بررسی نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری (مطالعه موردی:نظام مهندسی استان کرمانشاه)

جمال الدین هنرور ¹ (دانشگاه ازاد اسلامی واحد همدان)
مریم ازنب ² (دانشگاه ازاد اسلامی واحد همدان)
سارا جلالیان ³ (دانشگاه ازاد اسلامی واحد همدان)

تاريخ الإرسال : 01 الأحد , ذو القعدة, 1444 تاريخ التأكيد : 11 الأربعاء , ذو القعدة, 1444

الکلمات المفتاحية: خلوت, روانشناسی محیط, عوامل محیطی خلوت, فضای اداری, رضایت-مندی,

ملخص المقالة :

فضاهای اداری مکان زندگی افراد کارمند محسوب می‌شوند، محیطی که هر فرد پر انرژی ترین اوقات بیداری خود را در آن می‌گذراند. لذا نقش عوامل محیطی در کیفیت فضای اداری در بلند مدت، تاثیرقابل ملاحظه‌ای بر رضایت کارمندان دارد. هدف اصلی پژوهش بررسی نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت روش از نوع پیمایشی و به لحاظ شیوه تحلیل داده‌ها، توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری کارمندان سازمان نظام مهندسی استان کرمانشاه به میزان 72 نفر است،که از نوع نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک سهمیه‌ای می‌باشد. اطلاعات از طریق پرسشنامه با طیف لیکرت جمع‌آوری گردید. روایی پرسشنامه بر اساس اعتبار محتوایی سنجیده شد، به تائید اساتید و متخصصین معماری و روانشناسی محیط رسید و پایایی آن از طریق روش آلفای کرونباخ به میزان 0.718 تائید شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق آزمون‌هایT و رگرسیون و تحلیل عاملی با نرم افزار Spss ,Lisrel انجام شد. از طریق آزمون تحلیل عاملی تأییدی مؤلفه‌های 5 گانه نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری شناسایی و با میزان بار عاملی بالای 0.4 تائید شدند. با آزمون رگرسیون و میزان ضریب تعیین تعدیل شده مشخص شد، شاخص‌های تحقیق به میزان 53% درصد واریانس رضایت کارمندان در محیط اداری را پیش‌بینی می‌کند و مؤلفه‌ی محیطی بالاترین تأثیر را بر روی رضایت کارمندان دارد(beta=0.779). یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مؤلفه‌های کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی؛ بر رضایت کارمندان در محیط اداری تأثیر مثبت دارند.

نص كامل:



بررسی نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری

 (مطالعه موردی:نظام مهندسی استان کرمانشاه)

چکيده:

فضاهای اداری مکان زندگی افراد کارمند محسوب می­شوند، محیطی که هر فرد پر انرژی ترین اوقات بیداری خود را در آن می­گذراند. لذا نقش عوامل محیطی در کیفیت فضای اداری در بلند مدت، تاثیرقابل ملاحظه­ای بر رضایت کارمندان دارد. هدف اصلی پژوهش بررسی نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری است. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت روش از نوع پیمایشی و به لحاظ شیوه تحلیل داده‌ها، توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری کارمندان سازمان نظام مهندسی استان کرمانشاه به میزان 72 نفر است،که از نوع نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک سهمیه­ای می‌باشد. اطلاعات از طریق پرسشنامه با طیف لیکرت جمع­آوری گردید. روایی پرسشنامه بر اساس اعتبار محتوایی سنجیده شد، به تائید اساتید و متخصصین معماری و روانشناسی محیط رسید و پایایی آن از طریق روش آلفای کرونباخ به میزان  0.718 تائید شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق آزمون‌هایT  و رگرسیون و تحلیل عاملی با نرم افزار Spss ,Lisrel  انجام شد. از طریق آزمون تحلیل عاملی تأییدی مؤلفه‌های 5 گانه نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری شناسایی و  با میزان بار عاملی بالای 0.4 تائید شدند. با آزمون رگرسیون و میزان ضریب تعیین تعدیل شده¹ مشخص شد، شاخص‌های تحقیق به میزان 53% درصد واریانس رضایت کارمندان در محیط اداری را پیش‌بینی می‌کند و مؤلفه‌ی محیطی بالاترین تأثیر را بر روی رضایت کارمندان دارد(beta=0.779). یافته­های تحقیق نشان می­دهد که مؤلفه‌های کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی؛ بر رضایت کارمندان در محیط اداری تأثیر مثبت دارند. می­توان نتیجه گرفت با ارتقا هر یک از این مؤلفه‌های محیطی خالق خلوت؛ رضایت کارمندان در محیط اداری افزایش می‌یابد. طبق یافته ها مدل مفهومی بر اساس یافته های تحقیق برای بررسی نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری تدوین گردید.

واژگان کلیدی:عوامل محیطی خلوت، فضای اداری، روانشناسی محیط، رضایت­مندی ، خلوت، معماری.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Investigating the Role of Creator Environmental Factors in Employees' Satisfaction with Office Space (Case Study: Kermanshah Engineering System)

ABSTRACT:

Generative design and performance modeling for relationships between urban built forms, sky opening, solar radiation and energy Office spaces are the living places of employees, the environment where each person spends his most energetic waking hours. Therefore, the role of environmental factors in the quality of office space in the long term has a significant impact on employee satisfaction. The main purpose of the research is to investigate the role of environmental factors that create silence in employees' satisfaction with the office space. This research has an applied purpose and is a survey in terms of the nature of the method, and in terms of data analysis, it is descriptive and analytical. The statistical population of the employees of Kermanshah Engineering System Organization is 72 people, which is a quota systematic random sampling type. Information was collected through a questionnaire with a Likert scale. The validity of the questionnaire has been measured based on content validity and it has been approved by professors and experts in architecture and environmental psychology, and its reliability has been confirmed as 0.718 through Cronbach's alpha method. Data analysis was done through T-tests and regression and factor analysis and regression with Spss, Lisrel software. Through the confirmatory factor analysis test, the role of environmental factors that create privacy in employees' satisfaction with the office space were identified and confirmed with a factor loading of 0.4. It was determined by the regression test and the adjusted coefficient of determination; the research indicators predict 53% of the variance of employee satisfaction in the office environment and based on the regression test; The environmental component has the highest effect on employee satisfaction (beta=0.779). Research findings show that the physical, social, environmental, functional and individual components; They have a positive effect on employee satisfaction in the office environment. It can be concluded that by improving each of these environmental components, the creator of solitude; Employee satisfaction increases in the office environment. According to the findings, satisfaction is the result of a perception and evaluation process that has a hierarchical nature. Therefore, the objective components affect people's perception and mentality, and their subjective criteria cause satisfaction.

Keywords: environmental factors of solitude, office space, environmental psychology, satisfaction, solitude, architecture.

 

 

 

 

 

 

 

 

1-مقدمه

ساختمان‌های اداری بایستی یک محیط آرام، لذت بخش ومفید را برای استفاده کنندگان فراهم سازند. از آنجا که ادارات جهت رفع و رجوع مشکلات مراجعین، نیازمند فضای کافی برای استقرار پرسنل و مبلمان و ادوات اداری می باشند و بعضا فضای کافی و مورد نیاز را جهت جای دهی کاربری ها مرتبط دربر ندارند، که این امر باعث اختلاف کاربری های و کاهش کارایی و زمینه ساز ازدحام در فضای اداری میگردد، ازدحام را می توان بعنوان عامل تهدید قلمرو انسانی یاد کرد. معماران، طراحان وپژوهشگران دریک رویکرد مشارکتی به دنبال شناخت تفاوت های معنایی خود و استفاده کنندگان بوده تا بدین وسیله فاصله و شکاف بین طراح واستفاده کننده رابه حداقل رسانده و به محیط های با کیفیت دست یابند(مطلبی، 1380). اغلب تفکیک میان جنبه های فضای خصوصی که می توان از طریق طراحی فیزیکی به آن ها دست یافت، دشوار است.کیفیت رضایت می تواند به عنوان«رابطه بین ادراکات و احساسات فردی مردم وتجربه آن ها در فضایی که در آن ها زندگی می کنند»تعریف شود، باتوجه به شاخصه های خلوت در محیط های اداری می توان محیط هایی را خلق کرد که باعث افزایش راندمان کارایی و کاهش افسردگی(فرسودگی عاطفی) دربین کارمندان باشد. از زمانی که به انسان وعوامل محیطی و تعامل او با سایر انسان ها در محیط توجّه شده، مفاهیم خلوت، ازدحام و روابط اجتماعی نیز مورد توجّه طرّاحان قرار گرفته است. انسان موجودی بالقوه اجتماعی و نیازمند برقراری ارتباط با دیگر همنوعان خود است و خلوت، سازوکار تنظیم مرز میان فرد و دیگران و به نوعی برقرار کننده تعادل در روابط میان افراد است. خلوت در معانی متفاوت و در دامنة وسیعی از مفاهیم به کار می رود و در فرهنگ های مختلف با معیار های متفاوتی سنجیده می شود. فضای خلق شده توسط معماران بایستی از لحاظ اصول معماری، هنری و روانشناسی به صورت منطقی و درست طراحی شود، علاوه بر ایجاد نشاط، شادابی و انگیزه ی کافی در کارکنان می‌تواند با رعایت نکات خاص و ساده ای در چیدمان فضاها و مبلمان داخلی، استرس‌های ناشی از محیط کاری را به حداقل برساند. فضای مناسب کاری با توجه به عوامل محیطی خالق خلوت در بوجود آمدن حس رضایت از فضا در کارمندان را افزایش می‌دهد.

