دیدگاهی اکتشافی در فرایند تصمیم گیری سیستمی در شرایط بحران کرونا برای کسب و کارهای کوچک و متوسط به روش داده بنیاد

الموضوعات :

مسعود برهانی ¹ , علیرضا شیروانی جوزدانی ² , زهرا علیپور درویشی ³ , رویا محمدعلی پوراهری ⁴

1 - دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران
2 - دانشیار گروه مدیریت دولتی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران(نویسنده مسؤول)
3 - دانشیار گروه مدیریت دولتی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - استادیارگروه مهندسی صنایع، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

تاريخ الإرسال : 13 الخميس , رمضان, 1443 تاريخ التأكيد : 08 الأحد , صفر, 1444 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1444

الکلمات المفتاحية: تصمیم گیری, بحران کرونا, مدیریت کسب و کارهای کوچک و متوسط,

ملخص المقالة :

بحران کرونا علی رغم مصائب و مشکلاتی که در قالب یک بحران برای جهانیان بوجود آورد، این امتیاز را نیز داشت که ضرورت بازنگری بر روی فرایند تصمیم گیری در این شرایط برای کلیه نهادها و سازمانها و شرکتها با هدف کاهش درجه ریسک خطای تصمیم سازی را نمایان ساخت. برای تحقق این هدف در فرایند مدیرت بحران ، ابتدا ضرورت شناخت پیچیدگی ها و سطح آن، سپس درک شرایط محیطی و سرعت تغییرات آن با فهم عدم اطمینان ناشی از بحران را طلب می نماید. این مهم با هدف حفظ و ماندگاری کسب و کارهای کوچک و متوسط با تکیه بر پتانسیل روشهای تصمیم گیری ، در راستای حفظ و نگهداری نیروی انسانی ، تامین منابع مالی ، تقویت دانش و ارتقاء توانایی سازمان تامین می گردد. در این تحقیق با توجه به عدم تجربه قبلی در شناخت شرایط بحران کرونا، با تکیه بر داده های کیفی حاصل از اظهارات، مصاحبه ها و مستندات موجود در چهارچوب فرایند تئوری داده بنیاد مترصد استخراج و تدوین فرضیه به جهت پاسخ به پرسشهای پژوهش خواهیم بود. سپس از طریق تحلیل ثانویه داده ها در راستای تکوین فرضیه و به دنبال آن با روش پویایی شناسی تحلیل کمی صورت می پذیرد.

المصادر:

متولی حبیبی،مسلم(1385)شش گام موثر در مدیریت بحران،نشریه تدبیر شماره 167
شفیعی ؛ محمدرضا (1394) بحران و راهکارهای مدیریتی آن ،دومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی سال 1394،پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)
الوانی، سیدمهدی (1393) ، تصمیم¬گیری و تعیین خط مشی دولتی،تهران، انتشارات سمت
بکی حسکویی، مرتضی؛ (1398) سیاست های حمایتی دولت های محلی چین از کسب و کارهای کوچک و متوسط، پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (SENA ( کد 64006-19 اسفند 1398
پژوهشکده آمار ؛ (1399) تاثیر ویروس کرونا بر فضای کسب و کارهای ایرانی،آرشیو تیرماه 1399
خنیفر،حسین؛ مسلمی، ناهید؛ (1395) اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی،تهران، انتشارات نگاه دانش
جلالت، گلرخ؛ مهاجران، بهناز (1385) تفکر سیستمی و تاثیر آن بر فرایندهای تصمیم سازی و تصمیم¬گیری مدیران،نخستین کنفرانس ملی رویکرد سیستمی در ایران،کد سیویلیکا systemapproch01-090
داوری،علی؛ (1399) راهکار تاب آوری کسب وکارها در بحران کرونا، دنیای اقتصاد شماره 4885-22/2/1399 شماره خبر 3652981
کوید 19:گزارش موسسه مشاوره مکنزی درباره تاثیر کرونا بر کسب و کارها ، (16مارس 2020)
دانایی فرد، حسن ;امامی؛ سید مجتبی(1386) استراتژی پژوهش کیفی: تاملی بر نظریه پردازی داده بنیاد ، اندیشه مدیریت (2) :96-97،سال اول -شماره دوم پاییز و زمستان 1386
دانایی فرد ، حسن؛ مظفری، زینب ؛ (1387) ارتقاء روایی و پایایی در پژوهش¬های کیفی مدیریتی، تاملی بر استراتژی های ممیزی پژوهشی،پژوهشهای مدیریت شماره 1 سال 1387
محمد پور،(1389) ارزیابی کیفیت در تحقیق کیفی:اصول و راهبردهای اعتباریابی و تعمیم پذیری،فصلنامه علوم اجتماعی شماره 48
تیموری ، ابراهیم؛ نورعلی، علیرضا؛ ولی زاده، نریمان؛ (1387) پویایی¬های سیستم رویکردی کاربردی برای مسائل مدیریتی،تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران
موسایی ، رضا؛ (1399) 60 اقدام چین برای کاهش اثرات اقتتصادی کرونا ،خبرگزاری دانشجو،2/1/1399
مصدق راد، علی محمئ؛ طلوعی رخشان، شیوا (1397) بررسی تطبیقی الگوی تخصیص منابع و خرید خدمات در نظام سلامت کشورهای منتخب؛ درس¬هایی برای ایران، یازدهمین همایش دانشجویی تازه های علوم بهداشتی کشور،کد 11-384IHSC ،1397
جهانگیر، مصطفی؛ (1395) روش تحقیق کیفی (نظریه¬پردازی داده بنیاد Grounded Theory )، دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد
V.Dunbar, A critical Examination of Crisis Decision- Making Models: Are They Adequate for 21St Country Global Organizational ٍEnvironment 2011, University of Maryland. www.wix.com
Vahid Hajiebrahimi Farashah a, Zeinab Sazvar a, *, Seyed Hossein Hosseini A dynamic model to formulate effective capacity expansion policies in Iranian petrochemical Industry to complete the value chain.2020.
Accaglobal.com, SME Strategy in Crisis, 2015
Christine S.M. Currie, John W. Fowler, Kathy Kotiadis, Thomas Monks, Bhakti Stephan Ong go, Duncan A. Robertson & Antuela A. Tako, how simulation modelling can help reduce the impact of COVID-19,2020.
Fei Hao, Qu Xiao, Kaye Chon, COVID-19 and China’s Hotel Industry, Impacts, a Disaster Management Framework, and Post-Pandemic Agenda, 2020
.Dmitry Ivanov, Alexandre Dolgui; (2020) OR-methods for coping with the ripple effect in supply chains during COVID-19 pandemic: Managerial insights and research implications
Yonggui Wang, Aoran Hong, Xia Li, Jia Gao; Marketing innovations during a global crisis: A study of China firms’ response to COVID-19.2020
Shi Yin, Nan Zhang, Hengmin Dong, PreventingCOVID19 from the perspective of industrial information integration: Evaluation and continuous improvement of information networks for sustainable epidemic prevention, 2020
Thanos Papadopoulosa , Konstantinos N. Baltasb , Maria Elisavet Baltac. The use of digital technologies by small and medium enterprises during COVID-19: Implications for theory and practice.2020
Bahadin K. Akcam , Senem Guney, Anthony M. Creswell, Major Issues in Mixed use of Grounded Theory and system Dynamics Approaches in Qualitative Secondary Data.2011
Kamissoko, D.Zarati, P.Peras, Decision Precess in Large – Scale Crisis

نص كامل:



 

فصلنامه مهندسی مدیریت نوین سال هشتم ، شماره سوم، پاییز 1401

 

دیدگاهی اکتشافی در فرایند تصمیم گیری سیستمی در شرایط بحران کرونا برای کسب و کارهای کوچک و متوسط به روش داده بنیاد

مسعود برهانی¹، علیرضا شیروانی جوزدانی²، زهرا علی‌پور درویشی³،

رویا محمدعلی پوراهری⁴

چکیده

بحران کرونا علی رغم مصائب و مشکلاتی که در قالب یک بحران برای جهانیان بوجود آورد، این امتیاز را نیز داشت که ضرورت بازنگری بر روی فرایند تصمیم گیری در این شرایط برای کلیه نهادها و سازمانها و شرکتها با هدف کاهش درجه ریسک خطای تصمیم سازی را نمایان ساخت. برای تحقق این هدف در فرایند مدیرت بحران ، ابتدا ضرورت شناخت پیچیدگی ها و سطح آن، سپس درک شرایط محیطی و سرعت تغییرات آن با فهم عدم اطمینان ناشی از بحران را طلب می نماید. این مهم با هدف حفظ و ماندگاری کسب و کارهای کوچک و متوسط با تکیه بر پتانسیل روشهای تصمیم گیری ، در راستای حفظ و نگهداری نیروی انسانی ، تامین منابع مالی ، تقویت دانش و ارتقاء توانایی سازمان تامین می گردد. در این تحقیق با توجه به عدم تجربه قبلی در شناخت شرایط بحران کرونا، با تکیه بر داده های کیفی حاصل از اظهارات، مصاحبه ها و مستندات موجود در چهارچوب فرایند تئوری داده بنیاد مترصد استخراج و تدوین فرضیه به جهت پاسخ به پرسشهای پژوهش خواهیم بود. سپس از طریق تحلیل ثانویه داده ها در راستای تکوین فرضیه و به دنبال آن با روش پویایی شناسی تحلیل کمی صورت می پذیرد.

