گونه‌شناسی منشاء مرگ در اساطیر جهان

الموضوعات :

سید سعید رضا منتظری ¹ , حسین صابری ورزنه ²

1 - استادیار ادیان و عرفان دانشگاه تهران
2 - استادیار ادیان و عرفان دانشگاه تهران

تاريخ الإرسال : 15 السبت , جمادى الثانية, 1439 تاريخ التأكيد : 12 الثلاثاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ الإصدار : 25 الجمعة , ربيع الأول, 1441

الکلمات المفتاحية: اسطوره, خدا, انسان, مرگ, گونه‌شناسی,

ملخص المقالة :

اسطوره‌ها که به نحوی حکایتِ ورود عناصر مینوی (خیر یا شرّ) به ساحت انسانی هستند، مضامین متفاوتی را به تصویر می‌کشند و سخنان بسیاری را می‌توان از آن‌ها استنباط کرد. در این میان، اسطوره‌هایی وجود دارد که به منشاء اموری همچون منشاء جهان، منشاء انسان، منشاء داروها، منشاء گیاهان و منشاء حیوانات و... می‌پردازند، مرگ نیز بخشی از این سنخ را به خود اختصاص می‌دهد. اسطوره‌های منشاء مرگ دارای انواع گوناگون و لایه‌های متفاوتی هستند و در میان فرهنگ‌های مختلف می‌توان نشانه‌هایی از آن‌ها را یافت. از این جهت، تحقیق در گونه‌شناسی چنین اسطوره‌هایی می‌تواند راه را برای تحلیل دقیق‌تر اسطوره‌های ملل هموارتر سازد و هدف از این تحقیق نیز رسیدن به گونه‌شناسی اسطوره‌های منشاء مرگ در اساطیر اقوام و ملل مختلف است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی تطبیقی نشان دهندة آن است که این اسطوره‌ها به دو نوع انسان‌مدار (انسان آگاهانه یا ناآگاهانه موجب ورود مرگ به زندگی می‌شود) و غیرانسان‌مدار (موجودی غیرانسانی موجب چنین رخدادی می‌گردد) تقسیم می‌شوند که هر یک از این دو گونه نیز دارای تقسیمات متفاوتی هستند.

المصادر:

قرآن کریم.

عهد جدید. 1397. ترجمة پیروز سیّار. تهران: نی.

عهد عتیق. 1393. ترجمة پیروز سیّار. تهران: هرمس.

الیاده، میرچا. 1390. اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.

امامی، خدیجه و دیگران. 1394. مرگ و زندگی از منظر زبان، اسطوره و تاریخ. تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی.

بزرگ بیگدلی، سعید و زهرا فتحی. 1396. «بررسی و تحلیل مرگ و زندگی انسان نخستین، حیوان (گاو) و گیاه در اساطیر ایران از منظر نمادگرایی با تکیه بر شاهنامة فردوسی». مجلۀ متن‌شناسی ادب فارسی. دورۀ 9. ش2. صص 37-48.

بورلند، کاتی آرتور. 1387. اسطوره‌های حیات و مرگ، ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: نشر علم.

بهار، مهرداد. 1381. پژوهشی در اساطیر ایران. چ4. تهران: نشر آگه. 

جعفری، اسدالله و یحیی طالبیان. 1388.«ساخت روایی مرگ و رستاخیز در آینه اساطیر». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی. ش1. پیاپی 9. صص 32-11.

جعفری دهقی، محمود و مهتاب صالح. 1394. «مرگ و سرنوشت روان در باور ساکنان بین‌النهرین باستان». پژوهشنامه ادیان. دورۀ 9. ش1. صص 55-25.

حسین آبادی، زهرا. 1394. «بررسی اسطوره‌های مرگ در بینش هندی». فصلنامۀ مطالعات شبه قاره. دورۀ 7. ش23. صص 42-25.

حیدری، مریم. 1395. «نحلیل روان‌کاوانه از مرگ انسان کیهانی در اساطیر». فصلنامة پژوهش‌های ادبی و بلاغی. دورۀ 5. ش1. صص 64-55.

رضایی، مهدی. 1383. آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.

زمردی، حمیرا. 1382. «اسطورۀ حیات جاوید، مردن پیش از مرگ و نوزایی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش167 و 166. صص 108-89.

کریستن‌سن، آرتور. 1377. نمونه نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایران. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

مبیتی، جان اس. 1383. ادیان و فلسفۀ آفریقایی. ترجمۀ مرضیه شنکایی. چاپ اول. تهران: نشر ادیان.

مک‌کال، هنریتا. 1375. اسطوره‌های بین‌النهرینی. ترجمۀ عباس مخبر. چ2. تهران: نشر مرکز.

ناس، جان بی. 1380. تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت. چ11. تهران: علمی و فرهنگی.

