تحلیل کارکرد اسطوره‌ای معدن‌الدرر شمس‌الدین محمد مرشدی، براساس نظریة جوزف کمپبل

الموضوعات :

رامین محرمی ¹ (هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی)
ثریا کریمی ² (گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی)
مهین پناهی ³ (گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا)

تاريخ الإرسال : 17 الثلاثاء , ربيع الأول, 1442 تاريخ التأكيد : 22 الأحد , شعبان, 1442 تاريخ الإصدار : 12 الثلاثاء , ذو القعدة, 1442

الکلمات المفتاحية: اسطوره, عرفان, سفر قهرمان, کمپبل, معدن‌الدرر,

ملخص المقالة :

بسیاری از مضامین معدن‌الدرر منطبق با مفاهیم اساطیری است و باورهای اساطیری نقش بارزی در شکل‌گیری مطالب این تذکرة عرفانی دارد. این پژوهش به روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی تجربة عرفانی و مراحل سیر و سلوک شیخ حاجی ناصرالدین عمر مرشدی بر مبنای نظریة جوزف کمپبل پرداخته است. هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان سنخیّت مضامین معدن‌الدرر با نظریة جوزف کمپبل و موارد انطباق عرفان با اسطوره است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که قداست اسطوره‌ای قهرمان معدن‌الدرر، همانند ایزدان و دیرینه‌الگوها است. مطابق با نظریة تک‌اسطورة کمپبل، سفر قهرمان معدن‌الدرر در سه مرحلة: عزیمت، تشرف و بازگشت قابل تبیین است. شیخ مرشدی به عنوای قهرمان جستجوگر برای تحقق فردانیت، سفر انفسی خود را با ندای آهو آغاز، و با گذر از آستان و خروج از زهدان غار، تولدی دوباره را تجربه می‌کند و با گذراندن آیین تشرف و بازگشت، به تجلّی مقدّس دست می‌یابد. در پایان سفر انفسی، قهرمان به مقامی فراتر از تضادها دست می‌یابد و خداوند در همه چیز برای او متجلی می‌شود. شیخ مرشدی در تجربة عرفانی خود، الگوهای اساطیری را تکرار می‌کند. بسیاری از حکایت‌های معدن‌الدرر با مؤلفه‌های سفر قهرمان کمپبل همخوانی دارد و تنها در برخی از مؤلفه‌ها جابه‌جایی دیده می‌شود.

المصادر:

قرآن کریم

الیاده، میرچا. 1372. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چ 1. تهران: سروش.

________ . 1381. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمه رویا منجم. چ 3. تهران: علم.

________ .1393. نمادپردازی امری قدسی و هنرها. ترجمة مانی صالحی علامه. گزینش و ویرایش کامبیزپور ناجی. چ 1. تهران: نیلوفر.

چالاک، سارا و ایوب مرادی. 1395. «بررسی جلوه‌های اساطیری در اسرارالتوحید». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش44. صص53ـ83.

حسینی، مریم و بهمنی، کبری. 1393. «تکرارهای اساطیری در کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرازی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش37. صص69ـ109.

حسینی، مریم و نسرین شکیبی ممتاز. 1394. «روانشناسی اسطوره و داستان؛ رویکردی نوین در نقد ادبی». متن‌پژوهی ادبی. س19. ش64. صص7ـ29.

دلبری، حسن و مهری، فاطمه. 1396. «تحلیل تطبیقی حکایت شیخ صنعان بر پایة نظریة تک اسطوره کمپبل با توجه به کهن‌الگوهای یونگ». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). س11. ش3. صص 129ـ148.

رضوی، مریم‌السادات. 1392. «سفر قهرمان در مثنوی مولوی با رویکرد به تک‌اسطوره جوزف کمپبل». استاد راهنما: فاطمه توکلی رستمی. استاد مشاور: بهناز علی‌پور گسکری. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران.

روحانی‌فرد، معصومه، مهدی ماحوزی و شهین اجاق علی‌زاده. 1396. «تحلیل مقام توبه در حکایت پیرزن و ملکشاه مصیبت‌نامه عطار براساس کهن‌الگوی بازگشت قهرمان جوزف کمپبل». فصلنامة عرفان اسلامی. س14. ش53. صص201-230.

