تحلیل میزان توسعه یافتگی سکونتگاه های روستایی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان ایرانشهر)
الموضوعات :
اسکندر صیدائی
1
,
هادی راستی
2
,
ساجده آذر
3
1 - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشکده علوم جغرافیایی و برنامهریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
تاريخ الإرسال : 01 الأربعاء , محرم, 1437
تاريخ التأكيد : 09 الثلاثاء , رمضان, 1437
تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , رمضان, 1437
الکلمات المفتاحية:
عوامل جغرافیایی,
بخش مرکزی,
توسعه سکونتگاه های روستایی,
شهرستان ایرانشهر,
ملخص المقالة :
طبق شواهد و تجربیات، به حق و وظیفه توسعه فضاهای روستایی به تناسب سهم و جایگاه و کارکرد آن ها در اقتصاد ملی کم توجهی شده و به دلیل بی مهری به نقش عوامل جغرافیایی (محیط طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و...) در شکل پذیری و ترتیب فضایی و توسعه سکونتگاه های روستایی، علیرغم تلاش های انجام شده در کشور به ویژه پس از انقلاب، هنوز ناپایداری و توسعه نیافتگی در عرصه های روستایی ایران نمایان است. از این رو پژوهش حاضر در پی بررسی میزان توسعه یافتگی سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی شهرستان ایرانشهر و نقش برخی عوامل جغرافیایی در آن، از دیدگاه ساکنان محلی است. عوامل مورد بررسی دربرگیرندۀ عوامل محیط طبیعی، فضایی، اجتماعی و اقتصادی است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری کلیه سکونتگاه های روستایی بخش مرکزی ایرانشهر هستند. در این بین 19 روستا و 294 سرپرست خانوار به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. داده های بدست آمده به کمک روش های آماری در محیط نرم افزار SPSS مورد پردازش و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نمایان گر پایین بودن میزان توسعه یافتگی روستایی در بخش مرکزی ایرانشهر یعنی زیر حد متوسط نظری (با درجه میانگین 43/2) است و بیشتر عوامل (به غیر از مخاطرات طبیعی، بعد خانوار و نرخ اشتغال) دارای ارتباط منطقی و معناداری با توسعه یافتگی روستایی می باشند. در این میان تأثیر عوامل مکانی- فضایی و پس از آن عوامل اجتماعی پررنگ تر است. از این رو توسعه سکونتگاه های روستایی در محدوده مورد مطالعه نیازمند بازنگری اساسی در سیاستگذاری ها و برنامه های توسعه روستایی و داشتن نگاه خاص به نقش برخی عوامل جغرافیایی در روند توسعه سکونتگاه های روستایی است.
المصادر:
ابراهیمزاده، عیسی و کوهزاد رئیس پور؛ 1390، بررسی روند تغییرات درجه توسعهیافتگی مناطق روستایی سیستان و بلوچستان با بهرهگیری از تاکسونومی عددی طی دهههای 1385 و 1375، مجله جغرافیا و توسعه، دوره 9، شماره 24، صص 76-51.
استعلاجی، علیرضا و مجتبی قدیری معصوم؛ 1384، بررسی عوامل جغرافیای در نظام استقرار سکونتگاهها با تأکید بر تکنیکهای کمّی (موردی: ناحیه ویلکیج از توابع شهرستان نمین)، پژوهشهای جغرافیایی، شماره 53، صص 136-121.
تقیلو، علیاکبر؛ 1393، تحلیل علی توسعهیافتگی و توسعهنیافتگی سکونتگاههای روستایی مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان ارومیه، مجله برنامهریزی منطقهای، دوره 4، شماره 15، صص 102-85.
حسینی ابری، سید حسن؛ 1383، مدخلی بر جغرافیای روستایی ایران،چاپ دوم، انتشارات دانشگاه اصفهان، اصفهان.
خادم الحسینی، احمد؛ حاتمی، حسین و حاتمی، مجتبی؛ 1389، تحلیل عدم تعادل فضایی توسعه در استان سیستان و بلوچستان (با استفاده از مدل اسکالوگرام)، مجله جغرافیایی چشمانداز زاگرس، دوره 2، شماره 4، صص 144-127.
داوان، ام. ال؛ 1388، اولویتهای توسعه روستایی، ترجمه مهدی طالب و دیگران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
راتن، ورنون؛ 1372، طرحهای توسعه همه جانبه روستایی، دورنمای تاریخی، ترجمه عبدالحمید هاشمی علیا، فصلنامه روستا و توسعه شماره 5، مرکز تحقیقات و بررسی مسایل روستایی وزارت جهاد سازندگی، تهران.
رضوانی، محمد رضا؛ 1381، سنجش درجه توسعهیافتگی استانهای کشور با استفاده از تحلیل تاکسونومی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 163-162.
