سلوک عرفانی از نگاه ابن‌فارض

الموضوعات :

امیر حسین رسول‌نیا ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

تاريخ الإرسال : 20 الأربعاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ التأكيد : 20 الأربعاء , ربيع الأول, 1440 تاريخ الإصدار : 14 الخميس , ربيع الأول, 1440

الکلمات المفتاحية: عرفان, رمز, سلوک, حب الهی, ابن‌فارض,

ملخص المقالة :

یکی از مهم‌ترین مباحثی که در علم عرفان مطرح می‌شود، بحث از سیر و سلوک است. هر کدام از عارفان برای بیان مقصود از سیر و سلوک، تعبیری مخصوص دارند. آن چنان‌که رسیدن به سرمنزل مقصود نزد هر عارف با عارف دیگر متفاوت است؛ چه در انتخاب راه و چه بیان آن. یکی از مشهورترین شاعران و گویندگان متصوف زبان عربی ابن‌فارض(576 ـ 632ق) معروف به سلطان‌العاشقین است که از آبشخور عرفان و ادب هم‌زمان نوشیده است. ابن‌فارض عرفان و سلوک خود را بر پایه‌های عشق بنا نهاده و از شرب مدام سخن می‌گوید؛ به گونه‌ای که در باور او عشق مهم‌ترین موضوع در عالم هستی و بزرگ‌ترین انگیزه برای متعالی شدن آدمی است. این جستار نگاهی است عرفانی ـ ادبی به سلوک این شاعر عارف و در چهار مرحلة ملاحظة حسی، معاینة نفسانی، مطالعة قلبی و مشاهدة روحی مورد پژوهش و تحقیق قرار گرفته است. بررسی این مراحل نشان می‌دهد مهم‌ترین وسیله‌ای که ابن‌فارض را در بیان این سلوک یاری می‌دهد، استفاده از رمز است و پیغام او را تنها اهل عرفان درک می‌کنند.

المصادر:

قرآن کریم.

ابن‌خلکان، احمد. 1972. وفیات الأعیان. به کوشش احسان عباس. بیروت: دارالثقافة.

ابن‌الفارض، ابوحفص ابوالقاسم عمربن ابی‌الحسن. دون التاریخ. دیوان. بیروت: مکتبة الثقافیه.

ابن‌العماد الحنبلی، ابوالفلاح عبدالحی. 1979. شذرات الذهب فی أخبار من ذهب. الطبعةالثانیة. بیروت: دارالمسیرة.

اسماعیل، عزّالدین. 1966. الشعرالعربی المعاصر. ط3. قاهره: دارالفکرالعربی.

اقبالی، عباس. 1385. «من منصوری در أنا الحق حسین‌بن منصور حلّاج». فصلنامة مطالعات عرفانی. ش4. دانشگاه کاشان.

البورینی، رشیدبن غالب و عبدالغنی النابلسی. 1310. دیباجةالدیوان من شرح دیوان ابن‌الفارض. قاهرة: المطبعة الخیریه.

پارسا، خواجه محمد. 1366. شرح فصوص الحکم. به کوشش جلیل مسگرنژاد. تهران: علمی فرهنگی.

جامی، عبدالرحمن. 1384. تائیة. مقدمه، تصحیح و تحقیق: صادق خورشا. چ2. تهران: مولی.

جودة نصر، عاطف. 1982. شعر عمر‌بن الفارض (دراسةفی فن الشعر الصوفی). الطبعةالأولی. بیروت: دارالأندلس.

حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدین محمد. 1380. دیوان. به کوشش فاطمه خلیلی. چ1. تهران: میلاد.

الحداد، عباس یوسف. 2000. تجلیات‌الأنا فی‌شعر ابن‌الفارض. الطبعةالأولی. کویت: رابطة الأدباء فی‌الکویت.

السراج الطوسی، ابونصر. 1960. اللمع فی‌التصوف. تحقیق و تخریج: عبدالحلیم محمود. قاهرة: دارالکتب الحدیثة بمصر.

حلمی، محمد مصطفی. دون التاریخ. ابن‌الفارض و الحب الإلهی. قاهرة: دارالمعارف.

طباطبایی، محمد حسین. 1352. شیعه در اسلام. با مقدمه حسین نصر. چ1. تهران: حکمت.

طباطبایی بروجردی، محمدمهدی (بحرالعلوم). 1367. رسالة فی‌السیروالسلوک. با شرح، توضیح و مقدمه حسن مصطفوی. چ2. تهران: سپهر.

غنیمی هلال، محمد. 1976. الحیاه‌العاطفیة بین العذریة و الصوفیة. قاهرة: نهضة مصر.

فرغانی، سعید الدین. 1398. مشارق‌الدراری. مقدمه و تعلیقات سید جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: انجمن فلسفه و عرفان اسلامی.

فولادی، علیرضا. 1389. زبان عرفان. چ3. تهران: سخن.

مجلسی، محمدباقر. دون التاریخ. بحارالأنوار. بیروت: مؤسسة الوفا.

مصباح یزدی، محمدتقی. 1390. در کوچه‌های آفتاب: جستاری در عرفان اسلامی. چ1. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).

مولوی، جلال الدین محمد. 1369. فیه‌مافیه. با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر. چ6. تهران: امیرکبیر.

النابلسی، عبدالغنی‌بن إسماعیل. 1310. شرح بورینی. قاهرة: الخیریّة.

