واکاوی مفهوم نظربازی در شعر خواجوی کرمانی و شاه نعمت‌الله ولی

الموضوعات :

محمد سنجری نژاد ¹ , ابوالقاسم رادفر ² , حمید طبسی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت

تاريخ الإرسال : 26 الأحد , شعبان, 1441 تاريخ التأكيد : 20 السبت , ذو القعدة, 1441 تاريخ الإصدار : 05 الثلاثاء , صفر, 1442

الکلمات المفتاحية: معشوق, خواجوی کرمانی, نظربازی, سروده‌های عرفانی, شاه نعمت‌الله ولی,

ملخص المقالة :

نظربازی از بن‌مایه‌های پربسامد ادبیات عاشقانه و عارفانه است که در آثار بسیاری از بزرگان ادب فارسی، بازتاب قابل‌توجهی دارد. نظربازی نزد عارفان، بیانگر نوعی تجربۀ عرفانی است تجربه‌ای که عارف در عشق و عرفان به جایی می‌رسد که به هرچه می‌نگرد، خدا و جلوه‌های او را می‌بیند و با آن‌ها نظربازی می‌کند. از جملۀ این عارفان، خواجوی کرمانی و شاه نعمت‌الله ولی است که نظربازی در اشعار آن‌ها، قابل تقسیم به نظربازی عرفانی و زمینی است. هدف از این جستار، مقایسه و تبیین تشابه و تفاوت مفهوم نظربازی در دیدگاه این دو شاعر است که با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی این موضوع پرداخته شده است. حاصل پژوهش حاکی از آن است که شاه نعمت‌الله ولی با نظر به چهرۀ زیبارویان، تصویری از زیبایی خداوند را می‌نگرد و نظر او مبنای جسمی ندارد، اما خواجوی کرمانی، اساس و فلسفۀ بهره‌مندی انسان از نعمت بینایی را نظربازی و دیدن معشوق مجازی می‌داند به گونه‌ای که بخش اعظمی از ابیات مربوط به نظربازی او، خطاب به معشوق زمینی است.

المصادر:

کتابنامه

قرآن کریم.

آسیابادی، علی‌محمد. 1388. «در نظربازی حافظ». پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی. س3. ش2. صص.136-109.

آشوری، داریوش. 1389. عرفان و رندی در شعر حافظ. تهران: مرکز.

باباطاهر. 1347. دیوان اشعار. تصحیح وحید دستجردی. چ4. تهران: ابن‌سینا.

برزگر خالقی، محمدرضا. 1391. شاخ نبات حافظ. چ6. تهران: زوار.

خواجوی کرمانی، محمدبن علی. 1369. دیوان اشعار. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: پاژنگ.

دادبه، اصغر. 1396. «نظربازی از عصر سعدی تا عهد حافظ». جستارهای ادبی. دورة10. ش1. صص 69-46.

دهخدا، علی‌اکبر. 1377. لغتنامه دهخدا. زیر نظر محمد معیۀ و سیّدجعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.

راستگو، سیّدمحمد. 1385. «نظربازی». مجلۀ مطالعات عرفانی. ش3. صص 177-145.

رضایی، نسیم. 1395. «بررسی مفهوم نظربازی در شعر حافظ و مقایسة آن با سلمان ساوجی، خواجوی کرمانی، شاه نعمت‌الله ولی و کمال خجندی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1383. تصوف ایرانی از منظر تاریخی. ترجمة مجدالدین کیوانی. تهران: سخن.

زمان احمدی، محمدرضا. 1384. «حدیث رندی و نظربازی در ادب عرفانی». فصلنامۀ تخصصی زبان و ادبیات. س1. ش4. صص 25-11.

ستاری، جلال. 1375. عشق صوفیانه. چ2. تهران: مرکز.

سعدی، مصلح‌الدین. 1385. غزل‌های سعدی. تصحیح غلام‌حسین یوسفی. تهران: سخن.

سعیدی، گل بابا. 1383. فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن‌عربی. تهران: شفیعی.

شاه نعمت‌الله ولی. 1389. دیوان اشعار. تصحیح بهمن خلیفه بناروانی. تهران: نیک‌فرجام.

شمیسا، سیروس. 1381. شاهدبازی در ادب پارسی. تهران: فردوس.

کاکایی، قاسم. 1380. «وحدت وجود. تجربه. تمثیل. تعبیر». فصلنامۀ اندیشه دینی. دانشگاه شیراز. دورة2. ش4. صص 112-79.

محمودیان، حمید. 1386. «وحدت وجود و وحدت شهود». فصلنامة عرفان اسلامی. دورة5. ش20. صص 37-67.

معین‌الدینی، فاطمه. 1383. «وحدت وجود و بازتاب آن در اشعار شاه نعمت‌الله ولی». مجموعه مقالات دانشگاه شهید باهنر کرمان. صص 437-427.