ناصرمقدسی، عبدالرضا. 1394. رستاخیز اسطوره. تهران: نشر فرهامه.

هینلز، جان. 1371. شناخت اساطیر ایران. ترجمة احمد تفضلی و ژاله آموزگار. تهران: چشمه.

 

English Souces

Boas, Frantz (1918): “Origin of Death: Notes and Queries”, Journal of American Folk-Lore, No 30, Pp. 486-491.

Codrington, R. H (1891): The Melanesians: Studies in Their Anthropology and Folk-Lore, Oxford:Clarendon Press.

Coleman, J.A (2007): The Dictionary of Mythology, Arcturus.

Cooper, Jerrold (1992): “The Fate of Mankind: Death and Afterlife in Ancient Mesopotamia”, in Death and Afterlife: perspectives of World Religions, edited by Obayashi, Hiroshi, London, pp 19-34.

Curtin, Jeremiah (2002): Creation Myths of Primitive America, ABC-CLIO.

Dixon, Roland (1916): Oceanic Mythology, Bost on:Marshal Jones.

Ebersole, Gary (2005): “Death”, in Encyclopedia of Religion, vol 4,edited by Lindsay Jones, 2^nd edition, pp. 2235-2245.

Hartland, E. S (1908): “Death and Disposal of the Dead”, in Encyclopedia of Religion and Ethics, vol 4, edited by James Hastings, pp. 411-444.

Lacocque, Andre (2005): “Sin and Guilt”, in Encyclopedia of Religion, vol 12,edited by Lindsay Jones, 2^nd edition, pp. 8402-8407.

Lang, Andrew (1897): Modern Mythology, London: Longman.

Leeming, David (2005): World Mythology, Oxford: Oxford University Press.

Leeming, David (2010): Creation Myths of the World, vol 2, ABC-CLIO.

Long, J.Bruce (2005): “Underworld”, Encyclopedia of Religion, 1^st edition,Edited By Lindsay Jones, vol 14, pp 9451-9458.

Lynch, P. A (2010): African Mythology A to Z, 2^nd edition, Chelsea House.

Mbari Hinga, Teresia (2005): “Afterlife: African Concepts”, Encyclopedia of Religion, 2^nd edition, Edited by Lindsay Jones, Vol 1, pp 139-144.

Middleton, John (1960): Lugbara Religion: Ritual and Authority among an East African People, Oxford: LIT Verlag Mnster.

Partin, Harry (1987): “Paradise”, in Encyclopedia of Religion, edited by Mircea Eliade, Vol 11, pp 184-189.

Pritchard, Evans (1956): Nuer Religion, Clarendon, Oxford.

Radin, Paul (1927): Primitive Man as Philosopher, New York and London.

Van Baaren. Th. P (1987): “DEATH”, in Encyclopedia of Religion, Edited by Mircea Eliade, Vol.4, pp 251 – 259.

English Souces

Boas, Frantz (1918): “Origin of Death: Notes and Queries”, Journal of American Folk-Lore, No 30, Pp. 486-491.

Codrington, R. H (1891): The Melanesians: Studies in Their Anthropology and Folk-Lore, Oxford:Clarendon Press.

Coleman, J.A (2007): The Dictionary of Mythology, Arcturus.

Cooper, Jerrold (1992): “The Fate of Mankind: Death and Afterlife in Ancient Mesopotamia”, in Death and Afterlife: perspectives of World Religions, edited by Obayashi, Hiroshi, London, pp 19-34.

Curtin, Jeremiah (2002): Creation Myths of Primitive America, ABC-CLIO.

Dixon, Roland (1916): Oceanic Mythology, Bost on:Marshal Jones.

Ebersole, Gary (2005): “Death”, in Encyclopedia of Religion, vol 4,edited by Lindsay Jones, 2^nd edition, pp. 2235-2245.

Hartland, E. S (1908): “Death and Disposal of the Dead”, in Encyclopedia of Religion and Ethics, vol 4, edited by James Hastings, pp. 411-444.

Lacocque, Andre (2005): “Sin and Guilt”, in Encyclopedia of Religion, vol 12,edited by Lindsay Jones, 2^nd edition, pp. 8402-8407.

Lang, Andrew (1897): Modern Mythology, London: Longman.

Leeming, David (2005): World Mythology, Oxford: Oxford University Press.

Leeming, David (2010): Creation Myths of the World, vol 2, ABC-CLIO.

Long, J.Bruce (2005): “Underworld”, Encyclopedia of Religion, 1^st edition,Edited By Lindsay Jones, vol 14, pp 9451-9458.

Lynch, P. A (2010): African Mythology A to Z, 2^nd edition, Chelsea House.

Mbari Hinga, Teresia (2005): “Afterlife: African Concepts”, Encyclopedia of Religion, 2^nd edition, Edited by Lindsay Jones, Vol 1, pp 139-144.