ـــــــــــــــــــــــــــــ . 1972م. کشف‌السّر الغامض فی‌شرح دیوان ابن‌الفارض. تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم. قاهرة: مؤسسه الحلبی و شرکاء.

نیکلسون، رینولد. 1956. فی‌التصوف الإسلامی و تاریخه. ترجمة: ابوالعلاء عفیفی. قاهرة: لجنة التألیف و الترجمة و النشر.

همدانی، امیر سیّدعلی. 1384ش. مشارب‌الأذواق. مقدمه و تصحیح: محمد خواجوی. چ2. تهران: مولی.

 

 

 

 

 

 

 

 

Holy Qor’ān.

Al-būrīnī, Rašīd ebn-e Qāleb & Abdol qanī al-Nāblosī. (1310). Dībāje al-dīvān men šarh-e dīvān ebn-e al-fārez.  Cairo: Al-matba’at al-xeyrīyat.

Al-haddād, Yūsef Abbās. (2000). Tajalliyāt al-anā fī še’r ebn-e al-fārez. 1^st ed. Kuwait: Rābetat al-odabā fī al-kuwait.

Al-sarrāj al-tūsī, Abū Nasr. (1960). Al-loma’. With the effort of Abdol Halīm Mahmūd.

Cairo: Dār al-hadīsat bemesr.

Ebn-e al-emād al-Hanbalī, Abū al-falāh abdol hay. (1979). Šzarāt al-zahab fī axbār men zahab. 2^nd ed. Bierut: Dār al-masīrat.

Ebn-e Fārez, Abū Hafs Abolqāsem omar ebn-e abī al-hasan. (No date). Dīvān. Beirut: Maktabat al-seqāfīya.

Ebn-e Xallakān, Ahmad. (1972). Vafīyat al-a’yān. With the effort of Ehsān Abbās. Beirut: Dār al-seqāfat.           

Eqbālī, Abbās. (2006/1385SH). “Man mansūrī dar ana al-haq hossein ebn-e mansūr hallāj”. Fasl-nāme-ye Motāle’āt-e Erfānī. No. 4. Dānešgāh-e Kāšān.

Esmā’īl, Ezzedīn. (1966). Al-še’r al-arabī al-mo’āser. 3^rd ed. Cairo: Dār al-fekr al-arabī.

Farqānī, Sa’īd al-dīn. (2010/1389SH). Mašāreq al-darārī. Introdaution and not Seyyed Jalāl al-dīn Āštiyānī. Mašhad: Anjoman-e Falsafe va Erfān-e Eslāmī.

Fūlādī, Alī Rezā. (2010/1389SH). Zabān-e erfān. 3^rd ed. Tehrān: Soxan.

Hāfez, Šmas al-dīn. (2001/1380SH). Dīvān. With the effort of Fāteme Xalīlī. 1^st ed. Tehrān: Mīlād.

Hamedānī, Amīr Seyyed Alī. (2005/1384SH). Mašāref al-azvāq. Introduction and Edition by Mohammad Xājavī. 2^nd ed. Tehrān: Molā.

Helmī, Mohammad Mostafā. (No date). Ebn-e al-fārez va al-hob al-elāhī. Cairo: Dār al-ma’āref.

Jāmī, Abdol Rahmān. (2005/1384SH). Tā’īyat. Intruduction and Edition  Sādeq Xūršā. 2^nd ed. Tehrān: Molā.

Jūdat Nasr, Ātef. (1982). Še’r omar ebn-e al-fārez (darāsat fī fann al-še’r al-sūfī). 1^st ed. Beirut: Dār al-andolos.

Majlesī, Mohammad Bāqer. (No date). Behār al-anvār. Beirut: Mo’assesat al-vafā. 

Mesbāh Yazdī, Mohammad Taqī. (2011/1390SH). Dar kūče-hā-ye āftāb: jostārī dar erfān-e eslāmī. 3^st ed. Qom: Mo’assese-ye Āmūzešī Pažūhešī Emām Xomeinī.

Mowlavī, Jalāl al-dīn Mohammad. (1990/1369SH). Fīh-e mā fī. With the effort of Badī’ al-zamān Forūzānfar. 6^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Nāblosī, Abdol qanī. (1310). Šarh-e Būrīnī. Cairo: Al-xeyrīyat.

________________. (1972). Kašf al-serr al-qāmez fī šarh-e dīvān-e enb-e al-fārez. With the effort of Mohammad Abolfazl Ebrāhīm. Cairo: Mo’assese al-halabī va Šorakā.

Nīcholson, Reynold A. (1956). Fī al-tasavvof al-eslāmī va tārīxaho. Tr. by Abol ‘alā Afīfī. Cairo: lejanat al-ta’līf va al-tarjomat.

Pārsā, Xāje Mohammad. (1987/1366SH). Šarh-e fosūs al-hekam. With the effort of Jalīl Mesgar Nežād. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Qanīmī Helāl, Mohammad. (1976). Al-hayāt al-ātefīyat beyn al-ozrīyat va al-sūfīyat. Cairo: Nehzat Mesr.

Tabātabāeī Borūjerdī, Mohammad Mahdī. (1988/1367SH). Resāle fī al-seyr va al-solūk. Explanation and Introduction by Hasan Mostafavī. 2^nd ed. Tehrān: Sepehr.

Tabātabāeī, Mohammad Hossein. (1973/1352SH). Šī’e dar eslām. Introduction Hossein Nasr. 1^st ed. Tehrān: Hekmat.