واژه‌های کلیدی: تصمیم گیری، بحران کرونا، مدیریت کسب و کارهای کوچک و متوسط

مقدمه

بحران کرونا در اوایل دی ماه 98 در شهر ووهان چین شروع و بسرعت در کل عالم فراگیر شد. شیوع این بیماری مصائب و مشکلات بسیاری برای جهانیان بوجود آورد. خاطره از دست رفتگان که به جهت ناشناخته بودن بیماری و سرعت حیرت آور شیوع و وجود مشکلات تصمیم­گیری در عرصه­های بهداشتی، درمانی و اقتصادی در اوان بروز بحران، در اوج غربت و مظلومیت از بین ما رفتند و تا سالیان طولانی در ذهن ما باقی است. عواقب این بیماری به عنوان یک بحران آن چنان پیچیدگی­هایی را نمایان می­کرد که حل هر کدام آنها می­توانست توان مادی و معنوی یک حاکمیت را تحت تاثیر قرار دهد. این مطالعه مترصد شناخت فرایند تصمیم­گیری و تحلیل علل و عواقب تصمیمات در این شرایط در حوزه کسب و کارهای کوچک و متوسط می­باشد. قرار گرفتن یک مدیر در شرایط بازگفته فوق و توان تصمیم­گیری او به منظور گذار از بحران در مقاطع مختلف از مهمترین چالشهای مدیریت بوده است. در این مجال اولاً شناخت فرایند تصمیم­گیری در سازمان­ها و مطالعه انواع تصمیم­گیری عقلایی، رضایت بخش، طبیعی‌گرایانه و اکتشافی ابداعی و درک ویژگی­های انواع آن به ما یادآوری کرد که در شرایط بحران هرکدام از این روش­ها دارای کاستی­هایی است. (والسیا دونبار، 2011) تبعات ناشی از تصمیمات بر مبنای روشهای کلاسیک چه بسا مصائب جبران ناپذیری را برای سازمان ، جامعه و عالم بوجود آورد. بنابراین ضروری است در ابتدا مشخصات شرایط بحران را مورد توجه قرار دهیم و بدانیم که ویژگیها و ابعاد بحران چیست؟ (متولی حبیبی، 1385)و سپس به شناسایی بحران عالم­گیری بیماری کرونا پرداختیم. بحران گاه درسطح یک خانواده، یک سازمان و یا یک منطقه و کشور و در نهایت در سطوح بین المللی جلوه خواهد داشت. (شفیعی، 1394) این مطالعه اگرچه رویکرد بررسی خود را در کسب و کارهای کوچک و متوسط دنبال می­کرد لیکن تاثیرات ملی و بین المللی این مهم، ضرورت شناخت محیط و مشکلات بافتی در حالت طبیعی و همچنین ناشی از بحران را نیز تاکید می­نماید. ویژگی­های بحران شامل تغییرات محیط و بی­ثباتی آن و مهمتر از آن سرعت تغییرات محیطی و اثر آن بر روی ساختارهای پیچده سازمانی که متاثر از عدم اطمینان ناشی از شرایط بحران می­باشد الزام آور توجه، به ارکان اساسی سازمان می­باشد.(الوانی، 56:1393 ) این مستلزم تصمیم­گیری مدیران بسته به برخورد و گرایش ایشان در راستای پایداری سازمان و گذار توام با موفقیت نسبی از بحران است. این مسئله نه صرفاً در زمان تصمیم­گیری که بررسی تبعات تصمیم در مقاطع کوتاه مدت بعد از آن نیز بسیار حائز اهمیت است. ذکر این نکته قابل توجه است که موجودیت بحران به نوعی به ساختار سازمان مرتبط می­باشد. (والسیا دونبار، 2011) در سازمان­هایی که ساختار تکوین یافته­ای داشته باشند شاید آنچه برای سازمانی دیگر بحران باشد در آن سازمان بحران تلقی نشود. بنابراین زیر ساختهای موجود در سطوح سازمانی، منطقه ای و ملی در دیدگاه ما از حوادث بعنوان بحران متفاوت است. شیوع این بیماری در کشور چین بعنوان قطب تولید انبوه در دنیا شروع و به سرعت در سطح بین‌المللی همه­گیر و تبعات آن موجب ایجاد اختلال در روند تولید و ارائه محصولات و خدمات به مشتریان خود گردید. (بکی حسکویی، 1398) مشکلات ناشی از این بیماری با عدم حضور بخشی از پرسنل در فرایند تولیدی و بدنبال آن توقف مسیرهای حمل و نقل کالا و خدمات و اخلال در زنجیره تامین بدنبال داشت. در آن زمان بخشی از کسب و کارهای کوچک و متوسط فعال در کشورهای در معرض این بیماری، تعطیل و از مسیر تولید خارج شدند. (وحید حاجی ابراهیمی فراشاه، 2020)گسترش بیماری از یک طرف، توقف روند طبیعی تولید و عدم اجرای تعهدات نسبت به مشتریان و بروز مشکلات مالی از جمله عوامل موثر در روند کسب و کارها در ابتدای بروز بیماری کرونا در کشور بود. (پژوهشکده آمار، 1399) و از همین رو فضای تصمیم­گیری را برای مدیران بسیار سخت و به همین جهت در بررسی این امر ضرورت نگاه اقتضایی و سیستمی اجتناب ناپذیر است. (الوانی، 179:1393) بنابراین پاسخ این پژوهش به این چالش تدوین روشی اکتشافی است که ضمن گویا بودن ویژگی­های تصمیم­گیری در کسب و کارهای کوچک و متوسط در شرایط بحران کرونا، در راستای پاسخ به پرسش­های کیفی پژوهش توان شناخت مقولات اصلی درگیر در امر تصمیم­گیری و روابط علّی حاکم بر آنها و کنترل زمینه­های محیطی و تاثیر مداخله­گرها به امید اتخاذ راهبردهای مناسب تا به پشتوانه آنها پیامدهای متناسب با شرایط و ساختار کسب و کار را داشته باشد. (خنیفر و مسلمی، 1395: 196) این هدف در چهارچوب تئوری داده بنیاد محقق گردید.

 

