جعل یا الگوبرداری از سخنان و کردارِ سلفِ صالح و نقشِ آن در شکل‌گیری حکایاتِ نظیره‌‌دار، در برخی از مقامه‌های مشایخ طریقت

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

امیرحسین همتی ¹

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.

تاريخ الإرسال : 10 الإثنين , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 10 الإثنين , رجب, 1445 تاريخ الإصدار : 09 الأحد , رجب, 1445

الکلمات المفتاحية: اسرارالتوحید, ابوسعید, حکایاتِ نظیره‌دار,

ملخص المقالة :

مقامه، کتابی است که در شرح احوال، بیانِ اقوال و ذکر کراماتِ یکی از مشایخ طریقت به نگارش درآمده باشد. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی‌سعید یکی از معروف‌ترین این مقامه‌هاست. در این کتاب، افزون بر ذکر احوال ابوسعید، حکایت‌هایی چند در باب برخی از کردار و سخنانِ بوسعید مندرج است که در محتوا و مضمونِ آن‌ها، شباهت‌هایی فراوان با رفتار و سخنان سلفِ صالح مشاهده می‌شود. به دلیل همانندی‌های بسیار این روایات به یکدیگر، برخی از محققان به این باور دست یافته‌اند که این نوع از حکایت‌ها را در حقِ اَخلاف می‌بایست جعل و نظیره‌سازی مریدان ـ در حق مشایخِ خویش ـ به شمار آورد. برای آشکار شدن وجاهتِ این باور، نیاز است تا پژوهشی مستقل دربارۀ حکایت‌هایی که در احوال پیشینیان، نظایری برای آن‌ها می‌توان یافت، صورت گیرد. نتایج حاصل از این تحقیق، مؤید آن است که شکل‌گیریِ همانندی‌های مذکور، بر جعل و انتساب، نمی‌توانند به‌عنوانِ دلیلِ قاطع قرار گیرند. علّتِ متصوّر و مترتّب بر شکل‌گیری این نظیره‌ها، به الگو قرار دادنِ آگاهانه از بهترین اقوال و تقلید از پسندیده‌ترین احوال برای بهره‌مندی از عالی‌ترین منش‌ها، مربوط بوده است.