بررسی تطبیقی قبض و بسط عرفانی در متون آموزشی صوفیه تا قرن هشتم هجری

اویسی, عبدالعلی; واثق عباسی, عبدالله; علی پور, اسماعیل

رقم المقالة : MMLQ-1610-1331 (R1) زيارة : 121 الصفحة: 13 - 47

نوع المخطوط: ابحاث

بررسی تطبیقی قبض و بسط عرفانی در متون آموزشی صوفیه تا قرن هشتم هجری

الموضوعات :

عبدالعلی اویسی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان)
عبدالله واثق عباسی ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان)
اسماعیل علی پور ³ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان)

تاريخ الإرسال : 03 الإثنين , جمادى الثانية, 1439 تاريخ التأكيد : 03 الإثنين , جمادى الثانية, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الأحد , جمادى الأولى, 1439

الکلمات المفتاحية: تصوّف, بسط, قبض, اصطلاحات عرفانی, احوال,

ملخص المقالة :

قبض و بسط عرفانی، منشأ قرآنی دارد و تا قرن هشتم هجری قمری در متون آموزشی صوفیه محل بحث بوده است. غالب مؤلفان این منابع معتقدند که قبض و بسط از جانب حق بر قلب سالک وارد می‌شود و از جملۀ احوال به شمار می‌رود. در این پژوهش، سعی شده است تا ضمن نشان‌ دادن سیر تحوّل تاریخی قبض و بسط در متون آموزشی صوفیه به بررسی موارد تشابه، اختلاف و مسئلة تأثیر و تأثر و طرح دیدگاه‌های ممتاز و شاخص راجع به قبض و بسط بر پایة روش‌شناسی عرفان تطبیقی پرداخته شود. پرسش اصلی تحقیق این است که قبض و بسط در سیر تحوّل تاریخی‌شان در متون آموزشی صوفیه، چقدر از معانی قاموسی خود فاصله گرفته و زمینه‌های معنایی و دلالت‌های مفهومی آن‌ها چگونه گسترش و تغییر یافته ‌است؟ با توجه به بسامد بالای کاربرد اصطلاحات قبض و بسط در ادبیات عرفانی فارسی، پژوهش حاضر موجب خواهد شد تا هنگام خوانش متون عرفانی، تأویل‌ها و تحلیل‌های درستی از دیدگاه‌ها و سخنان موجود در آن‌ها انجام گیرد.

المصادر:

قرآن کریم.

آملی، شمس‌الدین محمد بن محمود. 1381. نفائس الفنون فی عرایس العیون. به کوشش میرزا ابوالحسن شعرانی. تصحیح سید ابراهیم میانجی و هدایت الله مسترحمی. تهران: اسلامیه.

ابرقوهی، شمس‌الدین ابراهیم. 1364. مجمع البحرین. به کوشش نجیب مایل هروی. تهران: مولی.

ابن عربی، محمد بن علی. 1385. الفتوحات المکیة فی معرفة اسرار المالکیة و ملکیة. ترجمة محمد خواجوی. تهران: مولی.

ابوسعید خرّاز، احمد بن عیسی. 1391. شرح کتاب الصدق. شرح و ترجمة مریم شعبانزاده. ویراستار محمدعلی زهرازاده. مشهد: مرندیز.

الفتی تبریزی، حسین بن احمد. 1377. رشف الألحاظ فی کشف الألفاظ (فرهنگ نمادهای عرفانی در زبان فارسی). تصحیح و توضیح نجیب مایل هروی. چ 2. تهران: مولی.

جرجانی، علی بن محمد. 1306 ق. کتاب التعریفات. تهران: ناصرخسرو.

خواجه عبدالله انصاری. 1372. مجموعه رسائل خواجه عبدالله انصاری. به کوشش محمد سرور مولایی. ج 1. تهران: توس.

ــــــــــــــــــــ . 1389. منازل السائرین. ترجمه عبدالغفور روان‌فرهادی. به کوشش محمدعمار مفید. چ 3. تهران: مولی.

