رگه‌های تعلیمی در شعر دفاع مقدس (دهة 60)

الموضوعات :

نوازالله فرهادی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید رجایی شیراز.

تاريخ الإرسال : 22 الأربعاء , ذو الحجة, 1438 تاريخ التأكيد : 22 الأربعاء , ذو الحجة, 1438 تاريخ الإصدار : 26 الإثنين , شعبان, 1438

الکلمات المفتاحية: دفاع مقدس, شعر, انقلاب اسلامی, ادب تعلیمی, ایثار و آزادگی,

ملخص المقالة :

اشاعة فرهنگ دینی در ادبیات پس از انقلاب اسلامی(57) از پیامدهای فرهنگی این انقلاب است. با وقوع جنگ و استمرار هشت سال دفاع مقدس، مضامین دینی و مذهبی، همچون غزوات صدر اسلام، جنگ‌های امام علی(ع) با معاندان در دوران خلافت آن حضرت و به‌ویژه حماسة خونین کربلا، در شعر انقلاب و دفاع مقدس بازتاب گسترده‌ای می‌یابد، به‌گونه‌ای که این مباحث مهم‌ترین درون‌مایه‌ها و یکی از بارزترین ویژگی‌های آن را تشکیل می‌دهد. این موضوع بُعد تعلیمی سروده‌های مورد بحث را بر پایة مبانی دین و تعالیم قرآن کریم، تقویت می‌کند. سرایندگان این اشعار غالباً شخصیت‌های انقلابی و اهل جبهه و جنگ‌اند و آنچه می‌سرایند از سر ایمان و سرشار از شور و هیجان است؛ به همین دلیل بعد غنایی و حماسی سروده‌های آنان، چنان بارز و قوی است که جنبة تعلیمی آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، و درک آموزش‌های نهفته درآن، بدون تأمل و تعمق، مشکل می‌شود و از دید خواننده پنهان می‌ماند. دراین نوشتار لایه‌های پنهان و پیدای تعلیمی و رگه‌های آموزشی در سروده‌های انقلاب و دفاع مقدس واکاوی می-گردد، تا نمایان شود، سرایندگان برای ترویج اصول اخلاقی و برانگیختن خوانندگان به پیروی از ارزش‌های اسلامی-انسانی از چه شیوه‌ها و مضامینی بهره گرفته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جنبه‌های تعلیمی این سروده‌ها بنا به دلایل مختلف، به صورت رگه‌های باریک و پوشیده در زمینة پررنگ حماسی-آیینی، با بیانی غالباً غیر مستقیم و با تکیه برمضامینی چون حریت، شهامت و صداقت، معطوف به متخلق شدن جوانان به خلق و خوی اهل بیت(ع) است.

المصادر:

1- قرآن کریم.

2- احمدی خراسانی، محمد. (1385). ارمغان شعر شیعه. تهران: میزان.

3- اسپوزیتو، جان. (1380). ادبیات ملل مسلمان. ترجمة نصرت محمودی و همکاران. تهران: کنگره.

4- امین­پور، قیصر. (1363). از تنفس صبح. تهران: مروارید

5- -----------.(1378). گزینه اشعار. تهران: مروارید.

6- بیابانگرد، عادل. (1384). دشت بلا. سوره مهر. شماره 44، ص. 331.

7- جمالی (مذنب)، محمدخلیل. (1363). ...که عشق مجنون است. شیراز: نوید.

8- حافظ، شمس‌الدین محمد. (1388). دیوان اشعار. ابوالقاسم انجوی شیرازی. تهران: جاویدان.

9- حسینی، حسن. (1387). هم‌صدا با حلق اسماعیل. تهران: سورة مهر.

10- سبزواری، حمید. (1368). سرود سپیده. تهران: کیهان.

11- خامة خونین عشق. (1368). تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

12- سعدی، مصلح‌الدین. (1382). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: زوار.

13- سنایی، مجدودبن آدم. (1385). دیوان اشعار. به اهتمام پرویز بابایی. تهران: نگاه.

14- سنگری، محمد رضا. (1380). نقد و بررسی ادبیات دفاع مقدس. تهران: بنیاد حفظ آثار.

15- سیف، غلامرضا. (1378). اهل ولا. قلم مهر، شماره 1. شیراز: انجمن علمی ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور شیراز، ص. 16.

16- شاهرخی، محمود. (1367). مجموعه اشعار جنگ. تهران: سپهر.

17- شمس، فریدون. (1367). رایت عشق. اهورایی، شماره 1. شیراز: ستاد شاهد و ایثارگر دانشگاه پزشکی شیراز، ص. 21.

18- صفارزاده، طاهره. (1386). طنین بیداری. تهران: نگاه.

19- عطار، فریدالدین محمد.(1385). منطق‌الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

20- علایی، سعید. (1387). جریان‌شناسی شعر انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

21- کیانپور، حسین. (1383). آیه­های انقلاب. سوره مهر. شماره 39. تهران: ص. 82.

