تحلیل رفتار شخصیّت‌های اصلی داستان « زال و رودابه» بر اساس الگوی «سفر قهرمان»

الموضوعات :

محسن شفیعی بافتی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان)
محمود مدبری ² (استاد دانشگاه شهید باهنر کرمان)
نجمه حسینی سروری ³ (دانشیار دانشگاه شهید باهنر کرمان)

تاريخ الإرسال : 09 الأحد , ربيع الثاني, 1443 تاريخ التأكيد : 26 الأربعاء , محرم, 1444 تاريخ الإصدار : 27 الجمعة , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: سفر قهرمان, زال, تشرّف, گذار, رودابه,

ملخص المقالة :

سفر قهرمان نظریۀ مشهور جوزف کمپبل است که با تأثیر از نظرات یونگ و با بهره‌گیری از نظرات ون جنپ بنا نهاده شده است. کمپبل سه مرحلۀ جدایی، تشرّف و بازگشت را به همراه زیرمجموعه‌هایشان برای الگوی خود در نظر گرفته است. این الگو و الگوهای دیگری که با تأثیر از آن پدید آمده‌اند پایه و مبنای نقد کهن‌الگویی است. در این مقاله داستان زال و رودابه شاهنامۀ فردوسی بر اساس این الگو به روش تحلیلی و توصیفی بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که داستان زال و رودابه، در کلیّات با الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل تطابق دارد اما در جزئیات و زیرمجموعه‌ها با الگوی ذکر شده اختلافاتی دارد. در این داستان مرحلۀ زیرمجموعۀ شکم نهنگ دیده نمی‌شود، در مرحلۀ تشرّف وسوسه‌گری وجود ندارد که بازدارندۀ زال از ادامۀ سفر باشد و در مرحلۀ بازگشت مورد یا مواردی برای امتناع از بازگشت، فرار جادویی، رسیدن کمک و عبور از آستان بازگشت، دیده نمی‌شود.

المصادر:

اسماعیلی، حسین. 1389. «داستان قوم‌شناسی زال» در «تن پهلوان و روان خردمند». به کوشش شاهرخ مسکوب. چ3. تهران: طرح نو.

امیدسالار، محمود. 1399. «زال». در فردوسی و شاهنامه‌سرایی. به کوشش جلال خالقی مطلق و دیگران. به سرپرستی اسماعیل سعادت. ج1. چ2. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی با همکاری نشر سخن.

بلوکباشی، علی. 1370. «پدیدارشناسی مناسک تشرّف». نشر دانش. ش65، صص45ـ38.  

بهار، مهرداد. 1395. «از اسطوره تا تاریخ». چ9. تهران: چشمه.

پانوف. میشل، پرن. میشل. 1368. فرهنگ مردم شناسی. ترجمه اصغر عسگری خانقاه. تهران: ویس.

ثعالبی نیشابوری، ابومنصور عبدالملک. 1368. تاریخ ثعالبی. ترجمه محمد فضائلی. تهران.

جابز،گرترود. 1397. فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور. ترجمه محمدرضا بقاپور. چ2. تهران: اختران.

جقتایی، صادق و محمد انصاری پویا. 1394. «تحلیل کهن الگویی داستان زال و رودابه». پژوهشنامۀ ادب غنایی. ش24، صص76ـ59.  

جهازی، ناهید. 1398. آیین‌ها و نمادهای تشرّف و رازورزی در افسانه‌های ایرانی. تهران: بهین.

حسینی، مریم و نسرین شکیبی ممتاز. 1393. «تحلیل روان‌شناختی دعوت و طلب و نقش آن در آشناسازی و تشرّف قهرمان». زبان و ادبیات فارسی، ش76، صص50ـ27. 

ذبیحی، رحمان و پروین پیکانی. 1395. «تحلیل کهن الگوی سفر قهرمان در داراب‌نامۀ طرسوسی بر اساس الگوی جوزف کمپبل». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب. ش45. صص118ـ91. 

رحیمی، ابوالقاسم و زهرا شیردل. 1392. «آیین تشرّف زال، فریدون و کیخسرو؛ آیین رازآموزی جادوگران و داروگران». مطالعات ایرانی. ش24. صص174ـ153. 

ستاری، جلال. 1395. اسطورۀ عشق و عاشقی در چند عشق‌نامه فارسی. چ2. تهران: میترا.

سلامت‌باویل، لطیفه. 1398. «تحلیل اسطورۀ زال در شاهنامه بر اساس نظریات یونگ». شفای دل. ش3. صص61ـ39. 

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1379. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. چ1، تهران: جیحون.

صدری‌زاده، نگین، محمود مدبری و محمدرضا صرفی. 1399. «واکاوی سفر اسطوره‌ای سفر «قهرمان درون» قصۀ بهرام و گل‌اندام با تکیه بر نظریۀ جوزف کمپبل، پیرسون وکی‌مار». فرهنگ و ادبیات عامه. ش33، صص301ـ277. 