2- مروری بر پیشینه  و مبانی نظری

یکی از مهم ترین عوامل موثر بر رضایت شغلی،عوامل محیطی و عوامل روانشناختی فضای کار است در پژوهش عوامل موثربرمطلوبیت فضای اداری، نتایجی که حاصل شده نشان می دهد، عوامل روانی بیشترین تاثیر را در این رابطه دارند، شرایط روانی را شاخص هایی از نوع مدیریت وسلسه مراتب اداری تعیین می­کنند، لذا در طراحی فضاهای کار اداری در ایران، نوع کار ونحوه ارتباط مافوق با زیردستان بسیار با اهمیت است و طرح اداره می باید تسهیل­گر همکاری بین مدیران باکارکنان و کارکنان با همدیگر بوده و ایجاد شرایط محیطی- روانی مناسب، فضای کار اداری مطلوب را برای کارکنان ایجاد نماید(پیربابایی و ملکی، 1388).  رضایت محیطی با محیط کار فیزیکی به طور مثبتی با رضایتمندی شغلی مرتبط است. دراین پژوهش کنترل شخصی بیشتر بر فضای کاری فیزیکی و دسترسی آسان به مکان‌های ملاقات منجر به درک بیشتر گروه و رضایت شغلی شده است(Brandb lee and,2005). در پژوهش بررسی اثر عوامل محیطی بر بهره وری کارکنان در فضاهای اداری، به ترتیب چهار متغیر تمرکز-آسایش-تعامل-چیدمان از مهم ترین فاکتور های طراحی موثر در بهره وری کارکنان در فضای های اداری می باشند، آسایش و تعامل برای زن ها بیشتر از مرد ها تاثیرگذار است و همچنین مدرک تحصیلی کارکنان بر میزان تاثیر گذاری متغیر های طراحی بربهره­وری آنان موثر است درحالی که موقعیت شغلی آن­ها چنین اثری ندارد(عزیزی و تازیکه لمسکی، 1398). در مقاله Veitch وهمکارانش رضایت از محیط را سه عامل تشکیل می دهد: حریم خصوصی/ آکوستیک، روشنایی و تهویه/ دما و مدل سازی معادلات ساختاری حاکی از آن است که کارمندان دفتر پلان باز رضایت بیشتری از محیط خود داشتند(Veitch and ect, 2007). مقاله با موضوع بررسی مفهوم خلوت در قلمروهای شهری و تاثیر آن در برقراری تعامل مطلوب، خلوت را به عنوان عامل تنظیم مرزها، و به فرد کمک میکند بین میزان خلوت و میزان تعامل«هم تغییری»وجود داردیعنی ارتباط معناداری بین این دو عامل دیده میشود و امکان شخصی سازی درانواع قلمرو شهری ضرورتی است که به افزایش کارایی نظارت بر مرز میان خود و دیگران می انجامد که در ایجاد تعامل مطلوب بسیار موثر است(قره حسن لو و باقری، 1395). در پژوهش با عنوانMy space ایجاد تعادل درخلوت باعث رضایت مندی کارمندان از فضای اداری میشودو همچنین خلوت هم نقش تعدیل کنندگی در بازدهی کاری کارمند با به وجود آوردن حس افسردگی و هم باعث تمرکز و افزایش بازدهی کارمندان می شود(Laurence, 2013). .

 رضایی و مسروری جنت درسال 1399 مقاله­ای " بررسی کیفیت محیط های اداری بر میزان سرزندگی واحساس رضایت شغلی (نمونه موردی: فضای اداری در بانک)" محیط های اداری مکان زندگی افراد کارمند در نیمی از ساعات روزاست. هدف تعیین ارتباط بین عملکرد کارکنان و محیط فیزیکی کارشان است. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی و براساس مطالعات اسنادی و کتابخانه ای به تاثیر آرامش در محیطهای اداری بر روی طراحی معماری پرداخته شده است. حاصل مطالعات انجام شده رسیدن به الگویی بود که پنج فاکتور (فرم فضا، ابعاد فضا کاربری محیط، اجزا فضا، رنگ و نور) تاثیرگذار در جلب رضایت کارکنان در محیط کار را شامل می شود. نتایج به دست آمده ازتجزیه وتحلیل داده ها پیشنهاد می گردد، در ساختمان های اداری برای افزایش ارتباط بین کارمندان و ارباب رجوع، دسترسی بهتر کارمندان به فایل ها، و وسایل و نیز بهره گیری بهتر از نور و تهویه در فضاهای داخلی، مناسب تر است که از فضاهای با پلان آزاد استفاده کرد.

مویدی و کامل نیا 1396 در مقاله­ای تحت عنوان" بررسی تاثیر محیط فیزیکی بر رضایتمندی کارکنان در محیط های کار (مطالعه موردی کارکنان اداری دانشگاه فردوسی مشهد) " عنوان می کند : محیط های کاری به عنوان یکی از فضاهای حایز اهمیت در زندگی افراد است. روش تحقیق مورد استفاده، تحلیل محتوا و روش همبستگی بوده به کمک نرم افزار spss داده های پرسش نامه ها تحلیل و بررسی شدند. طبق بررسی های انجام شده این نتیجه حاصل شد که میان فاکتور های ارگونومی محیط کار شامل سازگاری و قابلیت تنظیم مسلمان و تجهیزات با ابعاد و اندازه های بدن افراد، طرح دفتر کار شامل سهولت تعامل با همکاران و توانایی تغییر مدیران کیفیت محیط داخلی شامل آسایش شنیداری، آسایش حرارتی، بصری و کیفیت هوایی داخلی و رضایتمندی کارکنان رابطه مستقیم و معنی داری وجود دارد از میان این عوامل، سازگاری مبلمان بابت وجود استانداردهای بدن افراد آسایش شنیداری و سهولت تعامل با همکاران بیشترین تاثیر را بر رضایت شغلی داشتند.

ابراهیمی و مینوسپهر 1394 در مقاله­ " روانشناسی محیطی خلوت در محیط کار تحلیل وبررسی قلمرووخلوت درمحیط اداری " محیط کاردرسازمان ها ازموضوعات مهمی است که پیوسته مطرح بوده و براهمیت و چگونگی ایجادمحیطی مناسب و کارا برای نیروهای انسانی تاکید میشود یک محیط با تعریف خلوت و قلمرومناسب میتواند بررشد ارزش­های پرسنل و افزایش توان و بهره وری آنان اثرگذار باشد با پیچیده تر شدن ساختاروعملکرد سازمان ها سازماندهی محیط کار وایجاد محیطی آرام و بهره ور طوریکه منجر به فعال شدن بیشتر نیروی انسانی شادابی آنها حذف خطرات احتمالی افزایش کیفیت درکار کاهش افسردگی­ه، رشد خدمات مثبت و درنهایت دستیابی به بهره وری مورد نظر شود، ازدغدغه های مدیران اجرایی و سرپرستان سازمان ها است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی و کمک گرفتن ازآن می­توان محیط­هایی را خلق کرد که به کمک آن مشکلات موجود درمحیط­های کاری را برطرف کرده و درنهایت خدمات مثبت همراه با کیفیت های بالای کاری برای کارمندان و مدیرانی که مدت زمان زیادی را درشرکت ها و سازمان ها می گذرانند. دراین مقاله با روش تحلیل و مقایسه به صورت کیفی درنمونه مورد بررسی شده سعی به تعریف انگاره خلوت و تاثیرآن درمحیط کارهمراه باکاهش اضطراب شده است.