زیاری، کرامت الله؛ 1379، سنجش درجه توسعهیافتگی فرهنگی استانهای ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 16، صص 104-91.
سعیدی، عباس؛ 1389، ده مقاله در شناخت سکونتگاههای روستایی، انتشارات مهر مینو، تهران.
سرور، رحیم و محمد خلیجی، 1394، سنجش درجه توسعهیافتگی شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمد، مجله برنامهریزی منطقهای، دوره 6، شماره 21، صص 102-89.
سعیدی، عباس؛ 1384، مبانی جغرافیای روستایی، چاپ ششم، انتشارات سمت، تهران.
شکور، علی؛ شمس الدینی، علی؛ زارع، اعظم و کریمی، فضلاله؛ 1392، تحلیلی بر درجة توسعهیافتگی نواحی روستایی شهرستان مرودشت با استفاده از مدل موریس و ضریب اختلاف، مجله پژوهش و برنامهریزی روستایی، سال ۲، شماره ۲ (پیاپی ۴)، صص 74-49.
شهبازی، اسماعیل؛ 1384، توسعه و ترویج روستایی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
شیخ بیگلو، رعنا، مسعود تقوایی و حمیدرضا وارثی؛ 1391، تحلیل فضایی محرومیت و نابرابریهای توسعه در شهرستانهای ایران، فصلنامة رفاه اجتماعی، سال 12، شماره 46، صص 214-189.
شهرکی، جواد و سردار شهرکی، علی؛ 1393، بررسی درجه توسعهیافتگی شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان با تاکید بر شاخصهای عمده بخش کشاورزی، مجله برنامهریزی منطقهای، دوره 4، شماره 15، صص 27-13.
شیعه، اسماعیل؛ 1378، با شهر و منطقه در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
ضرابی اصغر و رعنا شیخ بیگلو؛ 1390، سطحبندی شاخصهای توسعة سلامت استان های ایران، فصلنامة رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 42، صص 127-107.
طرازکار، محمدحسن و منصور زیبایی؛ 1383، معیارهای رفاه اجتماعی و توزیع درآمد و فقر در جوامع روستایی و شهری (مطالعه موردی استانهای فارس و اصفهان و سمنان)، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره ٤٨، صص 164-137.
قائد رحمتی، صفر؛ خادمالحسینی، احمد و محمدیفرد، علی؛ 1389، تحلیلی بر درجه توسعهیافتگی شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان، مجله آمایش محیط، دوره 3، شماره 9، صص 113-97.
قاسمی اردهایی، علی؛ 1387، بررسی تطبیقی وضعیت رفاه در خانوارهای شهری و روستایی، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۱، شماره ۲، صص 20-1.
مهدوی، مسعود؛ 1384، مقدمهای بر جغرافیای روستایی ایران، چاپ ششم، انتشارات سمت، تهران.
مظفر، فرهنگ، حسینی، سید باقر؛ سلیمانی، محمد؛ ترکاشوند، عباس و سرمدی، علی اکبر؛ 1387، ارزیابی اثرات اجرای طرحهای هادی بر محیط زیست روستاهای ایران، مجله علوم محیطی سال پنجم، شماره 3 (پیاپی 19)، صص 32-11.
مطیعیلنگرودی، سید حسن؛ 1386، برنامهریزی روستایی با تأکید بر ایران، انتشارات جهاد دانشگاهی، مشهد.
موزلی، مالکوم جی؛ 1388، توسعه روستایی: اصول و عملیات، ترجمه مجتبی قدیری معصوم و آئیژ عزمی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
مولایی، محمد؛ 1386، مقایسه درجه توسعه یافتگی بخش خدمات و رفاه اجتماعی استانهای ایران طی سالهای 1373 و 1383؛ فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 6، شماره 24، صص 258-241.
Bhatia, V. and Rai, S., 2004, Evaluation of Socio-Economic Development in Small Areas, New Delhi, vol 5. 178-190
Berger Gu., 1994, Social structure and rural develoment in the third world, Cambrdge university.
Cleavar K., 1997, Rural development strategies, for poverty reduction and environmental production in sub- sahran Africa,the world Bank Washington DC.
Joao, O. and et el., 2003, A Multivariate Methodology to Uncover Regional Disparities: A Contribution to Improve European Union And governmental Decisions, European Journal of Operational Research, Vol 145. 121-135.
Peter D., & Micheal H., 1993, The geography of settlement, longman Singapore publishers.
Ramatu, M., 2007, Regional Disparities in Ghana: Policy Options and Public Investment Implications, University of Ghana, International Food Policy Research Institute, Vol 11.1-32.
Saeedi, A., and Taleb M., 1996, Types of Settlement and Typology of Rural Housing, Tehran: Housing Fondation of Islamic Revolution.
_||_