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‌الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمپبل در هفت‌خوان رستم». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش32. صص122ـ102.

عرب‌نژاد، زینب و اسحاق طغیانی. 1395. «ریخت‌شناسی داستان‌های عاشقانه شاهنامه». متن‌شناسی ادب فارسی. ش31، صص38ـ23. 

کریستن‌سن،آرتور. 1393. کیانیان. ترجمه ذبیح الله صفا. چ8. تهران: علمی و فرهنگی.

کمپبل، جوزف. 1398. قدرت اسطوره. ترجمه عباس مخبر. چ15. تهران: مرکز.

ـــــــــــــ .1399. قهرمان هزارچهره. ترجمه شادی خسروپناه. چ11. مشهد: گل‌آفتاب.

کوپر، جیسی. 1380. فرهنگ مصوّرنمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.

مزداپور، کتایون. 1354. «نشانه‌های زن‌سروری در چند ازدواج داستانی در شاهنامه». فرهنگ و زندگی. ش19 و 20. صص121ـ94. 

فردوسی، ابوالقاسم. 1396. شاهنامه. پیرایش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن.

مقدسی، مهناز. 1399. رودابه. در فردوسی و شاهنامه‌سرایی. به کوشش جلال خالقی مطلق و دیگران. به سرپرستی اسماعیل سعادت. چ2. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی با همکاری نشر سخن.

نولدکه، تئودور. 1399. حماسۀ ملی ایران. ترجمه بزرگ علوی. تصحیح فرهاد اصلانی. تهران: نگاه معاصر.

هال، جیمز. 1397. فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. چ8. تهران: فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1383. انسان و سمبول­هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چ4. تهران: جامی.

Arab-nežād, Zeynab va Toqyānī, Eshāq. (2016/1395SH). “Rīxt-šenāsī-ye Dāstānhā-ye Āšeqāne-ye Šāh-nāme”. Journal of Persian Literature Textology. No. 31. Pp. 23-38.

Baha̅r, Mehrda̅d. (2016/1395SH). “az Ōstoūre ta̅ Ta̅rīx”. 9^th ed. Tehrān: Češme.

Boloūk-ba̅ši̅ Alī. (1991/1370SH). “Padīda̅r-šena̅si̅-ye Mana̅seke Tašarrof”. Dāneš. No 65. Pp. 38-45.

Campbell, Joseph. (2019/1398SH). Qodrate Ōstoūre (the power of myth). Tr by Abbās Moxber. 15^th ed. Tehrān: Markaz.

Campbell, Joseph. (2020/1399SH). Qahrema̅ne Heza̅r Čehre (The hero with a thousand faces). Tr by Ša̅di̅ Xosrow-pana̅h. 11^th ed. Mašhad: Gole Āfta̅b.

Christensen, Arthur Emanuel. (2014/1393sh). Ki̅yāni̅yān (Les kyanides). Tr. by Zabīho al-llāh Safā. 8^th ed. Tehrān: Elmī va Farhanqi̅.

Chevalier, Jean. Gheerbrant, Alain. (2000/1379SH). Farhange Nema̅dha̅. (...‎Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes). Tr. by Sūda̅be Faza̅yeli̅. 1^st ed. Tehrān: Jeyhoūn.

Cooper. J. C. (2001/1380SH). Farhange Mosavvare Nema̅dha̅-ye Sonnatī. (an illustrated encyclopedia of traditional symbols). Tr. by Mali̅he Karba̅si̅yān. 1^st ed. Tehra̅n: Farša̅d.

Esmā’i̅lī, Hoseyn. (2010/1389SH). “Dāsta̅ne Qowm Šenāsi̅-ye Za̅l” dar Tane Pahlawa̅n va Rawa̅ne Xerad-mand”. With the effort of Šāhrox Meskoūb. 3^rd ed. Tehrān: Tarhe Now.

Ferdowsī. (2017/1396SH).

Hall, James. (2018/1397SH). Farhange Nega̅rehi̅-ye Nema̅dha̅ dar Honare Šarq va Qarb (Illustrated dictionary of symbols in Eastern and Western art).Tr. by Roqayye Behza̅di̅. 8^th ed. Tehra̅n: Farhange Mo'a̅ser.

Hoseyni̅ Maryam and Šaki̅bi̅ Momta̅z, Nasrīn. (2014/1393SH) “Tahli̅le Rava̅n-šenāxti̅-ye Da’vat wa Tallab va Naqše a̅n dar Āšena̅-sa̅zi̅ va Tašarrofe Qahrema̅n”. Half-Yearly Persian language and literature. No. 76. Pp. 27-50.

Jaha̅zi̅ Na̅hi̅d. (2019/1398SH). A̅yi̅nha̅ va Nema̅dha̅-ye Tašarrof wa Rāz-warzi̅ dar Afsa̅neha̅-ye Īra̅ni̅. Tehrān: Behīn.