مبانی نظری

با توجه به جدید بودن حضور بحران بیماری کرونا در دنیا و ادامه دار بودن سویه­های مختلف این بیماری، تجزیه و تحلیل آثار و تبعات این بحران در تصمیم­گیری کسب و کارهای کوچک و متوسط هنوز در حال تکوین و گسترش می­باشد. از اینرو الزام به بیان دیدگاههای مختلف محققین در عرصه داخلی و بین المللی امری اجتناب ناپذیر بود. در معنای کلامی تصمیم­گیری یک روش اصولی و منطقی در یافتن گزینه­های مناسب در جهت کاستن از عدم اطمینان و خطرات احتمالی پیش رو می باشد. ( جلالت ، مهاجران 1385) در تعریف و تشخیص بحران شناخت سه عامل تهدید منابع کسب و کار، زمان مناسب برای اتخاذ تصمیم وپرهیز از غافلگیری در مواجه با بحران نقش جدی ایفا می‌کند. در این میان باید دانست بحران های سازمانی در قرن 21 ناشی از تکنولوژی، فاکتورهای جهانی سازی و سرعت تغییرات محیطی و وجود ابهامات گسترده ، موجب بزرگی اندازه و رنج ناشی از این بحرانها را بدنبال داشته است. (والسیا دونبار، 2011) این بحران­های سازمانی متاثر از چهار رکن اساسی شامل جهت­گیری رهبری، درجه تحمل و ریسک پذیری سازمان، میزان پیچیدگی سیستم و در نهایت سرعت تغییرات محیطی است. (والسیا دونبار، 2012) از طرفی در بیان تلویحی، آقای متولی حبیبی می‌گوید برای مدیریت بحران بایستی با روش سیستمی و با هدف برنامه ریزی جامع و کامل آمادگی لازم برای مواجه با آن شرایط برای سازمان مهیا گردد. (متولی حبیبی، 1385) فرایند مدیریت بحران شامل پیشگیری و کاهش ،آمادگی ،مقابله و بازسازی است. گامهای موثر در مدیریت بحران که در قبل، حین و پس از بحران در بر می­گیرد شامل مواجه با بحران، بازاندیشی، برنامه نوسازی، احساس بحران،مداخله و اقدام و اقدام نهایی می­شود. (شفیعی، 1394) نقطه شروع این بیماری کرونا و تصمیمات متخذه از ناحیه دولتهای محلی و دولت مرکزی چین در حوزه حفظ و نگهداری مردم از تبعات این بیماری همچون ایجاد فاصله اجتماعی و ارائه امکانات بهداشتی در راستای پیشگیری، درمان و ایجاد بخشهای پزشکی و نگهداری از طبقات آسیب پذیر بوده است. همچنین حمایت­های مالی که در قالب 60 اقدام مطرح و ارائه گردیده است را می­توان نام برد. (بکی حسکویی، 1399 ) البته در شرایط قرنطینه این مسائل کافی نیست در این شرایط دولتها در سطح ملی و منطقه ای، شهری و محله­ای سبدهای گسترده از کمک و یارانه را برای کسب و کارهای آسیب دیده فراهم کرده­اند. این موارد شامل معافیت­های مالیاتی، تامین اجتماعی، تمدید وامهای تجاری بطوری که دولت به حامی اصلی کسب و کارها تبدیل شد.(accaglobal.com 2020) کارمندان این شرکتها علاوه بر رسیدگی به مسائل درسی فرزندان باید به شغل خود بیشتر رسیدگی کنند و نوعی تعادل ایجاد نمایند و البته باید با استرس و عدم اطمینان ناشی از این بیماری نیز روبرو شوند. در این اثنی مدیران کسب و کارها باید دغدغه­های همه کارمندان را درک نمایند. (accaglobal.com 2020) بر اساس این مطالعات برای کاهش اثرات کرونا بر کسب و کارهای کوچک و متوسط و همینطور به تقاضاهای بازار باید بدنبال راه­های جایگزین برای ارائه کالا و خدمات بوده و بدنبال منابع جایگزین عرضه باشد، اطمینان از وجود برنامه­ای برای تداوم کسب و کار، همچنین باید ریسک­های مرتبط با زنجیره تامین را شناسایی کرد، بدنبال منابع جایگزین مالی بوده و با ایجاد جلسات آنلاین منظم با تامین کنندگان، مشتریان و کارمندان این ارتباطات منسجم گردد. و در نهایت از کارکنان بصورت عملی و عاطفی پشتیبانی کرد. (accaglobal.com 2020) از طرفی اعتماد به مدل­های شبیه­سازی کامپیوتری توسط دولتها که مترصد کاستن از شیب تند منحنی رشد بیماری کوید 19 بود،کمک به دو مسئله درک خود بیماری کرونا و تصمیم­گیری بهتر در جهت کاهش اثرات بر مبنای تجزیه و تحلیل سناریوها می باشد (کریستین کیوری، 2020) در ادامه خانم کیوری به بررسی اختلال در زنجیره تامین، بررسی مباحث احتکار، بررسی چگونگی حرکت در مراحل اولیه دوره قرنطینه برای بازگشت به شرایط عادی کسب و کار و به همراه تاکید بر حساسیت افراد به بیماری و افرادی که در معرض بیماری هستند و بیماران و در نهایت بهبود یافتگان را مورد توجه خود قرار می­دهد. (کریستین کیوری، 2020) در بیانی دیگرتاثیر محوری سرمایه اجتماعی و ایجاد دانش مشترک ناشی از فعالیت­های تجارت الکترونیک بینش ارزشمندی را در زمینه مدیریت فشارهای ناشی از همه­گیری بیماری کوید 19 برای مدیران فراهم می­کرد.تاثیر این مبحث بر چابکی سازمانی در زمان بحران بروز می­نمود. ( فی هاو، 2020) مباحثی همچون مدیریت زنجیره تامین وکنترل منابع مصرف، مداخلات دولت، پاسخ سریع به نیازهای مشتریان و تامین کالا و خدمات برای ایشان، پروسه تحویل کالا و خدمات به کمک قابلیتهای فناوری اطلاعات در سایه وجود سرمایه های اجتماعی در شرایط همه­گیری کوید19 از جمله نوآوریهای موثر در مدیریت بحران بود. (فی هاو، 2020) از منظر دیگر اثرات اختلال در زنجیره تامین⁵ در سیستم و شبکه کسب و کار شوکهایی باعث می­شد که نتیجه این شوکها متوالیاً اختلالات بعدی را منجر می­گردید. (دیمیتری ایوانف، 2020) همچنین شرکتها باید مکانیزم بقاء را پیدا کنند و مشخص شده است که قابلیت نوآوری مکانیزم اصلی رشد و نوسازی سازمانی است. (یونگویی وانگ، 2020) از نگاهی دیگر بخشهای صنعتی باید به منظور پیشگیری از اپیدمی در جهت نوآوری تقویت شوند و این مستلزم تجمع اطلاعات صنعتی و شبکه‌های تجمیع اطلاعات می­­باشد. (شی یین، 2020) باید دانست تجمیع اطلاعات صنعتی در تیمهای تحقیق اپیدمیولوژیک بیماری کوید 19 مفهوم جدی است که با استفاده از فناوری های اطلاعات همچون نسل پنجم تلفن همراه⁶ و اینترنت اشیاء ، داده‌های بزرگ⁷، محاسبات ابری⁸، شبکه ارتباطات بی­سیم و هوش مصنوعی که در زمینه صنعت مدرن بدست آمده است. (شی یین،2020) محققین داخلی عنوان می­نمودند سناریو وجود کرونا به واسطه همه­گیری بیماری قیمتهای محصولات پتروشیمی کاهش می یافت و به علت وجود تحریمها ،شرایط حمل و نقل بین­المللی و انتقال پول با مشکل مواجه بود که خود موجب کاهش صادرات می شد .با در نظر گرفتن سایر فاکتورها با اعمال شبیه سازی مشخص می­شود که کل ظرفیت کاهش یافته این حالت را برای سناریوهای مختلف بررسی و تاثیر بر روی ظرفیت کل را تخمین می­زدیم. (وحید حاجی ابراهیمی فراشاه، 2020) ایشان توضیح می­دهد سیاست­های متخذه در خصوص بهبود ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی که شامل 1- افزایش مرزهای صنعت پتروشیمی با افزایش بودجه تخصیصی برای تولید ظرفیت اضافه 2- سیاستهای کلان اقتصادی کشور در راستای افزایش سهم صنایع پایین دستی 3- و ترکیب سیاست اول و دوم ، ضروری است با برنامه های مصوب دولتی تطبیق داشته باشد. (وحیدحاجی ابراهیمی فراشاه، 2020) محقق دیگری در بیان ویژگیهای تصمیم­گیری در کسب و کارهای کوچک و متوسط در شرایط بحران کرونا می گویدکاهش فعالیت­های تجاری ، مسائل مربوط به نیروی انسانی و کارکنان و زنجیره تامین برای کسب وکارهای کوچک و متوسط مهم و اثرگذار بودند زیرا به جهت ذخیره سرمایه کمتر آسیب پذیری بیشتری دارند و از طرفی این شرکت­ها بخاطر انعطاف پذیری بیشتر آنها با اتخاذ استراتژی های نوقابلیت تداوم تجارت پایدار را از طریق استفاده از تکنولوژی دیجیتال فراهم می نمودند.( تانوس پاپادوپولوس، 2020) همچنین آماده بودن سازمان برای انطباق با تغییرات محیطی و زمینه‌ای نیازمند بهره برداری درست از توانایی منابع می­باشد. (تانوس پاپادوپولوس، 2020) دیگر محققین داخلی اعتقاد داشتند نتایج مطالعات بانک جهانی برای کسب و کارها شامل اثرات منفی بلند مدت بر فروش، شوکهای شدید و بزرگ بر شرکت­ها، استفاده شرکت­ها از مرخصی اجباری، کاهش ساعات کاری، کاهش دستمزد به جای اخراج منابع انسانی، محدودیت منابع مالی در شرکت­های کوچک، تلاش برای بکارگیری راه­حل­های دیجیتالی و عدم اطمینان زیاد به آینده به ویژه برای شرکت­هایی که کاهش فروش داشته­اند. (علی داوری، 1399) همچنین بیان داشت ریسک­های تجاری و غیر تجاری ناشی از همه گیری کوید19 شامل ریسک­های جهانی، ریسک­های اقتصادی، ریسکهای مشتری، ریسک­های صنعت و ریسک­های منابع انسانی است. (علی داوری، 1399)

افزون بر همه آنچه عنوان گردید، بررسی­های جامع حاصل جلسات متعدد که از ابتدای همگانی شدن بیماری کرونا به همت اتاق بازرگانی صنایع و معادن و کشاورزی استان اصفهان در قالب کار گروه مدیریت بحران کرونا در کسب و کارها از جنبه های مختلف حفظ و نگهداری نیروی انسانی، تامین منابع مالی، اعتقاد به تشویق به تغییر و نوآوری و دورکاری، قوانین حمایتی و محدود کننده دولت­های محلی و ملی به همراه مطالعه و تحقیق پیرامون گزارشات دوره­ای گروه مکنزی که در طی شش ماه اول سال 1399 بدست آمده بود، در این مطالعه مورد توجه قرار گرفت. آنچه در مبانی نظری پژوهش و پیشینه تحقیق یاد شده فوق مشهود می­باشد عدم وجود نگاهی جامع و پیوسته و سیستمی به کلیه عوامل و موضوعات یاد شده می­باشد. بگونه ای که بتوان تاثیر کلیه این عوامل را در بیان تجربیات مدیران دخیل با این چالش در زمان وقوع بحران بازنمایی کرد و از اینرو در تحقیق حاضر با بهره از نظریه داده بنیاد مترصد رفع این نقیصه می­باشیم.

