شقاوت و شکنجه در اساطیر و حماسه‌های ایرانی (با تکیه بر شاهنامۀ فردوسی)

الموضوعات :

صادق جقتایی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولایت

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , رمضان, 1439 تاريخ الإصدار : 07 الثلاثاء , رمضان, 1439

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, دین, ایران باستان, شکنجه, شقاوت,

ملخص المقالة :

شکنجه از قدیمی‌ترین پدیده‌های زندگی اجتماعی و سیاسی بشر است. تاریخ ملل مملو از اعمال شنیع و ننگین انسان‌ها است که غالباً به مرگ دردناک همنوع می‌انجامیده؛ شقاوت‌ها‌یی همچون مُثله کردن، سوزانیدن، پوست بازکردن، شکنجۀ نُه مرگ، و جز آنها. شگفت‌آور است دانستن اینکه دین‌ورزان نیز گاه در همسویی با ارباب قدرت، مُهر تأیید بر چنین رفتارهایی می‌نهاده‌اند. نویسندۀ این جستار بر آن است تا با روشی توصیفی ـ تحلیلی ضمن اشاره‌ای گذرا به چند و چون شکنجه در ایران باستان، آن را در برخی آثار حماسی فارسی به ویژه شاهنامه بررسی کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که به گواهی شاهنامه، در ایران پیش از اسلام، انواع شکنجه به انگیزه‌های مختلف اِعمال می‌شده و فردوسی با تمام دلبستگی به فرهنگ ایران، از بیان این نقاط تاریک تاریخ ایران فروگذار نکرده است. دیگر آنکه سخت‌ترین شکنجه‌ها در پی اتّحاد قدرت‌مندان و دین‌ورزان، برای سرکوب مخالفان و دست‌یابی به مشروعیت و قدرت بیشتر، اِعمال می‌شده است.

المصادر:

ابونیا، فرحناز. 1385. «زندان، از ابتدا تا پایان دورۀ قاجاریه (1)»،نشریۀ اصلاح و تربیت، ش 51. صص 43-41.

ارداویراف‌نامه.1372. به کوشش فیلیپ ژینیو. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار. چ 1. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران- انتشارات معین.

اسدی طوسی، علی بن احمد. 1354. گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی. چ2. تهران: طهوری.

بریان، پی‌یر. 1377. تاریخ امپراتوری هخامنشیان. ترجمۀ مهدی سمسار. ج1. تهران: زریاب.

بهار، مهرداد. 1375. ادیان آسیایی. چ 2. تهران: چشمه.

پروکوپیوس. 1391. جنگ‌های پارسیان:ایران و روم. ترجمۀ محمّد سعیدی. چ 5. تهران: علمی و فرهنگی.

دورانت، ویل. 1387. مشرق زمین گاهوارۀ تمدن. ج 1. ترجمة احمد آرام و دیگران. چ13. تهران: علمی و فرهنگی.

دینکرد کتاب سوم (دفتر یکم).1381. ترجمه و آوانویسی فریدون فضیلت.  چ 1. تهران: فرهنگ دهخدا.

راوندی، مرتضی. 1382. تاریخ اجتماعی ایران. ج 9. تهران: روزبهان.

رضی، هاشم. 1381. دانشنامۀ ایران باستان. تهران: سخن.

زمانی، حسین. 1385. «روند مناسبات دینی و سیاست در ایران باستان با تکیه بر دورۀ ساسانیان»، فصلنامۀ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، پاییز. ش2. صص 83-55.

ـــــــــــ . 1386. «شاه آرمانی در ایران باستان و بایستگی‌های او»، فصلنامۀ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﺎرﻳﺦ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد محلات، س 2. ش 7. صص 138-123.

طبری، محمد بن جریر. 1385. تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. ج1. چ7. تهران: اساطیر.

عطایی رازی (عطاء بن یعقوب). 1382. برزونامه. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

غفاری فرد، عباسقلی. 1392. تاریخ سخت‌کشی. چ2. تهران: نگاه.

فردوسی، ابوالقاسم. 1391. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. چ4. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

قاظیها، فاطمه. 1385. «فرمان فتحعلی‌شاه مبنی بر آزار و شکنجۀ همسر و عروس صادق‌خان شقاقی در ملأ عام»، بخارا. ش50.

