تحلیل راهبردی رویکردهای توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهرها (مطالعه موردی: شهر اصفهان)

الموضوعات : مطالعات جامعه شناختی شهری

مسعود تقوایی ¹ (استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.)
فاطمه قاسمی الوری ² (کارشناس ارشد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران (نویسنده مسئول))

تاريخ الإرسال : 28 الخميس , شوال, 1444 تاريخ التأكيد : 09 الجمعة , صفر, 1445 تاريخ الإصدار : 08 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445

الکلمات المفتاحية: اصفهان, تاب‌آوری, توسعۀ پایدار, واژگان کلیدی: توسعۀ اجتماعی- فرهنگی,

ملخص المقالة :

شهرها به‌دنبال تقویت مسائل اجتماعی-فرهنگی خود رویکردهای متنوعی ازجمله توسعۀ ‌پایدار و تاب‌آوری و... را اتخاذ می‌کنند. هدف پژوهش حاضر گزینش بهترین رویکرد توسعۀ اجتماعی-فرهنگی در شهر اصفهان است که ازنظر هدف توسعه‌ای-کاربردی و از حیث ماهیت توصیفی –تحلیلی و علی-پیمایشی است. بدین منظور پیمایشی در شهر اصفهان انجام شد. داده‌ها با استفاده از روش اسنادی-کتابخانه‌ای و پرسشنامه گردآوری شد. جامعۀ آماری کارشناسان و متولیان برنامه‌ریزی و توسعۀ امور شهری در شهر اصفهان هستند که از بین آنها، 62 نفر از مسئولان برنامه‌ریزی و توسعۀ امور شهری و 50 نفر از کارشناسان به روش گلوله برفی انتخاب و پرسشنامه بین آنها توزیع گردید. با استفاده از تکنیک‌های تاپسیس، کوپراس‌فازی، آرآس فازی مناطق پانزده‌گانه اصفهان اولویت‌بندی شدند و با تکنیک SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید پیش روی توسعۀ اجتماعی-فرهنگی شناسایی شد. یافته‌های حاصل از تکنیک‌های تاپسیس، کوپراس‌فازی و آرآس‌فازی نشان‌ می‌دهد که باید مناطق 2، 7، 9، 11، 13، 14 و 15 در اولویت برنامه‌ریزی قرار گیرد و در تکنیک سوات راهبردهای گسترش فعالیت‌های بشردوستانه و حس انسان‌دوستی، حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، ایجاد اشتغال پایدار، تأمین زیرساخت‌های موردنیاز در مناطق شهری، به‌کارگیری سیاست‌های تشویقی مسکن و بازنگری در طرح‌ها و برنامه‌های توسعۀ شهری تأثیرگذارترین راهبرد‌ها هستند.

المصادر:

-احمد‌زاده کرمانی، حمید و امین‌زاده گوهرریزی، بهرام. (1399). ارزیابی ابعاد تاب‌آوری شهری با استفاده از روش بهینه میانگین مجموع فواصل از حد بهینه (مطالعه موردی: منطقۀ 9 شهرداری مشهد). هویت شهر، شماره چهل و یکم، سال چهاردهم، صص 44-33.

-افقه، مرتضی و منصوری، امین. (1399). غفلت از تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی، مخاطره‌ای کلیدی در اجرای سند الگوی پیشرفت: مطالعه موردی استان خوزستان. دوفصلنامه علمی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 24، صص 375- 347.

-امیر‌زاده، ملیکا و برک‌پور، ناصر. (1397). توسعۀ چارچوب تاب‌آوری اجتماعات محلی شهر اصفهان در برابر خشکسالی با بهره‌گیری از روش‌های کیفی و نرم‌افزار ATLAS-ti. محیط‌شناسی، دوره 44، شماره 4، صص 781- 763.

-اسکندری نوده، محمد و قلی پور، یاسر؛ فلاح حیدری، فاطمه. احمد پور، ایوب. (1398). شناسایی ابعاد تاب‌آوری و تأثیر آن بر پایداری شهری رشت، جغرافیا و پایداری محیط، 32، صص 77- 63.

-بردی‌آنا مرادنژاد، رحیم؛ آروین، محمود و فرهادی‌خواه، حسین. (1399). بررسی توان تاب‌آوری مناطق در برابر مخاطرات (مطالعه موردی: استان کهگیلویه و بویر احمد). فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال دهم، شماره 2، صص 296- 283.

-پاک‌فطرت، علیرضا و تقوایی، مسعود. (1396)، بررسی وضعیت پارک‌های شهری با رویکرد توسعۀ پایدار (موردمطالعه شهر شیراز). مدیریت شهری، شماره 47، صص 200-179.

-پورمحمدی، محمدرضا، هادی، الهام و هادی، الناز. (1398). تبیین ابعاد اجتماعی- اقتصادی تاب‌آوری شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: منطقۀ 4 شهر تبریز. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره نهم، شماره اول، صص 89- 78.

-تقوایی، مسعود و آدریانی، سهیلا. (1401)، شناسایی شاخص‌های فضای سبز دوستدار کودک (مطالعۀ موردی: پارک ناژوان اصفهان). نشریۀ علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 26، شماره 80، صص 81-61.

-تقوایی، مسعود؛ بالیده، امین‌الله و رحیمی، حمزه. (1399). تحلیلی بر میزان اهمیت مؤلفه‌های کیفیت محیطی از دیدگاه گردشگران (مطالعه موردی: کلان‌شهر اصفهان). نشریۀ مطالعات توسعۀ پایدار شهری و منطقه‌ای، دوره 1، شماره 1، صص 21-1.