 

روش تحقیق 

حاصل این متدلوژی ، استخراج فرضیه­ای شدکه قابلیت پاسخ به پرسش­های پژوهش را داشت. پژوهش حاضر از نظر هدف، بنیادی و بر حسب گردآوری داده­ها از نوع کیفی است و با راهبرد پژوهشی نظریه داده بنیاد با رویکردنظام مندکوربین و اشتراوس⁹ (2014) استفاده شده است. (دانایی فر، امامی، 1386) این فرضیه باید در راستای اهداف پژوهش، اولا گویای شرایط کسب و کار در امر تصمیم­گیری در فضای بحران کرونا باشد، ثانیا پاسخگوی سوالات پژوهش همچون 1. مقولات اصلی در گیر در این امر چیست؟ و روابط علّی حاکم بر آنها را چگونه است؟ 2. عوامل زمینه­ای موجود در محیط کسب و کار کدامند ؟ و چگونه قابل کنترل هستند3. چگونگی تاثیر عوامل مداخله گر را نمایان سازد. 4. بیان کننده راهبردهای متناسب با کسب و کار باشد و در نهایت امکان بازنگری آثار و پیامدهای راهبردهای متخذه در فرایند تصمیم­گیری را مقدور سازد. با عنایت به عدم وجود تجربه قبلی در خصوص همه گیری بیماری کرونا ،برای انجام این مهم با بهره­گیری از فرایند تئوری داده بنیاد با کدگذاری داده ها ، استخراج مفاهیم و طبقه‌بندی آنها، مقوله­های مهم حاصل از داده های مستقیم از مشاهدات افراد دخیل را در یافتیم .(خنیفرو مسلمی، 1395: 196)با تکرار این فرایند مقوله­های محوری بدست آمد و سپس با بازنگری داده­ها تا حصول شرایط اشباع داده­ها بتدریج فرضیه ابتدایی خود را نشان داد. در ادامه و در قالب تجزیه و تحلیل ثانویه داده­ها، فرضیه تکوین یافته مورد توجه تحقیق را استخراج نمودیم. ( آکام و گونی و کرسول، 2011) برای این منظور از داده­های حاصل از مصاحبه با مدیران کسب و کارهای کوچک و متوسط استفاده شد. برای انجام مرحله مصاحبه در فرایند تئوری داده بنیاد ضرورت داشت افرادی که شاخص­های مورد نظر مطالعه را دارا می­باشند گزینش گردند. از این­رو با بررسی همه جانبه موضوع و پیچیدگی­های این مطلب و وجود ناشناخته­های مختلف از طیف گسترده­ای از نظرات مدیران عرصه فعالیت کسب و کارهای کوچک و متوسط بهره‌برداری شد .این افراد هرکدام دارای سوابق طولانی مدیریتی و تجربیات جامع از شرایط بحرانهای مختلف که در طی 30 سال گذشته که در راس مدیریت بخش خصوصی کسب و کارهای کوچک و متوسط فعالیت داشتند، مورد انتخاب قرار گرفتند.

با عنایت به مطلب فوق در این مرحله جامعه نمونه مورد نظر پژوهش با انتخاب 10 نفر از مدیران توانمند استان در حوزه های مختلف کسب و کارهای کوچک و متوسط از جمله صنایع تولیدی و خدمات و با گرایشات مدیریتی متفاوت، سوالات مصاحبه بر اساس روش نیمه ساختار یافته در اختیار ایشان قرار داده و پاسخ ها ضبط و سپس مکتوب گردید. با جمع­آوری داده­ها، مقایسه آنها و مطالعه یادداشتهای نظری، کدگزاری باز داده­ها، مدون و با مقایسه مداوم و با گروه­بندی نمودن آنها، دهها مفهوم کلیدی بدست آمد. از مفاهیم مقوله­ها استخراج گردید و از بین آنها بر اساس اظهارات جمیع مشارکت کنندگان مقوله های محوری منتج شد. ماحصل مطالعه استخراج 15 مقوله مهم از مفاهیم مطرح شده بود ، که به نظر می رسید با تجزیه و تحلیل مجدد مقوله­ها برخی از آنها را می­توان به مقوله­های جامع­تر خلاصه نمود و در نهایت تعدادی از مقولات محوری حاصل گردید که در ادامه بیان شده است. با مطالعه و تجزیه و تحلیل اولیه داده‌ها با هفت مصاحبه اول به شرایط اشباع داده­ها دست یافتیم. با تحلیل ثانویه آنها از طریق مصاحبه­های دیگر که البته در این مرحله تا اندازه­ای ساختار یافته­تر بود در تلاش کشف نقاط مبهم و در راستای روایی و پایایی پژوهش به کمک فنون ممیزی پژوهش مبادرت شد.(دانایی فر و مظفری، 1387) در این مسیر اعتبارسنجی پژوهش، به جای بهره بردن از واژگان روایی و پایایی بر مبنای معیارهای معرفی شده توسط گوبا و لینکلن¹⁰ (1985) از معیارهای باورپذیری، انتقال پذیری، قابلیت اطمینان و تایید پذیری بهره‌برداری گردید. (محمد پور،1389)بنابراین روش با تکیه بر محاسبه فاکتورکاپا ¹¹در مورد تمامی مقوله ها از درصد بالای 80% برخوردار بودند. در نهایت نتایج را در اختیار 2 نفر از مصاحبه شوندگان شاخص و نخبه قرار داده تا ضمن تایید ،قابلیت اعتماد آن تا زمان انجام پژوهش، مجوز ثبت نتایج بدست آید. کلیه فرایندهای یاد شده از طریق ثبت و ضبط بصورت فایل­های صوتی و بازنگری آنها در مرحله تحلیل ثانویه بکار گرفته شد.

 

یافته­هـا

در پژوهش حاضر 10 نفر از مدیران مشارکت نمودند که همگی ایشان مرد با متوسط سنی 50 سال و دارای تحصیلات دانشگاهی در مقاطع کارشناسی به میزان60% و کارشناسی ارشد به میزان30% و دکترا به میزان 10% و همه از مدیران موفق و با تجربه استان در حوزه های مختلف کسب و کارهای کوچک و متوسط بوده­اند.

شرایط علّی، مقولاتی که بر اساس شرایط بحران بیماری کرونا بر پدیده اصلی تاثیر می­گذشت. در جدول (1) زیر مجموعه مقوله های شرایط علّی نشان داده شده است.

مشارکت کننده ششم اظهار می­داشت : شناخت بازار و رقبا در تصمیم­گیری برای کسب و کارها بسیار حائز اهمیت است. (م-6) و مشارکت کننده هفتم بیان می­داشت : در تصمیم­گیری باید با اطلاعات کامل از بازار و رقبا عمل کرد. (م-7)

مشارکت کننده سوم تاکید می­کرد: سعی در ایزوله کردن پرسنل کارگاهی کردیم تا از شیوع بیماری کرونا جلوگیری کنیم. (م-3) و دیگر مشارکت کننده بیان می­کرد:رعایت اصول بهداشتی ازجمله تصمیمات موثردر مقابله با بحران کرونا و تامین سلامتی نقش مهمی دارد. (م-4 )

مشارکت کننده اول بیان می­داشت:  تاثیر علّی بیماری کرونا باعث کاهش مهمانی، کاهش تقاضای لباس و کاهش تقاضای پارچه و کاهش تولید می شود و از طرفی وجود کرونا باعث کاهش مسافرت به خارج، کاهش واردات لباس بطور شخصی و از طرفی وجود تحریم و افزایش نرخ دلار موجب کاهش واردات و گران شدن واردات می­شود که خود موجب تمایل به تولید داخلی می­گردد و رونق را بوجود می­آورد. (م-1)

در توضیح مشارکت کننده اول آمده است : تاثیر قوانین محدود کننده 20 الی 25 درصد تاثیر منفی و قوانین حمایتی حدود 5% تاثیر مثبت خواهد داشت.(م-1)و در بیان مشارکت کننده دیگر بیان شد، وجود رانت و رشوه یک مداخله­گر در استفاده بهینه منابع مالی است. (م -2 )

مشارکت کننده هفتم بیان می­داشت: ما فعالیت­های تولیدی را به دقت زمان سنجی کرده­ایم و بر این مبنا برای ایجاد انگیزه برای پرسنل اکورد در نظر گرفته­ایم. (م-7) و مشارکت کننده دوم مطرح می­کرد حاصل مشکلات ناشی از نیروی انسانی تلاش برای مکانیزاسیون، فرایند تولید را بهتر می­کند. (م-2)

مشارکت کننده اول اظهار می­داشت: تغییر لازم کار من و علل رشد سازمانی ماست. (م-1) و دیگری بیان می­داشت، ما قبل ازکرونا از حسن شهرت خوبی درکشور برخوردار بودیم و از اینرو تعداد مشتریان ما به اندازه کافی بود. بعد ازکرونا سیاست فروش را با پرزنت کردن خودمان و ارائه پیشنهادات مختلف به مشتری از جمله فروش مدت دار را دنبال کردیم.(م-7)