کریستنسن، آرتور. 1382. ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. به کوشش حسن رضایی باغ بیدی. چ 3. تهران: صدای معاصر.

مجیدزاده، یوسف. 1380. تاریخ تمدن بین‌النهرین. ج 3. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مرادی غیاث آبادی، رضا. 1380. کتیبه‌های هخامنشی [ویرایش دوم]. چ2. شیراز: نوید شیراز.

ــــــــــــــــــــــ . 1384. بیستون: کتیبۀ داریوش بزرگ. چ 3. شیراز: نوید شیراز.

میران، ژاک. 1353الف. «شکنجه از قدیمی‌ترین پدیده‌های تاریخ بشر است». ترجمۀ هادی خراسانی. وحید. ش126. صص 201- 195.

ــــــــــ . 1353ب. «شکنجه از قدیمی‌ترین پدیده‌های تاریخ بشر است». ترجمۀ هادی خراسانی. وحید. ش127. صص 349-343.

ــــــــــ . 1353ج. «شکنجه از قدیمی‌ترین پدیده‌های تاریخ بشر است». ترجمۀ هادی خراسانی. وحید. ش 128. صص 398- 394.

ــــــــــ 1353د. «شکنجه از قدیمی‌ترین پدیده‌های تاریخ بشر است». ترجمۀ هادی خراسانی. وحید. ش 129. صص505-500.

میلر، ویلیام مک الوی. 1382. تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران. ترجمۀ علی نخستین. تهران: اساطیر.

هینتس، والتر. 1386. داریوش و ایرانیان (تاریخ فرهنگ و تمدن هخامنشیان: کتاب اوّل و دوم). ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: ماهی.

یارشاطر، احسان. 1383. تاریخ ایران کمبریج. ترجمۀ حسن انوشه. ج3. قسمت اول. چ4. تهران: امیرکبیر.

English Sources

Ardāy Virāf Nāma (Zoroastrian Persian narrative). (2009/1388 SH). Ed. Dārīuš Kārgar. Uppsala: Uppsala University Publications.

 

English Sources

Ardāy Virāf Nāma (Zoroastrian Persian narrative). (2009/1388 SH). Ed. Dārīuš Kārgar. Uppsala: Uppsala University Publications.

 

 

References

Abūnīyā, Farahnāz. (2006/1385 SH). “Zendān, az ebtedā tā pāyān-e dore-ye qājārī-ye (1)". The Journal of Eslāh va Tarbīyat. No. 51. Pp. 41-43.

Ardāvīrāf Nāme. (1993/1372 SH). Ed. by Philippe Gignoux. Translation and Research by Žāleh Āmūzgār. Tehrān: Anjoman-e Īrān-šenāsī-ye Farānse & Moīn.

Asadī Tūsī, Abūnasr Alī ebn-e Ahmad. (1975/1354SH). Garšāsb-nāme.  With the Effort and Edition by Habīb Yaqmā’ī. 2 ^nd  ed. Tehrān: Tahūrī.

Atāyī Rāzī, Xāje Amīd Atā ebn-e yaqūb. (2003/1382 SH). Borzū-nāme.  Ed. By Mohammad Dabīr sīyāqī. Tehrān: Anjoman-e Āsār va Mafāxer-e Farhangī.

Bahār, Mehrdād. (1996/ 1375 SH). Adīyan-e āsīyāyī. 2^nd ed. Tehrān: Češme.

Briant, Pierre. (1998/ 1377 SH). Tārīx-e emperātūrī-ye haxāmanešīyan (Histoire de l'empire perse de cyrus a Alexander). Tr. by Mahdī Semsār. Vol. 1. Tehrān: Zaryāb.

Christensen, Arthur. (2003/1382 SH). Īrān dar zamān-e sāsānīyān  (L’Iran sous les Sassanid, 2 eme). Tr. by Rašīd Yāsemī. 3^rd ed. Tehrān:Sedāy-e Mo’āser.

Dīnkard, Ketāb-e Sevom (Daftar-e yekom). (2002/1381 SH).   Tr. By Fereydūn Fazīlat. First ed. Tehrān: Entešārāt-e Farhang-e Dehxodā.

