical Antiquity, 14(2), 317 ـ 347.


References (In Persian)
Āyīneh-vand, Sādeq and Nasro al-llāh, Hassan. (2006/1427AH). Pažūhešī Tatbīqī dar Ostūrehā-ye Bārvarī va Rūyeše Sīyāvaš va Ādonīs. The Journal of Research in Humanities. 13th Year. No. 2. Pp. 1-8.
Bahār, Mehr-dād. (2007/1386SH). Az Ostūre tā Tārīx. Tehrān: Češme.
Bahār, Mehr-dād. (1995/1374SH). Jostārī Čand dar Farhange Īrān. Tehrān: Fekre Rūz.
Bahār, Mehr-dād. (2016/1395SH). Pažūhešī dar Asātīre Īrān. Tehrān: Āgah.
Belenitskii, Aleksandr Markovich. (2011/1390SH). Honare Tārīxī-ye Panjakent (Monumentalnoe Iskusstvo Pendzhikenta). Tr. by Abbās Aliī Ezatiī. Tehrān: Matn.
Beyzāyī, Bahrām. (2004/1383SH). Namāyeš dar Īrān. Tehrān: Rowšan-garān va Motāle’āte Zanān.
Brokett, Oscar Gross. (2001/1380SH). Tārīxe To’ātre Jahān (History of the Theatre). Tr. by Hūšang Āzādī-var. 1st Vol. Tehrān: Morvārīd.
Christensen, Arthur. (1984/1363SH). Nemūnehā-ye Noxostīne Ensān va Noxostīne Šahrīyār dar Tārīxe Afsānenī-ye Īrānīyān (Les types du rremier homme et du prmier roi dans l'historie legendaire des Iraniens). Tr. by Ahmad Tafazzolyand Žālleh Āmūzegār. Tehrān: Našre Now.
Dād-xāh Tehrānī, Maryam & Zāhedī, Farīn-doxt. (2012/1391SH). Barrasī-ye Olqū-ye Qorbānī-ye Mītrā’īstī va Dīyonīzūsī dar Namāyeš-nāme-ye Šāh Līr. Theater magazine. No. 48. Pp. 121-150.
Dixon Kennedy, Mike. (2014/1393SH). Dāneš-nāme-ye Asātīre Yūnān va Rom (Encyclopedia of Greco-Roman mythology). Tr. by Roqayyeh Behzādy. Tehrān: Tahūry.
Durant, William James. (2000/1379SH). Tārīxe To’ātr (History of the Theatre). Compiled and compiled by Abbās Šād-ravān. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Edrīsī, Mehrī. (2004/1383SH). Āyīne Sūge Sīyāvaš dar Nowrūz. Journal of Peyk Noor. 2nd Year. No. 6. Pp. 2-12.
Eliade, Mircea. (2006/1385SH). Resāleh dar Tārīxe Adyān (Traite d'histoire des religions). Tr. by Jallāl Sattārī. Tehrān: Sorūš.
Frazer, James George. (2009/1388SH). Šāxe-ye Zarrīn (Pažūhešī dar Jādū va Dīn) (The Golden Bough). Tr. by Kāzem Fīrūz-mand. Tehrān: Āgah.
Grimal, Pierre. (2012/1391SH). Farhange Asātīre Yūnān va Rom (Dictionnaire de la mythologic Grecque et Rmaine). Tr. by Ahmad Beh-maneš. Tehrān: Amīr-kabīr.
Gīlāny, Najmo al-ddīn & Akbarī, Mortezā and Yārī, Sīyāvaš. (2017/1396SH). Barrasī-ye Tahlīlī va Tatbīqī-ye sūge-āyīnhā-ye Lorī va Kordī bā Sonnate Sūgvārī dar Šāh-nāme. Scientific Journal of Motaleate Tatbighi-e Honar. 9th Year. No. 17. Pp. Doi: 183-205.20.1001.1.2345217.1393.2.1.7.1.
‎Guirand, Felix‬ and Delaporte, Louis Joseph. (1996/1375SH). Asātīre Āšūr va Bābol (‎The myths of Assyria and Babylonia‬). Tr. by Abo la-qāsem Esmā’īl-pūr. Tehrān: Fekre Rūz.
Hamilton, Edith. (2008/1387SH). Seyrī dar Asātīre Yūnān va Rom (Mythology: Timeless tales of Gods and Heroes). Tr. by Abdo al-hosseyn Šarīfīyān. Tehrān: Asātīr.
Hosūrī, Alī. (1999/1378SH). Sīyāvošān. Tehrān: Češmeh.
Ma’sūmy, Qolām-rezā. (2009/1388SH). Dāyerato al-ma’ārefe Asātīr va Āyīnhā-ye Bāstānī-ye Jahān. 1st Vol. Tehrān: Sūre-ye Mehr.
Meskūb, Šāhrox. (1978/1357SH). Sūge Sīyāvaš. Tehrān: Xārazmī.