جدول1. مجموعه مقوله های شرایط علی

مفاهیم	مولفه ها	مقوله	مقوله کلی
وجود سرعت تغییرات محیطی در شرلیط بحران ، غیرقابل پیش بینی بودن شرایط محیط مواجه با بحران کرونا – عدم قدرت تصمیم­گیری سریع کلان حکومتی در مواجه با شرایط بسیار متغیر – وجود مولفه رقبا و تاثیر آن بر فرایند کسب و کار	سرعت تغییرات محیطی زیاد و غیرقابل پیش بینی بیرون از کسب و کار	شرایط علّی برون سازمانی (کسب و کار)	شرایط علّی
ناشناخته بودن ابعاد متفاوت بیماری جدید کرونا – عدم وجود راه­حل و درمان در ماه­های اولیه – وجود بیماری و عدم حضور بخشی از نیروی انسانی در کار و عدم توانایی سازمان در ادامه فرایندهای کاری - بروز مسائل متعدد ناشی از ترس در خانواده­ها و انتقال آنها به داخل کسب و کار – مشکلات ناشی از قرنطینه این بیماری – وجود هزینه های زیاد در مواجه با بیماری و درمان آنها.	بی ثباتی و ناشناخته بودن ابعاد متفاوت بحران بیمار کرونا
کاهش مقطعی تقاضا در بدو بحران – گسیختگی زنجیره تولید با کاهش تقاضا و عدم توان برگشت به شرلیط نرمال – نداشتن راه جل های جایگزین از سوی تصمیم گیران کلان حکومتی در شرایط کاهش تقاضا –	ایجاد کاهش تقاضا در شرایط بحران
وجود قوانین ضعیف و ناکارآمد در شرایط عمومی و شرایط بحران – وجود مدیران ضعیف در تصمیم­گیری کلان – وجود قوانین محدودکننده عرصه کسب و کار – ناهماهنگی زیاد در بخش­های مختلف حکومتی در شرایط بحران – وجود رانتهای اطلاعاتی دولتی و عدم وجود رقابت بین شرکت­های دولتی با بخش های کسب و کارهای کوچک و متوسط – عدم وجود قدرت تصمیم­گیری در زمان مناسب – وجود تحریم­های بین­المللی اقتصادی و سیاسی – وجود فساد وسیع حکومتی در عرصه فعالیت­های اقتصادی – عدم قوانین و مقررات همراستا با نیازهای کسب و کارها در شرایط حاضر – وجود ارزش­ها و باورهای فرهنگی متفاوت و گاه مخالف رویه منطقی مقابله با بحران کرونا	وجود مشکلات حاکم بر فضای کلی جامعه
ساختارهای قدیمی حاکم بر کسب و کارهای کوچک و متوسط و عدم توانایی در مواجه با شرایط روز دنیا - نگاه و بینش خطی مدیران در فرایندهای کسب و کار – عدم وجود ارزیابی عملکرد فعالیتها و فرایندها – عدم شناخت مدیران از شرایط داخلی سازمان و ارائه راه کار برون رفت – مشکلات نقدینگی دراز مدت- عدم همراهی ساختارهای داخلی با نیازهای بازار و مشتریان – عدم تمایل به تغییر و نوگرایی در بدنه سازمان – عدم وجود انعطاف پذیری لازم در فرایندهای کسب و کار و توسعه محصول – عدم وجود فاکتورهای ریسک پذیری و تعهد سازمان در ساختار سازمانی – عدم سرعت مناسب در تصمیم­گیری های داخل کسب و کار - عدم وجود بخش تحقیق و توسعه12 در پیش بینی شرایط و ارائه محصول ویژه در این شرایط بحران	پیچیدگی های محیط و ساختار کسب و کار	شرایط علّی درون سازمانی (کسب و کار)
عدم نگاه مدیر به تغییر بعنوان نیاز جدی سازمان در شرایط بحران – عدم قدرت خلاقیت و نوگرایی مدیران در ارائه راهکار در برو رفت از بحران ها – عدم شفافیت تفکر مدیران - نگاه چند شغله بودن مدیران – عدم بینش تخصص گرایانه مدیر به مشکلات درون سازمان – عدم بهره مندی مدیران از مشورت در مواجه با قوانین و مقررات جاری – عدم اعتقاد برخی از مدیران به فعل و انفعالات محیط عمومی و قوانین و مقررات جاری – عدم نوگرایی در ارائه محصول – اعتقاد ضعیف بخشی از مدیران به کیفیت بعنوان رکن شاخص تولید– عدم شناخت مدیران به بازار و نیازهای در حال تغییر- عدم توجه به تغییرات تکنولوژی و الزامات آن در شرایط بحران و نیازهای آن از دید بخشی از مدیران – عدم توجه مدیران به تحقیق و توسعه – عدم توجه بخشی از مدیران نیروی انسانی در حفظ و توسعه آنها و خانواده­های آنها – عدم توجه مدیران به زنجیره تامین نه تنها بعنوان رکن اول تولید کالا که حتی بعنوان یک منبع مالی بالقوه –  عدم توجه مدیران به مدیریت مالی چه در ایجاد و یا توسعه منابع مالی و چه در حفظ منابع موجود – عدم توجه مدیران به مقوله رقبا و ضرورت نگاه فرصت طلبانه و ریسک پذیر مدیر در این شرایط – عدم توجه برخی مدیران به تعهد سازمانی.	نوع برخورد مدیر با شرایط بحران کرونا

پدیده محوری، پدیده­ای است متاثر از تمامی مقوله های اصلی و شرایط بافتی و زمینه­ای و با اعمال مداخله­گرها که بعنوان مفهوم اصلی پژوهش حاضر مطرح بوده است. در جدول (2)زیر مجموعه مقوله­های پدیده اصلی نشان داده شده است.

مشارکت کننده دوم بیان داشت: مدیر کسب و کار در ماندگاری نیروی انسانی نقش جدی خواهد داشت. (م -2 ) و دیگری مطرح می کرد شناخت مسائل روحی و روانی پرسنل در تصمیم­گیری در شرایط بحران کرونا خیلی مهم بود. (م -4 ) مشارکت کننده دوم تاکید می کرد: در تصمیم­گیری استراتژی استفاده از منابع کمتر و دریافت منافع بیشتر مورد نظر است. (م -2 ) و دیگری اشاره داشت که با توجه به پیش بینی بحران برای مقابله با کسری منابع مالی سعی در تامین پشتیبان­های مالی همچون وام بانکی، فروش مستغلات برای عبور از شرایط بد دوران اولیه بروز کرونا کردم. (م-3)

مشارکت کننده پنجم اظهار کرد: در نوسانات ناشی از بحران کرونا باید توانایی نگهداشتن خود را داشته باشیم. (م-5 ) و دیگری بیان می­داشت: من ریسک پذیری را بعنوان توانایی سازمان می­دانم و باید ریسک پذیر باشیم.(م-7)

جدول2. زیرمجموعه مقوله­های پدیده اصلی

مفاهیم	مولفه ها	مقوله	مقوله کلی
حفظ و حراست نیروی انسانی در شرایط بیماری کرونا –تامین معاش و مایحتاج بهداشتی و درمانی نیروی انسانی- آموزش و یادگیری نیروی انسانی در تحقق تصمیمات – جانشین پروری و تعداد پرسنل در شرایط بحران کرونا – تقسیم کار و تشریک مساعی در راستای توسعه نیروی انسانی- تخصص و میزان دانش پرسنل در شرایط بحران کرونا– ایجاد انگیزه در حفظ و نگهداری نیروی انسانی - ارزیابی عملکرد پرسنل در راستای تعهد سازمانی– برنامه ریزی و تامین تجهیزات حفاظت پرسنل در شرایط بیماری - استفاده از تکنولوژی دورکاری برای حفظ و نگهداری نیروی انسانی - پرداخت حقوق و دیون کاری پرسنل در حفظ و نگهداری آنها	حفظ و توسعه نیروی انسانی و مدیریت ایشان در مواجه با شرایط همه گیری بیماری کرونا	تصمیم­گیری در شرایط بحران کرونا در کسب و کارهای کوچک و متوسط	پدیده اصلی و محوری
تصمیم­گیری در شرایط بحران مستلزم وجود منابع کافی در تاب آوری بیشتر کسب و کار– استفاده از منابع بانکی در شرایط مناسب - کاهش سود - وجود بحران های اقتصادی و تحریم و تفاوت نرخ ارز- تامین کنندگان منابع مالی بالقوه سازمان - استراتژی محصول محور – ارائه خدمات ویژه بر طبق پتانسیل کسب و کار- فروش مدت دار محصول- تکیه بر بازار و منابع - کاهش قیمت با کاهش هزینه ها - در شرایط کرونا هزینه ها افزایش می‌یابد- اعطای وام و مشوقهای مالی در شرایط کرونا– مدیریت هزینه ها در حفظ و استفاده بهینه منابع مالی- فروش محصول ببا نگاه به چرخه عمر آن- مدیریت هزینه های دولتی از جمله دارایی و بیمه با استفاده از قوانین حمایتی- استراتژی مشتری مداری و توجه به نیازهای او .	تامین منابع مالی پایدار و مدیریت هزینه
همراستای تصمیم­گیری با توانمندی سازمان - انعطاف پذیری در سازمان - توانایی تغییر در سازمان - توانایی سازمان در بهره گیری از فاکتورهای تحقیق و توسعه - شناخت بازار و نیازهای مشتری در تصمیم­گیری -ریسک پذیری در مدیریت سازمان نوگرایی در فرایندها ، محصول و خدمات - بکارگیری تکنولوژی در عرصه های مختلف تولید-ایجاد و خلق ارزش برای مشتری چه در حوزه کیفیت، تنوع محصول و خدمات بعد از فروش - توانایی سازمان در درک شرایط محیطی و با تکیه بر قوتهای سازمانی و قابلیت تبدیل تهدید به فرصت - وجود تحریم­های اقتصادی می تواند - داشتن ظرفیت تولید اضافه برای شرایط خاص-دانش و تخصص در سطح مدیران و پرسنل- توانایی­های فیزیکی سازمان در فرایند تولید- توانایی مهندسی و بومی سازی داخلی - توانایی مدیریت کسب و کار	افزایش توانمندی کسب و کار با توسعه دانش و افزایش انعطاف پذیری و درک شرایط بازار و نیازهای مشتری با گسترش ریسک پذیری و نوگرایی در فرایندهاو محصول و خدمات و بهره­مندی از تکنولوژی در تبدیل تهدیدها به فرصت ها

راهبردها، راهبردهای متفاوتی که می­توانست از پدیده محوری منتج گردد. در جدول(3) زیر مجموعه مقوله­های راهبردها نشان داده شده است.

