وجوه اشتراک دیدگاه عطار با نظریات روانشناسان دربارة روش های تربیتی
الموضوعات :هاجر جمالی 1 , مهین پناهی 2 , احمد سوری 3
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم انتظامی امین(نویسنده مسؤول)
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علوم انتظامی امین
الکلمات المفتاحية: فریدالدین عطار, منطق الطیر, الهی نامه, مصیبت نامه, روش های تربیتی, روان شناسی تربیتی,
ملخص المقالة :
در این پژوهش هدف این است که وجوه اشتراک نظریات روانشناسان تربیتی با دیدگاه عطار دربارة شیوه های تربیتی و آموزشی، جست وجو و بیان شود؛ زیرا هم روان شناسان تربیتی و هم اندیشمندان و عارفان مسلمان ازجمله عطار نیشابوری به موضوع رشد و تربیت انسان و چگونگی آن توجه داشته اند. عطار از بزرگ ترین عارفان قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است. موفقیت او در تربیت انسان های مبتدی (مریدان)، ضرورت توجه به شیوة تربیتی و آموزشی وی را آشکار می کند. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی ـ تحلیلی است. شیوة جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی است. بدین منظور، برای دستیابی و تحلیل نتایج، از رویکرد کیفی و راهبرد تحلیل محتوا، استفاده شده است. جامعة آماری پژوهش شامل متن کامل کتاب های منطق الطیر، الهی نامه و مصیبت نامة عطار نیشابوری است. پرسش اصلی پژوهش این است که کدام یک از روش های تربیتی مطرح در روان شناسی تربیتی، در این آثار به کار برده شده و هرکدام از روش های به کاررفته، به دیدگاه کدام یک از روان شناسان تربیتی نزدیک است. یافته ها نشان داد که عطار چندین قرن پیش، روش هایی برای تربیت و آموزش متربیان به کار گرفته است که امروزه در قالب نظریات جدید روانشناسی ارائه می شود. مشترکات نظریه ای بسیاری میان شیوه های تربیتی عطار و دیدگاه های امروز روان شناسان تربیتی وجود دارد. این مشترکات بین عطار و روان شناسانی مانند راجرز، مازلو، ویلیام جیمز، جان دیویی، پیاژه، برونر، بندورا، لوریا، ویگوتسکی، اریکسون، جان لاک، اسکینر، ثورندایک، گانیه و روان شناسان گشتالتی بیش از دیگران است.
- اسلاوین، رابرت ایی (1385)، روانشناسی تربیتی، ترجمة یحیی سیّدمحمدی، تهران: روان.
- اعرافی، علیرضا و همکاران (1393)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج1، تهران: سمت.
- افراسیابپور، علیاکبر (1390)، روانشناسی و عرفان، تهران: خرمشهر.
- باقری، خسرو (1388)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: مدرسه.
- باقری، فاطمه صغری (1390)، بررسی تطبیقی فلسفة تربیتی عطار نیشابوری و افلوطین، پایاننامة کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی.
- بهشتی، محمد و همکاران (1388)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج4، تهران: سمت.
- بهشتی، محمد (1390)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج 5، تهران: سمت.
- پارسا، محمد (1378)، روانشناسی تربیتی، چاپ پنجم، تهران: بعثت.
- پناهی، مهین (1391)، «بررسی و مقایسة شیوة آموزش تفکر نزد فریدالدین عطار و متیو لیپمن»، مجله تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2 (3)، 3‑23.
- پورنامداریان، تقی (1390)، دیدار با سیمرغ، چاپ پنجم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- پیروز، غلامرضا؛ غفوری، عفتسادات (1396)، «تحلیل منطقالطیر و مصیبتنامة عطار نیشابوری براساس نظریة سازندهگرایی ویگوتسکی و برونر»، شعرپژوهی (بوستان ادب) ، سال نهم، شمارة 3 (پیاپی 33)، 19‑44.