اهور و بی درنگ در سال 1397 در مقاله­ای با عنوان "روان شناسی محیطی و بررسی آن در رابطه کیفیت محیط اداری و بهره وری کارمندان"  به بررسی لزوم وجود اصول روان شناسی محیطی در محیط کار و بهره وری کارکنان پرداخته می شود. روش نگارش این مقاله تحلیلی و از نوع علمی و پژوهشی می باشد. روان شناسی علمی است که به مطالعه رفتار و فرآیند های ذهنی موجود زنده می پردازد. روان شناسی کار رشته ای از روان شناسی است که به بررسی روابط بین محیط کار و رفتار عوامل انسانی می پردازد. تفاوت های فردی یکی از مهم ترین ویژگی ها در پیشبرد اهداف یک سازمان و نقش موثر خود فرد در محیط کار و رفتار او در جو سازمانی می گردد. هم چنین طراحی محیط کار و فضای کارمندی در شکوفا کردن این تفاوت ها یا بالعکس از بین رفتن این تفاوت ها می گردد. به همین منظور ما در این مقاله به مجموعه ی این موارد و بررسی کیفی آن ها با رجوع به کتب های مرتبط و مطالعات میدانی پیرامون محوریت این مقاله خواهیم پرداخت.

آنچه تحقیق حاضر را از تحقیقات پیشین متمایز می‌سازد، انتخاب شاخص‌های و مؤلفه‌هایی است که عوامل محیطی خالق خلوت و رضایت کارمندان از فضای اداری را موردبررسی قرار می‌دهد. به عبارتی تاکنون پژوهش‌های بسیار کمی در رابطه با نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری به‌طور مجزا انجام‌شده است و در سازمان های اداری استان کرمانشاه نیز تاکنون تحقیقی با این عنوان انجام‌نشده است. بنابراین این پژوهش می‌تواند بعد جدیدی را به بدنه‌ی دانش در مبحث رضایت کارمندان در محیط اداری بالأخص عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری اضافه نماید. ازاین‌رو این پژوهش می‌تواند به‌عنوان اولین پژوهش در این زمینه آغاز به فعالیت کند.

 

2-1-مفهوم رضایتمندی 

رضایت در معنای لغوی خود به معنای رضا، راضی بودن، خوشنودی از چیزی یا مکانی آمده است(سیاح، 1387).مفهوم رضایتمندی طی چند دهۀ اخیر درمباحث مرتبط با کیفیت محیط وارد شده است(رفیعیان و همکاران، 1388) و یکی از قویترین ساختارهایی است که با استناد به آن می­توان ارزیابی­های حساس به دیدگاه کاربران را انجام داد(FrancescatWeidemann & Anderson, 2018). مفهوم به دامنۀ گسترده ای از انتظارات و تمایلات به دلیل رفع نیازهای پایه و متعالی انسان در تجربۀ واقعی از زندگی اشاره دارد(غفوریان و حصاری، 1395). برخي از محققان، مراحل درك ميزان رضايتمندي افراد را با ديدگاه ادراكي توصيف كرده اند، بدين ترتيب كه شخص با توجه به مجموعه اي از نيازها و آرزوهايي كه دارد، شرايط فعلي را ارزيابي مي­کن(Michelson,1996,355 ). نیازها و آرمان هاي شخص، مجموعه اي از ويژگي هاي فردي،همچون طبقة اجتماعي، مرحله زندگي و نظاير آن و نيز معيارهاي فرهنگي تأثيرگذار بر روي فرد است(Schmid et al, 1979, 105-130). چنانچه شرايط فعلي در سازگاري نزديك با همان چيزي باشدكه فرد براي نيازها و آرمان هايش تعريف كرده است، رضايتمندي حاصل مي گردد.(Shin, 2016) احساس رضایت تجربۀ شخصی است و درک آن، به شدت وابسته به طرز تفکر فرد و تحت تأثیر عوامل مختلفی ازجمله تجارب گذشته و انتظارات فعلی اوست. همین مسئله موجب می شود که درک رضایتمندی در جوامع مختلف، متفاوت باشد.در نتیجه رضایتمندی از حوزه های مختلف، به ارزیابی یک فرد از ویژگی های مختلف آن حوزه وابسته است(Mohit & Al-khanbashiraj, 2014).

2-2- مفهوم رضایتمندی محیطی از دیدگاه نظریه پردازان

کَنتر به عنوان یکی از نخستین پژوهشگران این حوزه معتقداست که:«محیط به جای آنکه صرفاً دیده شود، مورد استفاده قرار می­گیرد و درک می­شود(canter,1983). رضایتمندی محیطی در اغلب مطالعات، شامل ارزیابی ذهنی کیفیت و ویژگی های عینی یک محیط معین، و نشان دهندۀ آن است که یک محیط خاص تا چه اندازه انتظارات ونیازهای ساکنان را برآورده می­کند(Ibem, Opoko, Adeboye & Amole, 2013). این مفهوم، عموماً در تحقیقات نتیجۀ ادراک فردی است ونشانه ای مهم مبنی بر وجود ادراکات مثبت ساکنان نسبت به کیفیت زندگی خویش تلقی میشود.(Campbell et al, 197) یکی از اولین مدل های مفهومی ارزیابی رضایتمندی، ارزیابی مبتنی بر ادراک است (مجیدی و همکاران،1398). نظریه پردازانی که شاخص های رضایت مندی محیطی را در قالب مدل هایی ارائه داده اند در جدول زیر مورد بررسی قرار گرفته است.

جدول1. مدل های رضایتمندی محیطی (ماخذ:مجیدی و همکاران،1398)

نظریه پردازان	مدل های رضایتمندی محیطی
کمپل	رضایت حاصل، یک روند ادراک، ارزیابی،سنجش و سازگاری رفتار است.
گالستر و هسر	رضایتمندی را متأثر از طیف وسیعی از شرایط ادراک شده عینی و ذهنی می دانند؛ ومعتقدند چون رضایتمندی با ادراک مرتبط است، عواملی مانند آمال، تاریخ، ویژگی های جمعیتی و موقعیت شغلی روی این ادراک تأثیرگذار هستند
مارانس و راجرز، همکارانش	ساختار ادراکی پیچیدۀ یک فرد براساس محیط ذهنی و عینی و مشخصات شخصی است این مدل ها نشا ن دهندۀ تأثیر مستقیم ویژگی های فردی و استانداردهای از پیش تعیین شده بر رضایتمندی هستند
فرانچسکاتو	مفهوم رضایت را به عنوان یک نگرش و ساختار چندوجهی که دارای ویژگی های شناختی، تأثیرگذاری و احساسات چندبعدی است، تعریف میکند که در آن متغیرهای شناختی، احساسی و رفتاری هم زمان با هم حضور دارند فرانچسکاتو این مدل را نگرشی می نامد زیرا نگرش ها توسط اغلب روانشناسان به عنوان یک سیستم پیچیده شامل باورهای فرد در مورد یک موضوع، احساسات وی در مورد موضوع و تمایلات عملی)رفتار( نسبت به موضوع  قلمداد می شوند، یعنی نوعی سیستم که از شناختها، احساسات و رفتارها تشکیل شده است

به طور کلی اغلب نشان دادند که معیارهای ذهنی ازلحاظ آماری در مدلهای رضایتمندی نسبت به مشخصه های عینی اهمیت بیشتری دارند و چون یک محیط متشکل از یک ساختار فضایی وروابط اجتماعی است، چنین ساختار دوگانه ای از طریق ارزیابی ذهنی در برابر ارزیابی عینی به دست می آید(Shin, 2016; Lee, Conway, Frank, Saelens, Cain &Sallis, 2017).