-تقوایی، مسعود؛ پورباقری، علیرضا و شفیعی، مرجان. (1401)، تحلیل شاخص‌های مؤثر بر تحقق شهر خلاق، مطالعه موردی: شهر شیراز. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، دوره 9، شماره 31، صص 198- 171.

-تقوایی، مسعود؛ حسینی‌خواه، حسین و علیزاده‌اصل، جبار. (1394). استراتژی‌های توسعۀ شهری با تأکید بر توانمندسازی محلات شهری مطالعه موری: محله اکبرآباد یزد، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، سال 6، صص 147- 129.

-تقوایی، مسعود و نیلی‌پور طباطبایی، شهره. (1385). بررسی شاخص‌های توسعۀ در مناطق روستایی استان‌های کشور با استفاده از روش اسکالوگرام. اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال چهاردهم، شماره 56، صص 141-109.

-تقوایی، مسعود؛ وارثی، حمیدرضا و خیام‌باشی، احسان. (1398). مدل‌های پیش‌بینی تاب‌آوری کلان‌شهر اصفهان در بحران‌ها و حوادث غیرمترقبه. تحقیقات جغرافیایی، دوره 35، شماره 1، پیاپی 135، صص 30- 19.

-جغتایی، فائزه؛ موسوی‌میر، طاهر و زاهدی، محمدجواد. (1395). ابعاد و مؤلفه‌های توسعۀ اجتماعی در برنامه‌های توسعۀ. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال شانزدهم، شماره 63، صص 88- 55.

-حسین‌آبادی، سعید؛ پورمحمدی، محمدرضا و صدر موسوی، میرستار. (1399). تحلیل رابطه بین قابلیت پیاده‌روی و پایداری اجتماعی موردمطالعه: شهر سبزوار. کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، سال هشتم، شماره اول، صص 214- 187.

-خسروی، ابوالفضل. (1397). توسعۀ پایدار در پرتو انتخاب معیار برتر مسئولیت اجتماعی از دیدگاه خبرگان. فصلنامه علمی پژوهشی، آموزش محیط زیست و توسعۀ پایدار، سال هفتم، شماره دوم، صص 90-77.

-دبیرخانه مشترک کمیسیون‌ها و تشکل‌های اقتصادی – شورای هماهنگی توسعۀ پایدار. (1397). اولویت دستیابی به توسعۀ پایدار شهری مطالعه موردی: کلان‌شهر اصفهان. صص 24- 1.

-دبیری، فرهاد؛ خلعتبری، یلدا و زارعی، سحر. (1397). دستیابی به توسعۀ پایدار از منظر حقوق بین‌الملل محیط زیست. فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره44، صص 73- 63.

-رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. (1393). اقتصاد سبز گامی به‌سوی تحقق توسعۀ پایدار در حقوق بین‌الملل محیط زیست. دو فصلنامه دانش‌نامه حقوق اقتصادی (دانش و توسعۀ سابق)، سال بیست و یکم، شماره 6، صص 141- 114.

-زارع، آمنه؛ همایونی‌فر، مسعود و رزمی، محمدجواد. (1394). ارزیابی شهرستان‌های استان خراسان رضوی بر اساس شاخص‌های توسعۀ پایدار. مجله اقتصاد و توسعۀ منطقه‌ای، سال بیست و دوم، وره جدید، شماره 10، صص 162-140.

-زیاری، کرامت‌اله؛ حاتمی، احمد؛ مصباحی، سحر و عاشوری، حسن. (1398). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های زیست‌پذیری شهر‌های کوچک در راستای توسعۀ پایدار (نمونۀ موردی: بندر دیلم). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای) سال نهم، شماره چهارم، صص586- 569.

-زارعی، یعقوب. (1395). سنجش برخی شاخص‌های توسعۀ اجتماعی در مناطق روستایی (موردمطالعه: استان هرمزگان). فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، سال هفتم، شماره 28، صص 230- 193.

-سلمانی، محمد؛ بدری، علی؛ مطوف، شریف و کاظمی ‌ثانی عطاالله، نسرین. (1394)، ارزیابی رویکرد تاب‌آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه : شهرستان دماوند. مدیریت مخاطرات محیطی، دوره 2، شماره 4، صص 409- 393.

-شجاعی، مهرشاد؛ چیت‌ساز، محمدعلی و حقیقتیان، منصور. (1399). بررسی نقش کارآفرینی اجتماعی بر توسعۀ فرهنگی و اقتصادی (مطالعه موردی: شهرک‌های صنعتی شهرکرد و بروجن در استان چهارمحال و بختیاری). فصلنامه توسعۀ تکنولوژی صنعتی، شماره چهل‌ودو، صص 30- 17.

-شکری فیروزجاوه، پری. (1397)، سنجش میزان تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهر بابل)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 13، شماره3، پیاپی 44، صص 678- 633.

-صفایی‌پور، مسعود؛ مرادی منفرد، سمیرا و امیری فهلیانی، محمدرضا. (1395). ارزیابی و اولویت‌بندی شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری با استفاده از مدل تحلیل شبکه ANP موردشناسی: مناطق شهر زنجان. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، شماره 19، صص 143-160.

-طرح تفصیلی شهر اصفهان، 1393.