Middleton, John (1960): Lugbara Religion: Ritual and Authority among an East African People, Oxford: LIT Verlag Mnster.

Partin, Harry (1987): “Paradise”, in Encyclopedia of Religion, edited by Mircea Eliade, Vol 11, pp 184-189.

Pritchard, Evans (1956): Nuer Religion, Clarendon, Oxford.

Radin, Paul (1927): Primitive Man as Philosopher, New York and London.

Van Baaren. Th. P (1987): “DEATH”, in Encyclopedia of Religion, Edited by Mircea Eliade, Vol.4, pp 251 – 259.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Holy Qurān.

Ahd-e Atīq. (2014/1393SH). Tr. by Pīrūz sayyār. Tehrān: Hermes.

Ahd-e Jadīd. (2018/1397SH). Tr. by Pīrūz sayyār. Tehrān: ney.

Bahār, Mehrdād. (2002/1381SH). Pažūheŝī Dar asātīr-e īrān. 4^th ed. Tehrān: Āgah.

Bozorg Bīgdelī, Sa’īd and Zahrā Fathī. (2017/1396SH). “Barresī va tahlīl-e marg va zendegī-ye ensān-e naxostīn, heyvān (gāv) va gīyāh dar asātīr-e īrān az manzar-e namād-garāyī bā tekīye bar šāhnāme”. Majalle-ye Matn-šenasī-ye Adab-e fārsī. Year 9. No. 2. Pp. 37-48.

Burland, Cottil. (2008/1387SH). Ostūre-hā-ye hayāt va marg (Myths of life and death). Tr. by Roqayye Behzādī. Tehrān: Našr-e Elm.

Christensen, Arthur. (1998/1377SH). Nemīne-ye naxostīn ensān va naxostīn šahryār dar tārīx-e afsāne-yī īrān (Les types du rremier homme et du prmier roi dans l'historie legendaire des Iraniens). Tr. by Žāle Āmūzgār & Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Čeŝme.

Eliade, Mircea.. (2011/1390SH). Ostūre-ye bāzgašt-e jāvdāne (Mythe de l’éternel retour). Tr. by Bahman Sarkārātī. Tehrān: Tahūrī.

Emāmī, Xadīje and et al. (2016/1395SH). Marg va zendegī az manzar-e zabān, ostūre va tārīx. Tehrān: Pažūhešgāh-e Sāzmān-e Mīrās-e Farhangī.

Heydarī, Maryam. (2016/1395SH). “Tahlīl-e Ravān-kāvāne az marg-e ensān-e keyhānī dar asātīr”. Faslnāme-ye Pažūheš-hā-ye Adabī va Balāqī. Year 5. No. 1. Pp. 55-64.

Hinnells, John Russell. (1992/1371SH). Ŝenāxt-e asātīr-e īrān (Persian mythology). Tr. by Ahmad Tafazzolī & Žāle Āmūzegār. Tehrān: Čeŝme.

Hosseinābādī, Zahrā. (2015/1394SH). “Barresī-ye ostūre-hā-ye marg dar bīneš-e hendī”. Faslnāme-ye Motāle’āt-e Šebh-e Qārre. Sīstān va Balūčestān University. Year 7. No. 23. Pp. 25-42.

Ja’farī, Asadollāh and Yahyā Talebīyān. (2009/1388SH). “Sāxt-e revāyī-ye marg va rastāxīz dar āyene-ye asātīr”. Pažūheš-nāme-ye Zabān va Adab-e Fārsī. No. 1. Pp. 11-32.

Ja’farī Dahqī, Mahmūd and Mahtāb Sāleh. (2015/1394SH). “Marg va sarnevešt-e ravān dar bāvar-e sākenān-e beynonnahreyn-e bāstān”. Pažūheš-nāme-ye Adyān. Year 9. No. 1. Pp. 25-55.

Mbiti, John S. (2004/1383SH). Adyān va falsafe-ye āfrīqā-yī (African religions & philosophy). Tr. by Marzīye Ŝankāyī. 1^st ed. Tehrān: Adyān.

McCall, Henrietta. (1996/1375SH). Ostūre-hā-ye Beynonnahreynī (Mesopotamian myths). Tr. by Abbās Moxber. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Nāser Moqaddasī, Abdorrezā. (2015/1394SH). Rastāxīz-e Ostūre . Tehrān: Farhāme.

Noss, John Boyer. (2001/1380SH). Tārix-e jāme’-e adyān (Man’s Religion). Tr. by Alī Asqar Hekmat. 11^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Rezayī, Mahdī. (2004/1383SH). Āfarīneš va marg dar asātīr. Tehrān: Asātīr.

Zomorrodī, Homeyrā. (2003/1382SH). “Ostūre-ye hayāt-e Jāvīd, mordan pīš az marg va nowzāyī”. Mjalle-ye Dāneškade-ye Adabīyāt vaOlūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Tehrān. No. 166-167. Pp. 89-167.