شگردها و علل و انگیزه‌های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومه های غنایی با‌ تکیه بر منظومۀ نویافتۀ «ناز و نیاز»

الموضوعات :

احمدرضا یلمه ها ¹

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

تاريخ الإرسال : 08 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1439 تاريخ التأكيد : 08 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1439 تاريخ الإصدار : 01 الأربعاء , ذو الحجة, 1438

الکلمات المفتاحية: مضامین تعلیمی, منظومۀ غنایی, منظومۀ ناز و نیاز, سدۀ یازدهم, شگردهای تعلیمی,

ملخص المقالة :

اشعار تعلیمی یکی از گسترده‌ترین و رایج‌ترین گونه‌های ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی اثری کاملاً مجزا و مستقل است؛ همانند منظومه‌ها و آثاری که تنها به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق می‌پردازد؛ گاهی نیز مفاهیم و مضامین اخلاقی، حکمی، مذهبی و پندیات به‌طور پراکنده در میان آثار دیگر ادبی مانند منظومه‌های غنایی و حماسی و یا قصاید مدحی به کار می‌رود؛ در این حالت افزون‌بر نکاستن از جنبة شاعرانة این آثار، با شور و احساس ویژه‌ای، گیرایی این آثار افزایش می‌یابد. منظومۀ ناشناختۀ ناز و نیاز یکی از آثاری است که سرشار از آموزه‌های تعلیمی است. این منظومه از آثار ارزشمند سدۀ یازدهم هجری است و در شمار منظومه‌های گرانقدر عاشقانۀ فارسی قرار دارد؛ این منظومه تاکنون به چاپ نرسیده است و تنها نسخۀ باقی مانده از آن، نسخه‌ای با شمارۀ 483 در کتابخانۀ U.C.L.A دانشگاه لس‌آنجلس است. در این اثر، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی بسیاری وجود دارد که شاعر، آنها را باتوجه‌به زمینۀ انفعالی و ذوقی و با استفاده از شگردهایی مانند ترغیب، انذار، استدلال و... به کار برده است. این موضوع بیانگر حسن توجه شاعر در استوارکردن کلام برپایۀ منطق عقلی و هنری است. نگارنده در این پژوهش می‌کوشد تا افزون‌بر معرفی کوتاه منظومۀ ناز و نیاز، چرایی بازتاب مضامین تعلیمی را در این منظومۀ غنایی بررسی کند.

المصادر:

1- اسپنس، گری (1390). چگونه استدلال کنیم و همیشه پیروز باشیم، ترجمة محمدجواد میرفخرایی، تهران: میزان.

2- اسکندری، حسین؛ کیانی، ژاله (1386). «تأثیر داستان بر افزایش مهارت»، فصلنامۀ مطالعات برنامۀ درسی، دورۀ2، شمارۀ7، 26-20.

3- اصفهانی، راغب (1412). المفردات فی غریب القرآن، صفوان عدنان داودی، بیروت: دارالعلم الشامیه.

4- باباصفری، علی‌اصغر (1393). فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

5- باقری، خسرو (1385). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، جلد اول، تهران: انتشارات مدرسه.

6- بختیاری، حسن (1390). «آموزش دینی زنان برای تربیت فرزندان»، فصلنامۀ پژوهشی در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ13، 15-12.

7- پراتکانیس، آنتونی؛ الیوت آرُنسون (1384). عصر تبلیغات: استفاده و سوء استفاده روزمره از اقناع، ترجمة کاووس سید امامی و محمدصادق عباسی، تهران: سروش.

8- داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه‏نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی)، تهران: مروارید.

9- دلشاد تهرانی، مصطفی (1382). سیری در تربیت اسلامی، تهران: انتشارات دریا.

10- ذوالفقاری، حسن (1393). یک صد منظومه عاشقانه در ادب فارسی، تهران: نشر چشمه.

11- رستگار فسایی، منصور (1380). انواع شعر، شیراز: نوید شیراز.

12- رزمجو، حسین (1374). انواع ادبی و آثار آن، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

13- زمانی، کریم (1382). میناگر عشق، تهران: نشر نی.

14- شمیسا، سیروس (1389). انواع ادبی، تهران: فردوس.

15- صفا، ذبیح‌الله (1386). تاریخ ادبیات ایران، تهران: فردوس.

16- فتوحی، محمود (1395). بلاغت تصویر، تهران: سخن، چاپ چهارم.

17- گوتک، جرالدال (1380)، مکاتب فلسفی و آرای تربیتی، ترجمه محمدجواد پاک‌سرشت، تهران: انتشارات سمت.

18- میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1385). واژه‌نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

19- میلر، جرج آرمیتاژ (1368). روانشناسی و ارتباط، ترجمۀ محمدرضا طالب نژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

20- نسخه خطی (مؤلف: ناشناخته) (بی‌تا)، شاهزاده نیاز و شهزاده خانم ناز، ایالت کالیفرنیا: کتابخانۀ دانشگاه لس آنجلسU.C.L.A

21- یلمه‌ها، احمدرضا (1395). قصر بیقراری (بررسی و تحلیل هشت منظومة غنایی ناشناخته)، تهران: شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.

22- ------------ (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی و منظوم و سیر تحول و تطور آن در ایران»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال هشتم، شمارۀ29، 90-61.