-عبادالله‌زاده ملکی، شهرام؛ خانلو، نسیم؛ زیاری، کرامت‌الله و شالی امینی، وحید. (1398). اولویت‌سنجی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله. هویت شهر، شماره سی و هفتم، سال سیزدهم، صص 58-45.

-عزتی، یونس؛ حقیقتیان، منصور و مؤذنی، احمد. (1397). مطالعه جامعه‌شناختی رابطه سرمایه اجتماعی با توسعۀ فرهنگی. فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال چهاردهم، شماره 38، صص 64- 37.

-علی‌اکبری، عطیه و تقوایی، مسعود. (1399). نظر شهروندان نسبت به وضعیت فست فود و عوامل مؤثر بر توسعه آن (موردمطالعه: شهروندان اصفهان). دوفصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال هشتم، شماره پانزدهم، صص 276- 249.

-علیان، مهدی؛ سرائی، محمدحسین؛ خاوریان، امیررضا و غفورزاده، مجتبی. (1396). ارزیابی سطوح پایداری شهری با استفاده از منطق فازی در سامانه اطلاعات جغرافیایی (نمونۀ موردی: شهر یزد). فصلنامۀ فضای جغرافیایی، سال هفدهم، شماره 58، صص 263-243.

-قاسمی الوری، فاطمه. (1400). تحلیل مقایسه‌ای نظریات توسعۀ شهری با رویکرد اجتماعی- فرهنگی(مطالعه موردی: شهر اصفهان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان

-لطیفی، غلامرضا. (1396). کیفیت توسعۀ اجتماعی در میان شهروندان مناطق شهری تهران. انتظام اجتماعی، دوره 9، شماره 4، صص 34-1.

-ملکی، سعید؛ امان‌پور، سعید و هاجری، زینت. (1398). مطالعه ابعاد سرمایه اجتماعی در توسعۀ روستایی از دیدگاه روستاییان دهستان مینوبار شهرستان آبادان، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 1، شماره 4، صص 469- 456.

-نصیری خلیلی، علی‌اکبر؛ بهنیافر، احمدرضا و پورقصاب رحیمی، علی. (1399). زمینه‌ها و عوامل حاکمیت قانون بر توسعۀ فرهنگی و هنری معاصر ایران. نشریۀ مطالعات هنر اسلامی، دوره 16، شماره 38، صص 388- 377.

-وارثی، حمیدرضا؛ باقری، کیوان؛ زندی، کیهان و نادی‌پور، نعمت‌الله. (1394). تحلیل فضایی برخورداری شهرستان‌های استان فارس از شاخص‌های بهداشتی درمانی با استفاده از تکنیک‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، سال چهارم، شماره شانزدهم، 117- 105.

-یسری، مهدی؛ فکوهی، ناصر و صالحی امیری، رضا. (1397). ارائۀ الگوی مدیریت توسعۀ فرهنگی کلان‌شهر تهران، مجلۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران. سال دهم، شماره چهارم، صص 62-51.

-Badaan, Vivienne. Choucair, Farah. (2022). Toward Culturally Sensitive Development Paradigms: New Shifts, Limitations, and the Role of (Cross-) Cultural Psychology. Journal of Cross-Cultural Psychology, pp.1–17.

- Bansoda, Ankur V. Patilb, Awanikumar P. Kalitaa, Kanak. Deshmukhb, B. D. Khobragade, Nilay. (2020), Fuzzy multicriteria decision-making-based optimal Zn–Al alloy selection in corrosive environment. Int. J. Mater. Res. (formerly Z. Metallkd.),111, 11, pp. 953 – 963.

-Basseler, Michael. (2019). Stories of Dangerous Life in the PostTrauma Age: Toward a Cultural Narratology of Resilience. Narrative in Culture, pp. 15-35.

-Copeland, Samantha. Comes, Tina. Bach, Sylvia. Nagenborg, Michael. Schulte, Yannic. Doorn, Neelke. (2020). Measuring social resilience: Trade-offs, challenges and opportunities for indicator models in transforming societies. International Journal of Disaster Risk Reduction, pp.1-10.

-Crane, Todd A. (2010). Of Models and Meanings: Cultural Resilience in Social–Ecological Systems. Ecology and Society, Vol. 15, No. 4, pp.1-16.

-Daskon, Chandima Dilhani. (2010). Cultural Resilience—The Roles of Cultural Traditions in Sustaining Rural Livelihoods: A Case Study from Rural Kandyan Villages in Central Sri Lanka. Sustainability, 2, pp.1080-1100.

-Derissena, Sandra. Quaasa, Martin. Baumgärtner, Stefan. (2009). The relationship between resilience and sustainable development of ecological-economic systems. Working Paper Series in Economics, No. 146, pp.1- 14.

-Gabitov, T. Kurmanalieva A. Moldagaliyev, B. Zatov, K. Kilybayeva, Sh. (2014). Sustainable development as a priority of contemporary cultural policy. Procedia - Social and Behavioral Sciences 140, pp. 691 – 694.

- Heidary Dahooie, Jalil. Zavadskas, Edmundas Kazimieras. Abolhasani, Mahdi. Vanaki, Amirsalar. and Turskis, Zenonas. (2018). A Novel Approach for Evaluation of Projects Using an Interval–Valued Fuzzy Additive Ratio Assessment (ARAS) Method: A Case Study of Oil and Gas Well Drilling Projects. Symmetry, pp1-32.

-Holtorf, Cornelius. (2018). Embracing change: how cultural resilience is increased through cultural heritage. WORLD ARCHAEOLOGY, VOL. 50, NO. 4, pp.639–650.