Jobes, Gertrude. (2018/1397SH). Farhange Sambolha̅, Asa̅ti̅r va Folklor (Dictionary of mythology, folklore and symbols). Tr by Mohammad-rezā Baqā-pūr. 2^nd ed. Tehrān: Axtarān.

Joqatāyi̅ Sādeq and Ansa̅ri̅ Po̅yā Mohammad. (2015/1394SH). “Tahli̅le Kohan Olgūī-ye Da̅sta̅ne Za̅l va Rūda̅be. journal of lyrical literature researches. No. 24. Pp. 59-76.

Jung, C. G. (Carl Gustav). (2004/1383SH). Ensa̅n va Sambolha̅-yaš (Man and his symbols). Tr. by Mahmoūd Solta̅ni̅-yeh. 4^th ed. Tehra̅n: Ja̅mi̅.

Mazda̅-pūr Katāyūn. (1975/1354SH). “Neša̅neha̅-ye Zan-sarvari̅ dar Čand Ezdeva̅je Da̅sta̅ni̅ dar Ša̅h-na̅me”. Culture and life. No 19&20. Pp. 94-121.

Moqaddasī Mahna̅z. (2020/1399SH). Rūda̅be dar Ferdowsī va Ša̅h-na̅me Sarāyi̅. With the Effort of Jalla̅l Xaleqī Motlaq and Others. Advisor  Esmā’i̅l Sa’a̅dat. 2^nd ed. Tehrān: academy of Persian language and literature & soxan publication.

Noldeke Theodor. (2020/1399SH). Hema̅se-ye Melli̅-ye Īrān (‎The Iranian national epic, or, the shahnameh). Tr. by Bozorg Alavi̅. Ed. by Farhād Aslānī. Tehrān: Nega̅he Mo'a̅ser.

Omīd-sālār. Mahmūd. (2020/1399SH). “Za̅l” dar Ferdowsī va Ša̅h-na̅me Sarāyi̅. With the Effort of Jalla̅l Xāleqī Motlaq and Others. Advisor  Esmā’i̅l Sa’a̅dat. 1^st Vol. 2^nd ed. Tehrān: Academy of Persian language and literature & soxan publication.

Panoff, Michel.           Perin, Michel. (1989/1368SH). Farhange Mardom Šena̅si̅ (dictionary of anthropology). Tr by Asqar Ašgari̅ Xānqa̅h. Tehrān: Weys.

Rahi̅mi̅ Abo al-qa̅sem and Šīr-del Zahrā. (2013/1392SH). “A̅yi̅ne Tašarrofe Za̅l, Fereydūn va Key-xosrow; Āyi̅ne Ra̅z-a̅mūzi̅-ye Jādū-gara̅n wa Da̅rū-gara̅n”. Journal of Iranian studies. No. 24. Pp. 153-174.

Sa’a̅lebī Neyša̅būri̅, Abū-mansūr Abdo al-malek. (1989/1368SH). Ta̅rīxe Sa'a̅lebi̅. Tr. by Mohammad Faza̅'eli̅. Tehrān.

Sadri̅-za̅de Negi̅n and Modabberi̅ Mahmūd and Sarfi̅ Mohammad-reza̅. (2000/1399SH). “Va̅ka̅vi̅-ye Safare Ōstūreh-i̅-ye Safare “Qahremāne Darūn” Qesse-ye Bahra̅m va Qol-anda̅m ba̅ Tekye bar Nazari̅ye-ye Joseph Campbell, Carol Pearson va keymar". Culture and folk literature. No. 33. Pp. 277-301.

Salāmate Bāvīl, Latīfe. (2019/1398SH). “Tahlīle Ōstūre-ye Zāl dar Šāh-nāme bar Asāse Nazarīyāte Jung”. Shafai Del magazine. No. 3. Pp. 39-61.

Satta̅ri̅ Jalla̅l. (2016/1395SH). Ōstūre-ye Ešq va Āšeqī dar Čand Ešq-nāme-ye Fārsi̅. 2^nd ed. Tehrān: Mi̅tra̅.

Ta̅heri̅ Mohammad and A̅qa̅-ja̅ni̅ Hami̅d. (2013/1392SH). “Tabyi̅ne Kohan Ōlgūye Safare Qahrema̅n bar Asa̅se Āra̅ye Jung va Campbell dar Haft-xa̅ne Rostam”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 32. Pp. 102-122.

Zabi̅hi̅ Rahma̅n and Peyka̅ni̅ Parvi̅n. (2014/1395SH). “Tahli̅le Kohan Ōlgū-ye Safare Qahremān dar Da̅ra̅b-na̅me-ye Tarsūsi̅ bar Asāse Ōlgūye Joseph Campbell”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 45. Pp. 91-118.