2-3-محیط کار و رضایت مندی

یک فضای کار مطلوب فضایی است که در آن کارمند و ارباب رجوع هردو احساس راحتی وآسایش، اعتمادبه نفس، امنیت، مسئولیت ودر نهایت احساس خلاقیت و نوآوری، بکنند.(Raymond&canliffe, 1996, 86) باید توجه داشت از عوامل موثر بر رضایت شغلی،رضایت محیطی کارمنداست (Newsham,2005, veitch & et al,2007) شرایط فیزیکی مناسب محیط کار در بهبود سلامت و بهره وری کارکنان موثر است hensly and cooper,1987). مهم ترین اثر وهدف یک فضای کارمطلوب، استصحال رضایت شغلی کارمند است، بنابراین بررسی ویژگی های آن مستلزم شناخت عوامل موثر بر رضایت شغلی است.(پیربابایی و ملکی، 1388) بیشتر تحقیقاتی که روی ادارات صورت گرفته، نشان می دهد که شرایط فیزیکی و روانی اداره بر رضایت محیطی تاثیر مستقیم میگذاردو رضایت محیطی،رضایت شغلی را به همراه دارد(Newsham,2005,veitch et al,2007,Duval & et al 2002). بنابراین کار کردن در محیط باکیفیت بالا حس خود ارزشمندی فرد را بالا می برد و به رضایت مندی شغلی بیشتری منجر می شود.تعاریفی از حوزه روانشناسان محیطی درباره محیط فیزیکی ورضایتمندی شغلی برگرفته از کتاب روانشناسی محیطی نوشته فرانسیستی. مک اندو در جدول زیرتدوین شده است(مک اندرو،1387).

 

جدول2. رضایتمندی شغلی ازنگاه روانشناسان (ماخذ: مک اندرو،1387)

نظریه پرداز	رضایتمندی شغلی
هرزبرگ	عدم برآورده شدن نیازهای ایمنی و آسایش یک کارگر به نارضایتی در شغل می انجامد.
چرالینک و کوئینگ	محیط فیزیکی ممکن است دارای روابطی ظریف تر بارضایتمندی شغلی باشد.دراین مطالعه کیفیت تصوری محیط کار بر قضاوت های ناظران در مورد ویژگی افرادی که در محیط کار می کنند، تاثیر گذاشت.
ساندستروم	محیط فیزیکی ممکن است به شکل ابتدایی به عنوان چیزی که هرزبرگ آن را عامل بهداشتی(نگهدارنده) رضایت مندی شغلی نامیده است، عمل کند.
فرگوسن وویسمن	مطالعه روی 360کارمند دفتری در هشت سازمان مختلف همبستگی معنی داری را بین رضایت مندی شغلی و رضایت داشتن از محیط فیزیکی نشان داد.

 

2-4- انواع پلان دفاتر اداری

مطالعات مربوط به تکوین فضاهای اداری گونه های مختلفی ازچیدمان وتقسیم بندی فضایی را برای ادارات بیان کرده اند که در یک نگاه جامع و باتوجه به چیدمان دیوار ها، مبلمان وبه طور کلی عوامل موثر برادارک ورضایت کارکنان، می توان به سه نوع کلی:1-دفاتر کار سلولی 2-دفاتر کار باز 3-دفاتر کار ترکیبی(پیربابایی و ملکی، 1388). طراحی ضعیف دفتر کار می تواند مشکلاتی مثل خستگی چشم، بی قراری و خستگی را تشدید کند(مک اندرو،1387).

 الف)دفتر کارسلولی: یکی از قدیمی ترین شیوه ها که اتاق ها به ردیف در امتداد راهرو هایی قرار می گیرند که صرفا نقش مسیر های تردد را ایفا می کنند .(Nenonen&geresberg,2006)دفاتر سلولی قلمرو، فضای شخصی مطلوبی برای کارمندان به وجود می آوردند ولی تعامل کارکنان و انجام کارهای گروهی در آنها دشوار است(شاه چراغی و بندرآباد، 1396)درعین حال مانع برقرارارتباط، کارگروهی واستفاده انعطاف پذیراز فضا می­شوند(lee&brand,2005) ازمهم ترین خصوصیات دفاتر سلولی تطابق مشخصات اتاق هر فرد با رتبه او در سلسله مراتب سازمانی و ایجاد و محیطی مناسب برای تمرکزدرکار فردی است(Nenonen&geresberg,2006).

ب) دفترکارباز: در دهه 1990، در ادارات اروپا و آمریکا ازبین رفتن کامل سلسله مراتب اداری در جهت توسعه فرهنگ دموکراتیک بود(Henderson,2000,24) و این جهت گیری با تغییرات مشخص دیگری مانند پیشرفت در مقوله تامین نور مناسب همراه شد، زیرا به جهت رساندن نور به هسته اداری، لازم بود که دیوار های داخلی تا حد امکان کوچکتر شده حتی ازمیان برداشته شوند و پلان ها به سمت فضاهای باز اداری سوق داده شوند(Henderson,2000). ازمشکلات دفاتر با پلان باز را می توان:سروصدا، فقدان حریم خصوصی و عوامل حواس پرتی دیگر اشاره کرد(lee&brand,2005).

ج)دفتر کار ترکیبی: حدود چهل سال قبل در منطقه اسکاندیناوی نوع جدیدی از فضاهای اداری به نام دفاتر ترکیبی مورد استفاده قرار گرفت که سعی در جمع آوری مزایای دو نوع بسته و باز و ازبین بردن ضعف های آنها داشت (مخبر،23،1385)به دفاتر ترکیبی دفاتر منعطف نیز می گویند که ترکیبی از فضاهای تفکیک شده برای کار فردی همراه با ارتباط بصری و نیز دفاتر ی با پلان آازد برای انجام کار گروهی(شاه چراغی و بندرآباد، 1396و مخبر، 1385).

 

شکل1. دفاتر کار سلولی-دفتر کارآزاد-دفترکارمنعطف( ماخذ: شاه چراغی و بندرآباد، 1396)

2-5- خلوت

خلوت به معنای خالی کردن خود از غیر و آزاد شدن از محیط پیرامون است ( نصیری، 38:1388).خلوت گزینی، سازوکار مدیریت حس ازدحام، تعیین قلمرو وحفاظت از فضای شخصی در افراد است، انسان برای ارضای بسیاری از نیازهای پایه و فیزیولوژیک خود نیاز به قرارگاه های خلوت دارد، با گزینش تنهایی و خلوت، تمدد اعصاب و استراحت میکند. به طور خلاصه با ایجاد شرایط مناسب برای تنها شدن وخلوت کردن، از محرک ها و رویدادها فاصله می گیرد.انسان در این صورت می تواند به خود ارزیابی نیز بپردازد(شاه چراقی وبندرآباد، 1396). « کلوین خلوت را حفاظی میداند که فرد برای دوری از نفوذ و قدرت دیگران اطراف خود را ایجاد می کند».(آاتمن، 26:1382). بیشترتحقیقات و مطالعاتی که حول مفهوم خلوت وجود دارند در منابع لاتین و در بین اندیشمندان و محققان علوم رفتاری بوده است. به همین دلیل بهتر است به تعریف لاتین کلمه خلوت نیز اشاره شود. در فرهنگ لغات لانگ من خلوت " privacy " چنین تعریف شده است: 1- امکان تنها بودن فرد و دیده و شنیده نشدن او توسط دیگران، آزاد بودن از توجّه عموم. در لغت نامه آکسفورد نیز آمده است: 2-حالتی که در آن دیگران فرد را ندیده و مزاحم او نمیشوند، دور بودن از توجّه عموم. دربرخی دیگرازتعاریف، خلوت نوعی فرآیند، معرفی شده است»خلوت فرآیند نظارت بر مرز خود/دیگری است، فرد گاه نیاز به "با دیگران بودن" دارد و گاه نیاز به "جدا از دیگران بودن". لذا خلوت، فرآیندی دیالکتیکی و دائم در حال تغییر است « (همان:14). این ماهیت، ایجاد تعادل میان خلوت و تعامل را اجتناب ناپذیر می سازد »احساس خلوت بیشتر با کنترل انسان بر محیط زندگی خصوصی و احساس اختیار در برخوردهای متقابل اجتماعی به دست می آید.« (عینی فر،112:1379). لذا محیطی فرآیند خلوت را دست یافتنی می کند که درسطوح متفاوت و قابل کنترل، ساماندهی شده باشد(خامنه زاده، 1396).

 

شکل2. ماهیت کلمه خلوت(ماخذ: خامنه زاده، 1396).