-Human Development Report. (2014). United Nations Development Programme. pp.1-225.

-Kalantari, Zahra. Ferreira, Carla Sofia Santos. Page, Jessica. Goldenberg, Romain. Olsson, Jonas. Destouni, Georgia. (2019). Meeting sustainable development challenges in growing cities: Coupled social-ecological systems modeling of land use and water changes. Journal of Environmental Management, pp. 471–480.

-Keitha, Michael. O'Cleryb, Neave. Parnellc, Sue. Aroma, Revi Aromar. (2020). The future of the future city? The new urban sciences and a PEAK Urban interdisciplinary disposition. Cities, pp.1-9.

- Liu, Gengyuan. T. Brown, Mark. Casazza, Marco. (2017). Enhancing the Sustainability Narrative through a Deeper Understanding of Sustainable Development Indicators. Sustainability, pp.1-19.

- Maleki, Saeed. Amanpour, Saeed. Firoozi, Mohammad Ali. Rohani Rasaf, Mohammad Reza. (2020). Identifying the Effect of Behavioral and Functional Components of Urban Management on Improving Urban livability (Case Study: Ahvaz Metropolis). International Journal of Health Studies, 6(1), pp.31-35.

- Marey-Perez, Manuel. Loureiro, Xurxo. Corbelle-Rico, Eduardo José. Fernández-Filgueira, Cristina. (2021). Different Strategies for Resilience to Wildfires: The Experience of Collective Land Ownership in Galicia (Northwest Spain), Sustainability, 13, 4761, pp.1-13.

- M Klopp, Jacqueline. L Petretta, Danielle. (2017). The urban sustainable development goal: Indicators, complexity and the politics of measuring cities. Cities, pp.92-97.

- M. Phil Binu Thomas, (2022). Ecotourism: A Sustainable Development Connect to Nature and A Strategy for Balancing Economic Growth, Socio-Cultural Development and Conservation. Asia Pacific Journal of Advanced Education and Technology, Volume 1, Issue 1, pp. 64 – 72.

- Necissa, Y. (2011). Cultural sheritage as a resource: its role in the sustainability ofurban developments. The Case of Tlemcen. Algeria, Procedia Engineering 21, pp. 874 – 882.

- Slimane, Melouki. (2012). Role and relationship between leadership and sustainable development to release social, human, and cultural dimension. Procedia - Social and Behavioral Sciences, pp.92 – 99.

- Sorokaa, Anthony. Bristowb, Gillian. Naimc, Mohamed. Purvis, Laura. (2020). Measuring regional business resilience. REGIONAL STUDIES, VOL. 54, NO. 6, pp.838–850.

- Spence, Nicholas D. Wells, Samantha. Graham, Kathryn. George, Julie. (2016). Racial Discrimination, Cultural Resilience, and Stress. The Canadian Journal of Psychiatry / La Revue Canadienne de Psychiatrie, Vol. 61(5), pp. 298-307.

- STUMPF, B. Cameron, CHANG, Kelly B. T. (2021). Resilience in Nicaragua: Preliminary Factor Analysis and Validation of the CYRM-28. International Journal of Child and Adolesent Resilience, pp. 1-11.

-Taghvaei, Masoud. Rahmani, Neda. Taghvaei, Mahtab. (2016). Evaluation of Physical and Framework Condition of Administrative Buildings in Order to Crisis Management in 5th Sector Isfahan City. International Journal of Regional Development, Vol. 3, No. 1, pp. 18-30.

-Taghvaei, Masoud. Varesi, Hamid Reza. Narimani, Masoud. (2016). An Analysis on Effect of Urban Development Plans on Realization of Sustainable Development of Metropolis of Isfahan. Modern Applied Science; Vol. 10, No. 3, pp. 1-11.

-Taghvaei, Masoud. Shafaghi, Sirous. Ghaderi, Mohammadreza. (2017). AN analysis of regional imbalances in iran: a case study of north coastal areas. planning malaysia: Journal of the Malaysian Institute of Planners,VOLUME 15, ISSUE 3, pp. 179 – 192.

- wang, tianchi. (2020). urban walking: configuring the modern city as cultural and spatial practice. a dissertation submitted to, the faculty of graduate studies, in partial fulfillment of the requirements, for the degree of, doctor of philosophy, pp. 1-222.

- www.Isfahan.ir

نص كامل:



 

   سال سیزدهم ـ شماره­ی چهل و هشتم ـ پاییز 1402

صص40-1

تحلیل راهبردی رویکردهای توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهرها (مطالعه موردی: شهر اصفهان)

 

مسعود تقوایی¹، فاطمه قاسمی‌الوری ²

چکیده: 