شوالیه، ژان و گربران آلن.1384. فرهنگ نمادها. ج1و2. ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.

___________. 1385. فرهنگ نمادها. ج4. ترجمه سودابه فضایلی. چ1. تهران: جیحون.

___________ .1387. فرهنگ نمادها. ج5. ترجمه سودابه فضایلی. چ1. تهران: جیحون.

عمری مرشدی، محمد بن سلیمان. 1383. معدن‌الدرر فی سیرة الشیخ حاجی عمر. به تصحیح و با مقدمه و تعلیقات عارف نوشاهی و معین نظامی. چ 1. تهران: کازرونیه.

فرهانی منفرد، مهدی. 1384. «بازکاوی آگاهی‌های تاریخی در معدن‌الدرر». مجله آینه میراث. س3. ش2. صص170-181.

کمپبل، جوزف. 1377. قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

_______ .1384. قهرمان هزار چهره. برگردان شادی خسروپناه. چ 1. مشهد: گل آفتاب.

گورین، ویلفرد. ال. و همکاران. 1383. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمه زهرا میهن‌خواه. چ4. تهران: اطلاعات.

مالملی، امیدوار. 1399. «مختصری از تمثیلات و مثل‌واره‌ها در معدن‌الدرر. فصلنامه‌ی تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. س12. ش4. صص8-24.

مظفری، حسین. 1388. «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان». دو فصلنامة ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا (س). ش1. صص 149-167.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1382. کشف‌الاسرار و عدةالابرار. ج5. به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت. چ7. تهران: امیرکبیر.

نیک‌پناه، فاطمه. 1398. «جادة آزمون‌ها در قصه‌های عرفانی ایرانی براساس نظریه جوزف کمپبل». مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه. س5. ش1. صص105ـ94.

 

English source

Freud, sigmund. Introductory lectures on psycho-analysis (translated by James Strachey, standard edition, XVI; London: The Hogarth press, 1963, pp.396-397 (Orig. 1916-1917).

Čālāk, Sārā and Morādī, Ayyūb. (2016/1395SH). "Barrasī-ye Jelvehā-ye Asātīrī dar Asrāro al-towhīd" (Study of Mythical Manifestations in the Asrar al-towhid). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 12^th Year. No. 44. Pp. 53-83.

Campbell, Joseph. (2005/1384SH). Qahremāne Hezār Čehre (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow-panāh. 1^st ed. Mašhad: Gole Āftāb.

Campbell, Joseph. (1998/1377SH). Qodrate Ostūre (The Power of myth). Tr. by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.

Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (2005/1384SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 1^st & 2^nd Vol. Tr. by Sūdābeh Fazāyelī. Tehrān: Jeyhūn.

Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (2006/1385SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 4^th Vol. Tr. by Sūdābeh Fazāyelī. 1^st ed. Tehrān: Jeyhūn.

Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. (2008/1387SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). 5^th Vol. Tr. by Sūdābeh Fazāyelī. 1^st ed. Tehrān: Jeyhūn.

Delbarī, Hasan and Mehrī, Fātemeh. (2017/1396SH). Tahlīle Tatbīqī-ye Hekāyate Šeyx San'ān bar Pāye Nazarīye Tak Ostūre Campbell bā Tavajjoh be Kohan Olgūhā-ye Jung (Comparative analysis of Sheikh Sanan's story based on Campbell's theory of monotheism according to Jung archetypes). Research in Mystical Literature (Gohare Gūyā). 11^th Year. No. 3. Pp. 129-148.

Eliade, Mircea. (2014/1393SH). Namād-pardāzī Amrī Qodsī va Honarhā (Symbolism, the sacred, and the arts). Tr. by Mānī Sālehī Allāmeh. Selected and edited by Kāmbīz-pūr Nājī. 1^st ed. Tehrān: Nīlūfar.