 

اگرنیاز به خلوت مانند دیگر نیازهای انسان برطرف نشود، انسان احساس تنش و تعارض میکند.(مرتضوی،89،1380) واضح است که این موضوع بر اهمیت نیاز انسان به خلوت تاکید می کند.(شاه چراقی وبندرآباد، 1396). برخلاف انتظار تحقیقات نشان می دهد که در افراد برونگرا نسبت به افراد درونگرا نیاز به خلوت بیشتر است( لنگ، 1386) نگرش افراد به خلوت بخشي از فرآیند اجتماعي شدن آنها است و ارزشي قابل آموختن است.وهمچنین مفهوم خلوت ازنظربرخی نظریه پردازان در جدول فوق آمده است:

جدول3. مفهوم خلوت از دیدگاه نظریه پردازان (ماخذ:آلنمن، 1386)

نظريه پردازان	تعاريفي از مفهوم خلوت
بيتس، 1964	این احساس فرد كه دیگران باید از آنچه براي او مهم است جدا و دور باشند، و در ضمن اذعان به اینكه دیگران نيز حقي از آن چيز  دارند
ژورار، 1966	نتيجه تمایل فرد به پنهان نگاه داشتن تجربيات گذشته و زمان حال خود و اهدافش براي آیند... تمایل به معما بودن براي دیگران، یا حالتی که بیشتر معمول است،تمایل به کنترول نظر وباور دیگران در مورد خود..
راپاپورت، 1972	توانایي نظارت بر تعامل ،در اختيار داشتن حق انتخاب و تمهيدات و ساز و كارهاي لازم براي جلوگيري از تعامل ناخواسته و دستيابي به رابطه مطلوب
ایتلسون پروشانسكي ریولين،1970	رسيدن و آزادي انتخاخ و تعيين اهداف لازم براي نظارت بر اینكه در مورد خود چه اطلاعاتي را انتقال دهيم
چاپين، 1951	ارزش تنها ماندن و آسودگي از فشار حضور دیگران
زیمل، 1950	كنترل محرك هاي دریافتي ،ميزان اطلاعات و فاصله ي افراد از یكدیگر

 

2-6- کارکرد و ویژگی های خلوت

خویشتن نگری، تکوین هویت فردی و جمعی یکی از مؤثرترین کارکردهای خلوت است »خویشتن نگری مستلزم فرصتی است که افراد یا گرو هها به خود نگاهی بیندازند و خود را توصیف و ارزیابی کنند «اینکار معمولاً در حضور غیرانجام نمی گیرد (آاتمن، 57:1382). »خلوت همچنین به عزت نفس و تعیین اهداف شخصی کمک می کند« (لنگ، 1386).

الف)كاركردهاي ميان فردي: این كاركرد بيش تر در خدمت تامين هدف اساسي خلوت یعني هویت فردي است هویت فردي تا اندازه اي متكي بر توانایي فرد در تعيين و تعریف محدودیت ها و مرزهاي پيرامون خود در نظارت بر مرز ميان خود و دیگري از عوامل مهم رسيدن به هویت فردي است (بیگدلی و همکاران،1397).

 ب)كنش متقابل فرد با دیگران: این مقوله در تعيين راهبردها و برنامه هاي فرد براي رابطه با دیگران و همين طور ارزیابي فرد در مناسبت با دیگران نقشي قابل توجه ومهم دارد یكي از نمونه هاي كنش متقابل فرد با دیگران در ارتباط هاي حرفه اي افراد متجلي مي شود. سازوكارهاي خلوت نه تنها به فرد كمك مي كند بر كنش متقابل خود با دیگران نظارت داشته باشد، بلكه باعث گسترش روابط با دیگران و طرح برنامه و نقشه در ارتباط با دیگران مي شود(بیگدلی و همکاران،1397).

 ج)هویت فردي: این كاركرد خلوت ریشه اي عميق در نهاد فرد دارد و دست كم دو جناه دارد: خویشتن نگري و هویت فردي خویشتن نگري مستلزم فرصتي است كه افراد یا گروه ها به خود نگاهي بيندازند و خود را توصيف و ارزیابي كنند و این كار معمولا در حضور غير انجام نمي گيرد(آلتمن ، 1382،53 - 60).

شکل3. ساز و كارهاي دستیابی به خلوت و رابطه آن ها (ماخذ: آلتمن، 50،1382)

 

2-7- خلوت و رضایتمندی در محیط های اداری

از میان چیز هایی که باعث احساس رضایت فرد از دفتر کارش می شود هیچکدام به اندازه داشتن فضای خصوصی (خلوت گزینی)مهم نیست.اگر چه به هنگام مشخص سازی رابطه ی بین میزان فضای خصوصی و رضایت مندی در محل کار باید پیچیدگی و ضرورت شغل را در نظر گرفت،ولی مطالعات نشان می دهد که رضایت مندی از محیط دفتر کار با افزایش خلوت گزینی بالا می رود(مک اندرو،1387). خلوت بر محیط کار فیزیکی، به طور مثبتی مرتبط با رضایت از محیط کار فیزیکی خواهد بود. (lee&brand,2005) .

3- روش تحقیق

این تحقیق از نوع کاربردی است و به لحاظ ماهیت روش از نوع پیمایشی است، و به لحاظ شیوه تحلیل داده‌ها، توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری کارمندان سازمان نظام مهندسی استان کرمانشاه به تعداد 72 نفر می باشند. نوع نمونه گیری از نوع نمونه‌گیری تصادفی می‌باشد. اطلاعات از طریق پرسشنامه­ای تنظیم شده با طیف لیکرت، جمع­آوری گردید. سوالات و شاخص های پرسشنامه از طریق آزمون کولوموگروف-اسمیرونوف نرمال سازی و روایی و پایایی آن ها تایید شده است. ضریب پایایی برای تمام معیارهای تحلیل عوامل محیطی خالق خلوت موثر دررضایتمندی کارمندان، بزرگ‌تر از 0.6 است. پایایی کل نیز 0.703 می باشد که نشان می‌دهد پرسشنامه و شاخص‌های تحقیق از پایایی مناسبی برخوردارند(جدول شماره 4). 

 

جدول4. پایایی معیارهای تحقیق

مولفه	معیار	زیر معیار	آلفای کرونباخ
عوامل محیطی خالق خلوت  موثر دررضایتمندی کارمندان در محیط ادارات	کالبدی	تهویه-دما-نور-تمیزی،جنس مصالح، چیدمان، مبلمان	0.674
	محیطی	سرزندگی،حس تعلق، نقش انگیزی، هویت مکان، خوانایی، تعاملات اجتماعی، مقیاس انسانی	0.639
	اجتماعی	حس امنیت، حس حریم شخصی، مشارکت اجتماعی، کنترل تعاملات اجتماعی	0.718
	عملکردی	تعامل، آسایش، امنیت فیزیکی	0.703
	فردی	استاندارد های ایده آل، نیازها و خواسته ها، عدم سروصدا، تمرکز	0.581

 

شکل4. خلاصه روش انجام پژوهش

 

نمونه مطالعاتی این پژوهش ساختمان نظام مهندسی استان کرمانشاه است، که این ساختمان در دوطبقه و سه بلوک در اطراف حیاط مرکزی در مرکز شهر کرمانشاه واقع شده است.

 

4- یافته های پژوهش

4-1-یافته های توصیفی

حجم نمونه 72 نفراز127کارمند محاسبه شد. در نهایت 72 پرسشنامه توزیع و برگشت داده شد و تحلیل ازبین آن­ها انجام شد. با استفاده از داده های بدست آمده و نرم افزارspss میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد.اگر ضریب آلفا بیشتر از 7/0 باشد، آزمون از پایایی قابل قبولی برخوردار است.برای 20 سوال پرسشنامه 0.719 بدست آمده است که نشان از پایایی مطلوب پرسشنامه است. پرسشنامه مذکور بین یک نمونه آماری تصادفی به تعداد 72 نمونه در میان کارمندان سازمان نظام مهندسی شهر کرمانشاه توزیع گردید. اطلاعات و آمار توصیفی شامل ویژگی‌های فردی پاسخگویان در جدول شماره 2 ارائه گردیده است.