شهرها به‌دنبال تقویت مسائل اجتماعی-فرهنگی خود رویکردهای متنوعی ازجمله توسعۀ ‌پایدار و تاب‌آوری و... را اتخاذ می‌کنند. هدف پژوهش حاضر گزینش بهترین رویکرد توسعۀ اجتماعی-فرهنگی در شهر اصفهان است که ازنظر هدف توسعه‌ای-کاربردی و از حیث ماهیت توصیفی –تحلیلی و علی-پیمایشی است. بدین منظور پیمایشی در شهر اصفهان انجام شد. داده‌ها با استفاده از روش اسنادی-کتابخانه‌ای و پرسشنامه گردآوری شد. جامعۀ آماری کارشناسان و متولیان برنامه‌ریزی و توسعۀ امور شهری در شهر اصفهان هستند که از بین آنها، 62 نفر از مسئولان برنامه‌ریزی و توسعۀ امور شهری و 50 نفر از کارشناسان به روش گلوله برفی انتخاب و پرسشنامه بین آنها توزیع گردید. با استفاده از تکنیک‌های تاپسیس، کوپراس‌فازی، آرآس فازی مناطق پانزده‌گانه اصفهان اولویت‌بندی شدند و با تکنیک SWOT نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید پیش روی توسعۀ اجتماعی-فرهنگی شناسایی شد. یافته‌های حاصل از تکنیک‌های تاپسیس، کوپراس‌فازی و آرآس‌فازی نشان‌ می‌دهد که باید مناطق 2، 7، 9، 11، 13، 14 و 15 در اولویت برنامه‌ریزی قرار گیرد و در تکنیک سوات راهبردهای گسترش فعالیت‌های بشردوستانه و حس انسان‌دوستی، حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، ایجاد اشتغال پایدار، تأمین زیرساخت‌های موردنیاز در مناطق شهری، به‌کارگیری سیاست‌های تشویقی مسکن و بازنگری در طرح‌ها و برنامه‌های توسعۀ شهری تأثیرگذارترین راهبرد‌ها هستند.

واژگان کلیدی: توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، توسعۀ پایدار، تاب‌آوری، اصفهان

 

مقدمه

  سکونت انسان نقش تمدنی در فرآیند تاریخی توسعۀ جوامع داشت و در این فرآیند، شهرها به‌عنوان بهترین سطح سکونت، کانونی برای ایفای این نقش بودند (تقوایی و همکاران، 2016: 19). از سوی دیگر پیش‌بینی می‌شود که بیش از دوسوم جمعیت جهان احتمالاً تا سال ۲۰۵۰ در مناطق شهری زندگی می‌کنند و ۵/2 میلیارد نفر دیگر به ۴ میلیارد شهروند شهری امروز اضافه می‌کنند (ام کلوپ و پترتا³، 2017: 92). همچنین به دلیل مشکلات فراوان شهرها، اهمیت توسعۀ پایدار شهری بیش‌از‌پیش نمایان می‌شود (علیان و همکاران، 1396: 243). میزان مسائل پدید آمده در شهرها و به‌ویژه کلان‌شهرها به‌گونه‌ای بود که نظر محافل علم را جلب کرد. آنها بابیان دیدگاه‌های جدید شهرسازی تلاش بر همسو کردن رشد شهرها با افق‌های توسعۀ پایدار داشتند (زیاری و همکاران، 1398: 570). به همین جهت درزمینۀ توسعۀ اجتماعی-فرهنگی شهرها نظریات گوناگونی از قبیل توسعۀ پایدار و تاب‌آوری ارائه‌شده است. با اشاره به دوره‌ای از دهه ۱۸۸۰ تا ۱۹۴۰ که با شکوفایی آزمایش‌ها، تغییرات و پیشرفت‌های تکنولوژیکی مشخص می‌شود و دوره پست‌مدرن که در پی جنگ جهانی دوم با تمرکز بر فوق واقعیت، سرگرمی و زیر سؤال بردن حقایق جهانی دنبال می‌شود. یک تصویر جامع از شهر، یک افسانه در مورد شهر ایجاد می‌کند که به یک مفهوم نهادینه از فضای شهری، انتزاع می‌شود (وانگ⁴، 2020: 23). همچنین برنامه‌ریزی جدید پایدار و رویکردهای مدیریتی برای مقابله با چالش‌های رو به افزایش شهرها و دستیابی شهروندان به پایداری و رفاه به موضوعات مهم برای سیاست‌گذاران و مدیران شهری تبدیل‌شده ‌است (ملکی و همکاران، 2020: 31). پایداری اجتماعی از دیدگاه یفچیل و هجکوک⁵ (1993) شرایط سرزنده طولانی‌مدت برای تعاملات انسانی، ارتباطات و توسعۀ فرهنگی است. چیو⁶ (2003) پایداری اجتماعی را حفظ و بهبود رفاه نسل کنونی و آتی می‌داند و مک کنزی⁷ (2004) هم اصطلاح «بهبود وضعیت زندگی در درون اجتماعات محلی و فرآیند رسیدن به آن» را در تبیین پایداری اجتماعی به‌کاربرده است (حسین‌آبادی و همکاران، 1399: 188). توسعۀ فرهنگی شامل ضروریات و پیوندهایی می‌شود که بستر لازم را جهت قبول اصلاح، تغییر و نوسازی دیدگاه‌ها، باورها و نگرش‌های همگانی شهروندان فراهم می‌نماید که سرآمد آن، ایجاد یک انسان جدید است (عزتی، 1397: 38).