Eliade, Mircea. (2002/1381SH). Ostūre, Ro'yā, Rāz (Myths, Dreams, Mystries). Tr. by Royā Monajem. 3^th ed Tehrān. Elm.

Eliade, Mircea. (1993/1372SH). Resāle dar Tārīxe Adyān (Treatise on the History of Religions). Tr. by Jallāl Sattārī. 1^st ed. Tehrān Sorūš.

Farhānī Monfared, Mehdī. (2005/1384SH). Bāz-kāvī Āgāhīhā-ye Tārīxī dar Ma'dano al-dorar (Review of Historical Awareness in Ma'dan al-Dorar). Mirror of Heritage Magazine. 3^rd Year. No. 2. Pp. 170-181.

Guerin, Wilfred L and Others. (2004/1383SH). Rāh-namā-ye Rūy-kardhā-ye Naqde Adabī (A handbook of critical approaches to literature). Tr. by Zahrā Mahīn-xāh. 4^th ed. Tehrān: Ettelā'āt.

Holy Qor’ān.

Hoseynī, Maryam and Bahmanī, Kobrā. (2014/1393SH). "Tekrārhā-ye Asātīrī dar Kašfo al-asrāre Rūzbehāne Baqlī Šīrāzī" (Mythical Repetitions in the Kashf al-Asrar of Roozbehan Baqli Shirazi). Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 10^th Year. No. 37. Pp. 69-109.

Mālmoly, Omīd-vār. (2020/1399SH). Moxtasarī az Tamsīlāt va Masal-vārehā dar Ma'dano al-dorar (A Brief History of Allegories and Parables in Ma'dan al-Dorar). Quarterly Journal of Allegorical Research in Persian Language and Literature. 12^th Year. No. 4. Pp. 8-24.

Meybodī, Abo al-fazl Rašīdo al-ddīn. (2003/1382SH).  Kašfo al-asrār wa Odd'ato al-abrār. 5^th Vol. With the Effort of Alī Asqar Hekmat. Tehrān: Amīr-kabīr.

Mozaffarī, Hoseyn. (2009/1388SH). Kār-kerde Moštarake Ostūre va Erfān (The Common Function of Myth and Mysticism). Two Quarterly Journal of Mystical Literature, Al-Zahra University. No. 1. Pp. 149-167.

Nīk-panāh, Fātemeh. (2019/1398SH). Jāde Āzmūnhā dar Qessehā-ye Īrānī bar Asāse Nazarīye Joseph Campbell (The Road to Tests in Iranian Mystical Stories Based on Joseph Campbell's Theory). Studies in Literature, Mysticism and Philosophy. 5^th Year. No. 1 Pp. 94-105.

Omarī Moršedī, Mohammad Ebne Soleymān. (2004/1383SH). Ma'dano al-dorrar fī Sīrato al-šeyx Hājī Omar (Ma'dan al-Dorar in the biography of Sheikh Haji Omar). Edition, Introduction and comments by Āref Nowšāhī and Mo'īn Nezāmī. 1^st ed. Tehrān: Kāzerūnī-yeh.

Razavī, Maryamo al-sādāt. (2013/1392SH). "Safare Qahremān dar Masnavī-ye Ma'navī bā Rūy-kard be Tak-ostūre Joseph Campbell (Journey of a Hero in Molavi Masnavi with an Approach to Joseph Campbell's Single Myth). Supervisor: Fāteme Tavakkolī Rostamī. Advisor: Behnāz Alī-pūr Kaskarī. MA Thesis. Payame Noor University of Tehran.

Rowhānī-fard, Ma'sūmeh and Māhūzī, Mehdī & Ojāq Alī-zādeh, Šahīn. (2017/1396SH). "Tahlīle Maqāme Tobe dar Hekāyate Pīre-zan va Malek-šāhe Mosībat-nāme Attār bar Asāse Kohan-olgū-ye Bāzgašte Qahremāne Joseph Campbell" (Analysis of the status of repentance in the story of the old woman and the queen Attar's Mosibat nameh based on the archetype of the return of the hero Joseph Campbell). Islamic Mysticism Quarterly. 14^th Year. No. 53. Pp. 201-230.