- جمالی، هاجر؛ پناهی، مهین (1400)، «بررسی روش تربیتی الگویی در مثنویهای عطار باتوجهبه نظریة یادگیری شناختی ـ اجتماعی آلبرت بندورا»، پژوهشنامه عرفان، سال دوازدهم، شمارة بیستوچهارم، 43‑68.
- دبس، موریس (1368)، مراحل تربیت، ترجمة علیمحمد کاردان، تهران: دانشگاه تهران.
- دوزانت، ویلیام جیمز (1337)، تاریخ تمدن، ترجمة احمد آرام و دیگران، تهران: اقبال و فرانکلین.
- راجرز، ک. (1369)، گروههای رویارویی بحثی در روان درمانی گروهی، ترجمة فرهاد ماهر، تهران: رشد.
- رضایی، پروین (1399)، «مصیبتنامة عطار نیشابوری؛ آمیزهای از اخلاق عملی و عرفان (باتکیهبر حکایتها)، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال دوازدهم، شمارة 48، 1‑35.
- ریتر، هلموت (1388)، دریای جان، ترجمة عباس زریابخویی و مهرآفاق بایبوردی، تهران: الهدی.
- زرینکوب، عبدالحسین (1379)، صدای بال سیمرغ، تهران: سخن.
- سعدیپور، اسماعیل (1398)، روانشناسی تربیتی، تهران، ویرایش.
- سیف، علیاکبر (1391)، روانشناسی تربیتی، تهران: دانشگاه پیام نور.
- ــــــــــــــ (1394)، روانشناسی پرورشی نوین، تهران: دوران.
- شاتو، ژان (1355). مربیان بزرگ، ترجمة غلامحسین شکوهی: دانشگاه تهران.
- شریعتمداری، علی (1394)، اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، تهران: امیرکبیر
- عطار، فریدالدین (1393)، منطقالطیر، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- ــــــــــــــ (1394)، الهینامه، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- ــــــــــــــ (1395)، مصیبتنامه، با تصحیح و مقدمة محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- غفوری، عفتسادات و همکاران (1395)، «نقش عنصر گفتوگو در رابطه مرید و مراد بر مبنای نظریة سازندهگرایی در منطقالطیر»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی، 12، (45 )، 155‑187.
- قاسمی، فاطمه (1384)، جنبههای روانشناسی در آثار غزالی، پایاننامة کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکدة ادبیات.
- کدیور، پروین (1385)، روانشناسی تربیتی، تهران: سمت.
- ــــــــــــ (1388)، روانشناسی تربیتی، تهران: ارسباران.
- ــــــــــــ (1389)، روانشناسی شخصیت، تهران: ویرایش.
- گیج، ان. ال؛ برلاینر، دی. سی (1374)، روانشناسی تربیتی، ترجمة غلامرضا خوینژاد و همکاران، مشهد: پاژ.
- لطفآبادی، حسین (1386)، روانشناسی تربیتی، تهران: سمت.
- محمد حسنی صغیری، زهرا (1389)، بررسی نمودهای خودشکوفایی در منطقالطیر عطار براساس نظریه راجرز، پایاننامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی.
- نجفی، زهره و همکاران (1394)، «بررسی دیدگاههای روانشناختی عطار براساس مکتب انسانگرایی با رویکرد میانرشتهای»، مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی:پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، 7 (26)، 149‑168.
- همتی، فاطمه؛ طالقانی، نرگس (1386)، نظریة فردمدار "خود" هستة نظری شخصیت راجرز، تهران: دانژه.
- هنردوست، نرگس (1390)، بررسی مبانی آسیبشناختی روانی و رواندرمانی از دیدگاه عطار نیشابوری، پایاننامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدة روانشناسی و علوم تربیتی.
- Bandura, A (1982), "Self-Efficacy mechanism in human agency", American Psychologist, 37.
- Jarvis ,Peter (2003), Theory and practice of learning , Psychology Press, Kogan Page Publisher.
