زندگی و اندیشه‌ شمس تبریزی با تکیه بر وجهه‌ آموزگاری او

الموضوعات :

طاهره قاسمی ¹ , علی محمدی ²

1 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , محرم, 1441 تاريخ التأكيد : 11 الأحد , ربيع الثاني, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: آموزش, پرورش, مقالات, شخصیت شمس, اندیشۀ شمس,

ملخص المقالة :

شمس تبریزی با اینکه از عارفان سرشناس و اندیشمندان بزرگ روزگار خویش بوده، مع‌الاسف، تا روزگار ما و حدود دو سه دهه‌ پیش، جز در حلقه مولانا و یارانش، در تاریخ تصوف، جایگاه شاخصی نداشته است. اطلاعات دربارة او منحصر به مقالات و منابعی است که دربارة آشنایی او با مولوی نگاشته شده است و در مقالات اوست که به اطلاعاتی دقیق‌تر از زندگی او دست می‌یابیم. یکی از این نکته‌ها، رویه آموزگاری اوست. چنان‌چه از قراین پیداست؛ به کودکان قرآن آموزش می‌داده و مدتی به این شغل مشغول بوده است. آنچه از روش تدریس و تعامل او با کودکان به‌دست می‌آید، اگرچه با اصول آموزش و روش‌های تربیتی امروز تفاوت بسیار دارد؛ با‌ این‌ حال، بیانگر دو رویکرد متفاوت است. یکی اینکه تا حدودی روش آموزش و پرورش کودکان را در سده هفتم هجری به ما گوشزد می‌کند؛ دیگر اینکه روش آموزشی و پرورشی شمس را به نحوی برجسته، برای ما مسلم می‌گرداند. روش شمس در تربیت کودکان، با جهان اندیشه‌ها و رویکردهای انتقادی و پرشتاب او، بسیار نزدیک است. روش این مقاله، بر پایة مطالعات کتابخانه‌ای بوده است. در بخش تشریح زندگی شمس، از کتاب‌ها و مقاله‌های علمی و پژوهشی بهره گرفته و بنا بر روش تحلیل محتوا، به رازیابی شخصیت شمس پرداخته است.

المصادر:

آخرت‌دوست، وحید. 1378. مجموعه مقالات همایش بزرگ‌داشت شمس تبریزی. چ1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1370. جام جهان بین. تهران: جامی.

افلاکی، شمس‌الدین احمد. 1362. مناقب‌العارفین. به کوشش حسین یازیجی.ج2و1. چ2. تهران: . دنیای کتاب.

حسینی، داوود. 1391: «مبانی نظری تنبیه از دیدگاه علم روان‌شناسی و اسلام». معرفت. س21. ش174. صص117ـ99.

دین لوئیس، فرانکلین. 1384. مولانا، دیروز تا امروز، شرق تا غرب. ترجمة حسن لاهوتی. تهران: نامک.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1364. سر نی. ج2و1. چ1. تهران: علمی.

ـــــــــــــــــــــ . 1377. پله پله تا ملاقات خدا. چ 6. تهران: علمی.

سپهسالار، فریدون‌بن احمد. 1325. رساله فریدون بن احمد سپهسالار در احوال مولانا جلال‌الدین مولوی. با تصحیح و مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.

شمس تبریزی، محمد. 1349. مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق و مقدمه از احمد خوشنویس. تهران: چاپ زهره.

ـــــــــــــــــــ . 1391. مقالات شمس تبریزی. تصحیح و تعلیق محمد‌علی موحد. ج2و1. چ4. تهران: خوارزمی.

صاحب‌الزمانی، ناصرالدین. 1351. خط 3. تهران: مطبوعاتی عطایی.

طالقانی، محمدعلی. 1379. «شمس تبریزی؛ (ذیلی بر مقالة «این شمس خود کیست...؟»)». مجلة ایران شناسی. س12. ش45. صص138ـ132.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1361. رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی. چ4. تهران: زوار.

قنبری، محمدرضا. 1386. «نگاهی به مکتب‌خانه در ایران». فصلنامة فرهنگ مردم ایران. ش9. صص138ـ120.