جامعه آماری این پژوهش 72 نفر با نرخ پاسخ دهی 75% است. توزیع سنی دراین نمونه آماری به این شکل است که 3.9 درصد از پاسخگویان، 20-30 سال، 21.3 درصد 30-40سال، 48 درصد 40-50 سال، 21درصد بالای 50 سال است. توزیع جنسی نمونه ها شامل 37.1درصد زن و62.9 درصد مرد است. در نمونه مورد بررسی،سابقه ی حضور در اداره 59.7 درصد کمتر از پنج سال 9درصد 5تا 10سال 28.4 درصد 10تا 20 سال و3 درصد بیش از 20سال است و همچنین نتایج بدست آمده ازسابقه ی حضور در ادارات با پلان بسته 52.2 درصد، تجربه حضور در ادارات با پلان باز 47.8 درصد می باشد. در جدول با توجه به اینکه یک محیط یا مؤلفه های محیط تا چه اندازه انتظارات و نیازهای مارا برطرف میکند، ساختار نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری مورد بررسی قرار می دهیم که پایه اصلی این پژوهش قرار گرفته است و سوالات پرسشنامه نیز باتوجه به هدف ارتقا رضایت کارمندان از فضای اداری به کمک عوامل محیطی خلوت استخراج شده است.

جدول5. ویژگی‌های دموگرافیک

متغیر	ویژگی	درصد
جنسیت	مرد	62.9
	زن	37.1
سن	از 20 الی 29 سال	3.9
	از 30 تا 39 سال	21.3
	از 40 تا 49 سال	48
	از 50 سال به بالا	21
تحصیلات	لیسانس	40.4
	فوق‌لیسانس	30
	دکتری و بالاتر	31.6
سابقه حضور در ادارات	پلان بسته	52.2
	پلان باز	47.8
سابقه حضور در اداره	2-5 سال	59.7
	5-10 سال	9
	10 -20  سال	28.4
	20 سال به بالا	3

 

4-2- یافته های استنباطی

براساس یافته های پژوهش ابتدا می بایست وضعیت نرمال بودن همه متغیرها کاملا بررسی شده تا به وضعیت توزیع نرمال آنها اطمینان حاصل شود. اگر سطح معنی‌داری پاسخ‌ها بیش از 0.05 باشد، توزیع نرمال و در غیر این صورت توزیع غیرنرمال است. تمامی متغیرها در سطح توزیع نرمال قرار داشته و لذا استفاده از آزمون پیرسون برای بررسی ارتباط متغیرها منعی ندارد.

نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری از طریق معیارهای؛( کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی) بررسی شدند. برای بررسی میزان تأثیر مولفه های محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان در محیط اداری؛ پرسشنامه­ای متشکل از شاخص­های منتخب، بین 72 نفر از کارکنان سازمان نظام مهندسی استان کرمانشاه توزیع شد. میزان تأثیر و اهمیت هر یک از شاخص‌های تحقیق در رضایت کارمندان در محیط اداری با استفاده از آزمون‌های آماری رگرسیون و پیرسون و نرم‌افزار SPSS مشخص شد. ابتدا با استفاده از آزمون فرض  همگرایی درونی سؤالات پرسشنامه بررسی شد.

آزمون t تک نمونه‌ای برای آزمون فرض‌ها پیرامون میانگین یک جامعه استفاده می‌شود. در بیشتر پژوهش‌هایی که با مقیاس لیکرت انجام می‌شود جهت بررسی فرضیه‌های پژوهش و ارتباط و پیوستگی درونی شاخص‌ها با هر یک از مؤلفه‌ها از این آزمون استفاده می‌شود. در ادامه به دلیل نرمال بودن متغیرهای پژوهش از آزمون فرض وجود یا عدم وجود ارتباط درونی بین مؤلفه‌ها و شاخص‌های پژوهش پرداخته خواهد شد.

-       فرض  ارتباط درونی بین شاخص‌ها پژوهش با مؤلفه‌های متناظر با آن‌ها وجود ندارد.

-       فرض  ارتباط درونی بین شاخص‌ها پژوهش با مؤلفه‌های متناظر با آن‌ها وجود دارد.

هر یک از مؤلفه‌ها طبق جدول شماره 6 دارای شاخص‌های متناظر نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری می‌باشند.

جدول6. آزمون T

 

4-3- ارزیابی مدل اندازه‌گیری با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی

برازش کلی مدل اندازه‌گیری توسط تحلیل عاملی تأییدی تعیین می‌شود. مهم‌ترین هدف تحلیل عاملی تأییدی، تعیین میزان توان مدل مفهومی از قبل تعریف‌شده با مجموعه‌ای از داده‌های مشاهده‌شده است. به عبارتی، تحلیل عاملی تأییدی درصدد تعیین این مسئله است که آیا تعداد عامل‌ها و بارهای متغیرهایی که روی این عامل‌ها اندازه­گیری شده­اند، با آنچه بر اساس تئوری و مدل نظری انتظار می‌رود، انطباق دارد یا نه. این نوع تحلیل، به آزمون میزان انطباق و همنوایی بین سازه­های نظری و سازه­های تجربی تحقیق می‌پردازد. در این روش، پس از انتخاب متغیرها و شاخص‌های مربوطه بر اساس مدل مفهومی اولیه، آزمون می‌شود که آیا متغیرها و عوامل آن طوری که انتظارمی رفت روی مدل مفهومی پیش‌بینی‌شده بارگذاری شده‌اند یا ترکیب آن‌ها عوض‌شده و روی متغیر دیگری بارگذاری شده‌اند؟(حبیب پور، صفری،1388: 307). بدین منظور پس از محاسبات آماری، در نرم‌افزار لیزرل، مدل اندازه‌گیری تحقیق به همراه ضرایب مربوطه برای همه­ی ابعاد؛ کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی ارائه‌شده است. مدل اندازه‌گیری ارتباط میان سازه‌ها و سنجه‌ها را مشخص می‌کند. طبق مدل مفهومی یادشده و جدول شماره 3(در نمودار شماره 1) و با توجه به میزان بار عاملی روی نشانگرها که بیشتر از 0.4 است؛ در این مرحله و قبل از برازش مدل ساختاری آن تائید شد که 22 متغیر مشاهده‌شده(عوامل پرسشنامه)، 5 متغیر پنهان(کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی) و در نهایت مؤلفه‌­ی عوامل محیطی خالق خلوت موثر دررضایتمندی کارمندان را منعکس می‌کند.(شکل5 و جدول شماره 7).

 

جدول 7. آزمون تحلیل عاملی تاییدی

بعد	مؤلفه	میانگین	آماره T	معنی‌داری	نتیجه آزمون فرض
نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری	کالبدی	3.20	55.17	0.000	رد فرض
	اجتماعی	2.26	53.69	0.000	رد فرض
	محیطی	2.55	49.98	0.000	رد فرض
	عملکردی	3.19	61.90	0.000	رد فرض
	فردی	3.12	43.20	0.000	رد فرض

مؤلفه‌ها	استانداردشده	انحراف معیار	آماره آزمونT-value	معنی‌داریP-value
کالبدی	0.654	0.217	55.17	0.000
محیطی	0.788	0.188	53.69	0.000
اجتماعی	0.643	0.20	49.98	0.000
عملکردی	0.601	0.20	61.90	0.000
فردی	0.609	0.19	43.20	0.000

 

 

شکل5. مدل اندازه‌گیری مؤلفه‌های عوامل محیطی خالق خلوت موثر دررضایتمندی کارمندان 

 