جوامع سنتی هنگام رویارویی با بحران‌های طبيعي با استفاده از چهار بعد ماهيت خطر، ميزان تاب‌آوري، ساختار فرهنگي و سياست‌هاي مديران توانایی تاب‌آوری دارند (شکری فیروزجاه، 1397: 664). تاب‌آوری شهری همگام با توسعۀ پایدار قرار داشته و در بسیاری موارد این دو مکمل یکدیگرند. به گفته نیومن⁸(2012)، توسعۀ پایدار به آینده بر اساس تجربیات منابع موجود و گذشته می‌نگرد درحالی‌که تاب‌آوری آینده‌ای پیش‌بینی‌نشده را در نظر می‌گیرد و خود را برای جهانی در حال تداوم و حوادث احتمالی آماده می‌کند (احمدی و همکاران، 1399: 8). رویکرد توسعۀ انسانی به تاب‌آوری بر روی افراد و تعاملات آنها متمرکز است که در آن قدرت و موقعیت اجتماعی عوامل مهمی هستند (گزارش توسعۀ انسانی⁹، 2014: 16). تمرکز پیوسته و رو به‌ رشد جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی در مراکز شهری به‌ویژه در کشور‌های توسعه‌نیافته و درحال‌توسعه ازجمله ایران، توسعۀ شهری بیشتر موردتوجه قرارگرفته ‌است (صفایی‌پور و همکاران، 1395: 144). پیامد توسعه، بر ابعاد گوناگون نظام اجتماعی تأثیر می‌گذارد. در این ‌بین بعد فرهنگی یکی از عرصه‌های ضروری جوامع بشری در طی دوران بوده است (نصیری خلیلی و همکاران، 1399: 378). همچنین ازجمله اهداف توسعۀ ملی، تأمین عدالت اجتماعی است (تقوایی و ادریانی، 1401: 61). ازاین‌رو آگاهی از یک منطقه و عواملی که باعث نابرابری‌های منطقه‌ای می‌شوند، می‌تواند منجر به درک سیاست‌های موردنیاز برای ایجاد توسعه در آن منطقه شود (تقوایی و همکاران، 2017: 194)؛ زیرا خدمات باکیفیت بالا و بیشتری را فراهم می‌کند. مزایای اقتصادی چنین فعالیتی باید به مردم محلی کمک کند تا پایداری را تضمین کنند (ام فیل¹⁰، 2022: 66). وجود نارسایی‌ها و تنگناهایی ازجمله: داشتن نگاه از بالا به پایین و مشارکت  مردم؛ صرفاً کالبدی بودن طرح‌ها و عدم توجه به ابعاد دیگر توسعۀ شهری در اصفهان؛ عدم هماهنگی ازنظر زمان اجرای پروژه‌های طرح نسبت به زمان پایانی که در متن طرح آمده؛ عدم توجه به فرهنگ و تاریخ شهر اصفهان در طرح‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای شهر اصفهان سبب شده تا شهر اصفهان، توسعۀ پایدار را در عمل تجربه نکند (قاسمی الوری، 1400: 169). ازاین‌رو، در سال‌های اخیر از زیان‌ها و آسیب‌های توسعۀ ناپایدار و لجام‌گسیخته شهری مصون نمانده و شهروندان این شهر آثار ویرانگر چنین توسعه‌ای را در کالبد شهری، اقلیم، اشتغال، ترافیک، ابتلا به انواع بیماری‌های ناشی از آلودگی‌های زیست – محیطی، تبعیض‌های جنسیتی و... تجربه کرده‌اند. از دیرباز محور توسعۀ اصفهان، توسعۀ صنعتی بوده و مدیران در همه مقاطع زمانی کوشیده‌اند انواع صنایع را داشته باشند. بر همین اساس، استقرار صنایع در شعاع 50 کیلومتری شهر اصفهان، موجبات تزریق انواع آلاینده‌های مخرب محیط زیستی را فراهم نموده است (دبیرخانۀ مشترک کمیسیون‌ها و تشکل‌های اقتصادی– شورای هماهنگی توسعۀ پایدار، 1397: 1- 6). به همین جهت تلاش این پژوهش بر این است با بررسی ابعاد اجتماعی–فرهنگی توسعه در شهر اصفهان به ارائه راهبرد‌های جهت بهبود کیفیت زندگی ساکنان شهر اصفهان بپردازد؛ همچنین اثرات منفی اجرای تک‌بعدی این نظریات را در سطح شهر کاهش دهد و این نظریات را متناسب بافرهنگ و اجتماع و نیاز مردم شهر اصفهان ارائه نماید؛ بنابراین اگر شهر اصفهان می‌خواهد در راستای توسعۀ اجتماعی و فرهنگی قدم بردارد می‌بایست با پیش رو گرفتن مقایسه‌ جامعی از وضعیت مناطق پانزده‌گانه به‌گونه‌ای که علاوه بر تعیین اولویت برنامه‌ریزی مناطق پانزده‌گانه و شناخت نقاط قوت و نقاط ضعف، به رویکردی جامع از توسعه دست یابد و با ارائه استراتژی‌های مناسب، نیاز همه اقشار جامعه را تأمین نماید. درواقع پژوهش حاضر به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال است که بهترین رویکرد اجتماعی-فرهنگی جهت توسعۀ شهر اصفهان کدام است؟

 

پیشینۀ تحقیق:

درزمینۀ توسعۀ اجتماعی- فرهنگی مطالعات بسیاری انجام‌شده است که در اینجا به تعدادی از مطالعات داخلی و خارجی به شرح جدول زیر به آنها پرداخته می‌شود:

