مطالعة نسبت حاشیه‌نشینی و شکاف‌های اجتماعی در کلان‌شهر تهران (مطالعة موردی :خاتون‌آباد و حصار امیر)

الموضوعات : مطالعات جامعه شناختی شهری

راضیه امیری رز ¹ (دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
محمدرحیم عیوضی ² (استاد گروه جامعه شناسی سیاسی دانشگاه شاهد(نویسنده مسؤول))
ابراهیم برزگر ³ (استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی)
مصطفی ابطحی ⁴ (دانشیار گروه علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 26 الإثنين , ذو الحجة, 1443 تاريخ التأكيد : 26 الإثنين , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 21 الأحد , شوال, 1443

الکلمات المفتاحية: کارکرد, تعارض, حاشیه‌نشینی, تعادل, شکاف,

ملخص المقالة :

حاشیه‌نشینی درمورد شهرها، به‌ مثابة پدیده‌ای جامعه‌شناختی، عوارض و پیامدهای بی‌شماری را متوجه کشورها از جمله جوامع در حال‌ توسعه کرده است. جدا شدن مردم مناطق روستایی از متن فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی خود و حضور در فضای پیرامونی شهرها، علاوه بر آسیب زدن به مهاجران حاشیه‌نشین، به ظهور شکاف‌های متعدد در کلان‌شهرها منجر شده است. شناخت دقیق این وضعیت و ارائة راه‌ حل برای مقابله با پیامدهای مختلف آن، به ‌عنوان هدف این مقاله، مستلزم مطالعة نسبت حاشیه‌نشینی و شکاف‌های اجتماعی در این مناطق است؛ بنابراین، در پژوهش حاضر برای مطالعة میدانی، دو منطقة خاتون‌آباد و حصار امیر در جنوب شرقی کلان‌شهر تهران، به‌ عنوان جمعیت نمونه انتخاب و با شیوة خوشه‌ای ـ تصادفی، سه محله از هرکدام از آن‌ها مورد مطالعة پیمایشی قرار گرفته است. نحوة مطالعه نیز بر اساس پرسشنامة محقق‌ساخته بود. که طبق طیف لیکرت تهیه شده است. در پرسش‌های مطرح‌شده، انواع شکاف‌های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس تحلیل و ارزیابی پاسخ‌ها و استخراج آمارهای کمی با استفاده از Spss و Excel و... می‌توان گفت که تراکم نارضایتی حاصل از توسعة ناموزون و احساس محرومیت نسبی، مشکلات و ضعف‌های ساختاری در این مناطق، حدود 67 درصد است و این عدم رضایت، به ظهور انواع شکاف‌ها در مناطق حاشیه‌نشین منجر شده و این مناطق را مستعد کنش‌های اعتراضی کرده است.

المصادر:

ابراهیم‌زاده، عیسی و [دیگران]. (1383). حاشیه‌نشینی، ناهنجاری‌های شهری و راهکارهای تعدیل آن. مجلة جغرافیا و توسعه. شمارة بهار و تابستان،

ایران محبوب، جلیل و اصغر میرفردی. بررسی تأثیر متقابل افزایش جمعیت و شهرنشینی در ایران (1335 تا 1375). مجلة جمعیت، شمارة 45 و 46

ایمانی جاجرمی، حسین. (1381). حاشیه‌نشینان حرم، نگاهی به مسألة اسکان غیر رسمی در مشهد. مجلة مدیریت شهری. شمارة 10

بشیریه، حسین. (1374). جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر نی

حاتمی، نادر. (1382). حاشیه‌نشینی و معضل بزهکاری. ماهنامة اصلاح و تربیت. شمارة 73

حاتمی‌نژاد، حسین؛  رجایی عباس. (1389). کارکردگرایی و شهر. مجلة اطلاعات جغرافیایی. شمارة 74

حنیفر، حسین. (1386). مقدمه‌ای بر روش پژوهشی. روش‌شناسی علوم انسانی. شمارة 50

خضری، محمد و [دیگران]. (1396). پیامدهای امنیتی ناموزونی توسعة منطقه‌ای در ایران. مطالعات راهبردی. شمارة 78

رفیعی، پریا. (1396). عوامل مؤثر بر ایجاد بحران حاشیه‌نشینی با تأکید بر سرمایه، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی^(ره)، قزوین.

درایسدل، آلاسدایر و جرالد اچ. بلیک. (1374). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا. ترجمة  حیدردره میر. تهران: مؤسسة چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه

دلیرپور، پرویز. (1390). نوسازی و دگرگونی سیاسی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور

ساروخانی، باقر. (1386). روش تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

سیدامامی، کاووس. (1390). پژوهش در علوم سیاسی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)

عیوضی، محمدرحیم. (1385). مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی

عیوضی، محمدرحیم، هراتی محمد جواد. (1390). درآمدی تحلیلی بر انقلاب اسلامی. تهران: نشر معارف

قلی‌زاده، سیدابراهیم. (1389). حاشیه‌نشینی و امنیت کلان‌شهر تهران. آفاق امنیت. شمارة 8

کارگر، بهمن. (1389). فضا، جامعه و امنیت اجتماعی در حاشیة جنوبی کلان­شهر تهران، مطالعات امنیت اجتماعی، شمارة 22

محکم‌کار، ایمان و محمدمهدی حلاج. (1393). فضای مجازی، ویژگی‌ها و کارکردهای آن در عرصة هویت با محوریت شبکه‌های اجتماعی. معرفت. شمارة 201

محمدزاده، حسین و سعید خانی. (1397). زمینه‌های تاریخی و اجتماعی مؤثر بر شکاف قومی در ایران، مجلة مطالعات اجتماعی ایران. شمارة 3

محمدی اصل، عباس. (1388). دیدگاه جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز. روزنامة رسالت.سال بیست و چهارم.شمارة 6679.تهران:7.

میره‌ای، محمد و همکارانش، (1392). اسکان غیر رسمی در جهان و ایران، تهران: جهاد دانشگاهی

میلز، چارلز رایت. (1391). بینش جامعه‌شناختی، ترجمة عبدالمعبود انصاری. تهران: شرکت سهامی انتشار

نادری، امیر. (1383). مهاجرت جوانان، آسیب‌ها و پیامدهای آن. دانش انتظامی. شمارة 22

نقیب‌زاده، احمد. (1383)، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: سمت

نوذرپور، علی. (1399). تأملی بر سیاست‌گذاری‌های مدیریت شهری در ایران. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران

نصراللهی، غلامرضا، (1394). درآمدی حاشیه‌نشینی و امنیتی شهری، تهران: نشر فاضل

نصیری، معصومه؛ اعظمی هادی. (1385). نابرابری‌های شهری تهدیدی برای امنیت اجتماعی تهران، رویکردی در جغرافیای سیاسی. ژئوپلیتیک. 1 شمارة 1

لطفی، حیدر و همکاران. (بهار 1389). بحران حاشیه‌نشینی و سکونت‏گاه‏های غیر رسمی در مدیریت، جغرافیای انسانی. شمارة 2

Chand, Raghubir, (2018) Societies, Social Inequalities and Marginalization, Nel, Etienne Pelc, Stanko.

Russell Ferguson ,Martha Gever, Trinh T. Minh-ha, (2019). Out There: Marginalization and Contemporary Culture.