4-4- آزمون رگرسیون

جهت بررسی تأثیرگذاری نقش عوامل محیطی خالق خلوت(کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی) در رضایت کارمندان از فضای اداری در سازمان نظام مهندسی استان کرمانشاه از آزمون رگرسیون استفاده شد. مؤلفه‌های؛ کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی به‌عنوان متغیر مستقل و  رضایت کارمندان از فضای اداری نیز متغیر وابسته شد. طبق نتایج به‌دست‌آمده که در جدول شماره2 ملاحظه می‌گردد که مؤلفه‌های یادشده 53 درصد از واریانس رضایت کارمندان از فضای اداری را پیش‌بینی می‌کند. یعنی 53 درصد از متغیرهایی که رضایت کارمندان از فضای اداری را ارتقا می‌بخشند مربوط به مؤلفه‌های میحیطی خالق خلوت یعنی کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی  کارمندان هستند. متغیر اصلی پس از تائید معناداری و میزان ضریب t  مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، ضریب بتا است. همان‌طور که از جدول شماره2 مشخص است، با افزایش یک واحد استاندارد در مؤلفه‌ی کالبدی، 0.65 واحد استاندارد به رضایت کارمندان از فضای اداریاضافه خواهد شد. بنابراین بین مؤلفه­ی کالبدی و رضایت کارمندان از فضای اداری رابطه­ی مستقیم و مثبت وجود دارد. مقدار ضریب بتا برای مؤلفه‌ی محیطی 0.788 است که نشان می‌دهد با افزایش 1 واحد استاندارد در مؤلفه‌ی محیطی ، 0.788 واحد استاندارد به رضایت کارمندان از فضای اداری افزوده می‌شود. طبق جدول زیر، ضریب بتا برای مؤلفه‌ی اجتماعی مقدار 0.63 را نشان می‌دهد که پیوستگی آن از نوع قوی است و با افزایش 1 واحد استاندارد در شرایط و بهبود کیفیت در مؤلفه‌ی اجتماعی ،میزان 0.63 واحد استاندارد به رضایت کارمندان از فضای اداری افزوده خواهد شد(جدول شماره 8). (در این مقاله برای ورود به رگرسیون ، از کدگذاری تصنعی و معادل میانگین استفاده شده است).

 

جدول 8. آزمون رگرسیون مؤلفه‌های نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری

متغیرهای پیش‌بینی	B	SE	Beta	T	P
مقدار ثابت	12.3	0.8	-	15.38	0.000
کالبدی	0.452	0.939	0.654	39.48	0.005
محیطی	0.452	0.939	0.788	43.38	0.001
اجتماعی	2.13	1.84	0.643	39.61	0.000
عملکردی	0.94	1.17	0.601	42.908	0.004
فردی	0.871	1.38	0.609	40.58	0.001
خلاصه مدل رگرسیون		R =0/27	R2= 0/052	ADJR2    =0/053

 

5- نتیجه گیری

موضوع پژوهش حاضر، بررسی نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری است. با توجه به هدف و ویژگی‌های پژوهش موردنظر، جامعه آماری یا قلمرو پژوهش، کارمندان سازمان نظام مهندسی استان کرمانشاه به تعداد 72 نفر می باشد. درنهایت به‌عنوان خلاصه‌ای از تحقیق(برای پاسخ به سؤالات تحقیق و مقایسه همسویی و عدم همسویی با تحقیقات پیشین)باید اشاره کرد که این تحقیق در راستای تحلیل نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری در نمونه موردی سازمان نظام مهندسی استان کرمانشاه انجام گردید. طبق نتایج به‌دست‌آمده همه‌ی مؤلفه‌های محیطی خالق خلوت یعنی کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی، لازمه دستیابی به رضایت کارمندان در محیط اداری هستند و هدف اصلی آن‌ها ارائه راهکارهایی جهت ایجاد محیطی خلوت وکسب رضایت کارمندان از فضای اداری است. برای تبیین شاخص‌های نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری از آزمون تحلیل عاملی تأییدی استفاده‌شده است. با توجه به میزان بار عاملی روی نشانگرها (شکل 5) که بیشتر از 0.4 است؛ تائید شد که 22 متغیر مشاهده‌شده(عوامل پرسشنامه)، 5 متغیر پنهان(کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی) و درنهایت عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری را منعکس می‌کند.

 بنابراین با توجه به نتایج این آزمون نتایج مقاله حاضر با تحقیقی که رضایی و مسروری جنت درسال 1399 انجام دادند کاملاً همخوانی دارد به‌طوری‌که در مقاله رضایی و مسروری نقش شاخص های کالبدی و اجتماعی و محیطی و عملکردی در دستیابی به بهره وری و رضایت شغلی کارمندان به اثبات رسید، تا حدودی همسوست و شاخص‌های این دو تحقیق با یکدیگر همپوشانی دارند. در مقاله حاضر نیز میان برخی شاخص‌های اجتماعی( مانند ارتباط با ارباب رجوع، نیاز به تهویه مناسب، بهره گیری از پلان با فضای باز) و رضایت کارمندان در محیط اداری تأثیرگذاری مثبت و معناداری یافت شد. 

جهت بررسی تأثیرگذاری عوامل محیطی خالق خلوت(کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی) در رضایت کارمندان از فضای اداری از آزمون رگرسیون استفاده شد. مؤلفه‌های؛ کالبدی، اجتماعی، محیطی، عملکردی و فردی به‌عنوان متغیر  مستقل و رضایت کارمندان در محیط اداری نیز متغیر وابسته شد. نتایج این قسمت از تحقیق ، همسو با نتایج تحقیق Veitch  و همکاران است که ؛رضایت از محیط را سه عامل عنوان می­کنند: حریم خصوصی/ آکوستیک، روشنایی و تهویه/ دما و مدل سازی معادلات ساختاری حاکی از آن است که کارمندان دفتر پلان باز رضایت بیشتری از محیط خود داشتند، این تحقیق نیز رابطه ی بین عوامل کالبدی و عملکردی محیط کار و رضایت کارمندان از محیط اداره اثبات شد و نتیج کاملا همسو با تحقیق نامبرده است. لی و برند در سال 2005 به این نتیجه رضایت محیطی با محیط کار فیزیکی به طور مثبتی با رضایتمندی شغلی مرتبط است. دراین پژوهش کنترل شخصی بیشتر بر فضای کاری فیزیکی و دسترسی آسان به مکان‌های ملاقات منجر به درک بیشتر گروه و رضایت شغلی شده است.

همچنین طبق نتایج به‌دست‌آمده از آزمون رگرسیون مؤلفه‌های (مستقل)  53 درصد از واریانس رضایت کارمندان در محیط اداری را پیش‌بینی می‌کند(جدول شماره4). یعنی 53 درصد از متغیرهایی که رضایت کارمندان در محیط اداری را ارتقا می‌بخشند مربوط به مؤلفه‌های محیطی خالق خلوت هستند. با توجه به سطح معناداری(Sig= 0.000 ) و میزان ضریب بتا می­توان ادعا کرد که بین متغیرهای مستقل و رضایت کارمندان در محیط اداری ارتباط مستقیم و معنادار وجود دارد. با توجه به این نتایج می‌توان گفت که نتایج فوق در راستای نتایج تحقیق مویدی و کامل نیا (1396) است که میان فاکتور های ارگونومی محیط کار شامل سازگاری و قابلیت تنظیم مسلمان و تجهیزات با ابعاد و اندازه های بدن افراد، طرح دفتر کار شامل سهولت تعامل با همکاران و توانایی تغییر مدیران کیفیت محیط داخلی شامل آسایش شنیداری، آسایش حرارتی، بصری و کیفیت هوایی داخلی و رضایتمندی کارکنان رابطه مستقیم و معنی داری وجود دارد از میان این عوامل، سازگاری مبلمان بابت وجود استانداردهای بدن افراد آسایش شنیداری و سهولت تعامل با همکاران بیشترین تاثیر را بر رضایت شغلی داشتند. بنابراین نتایج این پژوهش با تحقیق مویدی و کامل نیا همسوست.

تحقیقات پیشین با معرفی مؤلفه‌هایی جدید و تأکید بر ابعادی نو در ارتقای نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری باعث اضافه نمودن بدنه‌ای جدید بر پیکره­ی مطالعات روانشناسی محیط اداری وخلوت و رضایتمندی کارمندان شده است. چراکه با تقویت این ابعاد نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری افزایش‌یافته و موجبات سلامت روانی و احساس ایمنی و آرامش روحی کارمندان و در نتیجه افزایش راندمان را به همراه می‌آورد.

درنهایت باید گفت که با توجه به اینکه هرکدام از این تحقیقات چندین متغیر متفاوت در ارتباط با نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری را موردسنجش قرار داده‌اند، از یکسو ضریب تأثیر این متغیرها به‌گونه‌ای تحت تأثیر متغیرهای تحقیق بوده و از سوی دیگر، جوامع و قلمروهای موردبررسی از جهت بافت و زمینه و هدف با یکدیگر متفاوت بوده‌اند.به همین دلیل گاهی تناقضات و ناهم‌سویی‌هایی را در تحقیقات مختلف شاهد هستیم و یا اینکه تحقیقات همه­ی ابعاد موردبررسی در تحقیق حاضر را در برنمی‌گیرند.