نصری، انور. 1383. «جمال‌پرستی در ادب عرفانی». نامه پارسی. ش37. صص 65-51.

نظری، جلیل. 1386. «مفتی ملت اصحاب نظر». علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش51. صص 262-243.

نیازکار، فرح. 1392. «نظربازی سعدی؛ دغدغه گناه». سعدی شناسی. دفتر 4. صص 99-87.

References

Āsīyā-bādī, Alī-mohammad. (2009/1388SH). “Dar Nazar-bāzīye Hāfez”. Journal of Persian Language and Literature. 3^rd Year. No. 2. Pp. 109-136.

Āšūry, Dāryūš. (2010/1389SH). Erfān va Rendī dar Še’re Hāez. Tehrān: Markaz.

Bābā Tāher. (1968/1347SH). Dīvāne Aš’ār. Ed. By Vahīde Dastgerdī. 4^th ed. Tehrān: Ebne Sīnā.

Barzegare Xāleqī, Mohammad-reza. (2012/1391SH). Šāxe Nabāte Hāfez. 6^th ed. Tehrān: Zavvār.

Dādbeh, Asqar. (2017/1396 SH). Nazar-bāzī az Asre Sa’dī tā Ahde Hāfez. Jastārhā-ye Adabī. 10 Vol. No. 1. Pp. 46-69.

Deh-xodā, Alī Akbar. (1998/1377SH). Loqat-nāme-ye Deh-xodā. Advisor: Mohammad Mo’īye & Seyyed Ja’fare Šahīdī. Tehrān: University of Tehrān.

Holy Qor’ān.

Kākāyī, Qāsem. (2001/1380SH). “Vahdate Vojūd. Tajrobe. Tamsīl. Ta’bīr”. Journal of Religious Thought, Shira̅z University. 2^nd Year. No. 4. Pp. 79-112.

Mahmūdīyān, Hamīd. (2007/1386SH). “Vahdate Vojūd va Vahdate Šohūd”. Journal of Islamic Sufism. 5^th Year. No. 20. Pp. 37-67.

Mo’īn al-dīnī, Fāteme. (2007/1386SH). “Vahdate Vojūd va Bāztābe ān dar Āš’āre Šāh Ne’mat al-lāh Valī”. Majmū’e Maqālāte Dānešgāhe Šahīd Bāhonare Kermān. Pp. 427-437.

Nasrī, Anvar. (2004/1383SH). Jamāl-parastī dar Adabe Erfānī. Nāme Pārsī. No. 51. Pp. 51-65.

Nazarī, Jalīl. (2007/1386SH). “Moftī-ye Mellate Ashābe Nazar”. Social Sciences and Humanities, Shiraz University. No. 51. Pp. 243-262.

Nīyāz-kār, Farah. (2013/1392SH). “Nazar-bāzī-ye Sa’dī: Daqdaqe-ye Gonāh”. Sa’dī Šenāsī. 4 Vol. Pp. 87-99.

Rāst-gū, Seyyed Mohammad. (2006/1385SH). “Nazar-bāzī”. Journāl of Mysticāl Studies. No. 3. Pp. 145-177.

Rezāyī, Nasīm. (2016/1395SH). Barrasī-ye Mafhūme Nazar-bāzī dar Še’re Hāfez va Moqāyese-ye Ān ba Salmāne Sāvojī, Xājūye Kermānī, Šāh Ne’mat al-lāh Valī va Kamāle Xojandī.  Master Thesis of Payame Noor University of Tehran.

Sa’īdī, Gol-bābā. (2004/1383SH). Farhange Estelāhāte Erfānī-ye Ebne Arabī. Tehrān: Šafī’ī.

Sa’dī, Mosleho al-dīn. (2006/1385SH). Qazalhā-ye Sa’dī. Ed. By Qolām-hoseyne Yūsefī. Tehrān: Soxan.

Sattārī, Jalāl. (1996/1375SH). Ešqe Sūfīyāne. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Šāh Ne’mat Al-lāh Valī. (2010/1389SH). Dīvāne Aš’ār. Ed. By Bahmane Xalīfe Benārvānī. Tehrān: Nīkū-farjām.

Šamīsā, Sīrūs. (2002/1381SH). Šāhed-bāzī dar Adabe Pārs. Tehrān: Ferdows.

Xājū-ye Kermānī, Mohammad ebne Alī. (1990/1369SH). Dīvāne Aš’ār. Ed. By Ahmade Soheylī-ye Xānsārī. Tehrān: Pāžang.

Zamān Ahmadī, Mohammad-rezā. (2003/1382SH). “Hadīse Rendī va Nazar-bāzī dar Adabe Erfānī”. Specialized Journal of Language and Literature. 1^st Year. N0. 4. 11-25.

Zarrīn-kūb, Abdo al-hoseyn. (2004/1383SH). Tasavvofe Īrānī az Manzare Tārīxī. Tr. by Majdo al-dīn Keyvānī. Tehrān: Soxan.