درک عدم قطعیت‌های آینده‌ی وضعیت طرح‌های توسعه شهری در ایران در چارچوب برنامه‌ریزی سناریو (موردمطالعه: طرح جامع شهر نورآباد)

الموضوعات : فصلنامه آینده پژوهی شهری

احمد رضایی ¹ , مرضیه موغلی ² , محمدابراهیم عفیفی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران.
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران.
3 - استادیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران.

تاريخ الإرسال : 12 الخميس , جمادى الثانية, 1444 تاريخ التأكيد : 28 الأربعاء , صفر, 1445 تاريخ الإصدار : 09 الجمعة , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: عدم قطعیت, آینده‌پژوهی, طرح جامع, طرح‌های توسعه شهری, شهر نورآباد ممسنی,

ملخص المقالة :

طرح‌های جامع شهری به‌عنوان مهم‌ترین ابزار مدیریتی در مقیاس شهر در طی چند دهه که از ظهور آن می‌گذرد با مسائلی روبرو بوده که دستیابی به اهداف و نتایج مدنظر خود را با کمرنگی همراه کرده است. به‌طورکلی، یکی از روش‌های مهم در شناخت میزان موفقیت طرح‌های توسعه شهری، ارزیابی آن‌ها در راستای اصول توسعه پایدار هست. پرداختن بـه مبحـث ارزیابی طرح جامع، به‌عنوان ابزاری مهم در راستای سنجش موفقیت و تحقق‌پذیری پیشنهادهای طرح جـامع بـه شمار می‌رود و به برنامه‌ریزان شهری کمک خواهد نمود بهتر با مشکلات تهیه و تدوین طرح‌های جامعی که تهیه‌شده‌اند، آشنا شوند. هدف این مقاله ارزیابی تحقق‌پذیری پیشنهادهای اصلی و تأثیرگذار در طرح جامع شـهر نورآباد ممسنی با استفاده از کاربست رویکرد آینده‌پژوهی است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از حیث روش پیمایشی در سطح اکتشافی و مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی در بازه زمانی 10 ساله صورت گرفته است. در این پژوهش با استفاده از روش دلفی و مشارکت 30 نفر متخصص نتایج در محیط نرم‌افزار میک مک تحلیل شد و سپس این عوامل بر اساس میزان اهمیت و عدم قطعیت، اولویت‌بندی و حیاتی‌ترین عوامل مشخص و برای شناسایی پیشران‌های کلیدی از نرم‌افزار (Micmac) و برای سناریو نگاری از نرم‌افزار سناریو ویزارد استفاده‌شده است. نتایج حاکی از آن است که ده عاملی که در ستون اثرگذاری مستقیم بیشترین نقش را داشته‌اند، عبارت‌اند از یکسانی محتوای طرح، زمان تهیه طرح، دخالت مسئولین، عدم ارتباط با مشاور، راهکار‌های غیرمعقول، عدم توجه به شرایط محلی، نبود کمک دولتی، کمبود اعتبار و عدم وجود درآمد پایدار.

المصادر:

• امانپور، سعید و امیری­فهلیانی، محمدرضا(1394)، تحلیلی بر تقابل مشکلات مهاجران در دو جامعۀ روستایی و شهری: مورد مطالعۀ مهاجران روستایی شهر نورآباد فارس، فصلنامه توسعه محلی، دوره 7، شماره 2، شماره پیاپی 13. https://doi.org/10.22059/jrd.2015.60563


• امیری فهلیانی، محمدرضا،(1397). کاربست رویکرد آینده­پژوهی در ارزیابی و تحلیل فضایی ابعاد و مولفه­های تاب­آوری اجتماعی و نهادی در مناطق کلان شهری(مطالعه موردی: کلان شهر اهواز)، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز.


• امین­زاده، بهناز و رودکی، سمیه،(1396)، ارائه روشی تلفیقی برای ارزیابی طرح های تفصیلی شهری، فصلنامه هویت شهر، شماره بیست و نهم، سال یازدهم. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17359562.1396.11.1.3.5


• پوراحمد، احمد، حاتمی نژاد، حسین و حسینی، سیدهادی،(1385)، آسیب­شناسی طرح­های توسعه شهری در کشور، فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 58. https://jrg.ut.ac.ir/article_18097_985d5811f7b3fd3b579384e4f6c98c0f.pdf


• تقوایی، مسعود و موسوی، میرنجف،(1386)، ارزیابی میزان تحقق پذیری طرح هادی شهر مهریز، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 86.


• ثباتی، ‏علی ‏و ‏طوسی،‏رئوفه، ‏(1395)، بررسی پروژة طراحی فضای شهری حاشیة رودخانة بابل­رود و موانع تحقق‌پذیری آن، ‏فصلنامة معماری‏ سبز، ‏سال 2،‏ شماره 3،‏ صص‏8-1.


• حیدری، محمد تقی و انبارلو، علیرضا و رحمانی، مریم و طهماسبی مقدم، حسین. (1399)، پایش زیست­پذیری اجتماعی در مناطق فرسوده شهر با رویکرد آینده­پژوهی (مطالعه موردی؛ بافت فرسودة بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه علمی جغرافیا و برنامه­ریزی، 24(73)،صص 122-155. https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_10782.html?lang=fa


• داداشپور،‏هاشم‏و‏حاجیوندی،‏نگین،‏(1397)،‏ ارزیابی میزان تحقق­پذیری طرح­های توسعه و عمران ناحیه­ای در ایـران(مـورد‏ مطالعـاتی‏:‏ طرح توسعه و عمران ناحیهای ساوه)،‏آمایش محیط، شماره 41، ‏صص‏71-91. https://ebtp.malayer.iau.ir/article_543659.html


• ربانی، طاها، (1392)، آینده پژوهی رویکردی نوین در برنامه­ریزی با تأکید بر برنامه­ریزی شهری، همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، دانشگاه بین­المللی امام خمینی، دورة اول، قزوین.