جدول 1. بررسی پیشینۀ پژوهش

نویسنده	موضوع	نتایج
نکیسا11 (2011)	میراث فرهنگی به‌عنوان یک منبع: نقش آن در پایداری توسعۀ شهری موردمطالعه تلمسان، الجزایر	برای پاسخگویی به سؤال چگونه می‌توان میراث فرهنگی را حفظ کرد و درعین‌حال ارتقا بخشید؟ همچنین میراث فرهنگی را از دیدگاه اقتصادی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهد؛ و میراث فرهنگی به‌منظور ارتقای هویت و همچنین وضعیت اقتصادی یک سرزمین توسعه‌یافته، منتقل و پردازش می‌شوند. بااین‌حال، در الجزایر، میراث فرهنگی به‌ندرت به‌عنوان یک منبع در نظر گرفته‌شده‌ است. میراث فرهنگی پس‌ازاینکه به‌عنوان یک ابزار حفاظتی و به‌عنوان یک قانون اساسی ملت در نظر گرفته شود، به منبعی برای ساخت و توسعۀ مناطق تبدیل‌شده‌ است.
گابیتوف و همکاران12 (2014)	توسعۀ پایدار به‌عنوان یک اولویت فرهنگی معاصر سیاست	این پژوهش با روش تحلیلی بیان می‌کند که تمدن بشر به‌عنوان یک پدیدۀ سیاره‌ای همواره با توجیه پایه‌های اجتماعی- فرهنگی آن درگیر است. همچنین توسعۀ پایدار بخش مهمی از فرهنگ مدرن در جهان است. برای دستیابی به توسعۀ پایدار و متعادل باید اقداماتی برای تثبیت رشد اقتصادی و جمعیت با اطمینان از حجم لازم تولید کشاورزی، مصرف منابع سرانه و سطح مجاز آلودگی انجام شود. در ادبیات علمی، همچنین در اسناد یونسکو در مورد فرهنگ جهان، توسعۀ پایدار به‌عنوان حالت متعادل از فرهنگ جهانی شده جهان شناخته می‌شود.
کوپلند و همکاران13 (2020)	اندازه‌گیری تاب‌آوری اجتماعی: مبادله، چالش‌‌ها و فرصت‌ها برای مدل‌های شاخص در جوامع در حال تغییر	باهدف بررسی تأثیر این تنش بر چگونگی توسعه و استفاده از شاخص‌های تاب‌آوری اجتماعی، با روش توصیفی-تحلیلی به ارزیابی ‌تاب‌آوری اجتماعی پرداخته است. درنهایت نتیجه می‌گیرند که شاخص‌های تاب‌آوری اجتماعی باید ابتدا ویژگی‌های یک جامعه و ویژگی‌های افراد را در نظر بگیرند که چنین دگرگونی‌هایی را ممکن می‌سازد، حتی فراتر از آنهایی که ادامۀ وضعیت موجود را امکان‌پذیر می‌سازد و علاوه بر آن پیامدهای استفاده از چنین تحولاتی را در نظر بگیرند.
بادان و چوکایر14 (2020)	به‌سوی الگوهای توسعۀ حساس به فرهنگ: دگرگونی‌های جدید، محدودیت‌ها و نقش روانشناسی (‏متقابل) ‏فرهنگی	به سه سؤال اصلی می‌پردازد: (‏۱)‏ حساسیت فرهنگی در حال حاضر چگونه برنامه‌های توسعه را شکل می‌دهد؟ (‏۲)‏ همکاری بین سازمان‌های توسعه و روانشناسان فرهنگی (‏متقابل)‏ چگونه می‌تواند تضمین کند که اولویت‌های توسعه به‌جای جهانی و از بالا به پایین، ازنظر فرهنگی حساس و عمیق هستند؟ و درنهایت، (‏۳) ‏چگونه می‌توان از تفکر آرمانی به‌عنوان یک ابزار تحقیقاتی از پایین به بالا برای بهره‌برداری از محتوای تصورات اجتماعی مردم در میان فرهنگ‌ها و زمینه‌ها به شیوه‌ای استفاده کرد که بتواند پارادایم‌های توسعه را آگاه و هدایت کند؟ آنها نتیجه‌گیری کردند که تفکر آرمانی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار تحقیقاتی حساس فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد که می‌تواند نیازها و اهداف توسعۀ خاص فرهنگی را روشن کند که رویکردهای توسعۀ معاصر از آن بهره‌‌برداری نکرده‌اند.
لطیفی (1396)	کیفیت توسعۀ اجتماعی در میان شهروندان مناطق شهری تهران	باهدف بررسی توسعۀ اجتماعی در میان شهروندان مناطق شمال و جنوب شهر تهران و با روش میدانی و با استفاده از نرم‌افزار SPSS به تجزیه‌وتحلیل داده و اطلاعات پرداخت. نتایج حاصل از بررسی متغیرها نشان داد که توسعۀ اجتماعی در بعضی مناطق در شرایط متعادل‌تری نسبت به مناطق دیگر قرار دارد ازاین‌رو شهر تهران ازنظر توسعۀ اجتماعی در وضعیت نامتعادلی قرار دارد.
یسری و همکاران (1397)	پژوهش ارائه الگوی مدیریت توسعۀ فرهنگی کلان‌شهر دو تهران	به‌صورت توصیفی و ازنظر هدف کاربردی و نوع روش کیفی و با تکنیک دلفی است؛ و با استفاده از ابزار پرسشنامه و SPSS داده‌ها مورد تجزیه‌وتحلیل قراردادند. یافته‌های پژوهش بیانگر این است که مدیریت توسعۀ فرهنگی کلان‌شهر تهران بر عواملی مانند مبادلات فرهنگی، توسعۀ گردشگری، همسوسازی فعالیت‌های سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی، آموزش‌های فرهنگی و انجام پژوهش تأکید دارد.
افقه و منصوری (1399)	غفلت از تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی، مخاطره‌ای کلیدی در اجرای سند الگوی پیشرفت: مطالعه موردی استان خوزستان	با هدف طراحی و ارائه یک سیستم به‌منظور ارزیابی ‌تاب‌آوری خوزستان از منظر شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی و برآورد تاب‌آوری بخش‌های مهم اقتصادی و اجتماعی برای دوره 1395- 1370 است. برای این منظور با استفاده از روش MIMIC و برآوردگر حداکثر راست نمایی (ML) وضعیت تاب‌آوری استان خوزستان موردبررسی قرارگرفته است. نتایج تحقیق نشان از وضعیت ناهمگن و خطرناک تاب‌آوری در شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی داشت. به‌طوری‌که در بسیاری از بخش‌ها وضعیت «بی‌ثبات و بی‌تاب» ارزیابی گردید.
نصیری خلیلی و همکاران (1399)	زمینه‌ها و عوامل حاکمیت قانون بر توسعۀ فرهنگی و هنری معاصر ایران	باهدف بررسی جایگاه قانون بر توسعۀ فرهنگی و هنری معاصر ایران و روش تحقیق اسنادی– کتابخانه‌ای به این نتیجه دست یافت که کشورها در اعمال حاکمیت قانون برای تحقق توسعۀ فراگیر همواره از یک رویۀ یکسان استفاده نکردند بلکه براساس اوضاع‌ و احوال متفاوت رویه‌های متفاوتی را در پیش گرفته‌اند. در جامعۀ ایران در دوره معاصر، عواملی چون اهمیت یافتن توسعۀ همه‌جانبه در جامعه، مقابله با گوناگونی فرهنگ به علت رشد روزافزون ارتباطات در نظام جهانی، نقش حاکمیت قانون در برقراری نظم در فضای فرهنگی و هنری و مسئله حمایت از ارزش‌های اسلامی و ایدئولوژیک اسلامی، ضرورت ایجاد نهادهای قانونی و تدوین قوانین مصوب در عرصه فرهنگ و هنر را آشکار ساخت. لذا حاکمان و سیاستمداران، اقدامات لازم را برای حاکمیت قانون بر توسعۀ فرهنگی انجام دادند.