22- محدثی خراسانی، زهرا. (1388). شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

23- محقق، جواد. (1387). شکفتن در آتش. تهران: اردیبهشت.

24- محمدی، جلال (گلچین). (1379). معراج خلیج. اهل دل، شماره 2. شیراز: انجمن اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، ص. 232.

25- محمودی، ثابت (سهیل). (1364). دریا در غدیر. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

26- مرادی، علی‌محمد. (1365). شعر انقلاب. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.

27- مردانی، نصرالله.(1374). سمند صاعقه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

28- مکارمی‌نیا، علی. (1383). بررسی شعر دفاع مقدس. تهران: ترفند.

29- موسوی گرمارودی، علی. (1377). قلم‌انداز. تهران: سروش.

30- مولوی، جلال‌الدین محمد. (1369). مثنوی. تصحیح محمد استعلامی. تهران: زوار.

31- میرجعفری، اصغر. (1376). حرفی از جنس زمان. تهران: قو.

1. Quran


2. Ahmadi Khorasani, Mohammad. (1385). The Gift of the Shia Poetry. Tehran: Mizan.


3. Esposito, John. (1380). The Literature of Muslim Nations. Tehran: Concegereh.


4. Amin poor, Qeysar. (1363). From the Breath of the Morning. Tehran: Morwarid.  


5. -------------------------. (1378). Selection of Poems. Tehran: Morwarid.


6. Biabangard, Adele. (1384). The Desert of Agony. Soore Mehr, 44, p.331.


7. Jamali, Mohammad Khalil. (1363). That love is Majnoon. Shiraz: Navid.


8. Hafez. (1388). Book of Poetry. Tehran: Javidan.


9. Husseini, Hasan. Homophonic with the Throat of Ismaeel. Tehran: Soore Mehr.


10.  Sabzewari, Hamid. (1368). The Rhyme of the Dawn. Tehran: Kayhan.


11. The Bloody pen of Love. (1368). Tehran: Ministry of Islamic Guidance.


12. Sa'di. (1382). Collection of Sa'di. Tehran. Zavvar.


13. Sanayee, Majdood bin Adam. (1385). The Book of the Poems. Tehran: Negah.  


14. Sangari, Mohammad Reza. (1380). Criticism and Analysis of the Sacred Defense. Tehran: The Center for Preserving Works.


15. Seyf, Ghulam Reza. (1378). Followers of Intimacy. ghalame Mehr, 1, Shiraz: The Scientific society of Persian Literature in Payam-e-Noor of Shiraz, p.16.


16.  Shahrokhi, Mahmood. (1367). Collection of War Poems. Tehran: Sepehr.  


17. Shams, Fereydoon. (1367). The Flag of Love, 1, Shiraz: Shahed Group of the Medical University of Shiraz, p.21.


18. Saffarzadeh, Tahereh. (1386). The Chirm of the Awakening. Tehran: Negah.


19. Attar, Farid al-din Mohammad. (1385). The Conference of the Birds. Tehran: Sokhan.


20. Alayee, Saeed. (1387). A Survey of the Poems of Islamic Revolution. Tehran: The Center for Islamic Revolution Documents.


21. Kyanpoor, Hussein. (1383). Verses of the Revolution. Soore Mehr, 39, Tehran: p.82.


22. Mohaddeseh Khorasani, Zahra. (1388). Ritual Poetry and The Impact of Islamic Revolution on it. Tehran: Ashoora Cultural Complex.


23. Mohaqeq, Javad. (1387). Blossoming in Fire. Tehran: Ordibehesht.  


24. Mohammadi, Jalal. (1379). Ascension of The Gulf. Followers of the Heart, 2, Shiraz: Islamic Society of the Faculty of Literature and Humanities in University of Shiraz, p.232.


25. Mahmoodi, Sabet. (Soheil). (1364). A Sea in Qadeer. Tehran: Islamic Propagation Organization.


26. Moradi, Ali Mohammad. (1365). The Poetry of the Revolution. Tehran: Ministry of Islamic guidance.


27. Maradani, Nasrullah. (1374). Thunder Horse. Tehran: Islamic Propagation Organization.


28. Makaremi nia, Ali. (1383). A Survey of the Poetry of the Sacred Defense. Tehran: Tarfand.


29. Moosawi Garmaroodi, Ali. (1377). Qalam Andaz. Tehran: Soroush.    


30. Molavi. (1396). Masnavi. Tehran: Zavvar.


31. Mirja'fari, Asghar. (1376). A Word of Time. Tehran: Qoo.


32. Yalameha, Ahmad Reza. (1390). A Comparative Study of Didactic Poems of Ferdowsi and Hafez. The Bulletin for Didactic Literature in Azad University of Dehaqan, 11, pp.153-175.