Mowlūdy Ārāny, Alī. (2020/1399SH). Šamāyeleh Sīyāvaš, Tajassome Māddī va Tasvīrī-ye Ostūrehā-ye Sīyāvaš dar Mavāde Bāstān-šenāsī-ye Šarqe Īrāne Bozorg dar Dowre-we Sāsānī va se Sade-ye Noxostīne Dowrāne Eslāmī. Journal of Iranian Handicrafts Studies (Honar-haye Sana'ee-ye Iran). 3rd Year. No. 1. Pp. 141-161. Doi: 10.22052/3.1.141
Naršaxī, Mohammad Ebne Ja’far. (2008/1387SH). Tārīxe Boxārā. Tr by Abū Nasr Ahmad Ebne Mohammad Ebne Nasre al-qobādī. Tehrān: Tūs.
Ne’mat Tāvūsī, Maryam. (2007/1386SH). Bāzjoste Ajāzā-ye Āyīnhā-ye Sīyāvašī. Journal of Iranian Studies. No. 12. Pp. 181-196.
Pāk-baz, Rūyīn. (2014/1393SH). Dāyerato al-ma’ārefe Honar. Tehrān: Farhange Mo’āser.
Pinsent, John. (2008/1387SH). Asātīre Yūnān (Greek mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.
Pūr-xāleqī Čatrūdī, Mahdoxt and Haq-parast, Leylā. (2010/1389SH). Barresī-ye Tatbīqī-ye Āyīnhā-ye Sūg dar Šāh-nāme va Bāz-māndehā-ye Tārīxī Mazhabī-ye Sūgvārī dar Īrāne Bāstān. Journal of Prose Studies in Persian Literature. No. 24. Pp. 63-86.
Qā’emī, Farzād. (2013/1392SH). az Repīhvīn tā Sīyāvaš (Tahlīle Ostūre-šenāxtī-ye Sāxtāre Āyīnī-ye Dāstāne Sīyāvaš bar Mabnā-ye Olgū-ye Hobūt Īzade repīhvīn va Āyīnhā-ye Sālāne-ye Marg va Tavallode Dobāre dar Farhange Īrān. New Literary Studies. No. 183. Pp. 61-86. Doi: 10.22067/JLS.V46I4.25298
Rāhgāny, Rūh-angīz. (2008/1387SH). Tārīxe Namāyeš, To’āte va Ostūre dar Ahde Bāstān. Tehrān: Qatre.
Rahmāny, Reyhāneh & Qā’emī, Farzād & Pūr-xāleqī Čatrūdy, Mahdoxt. (2022/1401SH). Barrasī-ye Tatbīqī-ye Sāxtāre Āyīnīe Nowrūze Sīyāvašān va Ākīto bar Mabnā-ye Nazarīye-ye Ostūre va Āyīn. New Literary Studies. No. 217. Pp. 1-25. Doi: 10.22067/JLS.2022.74073.1213
Rowyānī, Vahīd and Hātamī-nežād, Mansūr. (2015/1394SH). Sīyāvaš va Ostūre-ye Bāz-gašte Jāvedāneh. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 11th Year. No. 40. Pp. 239-261. Doi: 20.1001.1.20084420.1394.11.40.8.0
Šāfe’ī, Keyvān & Xālandy, Anvar and Qāder-nežād, Mahdī. (2018/1397SH). Bāz-xānī-ye Āyīne Sūge Sīyāvaš va Ta’zīyyeh Emām Hosseyn (bar Mabnā-ye Tahlīle Negārehā-ye Marbūt be Sūge Sīyāvaš dar Āsīyā-ye Markazī va Asarī az (Hosseyn Zendeh-rūdy). Research in Persian Language & Literature. No. 49. Pp. 71-94.
Šakībī Momtāz, Nasrīn. (2010/1389SH). Jāygāhe Sīyāvaš dar Asātīr. Textual Criticism of Persian Literature. No. 5. Pp. 101-116.
Samīnī, Naqme and Xazāyī, Mohammad. (2003/1382SH). Āyīn va Adabīyyāt Moqaddamehī bar Xāst-gāhe Honare Namāyeš. Journal of Art book. No. 55 & 56. Pp. 70-85.
Warner, Rex. (2008/1386SH). Dāneš-nāme-ye Asātīre Jahān (Encyclopedia of world mythology). Tr. by Abo al-qāsem Esma’īl-pūr. Tehrān: Ostūre.
Xojaste, Farāmarz and Hassanī Jalīlīyān, Mohammad-rezā. (2010/1389SH). Tahlīle Dāstāne Sīyāvaš bar Bonyāde Žarf-sāxte Ostūre-ye Elāhe-ye Bārvarī va Īzade Gīyāhī. Literature History. No. 64. Pp. 77-96.
Xosravī, Rokno al-ddīn. (1988/1367SH). az Ādonīs tā Sīyāvaš. Chista magazine. No. 48 & 49. Pp. 767-775.
Zabīh-nīyā Omrān, Āsīyyeh and Karīmī, Najmeh. (2019/1398SH). Barrasī-ye Tatbīqī-ye Terāžedī-ye Sīyāvaš dar Īrān va Ārāgeqetsīk va Šāmīrām dar Armanestān. Scientific Journal of Motaleate Tatbighi-e Honar. No. 51. Pp. 423-449.