جدول3. زیرمجموعه مقوله های راهبردها

مفاهیم	مولفه ها	مقوله	مقوله کلی
تغییر در استراتژی بازار باعث برگشت مشتری می‌شود- تصمیم­گیری کسب و کار از موضع بالاسری و با اشرافیت جامع استراتژی تهاجمی در شرایط مناسب و استراتژی ترمز در شرایط مناسب دیگر – بیماری کرونا می تواند یک عامل متوقف کننده نباشد – استراتژی افزایش تولید در شرایط بحران کرونا – استراتژی برند سازی – استراتژی گسترش نیروی انسانی – گسترش سهم بازار ، رهبری بازار ورهبری قیمت – استراتژی فاصله گرفتن از رقبا و ایجاد برتری – استراتژی تنوع محصول – استراتژی تمایز و خلق ارزش برای مشتری – استراتژی اقیانوس آبی	استراتژی تهاجمی	در تحقق پدیده اصلی بر اساس شرایط کسب وکار، استراتژی های متفاوت تهاجمی، محافظه کارانه، رقابتی و تدافعی در راستای افزایش ماندگاری مدنظر می باشد.	راهبردها
استراتژی فروش مدتی – استراتژی دست به عصا و حرکت گام به گام – استراتژی محافظه کارانه با هدف صرفاً گذار از بحران کرونا – استراتژی محصول محوری در سازمان	استراتژی محافظه کارانه
استراتژی چند مشتری و یا چند توزیع کننده - استراتژی مدیریت قیمت - پیش بینی آینده و رصد شرایط آتی- استراتژی تنظیم قیمت منصفانه و بهره گیری از کیفیت بالاتر نسبت به رقبا - اختیار کردن حداقل سود – استراتژی رقابتی خدمات پس از فروش- استراتژی مشتری پروری - استراتژی فرصت طلبانه و بقا – استراتژی اقیانوس خونبار قرمز	استراتژی رقابتی
استراتژی کاهش هزینه ها – استراتژی ترس و حفظ و نگهداری کسب و کار – استراتژی کاهش دارایی – استراتژی مشارکت – استراتژی حذف کسب و کار	استراتژی تدافعی

مشارکت کننده ششم بیان می­داشت:کرونا برای ما یک عامل متوقف کننده نبود. (م-6) و دیگیری عنوان می­کرد ما مواجه باکاهش فروش علی رغم استراتژی افزایش تولید برای ابتدای سال 99 شدیم. (م-7)

مشارکت کننده سوم اعلام می­کرد: در این شرایط استراتژی دست به عصا و حرکت گام به گام و بینش محافظه کارانه را مدنظر قرار دادیم. (م-3) و دیگری بیان می داشت برای حفظ مشتریان و حمایت از آنها به ایشان مراجعه کردم و فروش مدتی و عدم دریافت وجه را برای مقطعی اعمال نمودم. (م-1)

مشارکت کننده سوم بیان می­داشت: با استراتژی مدیریت قیمت محصول توانستیم سهم خود را از بازار افزایش دهیم. (م-3) و دیگری اشاره می­کرد ما در ابتدای تاسیس کسب و کارمان استراتژی تنظیم قیمت منصفانه را مد نظر قرار دادیم و با بهره­گیری از کیفیت بالاتر نسبت به رقبا قیمت را مناسب اختیار کردیم و به حداقل سود اکتفا نمودیم. (م-7)

مشارکت کننده چهارم عنوان می­کرد وجود استراتژی گذار از بحران کرونا با توجه به نوع محصول، منابع انسانی، منابع مالی و نیاز بازار باید مدنظر تصمیم گیران کسب و کارها باشد. (م -4 ) و همچنین بیان می­داشت که تصمیم در راستای گرایش به سمت محصول محوری در سازمان باید مد نظر باشد. (م -4 )

شرایط زمینه­ای، شرایط بافتی خاصی که بر راهبردها تاثیر می­گذارند. در جدول (4) زیر مجموعه مقوله­های زمینه­ای را نشان می­دهد.

جدول 4. زیر مجموعه مقوله­های زمینه­ای

مفاهیم	مولفه ها	مقوله	مقوله کلی
قوانین قدیمی و نامنطق با شرایط بحران	ضعف در قوانین و مقررات موجود	شرایط زمینه ای محیط کلی بر جامعه	شرایط زمینه­ای
قوانین محدود کننده	قوانین و مقررات محدودکننده
ضعیف بودن مدیران تصمیم گیر حکومتی	ضعف مدیریت جکومتی
فساد در سیستم دولتی – وجود رانت دولتی برای برخی کسب و کارها	فساد و رانت دولتی
وجود تحریم های اقتصادی بین المللی بر علیه کشور	وجود تحریم های اقتصادی
برخی باورهای فرهنگی که با شرایط علمی حاکم بر بحران کرونا تطبیق ندارد	ارزشها و باورهای فرهنگی
تغییر در نیازهای مشتری و بازار	تغییر در نیازهای مشتری و بازار
تغییر در خواسته های تامین کنندگان – عدم تطابق خواسته تامین کنندگان با شرایط بحران کرونا برای کسب و کارها	تغییر در تامین کنندگان
مقاومت در برابر ناسازگاری ها	توانایی تاب آوری کسب و کار	شرایط زمینه ای محیط داخل کسب و کار
ریسک پذیری سازمان	توانایی ریسک پذیری
فرصت طلبی سازمانی	توانایی فرصت طلبی
توانایی تغییر	میزان توانایی تغییر

 

در بیان مشارکت کننده اول بوده است که تاثیر قوانین محدود کننده 20 الی 25 درصد تاثیر منفی و قوانین حمایتی حدود 5% تاثیر مثبت می گذاشت.(م-1) و دیگری بیان کرد وجود رانت و رشوه ی در استفاده بهینه از منابع مالی موثر است. (م -2 )

مشارکت کننده اول بیان می­داشت: تاثیر مواجه با بحران (توانایی سازمان) و ایجاد آمادگی برای مقابله با بحران بزرگ و کوچک برای ما از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. (م-1) و دیگر مشارکت کننده اظهار کرد من ریسک پذیری را بعنوان توانایی سازمان می­دانم و باید ریسک پذیر باشیم. (م-7)

شرایط مداخله گر، عواملی که با اعمال آنها قابلیت تغییر در راهبرد را خواهد داشت. این عوامل بسته به شرایط عمومی جامعه و کسب و کار می­تواند مطرح باشد. در جدول (5) زیر مجموعه مقوله­های مداخله گر نشان داده شده است.

مشارکت کننده اول بیان می­کرد: تاثیر تصمیمات اقتصادی دولتها بر تصمیم­گیری ما همچون امکان برگشت چکها که برای ما مشکل بوجود آورد مجبور به اسنفاده از منابع مالی اعتباری شدیم. (م-1) و دیگری تاکید می­کرد وظائف دولت در میان کسب و کارهای کوچک و متوسط ایجاد امکانات پزشکی با هزینه کم است. (م-4)

مشارکت کننده سوم مطرح می­کرد: سعی در ایزوله کردن پرسنل کارگاهی کردیم تا از شیوع بیماری کرونا جلوگیری کنیم. (م-3) و همچنین بیان داشت: کنترل تب پرسنل و تاکید بر فاصله بین ایشان تاکید بر استفاده از ماسک از نکات پر اهمیت در بحران بیماری کرونا بود.(م-3)

مشارکت کننده اول اشاره نمود : در شرایط بحران کرونا به منظور حفظ فاصله اجتماعی مجبور به افزایش تعداد سرویس­های حمل و نقل، تامین لوازم بهداشتی برای پرسنل، افزایش جایگاه­های توزیع غذا به شکل غیرمتمرکز باعث افزایش هزینه ها تا حد 30 درصدگردید. (م-1)