Durant, William James. (2008/ 1387 SH). Mašreq zamīn: gāhvāre-ye tamaddon (Our Oriental Heritage). Vol. 1. Tr. by Ahmad Ārām et al. 13^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2012/1391 SH). šāhnāmeh. ed. Jalāl Xāleqī Motlaq. 4^th ed. 8^th Vol. Tehrān: Markaz-e Dāyerat-ol-Ma’āref-e Bozorg-e Eslāmī.

Hinz, Walther. (2007/1386 SH). Dārīyūš va īrānīyān (Cyrus der grosse) (Tārīx-e farhang va tamaddon-e haxāmanešīyān: ketāb-e avval va dovvom). Tr. by Parvīz  Rajabī. Tehrān: Māhī.

Majīdzādeh, Yūsef. (2001/1380 SH). Tārīx-e tamaddon-e bein ol-nahrein. 3^rd Vol. Tehrān: Markaz-e Našr-e Dānešgāhī.

Miller, William McElwee. (2003/1382 SH). Tārīx-e kelīsā-ye qadīm dar emperātūrī-ye rūm va īrān. Tr. by Alī Naxostīn. Tehrān: Asātīr.

Miran, Jacques. (1974/1353 SH. a). “Šekanje az qadīmī-tarīn padīde-hā-ye tārīx-e bashār ast (Torture is one of the oldest phenomena in human history)”. Tr. by Hādī Xorāsānī. Journal of Vahīd. No. 126. 

____________. (1974/1353 SH. b). “Šekanje az qadīmī-tarīn padīde-hā-ye tārīx-e bashār ast (Torture is one of the oldest phenomena in human history)”. Tr. by Hādī Xorāsānī. Journal of Vahīd. No. 127.

____________. (1974/1353 SH. c). “Šekanje az qadīmī-tarīn padīde-hā-ye tārīx-e bashār ast (Torture is one of the oldest phenomena in human history)”. Tr. by Hādī Xorāsānī. Journal of Vahīd. No. 128.

____________. (1974/1353 SH. d). “Šekanje az qadīmī-tarīn padīde-hā-ye tārīx-e bashār ast (Torture is one of the oldest phenomena in human history)”. Tr. by Hādī Xorāsānī. Journal of Vahīd. No. 129.

Morādī Qīyasābādī, Rezā. (2001/1380 SH). Katībe-hā-ye haxāmanešī. 2^nd ed. Šīrāz: Navīd-e Šīrāz.

____________________. (2005/ 1384SH). Bīstūn: katībe-ye dārīyūš-e bozorg. 3^rd ed. Šīrāz: Navīd-e Šīrāz.

Procopius. (2012/ 1391 SH). Janghā –ye pārsīyān: īrān va rūm (Roman-Presian Wars). Tr. by Mohammad Sa’īdī. 5^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Qaffārī Fard, Abbāsqolī. (2013/1392 SH). Tārīx-e saxt-košī. 2^nd ed. Tehrān: Negāh.

Qāzīhā, Fāteme. (2006/1385 SH). “Farmān-e fathalīšāh mabnī bar āzār va šekanje-ye hamsar va ‘arūs-e sadeq xan-e šaqāqī dar mala’-e ‘ām”. Boxārā. No.50.

Rāvandī, Mortezā. (2003/1382 SH). Tārīx-e ejtema’ī -ye īran.Vol.9. Tehrān: Rūzbehān.

Razī, Hāšem. (2002/1381 SH). Dāneš-nāme –ye īrān-e bāstān. Tehrān: Soxan.

Tabarī, Mohammad ebn-e Jarīr. (2006/1385 SH). Tārīx-e tabarī. Tr. by Abolqāsem Pāyande. Vol. 1. 7^th ed. Tehrān: Asātīr.

Yāršāter, Ehsān. (2004/1383 SH). Tārīx-e cambridge (History of Cambridg). Tr. by Hasan Anūše. Vol. 3 (1). 4^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Zamānī, Hossein. (2006/1385 SH). “Ravand-e monasebāt-e dīnī va sīyasat dar īrān-e bāstān bā tekye bar dore-ye sāsānīyan”. Quarterly Journal of Tārīx. Azad University, Mahallāt Branch. No. 2. Pp 55-83.

_____________. (2007/1386 SH). “Šāh-e ārmānī dar īrān-e bāstān va bāyestegī-hā-ye ū”. Quarterly Journal of Tārīx. Azad University, Mahallāt Branch.Year  2. No.7. Pp. 123-138.

.