رضایی، فخرالدین و لیلا هاشمیان. 1389. «تأملی در قبض و بسط عارفانه»، عرفانیات در ادب فارسی. پاییز. دورۀ 1. ش 4. صص 72- 79.

روزبهان بقلی، روزبهان بن ابی‌نصر. 1374. شرح شطحیات: شامل گفتارهای شورانگیز و رمزی صوفیان. به کوشش هنری کربن. تهران: کتابخانة طهوری.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1389. مشرب‌الارواح (مقامات عارفان): هزار و یک مقام از مقامات عارفان. ترجمه و شرح قاسم میرآخوری. تهران: آزادمهر.

سجادی، سید جعفر. 1339. فرهنگ مصطلحات عرفا و متصوفه. تهران: کتاب‌فروشی بوذرجمهری مصطفوی.

ــــــــــــــــــ . 1366. فرهنگ معارف اسلامی. چ 2. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.

السرّاج الطوسی، أبی‌نصر عبدالله بن علی. 2001 م/ 1421 ق. اللمع فی تاریخ التصوّف الاسلامی. تصحیح مصطفی الهنداوی. بیروت: دار الکتب العلمیه.

سهروردی، شهاب‌الدین. 1372. عوارف المعارف. ترجمة ابومنصور اصفهانی. به کوشش قاسم انصاری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی‫.

صادقی شهپر، علی. 1387. «روش‌شناسی عرفان تطبیقی». پژوهشنامة ادیان. پاییز و زمستان. س 2. ش 4. صص 75 - 100.

عبّادی، قطب‌الدین ابوالمظفر منصور بن اردشیر. 1368. صوفی‌نامه (التصفیة فی احوال المتصوفة). تصحیح غلامحسین یوسفی. چ 2. تهران: سخن و علمی.

عبدالرزاق کاشانی، عبدالرزاق بن جلال‌الدین. 1376. اصطلاحات الصوفیه. ترجمة محمد علی مودود لاری. به کوشش گل‌بابا سعیدی. تهران: س‍ازمان ت‍ب‍ل‍ی‍غات اس‍لامی، حوزه هنری، دفتر مطالعات دینی هنر‫.

عزالدین کاشانی، محمود بن علی. 1372. مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة. به کوشش جلال‌الدین همایی، چ 4. تهران: مؤسسة نشر هما.

عین‌القضات همدانی. 1362. نامه‌های عین‌القضات همدانی. به کوشش علی‌نقی منزوی و عفیف عسیران. تهران: کتاب‌فروشی منوچهری.

قشیری، عبدالکریم بن هوازن. 1383. رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر. چ 8. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

گوهرین، سید صادق. 1367. شرح اصطلاحات تصوف. تهران: زوّار.

نجم‌الدین کبری. 1993. فوائح الجمال و فواتح الجلال. به کوشش یوسف زیدان. الکویت: دار‌سعاد الصباح.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. 1389. کشف‌المحجوب. به کوشش محمود عابدی. چ 5. تهران: سروش.

References

Holy Qurān.

Abarqūhī, Šams al-dīn Ebrāhīm. (1985/1364 SH). Majma-ol Bahreyn. With the Effort of Najīb Māyel Heravī. Tehrān: Mowlā.

Abbādī, Qotb al-din Abol Mozaffar Mansūr ebn-e Ardešīr. (1989/1368 SH). Sufīname (Al-Tasfīye fī ahval-e al-motesavvefah). Ed. by Qolām Hossein Yusefī. 2^nd ed. Tehrān: Soxan va Elmī.

Abdol Razzāq Kāšānī. (2010/1376 SH). Estelāhāt al-Sufīyeh. Tr. by Mohammad Alī Modūd Lārī. With the Effort of Golbābā Sa’īdī. Tehrān: Īslamīc Propagation Organization, Department of Art Religious Studies.

Abū Sa’īd Xarrāz, Ahmad ebn-e Īsā. (2012/1391 SH). Šarh-e ketāb-ol sedq. Translation & Explanation by Maryam Ša’bānzāde. Ed. by Mohammad Alī Zarāzāde. Mašhad: Marandīz.