جدول 5. زیر مجموعه مقوله های مداخله گر

مفاهیم	مولفه ها	مقوله	مقوله کلی
قوانین حمایتی بر اساس شرایط ویژه بحران کرونا – تعویق در بازپرداخت بدهی های مالیاتی و بیمه ای و بانکی – کمکهای حمایتی دولتی به بخشهای آسیب پذیر متاثر از شرایط قرنطینه – کمکهای بهداشتی و درمانی دولتی در خصوص بیماری کرونا و همه گیری	قوانین و مقررات حمایتی در قالب کمک های اعتباری و دولتی	عوامل برون زای حکومتی در محدودیت و حمایت در شرایط بحران کرونا	مداخله گرها
سرایت بیماری کرونا در قالب پیکهای متعدد و افزایش تعداد بیماران و مرگ ومیر ناشی از آن – بروز سویه های مختلف بیماری کرونا در طی همه گیری بیماری – تداوم دوره های رشد بیماری کرونا و نرسیدن به پیک بیماری – ناتوانی در واکسیناسیون همگانی – عدم تمایل بخشی از مردم به واکسن زدن متاثر از گرایشات عوام گرایانه و باورهای خاص	همه گیری و سرایت ویروس و کمکهای بهداشتی تابعه
تخصیص بودجه لازم برای مقابله با بیماری بصورت توزیع ماسک و موارد بهداشتی – تقبل هزینه های بیماری پرسنل و خانواده های ایشان – تقبل حقوق و مزایای پرسنل بیمار در دوره قرنطینه – کمک های غیر نقدی بصورت کالاهای مصرفی توسط سازمان به پرسنل – هزینه های تحمیلی بر کسب و کارها در اثر ایجاد فاصله های اجتماعی مثل افزایش محل غذاخوری و سرویس های حمل و نقل – تحمیل هزینه های ناشی از دورکاری بصورت تامین مایحتاج تکنولوژی و ارتباطی – تحمیل هزینه های ناشی از بخش بندی پرسنل حاضر در محل کار بصورت شیفت کاری	هزینه کردهای موثر و بموقع	رفتار پرسنل و مدیران در مواجه با شرایط بحران کرونا
ترس مدیران از همه گیری و عدم حضور پرسنل در محل کار و انجام تعهدات – ترس پرسنل از بیماری و تبعات آن از جمله بیکار شدن آنها یا درگیر شدن خانواده های ایشان – ترس پرسنل از هزینه های ناشی از بیماری و درمان آنها – ترس کسب و کار از تداوم بیماری و از دست دادن سهم بازار خود	ترس ناشی از شرایط بحران کرونا در پرسنل و مدیران
وابستگی پرسنل به کسب و کار و حمایت های کاری و معنوی آنها – تحمل پرسنل از تعویق حقوق و مزایا ناشی از مسائل مالی ایجاد شده برای کسب و کار – حمایت خانواده های پرسنل در تشویق آنها به حضور در محل کار و انجام تعهدات – تحمل خانواده ها از افزایش هزینه های ناشی از بیماری و درمان در دوره قرنطینه	تعهد و تعلق خاطر پرسنل به کسب و کار
تمایل مدیر کسب و کار به تغییر در ارائه محصول، تغییر در فرایندهای کاری، تغییر در ارزشهای قابل ارائه به مشتری و بازار – تمایل مدیر به بهره گیری از تکنولوژی – تحمل پذیری مدیر در مواجه با بحران و ارائه راهکارهای منطقی و پرهیز از آشفتگی – همراهی و تحمل مدیران با پرسنل و خانوادههای آنها ناشی از بیماری – تایید و همراهی مدیران از هزینه کردهای لازم و بموقع برای مقابله با شرایط بحران بیماری – قدرت ریسک پذیری مدیران – فرصت طلبی مدیران و توانایی تبدیل تهدیدها به فرصت .	گرایش مدیر در شرایط بحران و میل به تغییر از جانب ایشان

 

مشارکت کننده چهارم عنوان می­کرد: شناخت مسائل روحی و روانی پرسنل در تصمیم­گیری در شرایط بحران کرونا خیلی مهم بود. (م -4 ) و دیگری بیان می­کرد: در شرایط بحران کرونا تعداد پرسنل آلوده به کرونا کم بودند و به مجرد مشخص شدن بیماری ، آنها را آزاد می­کردیم تا استراحت کنند.(م-6)

مشارکت کننده ششم مطرح می­کرد: داشتن روحیه و روان شاد توام با آرامش باعث افزایش کارایی می­شود. (م-6) و مشارکت کننده دیگری اظهار می­کرد: در تمامی شرایط بحران کرونا هیچ نیرویی کم نکردیم و تلاش نمودیم مشکلات نیروی انسانی را حل کرده و آنها را از ناحیه پرداخت هزینه­های آزمایش­ها،کمک های نقدی و دارویی ساپورت نماییم. (م-7)

مشارکت کننده اول بیان می­داشت: تغییر لازمه کار من و علل رشد سازمانی ماست. (م-1) و دیگری تاکید می­نمود: ما به تغییر و تاثیر تحقیق و توسعه به شدت واقف و آن را موثر می­دانیم. (م-6)

پیامدها، حاصل و نتیجه گیری راهبردها در برخورد با پدیده اصلی می توانست زیرمجموعه های مندرج درجدول(6) باشد.

جدول 6. زیرمجموعه پیامدها

مفاهیم	مولفه ها	مقوله	مقوله کلی
در تصمیم­گیری برای مواجه با نوسانات ناشی از بحران باید توانمند بود – حفظ نیروی انسانی در تصمیم­گیری در شرایط بجران کرونا برای ادامه کار- مهمترین توانایی برای مدیر کسب و کار وجود ذخایر مالی است.	ماندگاری سازمان	پیامدهای احتمالی ناشی از راهبردهای متخذه بمنظور تحقق پدیده اصلی تصمیم‌گیری اقتضایی درست و بموقع با نگاه سیستمی	پیامدها
بهره مندی از تهدیدها بعنوان فرصت – وجود برند ممتاز و ایجاد کالا و خدمات ویژه – بومی سازی در شرایط وجود بحران و عدم ارتباط خارجی – حفظ نیروی انسانی برای مقطع بحرانی و وابسته کردن آنها به سازمان در آینده – فروش مدتی در مقطع بحران و وابسته نمودن مشتریان به کسب و کار	فرصت سازی با تکیه بر قوت ها
محدود کردن فعالیت کسب و کار در حد حفظ نیروی انسانی – ارائه محصول و خدمات نو به مشتری – خلق ارزش ویژه برای مشتری – فرصت طلبی و ریسک پذیری در شرایط بحران – بهره مندی از فعالیت های پشتیبان در جهت ادامه حیات کسب وکار	ایجاد نگرش نو در ادامه حیات کسب و کارها
تغییر در فرایندهای تولید و افزایش راندمان کاری ، کیفیت و انعطاف پذیری سازمانی – ایجاد استراتژي های جایگزین به جهت فائق آمدن بر گرفتاری های بحران – استفاده از انعطاف پذیری سازمانی در مواجه با مشکل – بهره گیری از آموزش و یادگیری به منظور تحول و چابک سازی سازمان	تحول در فرایندها و استراتژی های کسب و کار به منظور ایجاد چابکی سازمانی
در شرایط بحران و عدم وجود قوت در سازمان ضرورت تغییر ساختار و تغییر در تولید و یا حتی خودکسب و کار - در شرایط حضور قوانین و مقررات محدود کننده تعطیلی کسب و کار برای دوره ای موقت و یا تغییر در مبانی کسب و کار امری واقع بینانه است.	بازمهندسی ساختار و بازساختار دهی سازمانی

مشارکت کننده پنجم بیان می­داشت: در نوسانات ناشی از بحران کرونا باید توانایی نگهداشتن خود را داشته باشیم. (م-5 ) و دیگری عنوان می­نمود : مدیر کسب و کار در ماندگاری نیروی انسانی نقش جدی خواهد داشت. (م -2 )

مشارکت کننده ششم عنوان می کرد: بحران کرونا برای ما نه تنها بازار را از دست ندادیم که باعث بهبود بازار شد. (م-6) همچنین اعتقاد داشت: در ابتدا می­خواستیم کار را چند ماه تعطیل کنیم پس از مطالعه مکنزی متوجه شدیم بحران طولانی مدت در پیشرو داریم بنابراین با مدیریت مسائل بهداشتی کار را با اعمال ضرورت­های بهداشتی و فاصله اجتماعی شروع کردیم. (م-6)

در بیان مشارکت کننده ششم آمده است: در شرایط بحران و بر اساس شناخت بازار ما دو محصول جدید ارائه نمودیم بنابراین درشرایط بحران کرونا ما گاز دادیم. (استراتژی تهاجمی) (م-6) و دیگری عنوان کرد: وجود استراتژی گذار از بحران کرونا با توجه به نوع محصول، منابع انسانی ، منابع مالی و نیاز بازار باید مدنظر تصمیم گیران کسب و کارها باشد. (م -4 )

مشارکت کننده ششم اشاره می نمود: در فرایند تصمیم­گیری در کسب و کارها در شرایط بحران­گاه به بن­بست­هایی می­رسیدیم که داشتن جرات و ریسک پذیری برای خروج از بحران بسیار پر اهمیت است. (م-6) و دیگری عنوان می­کرد: تغییر در استراتژی بازار باعث برگشت مشتری شد که نتایج موثری در این شرایط بحران برای ما حاصل کرد. (م-3)

همانطور که قبلاً اشاره گردید تاثیر گزینش استراتژی مناسب برای کسب وکار م‌تواند نویدبخش توسعه روز افزون و بهره بردن از تهدیداتی که منتج به فرصت می­گردند باشد. این مهم با تکیه بر پتانسیل قدرت تصمیم­گیری صحیح و بموقع مدیران میسر است. نتیجه آن ماندگاری و فرصت­سازی با تکیه بر قوت­ها خواهد بود و یا خارج شدن کسب و کار از عرصه فعالیت که ضرورت بازنگری و باز ساختاردهی سازمان را طلب می­نماید. نگاه تحولی مدیر به فرایندهای کسب و کار چابکی سازمانی را بوجود خواهد آورد. تجزیه و تحلیل سناریوهای متفاوت ناشی از پیامدهای استراتژی متخذه به مدیر کمک خواهد کرد که حسب شرایط دورنمای تصمیمات خود را قبل از وقوع متوجه گردد. خلاصه آنچه بیان شد در قالب مدل (1) ارائه گردیده است.