کاظمیان، شهاب و شروین خمسه. 1397. «نقش «من نفسانی» در مقالات شمس؛ تجلّی «فرایند آینه» در «ساحت خیالیِ» مؤلف و خصایص «نارسیسیستیِ» آن». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س14. ش50. صص235ـ205.

محمدی، علی. 1389. «بررسی و تحلیل سبک‌شناختی زبانی مقالات شمس تبریزی». مجلة پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. س1. ش2. صص134ـ95.

مرتضایی، جواد. 1389. اندیشه و زبان در مقالات شمس. تهران: علمی و فرهنگی.

موحد، محمدعلی. 1378. باغ سبز (گفتارهایی دربارة شمس و مولانا). تهران: کارنامه.

ـــــــــــــــ . 1375. شمس تبریزی. تهران: طرح نو.

ـــــــــــــــ . 1381. «جایگاه مقالات شمس در ادب و عرفان ایرانی». کتاب ماه و ادبیات و فلسفه. ش61. صص27ـ20.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1385. مثنوی معنوی. تصحیح و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. ج1. چ 3. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ . 1378. کلیات شمس تبریزی. تصحیح و با حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. ج2و1. تهران: امیرکبیر.

مولوی‌نژاد، صالح. 1378. «این شمس خود کیست تا چون مولانایی مرید او گردد». مجله ایران‌شناسی. س11. ش42. صص300ـ285. 

میثمی، فاطمه. 1380. مکتب و مکتب‌خانه در ایران. تهران: اداره کل مطالعات ارتباطی صدا و سیما.

نجمی، ناصر. 1368. دارالخلافه تهران در یک صد سال پیش. تهران: ارغوان.

Refrences

Āxeratdūst, Vahīd. (1999/1378SH). Majmū’e maqālāt-e hamāyeš-e bozorg-dāšt-e šams-e tabrīzī. 1^st ed. Tehrān: Anjoman-e āsār va mafāxer-e Farhangī.

Aflākī, Šamsoddīn Ahmad. (1983/1362SH). Manāqeb al-ārefīn. With the Effort of Hossein Yāzīčī. 1 & 2 Vol. 2^nd ed. Tehrān; Donyā-ye ketāb.

Anjavī Šīrāzī, Abolqāsem, (n.d.). Maktab-e šams, našr-e šams. Tehrān: Elmī.

Balxī, Jalāloddīn Mohamad. (1999/1378SH). Kollīyāt-e šams-e tabrīzī. With the Effort of Badī’ozzamān Forūzānfar. 2 Vol. Tehrān: Amīrkabīr.

Balxī, Jalāloddīn Mohamad. (2006/1385SH). Masnavī ma’navī. Ed. by Badī’ozzamān Forūzānfar. 1^st Vol. Tehrān: Amīrkabīr.

Eslāmī Nadošan, Mohammad Alī. (1991/1370SH). Jām-e jahan-bīn. Tehrān: Jāmī.

Forūzānfar, Badī’ozzamān. (1982/1361SH). Resāle dar tahqīq-e ahvāl va zendegānī-ye mowlānā jalāloddīn mohammad mašhūr be mowlavī. 4^th ed. Tehrān: Zavvār.

Franklin Dean Lewis. (2005/1384SH). Mowlānā, dīrūz tā emrūz, šarq tā qarb (teaching and poetry of Jalal al -Din Rumi ‎Rumi: past and present east and west). Tr. by Hasan Lāhūtī. Tehrān: Nāmak

Hosseinī, Dāvūd. (2012/1391SH). “Mabanī-ye nazarī-ye tanbīh az dīdgāh-e elm-e ravān-šenāsī va eslām”. Ma’refat. Year 21. No. 174. pp. 99-117.

Razī, Ahmad and Mahdīye Feiz. (2006/1385SH). “Tahlīl-e anāser-e dāstānī dar qesse-hā-ye maqālāt-e šams-e tabrīzī”. Fasl-nāme-ye Pažūheš-e Zabān va Adabīyāt-e Fārsī. No. 6. pp. 51-68.