Al-Sarrāj al-Tusī, Abīnasr Abdollāh ebn-e Alī. (1421 AH). Al-loma' fī tarīx al-tasavvof al-eslamī. Ed. by Mostafā Al-Hendāvī. Beirūt: Dār al-kotob al-Elmīyeh.

Āmelī, Šams al-dīn Mohammad ebn-e Mahmūd. (2001/1381 SH). Nafā’es-ol fonūnn fī arayes-ol oyūn. With the Effort of Mīrzā Abolhasan Ša’rānī. Ed by Seyyed Ebrāhīm Miyānjī & Hedāyat allāh Mostarhemī. Tehrān: Eslamīye.

Ebn-e Arabī, Mohammad ebn-e Alī. (2006/1385 SH). Al-fotūhāt-ol-Makkīyat Fī Ma’refat-ol asrar-ol mālekīyat va molakīyat. Tr. by Mohammad Xowājavī. Tehrān: Mowlā.

Eynolqozzāt Hamedānī. (1983/1362 SH). Nāme-hā-ye eynolqozzāt Hāmedānī. 2^nd Vol. With the Effort by Alīnaqī Monzavī and Afīf Oseyrān. Tehrān: Zavvār.

Ez-od-din Kāšānī, Mahmūd ebn-e Alī. (2006/1372 SH). Mesbāh al-hedāye va Meftāh al-kefāye. With the Effort of Jalāl al-dīn Homāī. 4^th Ed. Tehrān: Homā.

Goharīn, Seyyed Sādeq. (1988/1367SH).Šarh-e estelahāt-e tasavvof. Tehrān: Zavvār.

Hojvīrī, Abol-hasan Alī. (2009/1388 SH). Kašf-ol mahjūb. Ed. by Mahmūd Ābedī. 5^th ed. Tehrān: Sorūš.

Jorjānī, Alī ebn-e Mohammad. (1306 AH). Ketāb al-ta’rīfāt. Tehrān: Nāser Xosrow.

Najm al-dīn Kobrā. (1993/1372 SH). Favā’eh al-jamāl va favāteh al-jalāl. With the Effort of Yūsef Zeidān. Kuwait: Dār-e Sa'ād al-Sabāh.

Olfatī Tabrīzī, Hossein ebn-e Ahmad. (1993/1372 SH). Rašf al-alhāz fī kašf al-alfāz (farhang-e namād-hā-ye erfānī dar zabān-e fārsī). Edition and Explanation by Najīb Māyel Heravī. 2 ^nd ed. Tehrān: Mowlā.

Qušeyrī, Abdolkarīm ebn-e Hawāzen. (2004/1383 SH). Tarjome-y resāle-ye qošeyrī-ye. Tr. by Abū Alī Hasan ebn-e Ahmad Osmānī. With the Effort, Edition and Explanation by Badī’al-zamān Forūzānfar. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rezāyī, Faxr al-dīn & Leila Hāšemiyān. (2010/1389 SH). "Ta'molī dar bast va qabz-e erfānī", Journal of Basic Language and Literature & Persian literature and mysticism. No 4. Pp. 72- 79.

Ruzbahān-e Baqlī, Rūzbahān ebn-e abīnasr . (2010/1389 SH). Mašreb-ol arvāh. (Maqāmāt-e ārefān: hezār va yek maqām az maqāmāt-e arefān. Translation & Explanation by Qāsem Mīrāxorī. Tehrān: Āzādmehr.

___________________________________. (1995/1374 SH). šarh-e šathiyāt. Ed. by Henri Corbin. Tehrān: Ketābxane Tahurī.

Sādeqī Šahpar, Alī. (2008/1387 SH). "Raveš-šenāsī-ye erfān-e

Sajādī, Seyyed Ja’far . (19871366 SH). Farhang-e ma’āref-e eslamī. 2^nd ed. Tehrān: Šerekat-e Mo’alefān va Motarjemān-e Īrān.

_||_