 

بحث و نتیجه گیری

ضرورت تصمیم­گیری صحیح و بموقع مدیران کسب و کارهای کوچک و متوسط در شرایط بحران کرونا با توجه محوری به مقولات دانش و توانایی سازمان، نیروی انسانی و درآمد پایدار تامین می­گردید. تمرکز بر این عناوین با اتخاذ راهبردهای مناسب با هدف اصلی ماندگاری کسب و کار میسر می شد. این راهبردها با عنایت به شرایط زمینه ای همچون قوانین و مقررات محدود کننده، ضعف مدیران حکومتی، فساد و رانت دولتی، وجود تحریم­های اقتصادی، وجود تامین کنندگان، ارزش­های و باورهای فرهنگی و تغییر در شرایط محیطی کسب وکار و با اتکاء به پتانسیل روش­های مدیریتی در امر تصمیم‌سازی تدوین می گردید.از طرفی تاثیر عوامل مداخله­گر چون قوانین و مقررات حمایتی، ترس از بحران همه­گیری بیماری، کمک های حمایتی، هزینه­ها، تعهد و تعلق خاطر پرسنل به سازمان و میل و گرایش مدیریت به تغییر از طریق بکارگیری دانش در قبال نیازهای مشتریان می­توانست پیامدهای مناسبی ازاین راهبردها را منتج نماید. پیامدهای مقبول و بجا می­تواند در مسیر ماندگاری کسب و کار با فرصت سازی با تکیه بر قوتها، اعمال نگرش نو در ادامه حیات کسب و کار، تحول در فرایندهای کسب و کار و ایجاد چابکی سازمان و یا باز مهندسی ساختار و باز ساختاردهی سازمان کسب و کار را شامل گردد.

آنچه نتیجه­گیری گردید حاصل پاسخ یه پرسشهای کیفی پژوهش بر مبنای روش داده بنیاد بود که اعتبارسنجی و روایی و پایایی فرضیه بازگفته را تثبیت می­نمود. بدیهی است به منظور پاسخ به پرسشهای کمّی و در راستای سناریوپروری و قابلیت مقایسه کمّی مقولات و گزینه­های استخراجی در جهت اخذ بهینه تصمیم در شرایط بحران کرونا می‌تواند مبنای تحقیقات بعدی قرار گیرد.

مدل(1)

 

 

منابع

متولی حبیبی،مسلم(1385)شش گام موثر در مدیریت بحران،نشریه تدبیر شماره 167

شفیعی ؛ محمدرضا (1394) بحران و راهکارهای مدیریتی آن ،دومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی سال 1394،پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID) 

الوانی، سیدمهدی (1393) ، تصمیم­گیری و تعیین خط مشی دولتی،تهران، انتشارات سمت

بکی حسکویی، مرتضی؛ (1398) سیاست های حمایتی دولت های محلی چین از کسب و کارهای کوچک و متوسط، پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (SENA ( کد 64006-19 اسفند 1398

پژوهشکده آمار ؛ (1399) تاثیر ویروس کرونا بر فضای کسب و کارهای ایرانی،آرشیو تیرماه 1399

خنیفر،حسین؛ مسلمی، ناهید؛ (1395) اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی،تهران، انتشارات نگاه دانش

جلالت، گلرخ؛ مهاجران، بهناز (1385) تفکر سیستمی و تاثیر آن بر فرایندهای تصمیم سازی و تصمیم­گیری مدیران،نخستین کنفرانس ملی رویکرد سیستمی در ایران،کد سیویلیکا systemapproch01-090

داوری،علی؛ (1399) راهکار تاب آوری کسب وکارها در بحران کرونا، دنیای اقتصاد شماره 4885-22/2/1399 شماره خبر 3652981

کوید 19:گزارش موسسه مشاوره مکنزی درباره تاثیر کرونا بر کسب و کارها ، (16مارس 2020)

دانایی فرد، حسن ;امامی؛ سید مجتبی(1386) استراتژی پژوهش کیفی: تاملی بر نظریه پردازی داده بنیاد ، اندیشه مدیریت (2) :96-97،سال اول -شماره دوم پاییز و زمستان 1386

دانایی فرد ، حسن؛ مظفری، زینب ؛ (1387) ارتقاء روایی و پایایی در پژوهش­های کیفی مدیریتی، تاملی بر استراتژی های ممیزی پژوهشی،پژوهشهای مدیریت شماره 1 سال 1387

محمد پور،(1389) ارزیابی کیفیت در تحقیق کیفی:اصول و راهبردهای اعتباریابی و تعمیم پذیری،فصلنامه علوم اجتماعی شماره 48

تیموری ، ابراهیم؛ نورعلی، علیرضا؛ ولی زاده، نریمان؛ (1387) پویایی­های سیستم رویکردی کاربردی برای مسائل مدیریتی،تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران

موسایی ، رضا؛ (1399) 60 اقدام چین برای کاهش اثرات اقتتصادی کرونا ،خبرگزاری دانشجو،2/1/1399

مصدق راد، علی محمئ؛ طلوعی رخشان، شیوا (1397) بررسی تطبیقی الگوی تخصیص منابع و خرید خدمات در نظام سلامت کشورهای منتخب؛ درس­هایی برای ایران، یازدهمین همایش دانشجویی تازه های علوم بهداشتی کشور،کد 11-384IHSC ،1397

جهانگیر، مصطفی؛ (1395) روش تحقیق کیفی (نظریه­پردازی داده بنیاد Grounded Theory )، دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد

V.Dunbar, A critical Examination of Crisis Decision- Making Models: Are They Adequate for 21St Country Global Organizational ٍEnvironment 2011, University of Maryland. www.wix.com

Vahid Hajiebrahimi Farashah a, Zeinab Sazvar a, *, Seyed Hossein Hosseini A dynamic model to formulate effective capacity expansion policies in Iranian petrochemical Industry to complete the value chain.2020.

Accaglobal.com, SME Strategy in Crisis, 2015

Christine S.M. Currie, John W. Fowler, Kathy Kotiadis, Thomas Monks, Bhakti Stephan Ong go, Duncan A. Robertson & Antuela A. Tako, how simulation modelling can help reduce the impact of COVID-19,2020.

Fei Hao, Qu Xiao, Kaye Chon, COVID-19 and China’s Hotel Industry, Impacts, a Disaster Management Framework, and Post-Pandemic Agenda, 2020

.Dmitry Ivanov, Alexandre Dolgui; (2020) OR-methods for coping with the ripple effect in supply chains during COVID-19 pandemic: Managerial insights and research implications

Yonggui Wang, Aoran Hong, Xia Li, Jia Gao; Marketing innovations during a global crisis: A study of China firms’ response to COVID-19.2020

Shi Yin, Nan Zhang, Hengmin Dong, PreventingCOVID19 from the perspective of industrial information integration: Evaluation and continuous improvement of information networks for sustainable epidemic prevention, 2020

Thanos Papadopoulosa , Konstantinos N. Baltasb , Maria Elisavet Baltac. The use of digital technologies by small and medium enterprises during COVID-19: Implications for theory and practice.2020

Bahadin K. Akcam , Senem Guney, Anthony M. Creswell, Major Issues in Mixed use of Grounded Theory and system Dynamics Approaches in Qualitative Secondary Data.2011

Kamissoko, D.Zarati, P.Peras, Decision Precess in Large – Scale Crisis Management. Http://outao-Univ- touloose.fr

 

---

[1] 1- دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

[e-mail]                                                                                               

[2] 2- دانشیار گروه مدیریت دولتی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران(نویسنده مسؤول)

    

[e-mail] 

3- دانشیار گروه مدیریت دولتی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. 

                                                                                                    [e-mail]                                                                                               

4-استادیارگروه مهندسی صنایع، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران. 

[e-mail]  

تاریخ وصول:25/1/1401                                                                    تاریخ پذیرش: 13/6/1401 

 

[3]  

[4]  

[5] . Supplier Chain

[6] . 5G

[7] . Big Data

[8] . Cloud Compute

[9] . Corbon & Strouss 

[10] . Guba & Lincoln

[11] . Kappa

[12] . Research & Development