Kāzemīyān, Šahāb and Šervīn Xamse. (2018/1397SH). “Naqš-e man-e nafsānānī dar maqālāt-e šams; tajallī-ye farāyand-e āyene dar sāhat-e xīyālī-ye mo’allef va xasāyes-e narsīsīstī-ye ān”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 14. No. 50. pp. 205-235.

Meysamī, Fāteme. (2001/1380SH). Maktab va maktab-xāne dar īrān. Tehrān: Edāre-ye Koll-e Motāle’āt-e Ertebātī-ye Sedā va Sīmā.

Mohammadī, Alī. (2010/1389SH). “Barresī va tahlīl-e sabk-šenāxtī-ye zabānī-ye maqālat-e šams-e tabrīzī”. Pažūheš-hā-ye Naqd-e Axabī va Sabk-šenāxtī. Year 1. No. 2. pp. 95-134.

Mortezāyī, Javād. (2010/1389SH). Andīše va zabān dar maqālāt-e šams. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Movahhed, Mohammad Alī. (1999/1378SH). Bāq-e sabz (goftār-hā-yī darbāre-ye šams va mowlānā). Tehrān: Kārnāme.

^{______________________________________.} (1996/1375). Šams-e Tabrīzī. Tehrān: Tarh-e now.

^{_______________________________________.} (2002/1381SH). “Jāygāh-e maqālāt-e šams dar adab va erfān-e īrānī”. Ketāb-e Māh-e Adabīyāt va Falsafe. No. 61. pp. 20-27.

Mowlavīnežād, Sāleh. (1999/1378SH). “Īn šams xod kīst tā čūn mowlānāyī morīd-e ū gardad?”. Irān-šenāsī. Year 11. No. 42. pp. 285-300.

Najmī, Nāser. (1989/1368SH). Dār al-xalafe-ye tehrān dar yeksad sāl pīš. Tehrān: Arqavān.

Nozhat, Bahman. (2011/1390SH). “Kīmīyāgarī-hā-ye šams (tahlīlī az oslūb-e bayān va sāxtār-e tajāreb-e erfānī-ye šams-e tabrīzī) ”. Nāme-ye Farhangestān. Year 4. No. 12. pp. 23-51.

Qanbarī, Mohammad Rezā. (2007/1386SH). “Negāhī be maktab-xāne dar īrān”. Fasl-nāme-ye Farhang-e Mardom-e Īrān. No. 9. pp. 120-138.

Razī, Ahmad and Mahdīye Feiz. (2006/1385SH). “Tahlīl-e anāser-e dāstānī dar qesse-hā-ye maqālāt-e šams-e tabrīzī”. Fasl-nāme-ye Pažūheš-e Zabān va Adabīyāt-e Fārsī. No. 6. pp. 51-68.

Sepahsālār, Fereydūn ebn-e Ahmad. (1946/1325SH). Resāle-ye Fereydūn ebn-e ahmad Sepahsālār dar ahvāl-e mowlānā Jalāloddīn mowlavī. Ed. by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Eqbāl.

Sāhebazzamānī, Nāseroddīn. (1972/1351SH). Xatt-e 3. Tehrān: Atāyī.

Šams-e Tabrīzī, Mohammad. (2012/1391SH). Maqālāt. Ed. by Mohammad Alī Movahhed. 1 & 2 Vol. 4^th ed. Tehrān: Xārazmī.

^{_____________________________________.} (1970/1349SH). Maqālāt. Ed. by Ahmad Xošnevīs. Tehrān: Zohre.

Tāleqānī, Mohammad Alī. (2000/1379SH). “Šams-e tabrīzī (zeylī bar maqāle-ye īn "šams xod kīst?")”. Irān-šenāsī. Year 12. No. 45. pp. 132-138.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1998/1377SH). Pelle pelle tā molāqāt-e xodā. 6^th ed. Tehrān: Elmī.

^{_________________________________.} (1985/1364SH). Serr-e ney. 1 & 2 Vol. 1^st ed. Tehrān: Elmī.