متن شناسی و تحلیل آموزه‌های تعلیمی و عرفانیِ ملاحتِ احمدی منظومه ای اخلاقی در مدح نبی (ص)

الموضوعات :

سید امیر جهادی حسینی ¹ , حمیدرضا خوارزمی ²

1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران (نویسندۀ مسؤول)
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

تاريخ الإرسال : 27 الأحد , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 16 الأربعاء , ربيع الأول, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الإثنين , رجب, 1444

الکلمات المفتاحية: ادبیات تعلیمی, ادبیات آیینی, محمدکاظم صاحب, مسیح البیان, ملاحت احمدی,

ملخص المقالة :

محمد کاظم صاحب (قرن یازدهم قمری) متخلص به مسیح البیان از شاعران خوش قریحه و در عین حال کمتر شناخته شدۀ روزگار صفوی است که در برخی منابع نیز با شاعر دیگری اشتباه گرفته شده است. آثار وی مشتمل بر دیوان و مجموعه مثنوی هایی است به عناوین ملاحت احمدی، صباحت یوسفی، آینه خانه و پری خانه. دیوان وی را یکی از محققان در سال های گذشته تصحیح و طبع کرده است، اما مثنوی های صاحب هنوز تصحیح و منتشر نشده است. مسئلۀ پژوهش فعلی در ناشناخته ماندن مثنوی ملاحت احمدی و عدم توجه به ارزش های متنی و ادبی اثر است. در این نوشتار مثنوی ملاحت احمدی که از جمله منظومه های تعلیمی و آیینی ادب فارسی در عصر صفوی است، از منظر متن شناسی و با روش تحلیل و توصیف محتوای کیفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ملاحت احمدی در بحر خفیف سروده شده است؛ کلیّت اثر به ستایش نبی مکرم اسلام (ص) اختصاص دارد. مهم ترین خصیصۀ اثر، جنبۀ آیینی منظومه است. ضمن متن حکایات کوتاه و بلند بسیاری که بعضاً رنگ و بوی واقعیت دارند نیز نقل شده است و شاعر گاه با زبانی صریح و مستقیم و گاه در خلال همین حکایات و تمثیلات آموزه های تعلیمی و عرفانی را با زبانی غیر مستقیم و با لحنی ساده و بی پیرایه برای مخاطبان تبیین می کند. از جمله عناصر تعلیمی پربسامد و مؤکد در منظومه؛ اهتمام شاعر نسبت به نفی اخلاق ذمیمه و ملکه ساختن فضایل معرفتی است؛ توضیح و تبیین مبانی و اصطلاحات عرفانی و مباحث تفسیری قرآن و حدیث را نیز وجهۀ همّت شاعر بوده است. سبک اثر تا حد زیادی متأثر از حدیقۀ سنایی است، زبان اثر نسبتاً روان و استوار است و گاهی لحن و رنگ و بوی غنایی نیز در شعر تنیده شده است.

المصادر:

1. أصلح (1346)، تذکرۀ شعرای کشمیر، به‌تصحیح سیّد حسام‌الدین راشدی، لاهور: زرین ارت پریس.
2. بغدادی، اسماعیل‌پاشا (1951)، هدية العارفين، أسماء المؤلفين و آثار المصنفين، بیروت: دار إحياء التراث العربي.
3. تارنمای کتابخانۀ ملی ایران:https://opac.nlai.ir/opac prod/ search/briefListSearch.do? command =FULL _ VIEW&id = 1095621&pageStatus = 0&sortKeyValue1 = sortkey _ title&sortKeyValue2 = sortkey _ author
4. حزین لاهیجی، محّمدعلی (1375)، تذکرةالمعاصرین، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات معصومه سالک و با مقدمة زینالعابدین قربانی لاهیجی، تهران: دفتر نشر ميراث مكتوب.
5. حیدری، مجید (1391)، تصحیح انتقادی دیوان محمدمسیح صاحب کاشانی، پایان‌نامۀ دانشجویی به راهنمایی فاطمه توکلی، دانشگاه پیام نور.
6. خوشگو (بندر ابن داس)، سفینۀ خوشگو، نسخه خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ ثبت ۱۸۴۶۹.
7. رستگار فسایی، منصور (1380)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید شیراز.
8. رحم على‌خان ايمان (1386)، منتخب اللطائف، تصحیح و تحقیق حسين عليزاده و مهدى عليزاده، تهران: طهوری.
9. سرخوش، محمدافضل (1942)، کلمات‌الشعرا (تذکرۀ سرخوش)، چ سنگی، لاهور.
10. صاحب اصفهانی (مسیح‌البیان) (بی‌تا)، نسخۀ خطی ملاحت احمدی در مجموعه مثنوی‌های مسیح‌البیان، محفوظ در کتابخانۀ ملی ایران به شماره بازیابی نسخة ۵ـ۱۷۶۶۴.
11. صاحب اصفهانی، دیوان، نسخة خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ ثبت 2451.
12. صبا، محمدمظفر (1343)، تذکرۀ روز روشن، به‌تصحیح محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیّت، تهران: کتابخانۀ رازی.
13. صفا، ذبیح‌الله (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد 5 بخش اول، تهران: فردوس.
14. گلچین معانی، احمد (1359)، تذکرۀ پیمانه: در ذکر ساقی‌نامه‌ها و احوال ساقی‌نامه سرایان، ذیل تذکرۀ میخانه، مشهد: دانشگاه مشهد.
15. گلچین معانی، احمد (1369)، کاروان هند، ج 1، مشهد: آستان قدس رضوی.
16. گوپاموی، محمدقدرت الله (1387)، تذکره نتایج الأفکار، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
17. مدرّس تبریزی، محمدعلی (1326)، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، جلد 3، تهران: کتابفروشی خیام.
18. نصرآبادی، محمدطاهر (1317)، تذکرۀ نصرآبادی، تصحیح وحید دستگردی، تهران: ارمغان.
19. هدایت، محمود (1353)، گلزار جاویدان، تهران: چاپخانه زیبا.