خاستگاه های قدرت در کلام سعدی

الموضوعات :

گیتی شیروان دهی ¹ , فاطمه شیخلووند ² , محمد فرهمند ³ , مسعود زبردست ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران (نویسنده مسؤول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
4 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

تاريخ الإرسال : 11 الأحد , ذو الحجة, 1443 تاريخ التأكيد : 09 الخميس , ربيع الثاني, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الإثنين , رجب, 1444

الکلمات المفتاحية: سعدی, رولان بارت, متن, قدرت, میخائیل باختین, میشل فوکو,

ملخص المقالة :

در سطوح و لایه های ظاهری متن، سعدی در یک ساختاری هرمی، خاستگاه و منشأ قدرت را موهبت و فرۀ ایزدی می داند که به انسان هایی خاص اعطا می گردد و از آن ها نیز به یکی از اعضای خانواده منتقل می شود، اما متن همچون زبان سرشتی مکالمه بنیاد دارد و همواره محل تجمع معانی و مفاهیم و صداهایی متعدد و متکثر است و علاوه بر نیت مؤلف و گفتمان غالب، صداهای متعدد دیگری را می توان در آن شنید، از این رو متن امکاناتی را بر روی خواننده و پژوهشگر گشوده می دارد، که فراتر از برداشت گفتمان غالب است. این مقاله در گام نخست تلاش می کند با استفاده از آراء اندیشمندانی چون میخائیل باختین و رولان بارت و پل ریکور نشان دهد که متون ترکیب و تلفیقِ آواها و نقل قول ها و ارجاعات و امکاناتی هستندکه از آگاهی مؤلفانه فراتر می روند و زمینه را برای خوانش ها و دریافت هایی تازه تر فراهم می آ ورند، سپس می کوشد جایگاه سعدی را در نظریۀ ایرانشهری قدرت سیاسی بررسی کند و در پایان در پی آن است که با دستاوردهای تبارشناسی میشل فوکو در مورد قدرت نشان دهد که قدرت در اندیشۀ و آثار سعدی نه در یک نهاد و جایگاهی خاص بلکه در سراسر روابط و شبکه های اجتماعی جریان دارد.

المصادر:

1. آلن، گراهام (1385)، رولان بارت، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
2. اسمارت، بری (1385)، میشل فوکو، ترجمة لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نشر اختران.
3. باختین، میخاییل (1387)، تخیل مکالمه‌ای (جستارهایی دربارۀ رمان)، ترجمة رؤیا پورآذر، تهران: نی.
4. بارت، رولان (1373الف)، «از اثر تا متن»، ترجمة مراد فرهادپور، ارغنون، سال اول، شمارۀ 4، 66 57.
5. بارت، رولان (1373ب)، «مرگ نویسنده»، ترجمة داریوش کریمی، فصل‌نامۀ هنر، ش 25، 381 377.
6. ثروت، منصور (1389)، «سیاست مدن از دید سعدی»، مجلۀ تاریخ ادبیات، ش 3، 19 5.
7. جلالی مقدم، مسعود (1386)، درآمدی به جامعه شناسی دین و آراء جامعه شناسان بزرگ دربارۀ دین، تهران: مرکز.
8. جوکار، نجف (1385)، «جامعۀ آرمانی در نگاه فارابی و سعدی»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 48، 85 69.
9. حق‌جو، سیاوش (1381)، «حکمت سیاسی سعدی (اخلاقی واسطه میان فرادست و فرودست و ادبیت آن)»، پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی، سال دوم، شمارۀ ششم و هفتم، 117 97.
10. دریفوس هیوبرت و پل رابینو (1387)، میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نی.
11. رضا، عنایت (1389)، اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
12. ریکور، پل (1386)، زندگی در دنیای متن (شش گفتگو، یک بحث)، ترجمۀ بابک احمدی، تهران: مرکز.
13. سعدی، مصلح بن عبدالله (1369)، کلیات سعدی، تهران: امیرکبیر.
14. طباطبایی، جواد (1394)، تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران (ملاحظاتی در مبانی نظری)، تهران: مینوی خرد.
15. عفیفی، رحیم (1383)، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران توس.
16. عنایت، حمید (1389)، اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
17. فردوسی، ابوالقاسم (1389)، شاهنامه، بهکوشش جلال خالقی مطلق، دفتر سوم، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
18. کریستین سن، آرتور (1389)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران، نگاه.
19. کلانتری عبدالحسین (1391)، گفتمان (از سه منظر زبان‌شناختی، فلسفی و جامعه‌شناختی)، تهران: جامعه‌شناسان.
20. کلگ، استیوارت (1383)، چهارچوب‌های قدرت، ترجمة مصطفی یونسی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
21. مک کالوم، جرالد سی (1383)، فلسفۀ سیاسی، ترجمۀ بهروز جندقی، قم: طه.
22. نظام الملک، حسن بن علی (1390)، سیرالملوک (سیاستنامه)، بهتصحیح محمد استعلامی، تهران: نگاه.
23. نورایی، الیاس و مجتبی یاور (1392)، «نسبت اخلاق و سیاست در اندیشۀ سعدی شیراز»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ هجدهم، 170 145.
24. میلز، سارا (1388)، گفتمان، ترجمة فتاح محمدی، زنجان: هزارة سوم.
25. میلز، سی رایت (1388)، نخبگان قدرت، ترجمۀ بنیاد فرهنگی پژوهشی غرب‌شناسی، با مقدمۀ حمید مولانا، تهران: فرهنگ مکتوب.
26. نظری، علیاشرف (1391)، سوژه، قدرت و سیاست از ماکیاول تا پس از فوکو، تهران: آشیان.
27. نظری، علیاشرف (1384)، «مفهوم قدرت در اندیشۀ سیاسی هابز»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش 69، 287 261.
28. نوابخش، مهرداد، و کریمی، فاروق (1388)، «واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو»، مطالعات سیاسی، شمارۀ 3، 63 49.
29. وبستر، راجر (1382)، پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمة الهه دهنوی، تهران: روزگار.
30. هینتس، والتر (1388)، داریوش و ایرانیان (تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانیان)، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: ماهی.
31. یورگنسن و فیلیپس (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نی.