 

شکل6. مدل فرضی نقش عوامل محیطی خالق خلوت در رضایت کارمندان از فضای اداری

 

6- تشکر و قدردانی

از زحمات تمامی اساتید و بزرگوارانی که اینجانب را در تهیه این مقاله یاری فرمودند، نهایت تشکر و قدردانی را می­نمایم.

 

منابع

-       آلتمن، ایروین( 1975 ) محیط و رفتار اجتماعی )خلوت، فضای شخصی، قلمرو، ازدحام(، ت: علی نمازیان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1382

-       انصاری، مجتبی وجمشیدی، سمانه و الماسی فر، نینا(1389). بررسی حس قلمرو و رفتار قلمروپایی در پارک های شهر(مطالع موردی: پارک ساعی). نشریه معماری وشهر سازی آرمان شهر، دوره3، شماره4، 33-48.

-       بیگدلی، حامد و باقری، محمد و اسدی، فرخ(1397) بررسی نقش خلوت در معماری خانه های سنتی، نشریه معماری شناسی،سال اول،شماره 4

-       پیربابایی، محمد تقی و ملکی، زهرا(1388).عوامل موثر بر مطلوبیت فضای کار اداری، نشیه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، (40)، 61-70

-       خامنه زاده، حنانه( 1396 ) مفهوم خلوت وچگونگی تحقق آن در زیست - جهان.خانه ایرانی مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانی ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانیی. نشریه باغ نظر، (49):40-31

-       رفیعیان، مجتبی و خدایی، زهرا (1388). بررسی شاخ صها و معیارهای مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری. راهبرد، 18 (53) .248-227

-       روان شناسی محیطی، نوشته ی فرانسیس تی. مک اندرو، برگردان:دکتر غلام رضا محمودی-انتشارات زربافت اصل، چاپ اول:تهران1387.

-       سیاح، عبدالحمید (1387). فرهنگ جامع فارسی به فارسی، انتشارات اسلام، چاپ سوم

-       شاه چراغی، آزاده و بندر آباد، علیرضا(1396):محاط در محیط؛کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهر سازی، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران

-       عزیزی، هانیه و تازیکه لمسکی، ایمان ( 1398). بررسی اثر عوامل محیطی بر بهره وری کارکنان درفضاهای اداری، مورد مطالعاتی: حوزه فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک کشور. نشریه معماری وشهرسازی آرمان شهر، (12) 29،113- 124 .

-       عظمتی، حمید رضا وپورباقر، سمیه و محمدی، منا(1396). عوامل موثر بر مطلوبیت فضاهای شخصی در محیط های آموزشی دانشگاهی. علوم و تکنولوژی محیط زیست ، دوره19، شماره4

-       عینی فر، علیرضا( 1379 ) عوامل انسانی- محیطی مؤثر در طراحی مجموعه های مسکونی. نشریه هنرهای زیبا،(8):109-118

-       غفوریان، میترا و حصاری، الهام. (1395). بررسی عوامل و متغیرهای زمین های مؤثر بر رضایتمندی ساکنان از محیط مسکونی. مطالعات شهری،5 (18) ، 100-91 .

-       قره حسن لو، زهرا و باقری، آتوسا (1395)بررسی مفهوم خلوت در قلمروهای شهری و تاثیر آن در برقراری تعامل مطلوب ، دومین همایش ملی فرهنگ،گردشگری و هویت شهری

-       الکساندر، کریستوفر( 1371 ) عرصه های زندگی جمعی و زندگی خصوصی. ت : منوچهر مزینی. تهران: دانشگاه تهران.

-       لنگ، جان(1386)آفرینش نظریه معماری )نقش علوم رفتاری در طراحی محیط(، ت : علیرضا عینی فر. تهران : دانشگاه تهران.

-       لنگ، جان(1388)، آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، علیرضا عینی فر، موسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، تهران.

-       مارکوس، کلر کوپر(1386) خانه: نماد خویشتن، ت: احد علیقلیان. فصلنامه خیال، (5):119-84

-       مجیدی، مریم؛ منصوری، سیدامیر؛ صابرنژاد، ژاله و براتی، ناصر( 1398 ). نقش رویکرد منظرین در ارتقای رضایتمندی از محیط شهری. باغ نظر، 16 (76) ، 45 -56

-       مخبر، عباس(1385).معماری اداری در عرصه رقابت جهانی، معماری اداری در عرصه رقابت جهانی، معمار، شماره،41صص25-21

-       مطلبی، قاسم(1380). روانشناسی محیطی دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری، مجله هنر های زیبا شماره (10)

-       نصیری، نگار(1388)مطالعه تطبیقی مفهوم خلوت در خانه درو نگرای ایرانی و خانه برو نگرای غربی. نشریه هنرهای زیبا(39):46-37.

-       Altman, I. (1975). The environment and social behavior: Privacy, personal space, territory, crowding. Monterey, CA: Brooks/Cole Publishing Co.

-       Canter, D. (1983). The purposive evaluation of places: A facet approach. Environment and Behavior, 15(6), 659-698.

-       Cao, X., Wu, X. & Yuan, Y. (2018). Examining Built Environmental Correlaates of Neiborhood satisfaction: A Focus on Analysis Approache. Journal of Planning Literature, 33(4), 1-14.

-       Duval, cara l, charles, kate E.& veitch, Jennifer A. (2002), Open-plan office density and Environmental satisfaction, IRC Research report RR-150, September 27.

-       Francescato, G., Weidemann, S. & Anderson, J. R. (1989). Evaluating the built environment from the users’ point of view. In W. F. E. Preiser (Ed.), Building evaluation. New York: Plenum Publishing Corporation.

-       Francescato, G., Weidemann, S. & Anderson, J. R. (1989). Evaluating the built environment from the users’ point of view. In W. F. E. Preiser (Ed.), Building evaluation. New York: Plenum Publishing Corporation.

-       Francescato, G., Weidemann, S. & Anderson, J. R. (2018). Evaluating the built environment from the users Perspective: implications of attitudinal models of satisfaction. In W. F. E. Preiser, A. E. Hardy and U. Schramm (Eds.), Building performance evaluation. Cham: Springer.

-       Galster, G. C. & Hesser, G. W. (1981). Residential satisfaction: Compositional and Contextual correlates. Environmental and Behaviour, 13(6), 735–758.

-       Gan, May Fen and Chua, Hui Na and Wong, Siew Fan (2019), Privacy Enhancing Technologies Implementation: An Investigation of Its Impact on Work Processes and Employee Perception, Telematics and Informatics 

-       Hackman, J. R., & Oldham, G. R. (1980). Work redesign. Reading, MA: Addison- Wesley.

-       Ibem, E. O., Opoko, A. P., Adeboye, A. B. & Amole, D. (2013). Performance evaluation of residential buildings in public housing estates in Ogun State, Nigeria: Users’ satisfaction perspective. Frontiers of Architectural Research, 2(2), 178-190.

-       Michelson, W., 1966, An Empirical Analysis of Urban Environmental Preferences, J. of the Amer. Institute of Planners, 31: 355-360.

-       Newsham, G.R. (2005), Making the open-plan office a better place to work, (Research rport No.60), Institute for Research in Construction, National Research Council Canada.

-       raymond, santa & canliffe, rager (1996), tomorrows office: creating effective & human linterios, e & fn spon, London

-       Schmidt, D., R. Goldman, and N. Feimer., 1979, Perceptions of Crowding, Environment and Behavior, 11: 105-130.

-       Shin, J. (2016). Toward a theory of environmental satisfaction and human comfort: A process oriented and contextually sensitive theoretical framework. Journal of Environmental Psychology, 45, 11–21.

-       Shin, J. (2016). Toward a theory of environmental satisfaction and human comfort: A process-oriented and contextually sensitive theoretical framework. Journal of Environmental Psychology, 45, 11–21.

-       Van Kamp, I., Leidelmeyer, K., Marsman, G. & De Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being. Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature studyLandscape and Urban Planning, 65(1-2), 5–18.

-       Veitch, Jennifer a, charles, kate e, Farley, Kelly m.j, newsham, guy r, (2007), Amodel of with satisfaction Open-plan office conditions, journal of environmental psychology, 27, 177-189.

2

 

---

[1]  

---