• رضایی، ناصر؛ حمید؛ زرآبدب، زهرسادات و ذبیحی، حسین،(1397)، تبیین نقش عوامل موثر بر تحقق پذیری طرح های توسعه شهری(مطالعه موردی؛ شهر شیراز)، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، س 9، ش 34، صص 47-58. https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_3128.html


• زنگی­آبادی، علی، عبدالهی، مهدی، سالک، قهفرخی، رقیه و قاسم زاده، بهنام،(1393)، ارزیابی عوامل اثرگذار بر عدم تحقق پذیری طرح های جامع شهری در ایران و چالش های مربوط به آن(مطالعه موردی؛ محور تاریخی ـ فرهنگی منطقه 6 تبریز)، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، س 5، ش 18، صص 41 – https://jupm.marvdasht.iau.ir/article_539.html


• سجادی، ژیلا، بیرانوندزاده، مریم، رادمنش، معصومه و ویسی، رضا،(1393)، ارزیابی میران تحقق کاربری زمین در طرح های توسعه شهری با تاکید بر کاربری فضای سبز، فصلنامه پژوهش های منظر شهر، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان، صص 45-56.


• سعیدنیا، احمد، کتاب سبز(راهنمای شهرداری­ها)، جلد پنجم(طراحی شهری در ایران)، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.


• عزیزی، محمدمهدی و آراسته، مجتبی،(1390)، ارزیابی تحقق پذیری پیش­بینی­های کاربری اراضی و پیشنهادهای جهات توسعه در طرح جامع شهر لار، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه ای، سال سوم، شماره یازدهم، صص 22-1. https://urs.ui.ac.ir/article_19999.html


• علی اکبری، اسماعیل، رهنمایی، محمدتقی و ابراهیمی بوزانی، مهدی،(1392)، بررسی روش­شناسی طرح های توسعه شهری در ایران، فصلنامه جغرافیا، سال یازدهم، شماره 37، صص 97- 114. https://www.sid.ir/paper/150403/fa


• قربانی، رسول(1384)، تحلیل پراکنش­های جمعیتی شهر تبریز با استفاده از روش حوزه­بندی آماری، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 54، انتشارات دانشگاه تهران، صص 123-137.


• قربانی، رسول، جام کسری، محمد و میرزابکی، ملیحه،(1393)، ارزیابی میزان انطباق مکانی در فرایند اجرای طرح های جامع شهری(مطالعه موردی؛ طرح جامع شهر بناب)، نشریه علمی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 18، شماره 49، صص 216-191.


• مشهودی، سهراب(1386)، مبانی طرح­های سیال شهری، شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری، چاپ دوم، تهران.


• مهندسین مشاور بعد تکنیک،(1398)، طرح جامع تجدید نظر شهری نورآباد ممسنی، سازمان مسکن و شهرسازی استان فارس.


• میرزایی، جهان بین، پیوسته­گر، یعقوب و کلانتری خلیل آباد(1399)، ارائه مدل اکتشافی ـ تجربی عوامل بازدارنده تحقق‌پذیری طرح­های جامع شهری(مطالعه موردی؛ کلان شهر شیراز)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 52، شماره 4، صص 1408- 1391. https://doi.org/10.22059/jhgr.2019.286513.1007987


• وحیدی برجی،‏ گلدیس؛ نوریان، فرشاد‏و‏عزیزی،‏محمدمهدی،‏(1396)،‏ شناسایی علل عدم تحقق کـاربری‏هـای‏ پیشـنهادی‏ در‏طـرح‏هـای‏ توسعة شهری ایران با استفاده از‏نظریة زمینه­ای،‏ نشریة هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دورة 22 ،ش 1،‏ صص‏5-14. https://doi.org/10.22059/jfaup.2017.62261


• Ejdys, J., Nazarko, J., Nazarko, L., Halicka, K., (2015), Foresight application for transport sector, in: Clean Mobility and Intelligent Systems, M. Fiorini, J-C. Lin (Eds), The Institution of Engineering and Technology, first edition, London, Pp 377-402.


• Esayas Dube, E., (2013), Urban Planning and Land Management Challenges in Emerging Towns of Ethiopia: The Cace of Arba Minch, Journal of Urban and Environmental Engineering, Vol. 7, No. 2, PP. 340-348. https://www.jstor.org/stable/26189205


• Godet, A. J., Meunier, M. F., Roubelat, F., (2003). Structural analysis with the MICMAC method & actors strategy with MACTOR method, Futures Research Methodology, No, 2.


• Gordon, A., (2009), «Future Savvy», American Management Association Press, New York.


• Ibrahimzadeh, I., Mousavi, M. N., & Kazemizad, S. (2012). Spatial Analysis of Regional Disparities Between the Central and Border Areas of Iran. Geopolitics Quarterly, 8(25), 214-235. https://journal.iag.ir/article_56080_en.html?lang=fa [In Persian]


• Ratciffe، & krawczyk E. (2011). Imagineering city futures: the use of prospective through scenarios in urban olanning, futures, 6(1), 12-14. https://doi.org/10.1016/j.futures.2011.05.005


• Schon, D.A., (1983), The reflective practitioner: How professionals think in action. New York: Basic Books.