 

با مطالعه منابع مطالعاتی در ارتباط با مبحث توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، می‌توان دریافت که بیشتر مطالعات نگاهی تک‌بعدی به مسئله توسعۀ اجتماعی- فرهنگی داشته‌اند و تأثیر ابعاد دیگر شهر را بر مسائل اجتماعی- فرهنگی نسنجیده‌اند و سعی کرده‌اند با به‌کارگیری یک نظریه واحد توسعۀ اجتماعی- فرهنگی را در سطح شهر به مرحله عمل برسانند. به همین دلیل بسیاری از مطالعات نتوانسته راهکارهای کارآمد و مناسبی جهت حل مسائل و مشکلات اجتماعی- فرهنگی ارائه دهند؛ زیرا مردم در شهرها هنوز با مسائلی همانند: فقر، عدم عدالت و برابری، حاشیه‌نشینی، عدم آگاهی شهروندان هنگام مواجهه با بحران‌های انسانی و طبیعی و... دست‌وپنجه نرم می‌کند که وجود موارد ذکرشده نشان‌دهنده این است که مسائل اجتماعی فرهنگی دارای پیچیدگی و تنوع مخصوص به خود هستند و ریشه در بطن جامعه دارند. به همین منظور بیشتر مطالعات صورت گرفته تا حدودی دارای نقص و کاستی‌هایی هستند. لازم به ذکر است که پژوهش حاضر ازاین‌رو دارای نوآوری است که با ارزیابی عوامل مؤثر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی در شهر اصفهان سعی بر آن داشته تا از نگاه تک‌بعدی به توسعۀ اجتماعی- فرهنگی دور بماند و دیدگاهی چندجانبه در ارتباط با مسائل اجتماعی- فرهنگی در پیش رو بگیرد. بدین‌جهت شاخص‌های موردمطالعه در پژوهش حاضر مطابق با ابعاد نظریات توسعۀ پایدار و تاب‌آوری شهری در شش بعد (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی- سیاسی) در شهر اصفهان موردبحث و ارزیابی قرارگرفته‌اند. همچنین میزان برخورداری مناطق موردسنجش و ارزیابی قرارگرفته تا با اولویت‌بندی مناطق شهر اصفهان زمینۀ توسعۀ متوازن را در بین مناطق فراهم آید.

 

مبانی نظری

در این قسمت از پژوهش به بحث و بررسی مفاهیم اصولی درزمینۀ توسعۀ اجتماعی- فرهنگی و ارتباط آنها با یکدیگر پرداخته می‌شود.

 

توسعه و توسعۀ پایدار

  توسعه شامل عبور از وضعیت حاضر به وضعیتی که در آن فرصت و امکانات بسیاری برای استفاده کاربردی منابع پدید آمده است (وارثی و همکاران، 1394: 106). توسعۀ روند یادگیری و ارتباط است (ملکی و همکاران، 1398: 457). توسعه روندی پیچیده و چندبعدی و نیازمند به کاربست دگرگونی‌ها در ساخت اجتماعی، نحوه تفسیر مردم و نهادهای ملی و نیز شتاب در رشد اقتصادی، کم شدن میزان ناعدالتی و از بین‌بردن فقر است (تقوایی و نیلی پورطباطبایی، 1385: 110). همچنین توسعه را کشف روش‌های دستیابی به حرکتی تکاملی به شمار می‌آورند که پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی را متوازن و متعادل می‌سازد (پاک‌فطرت و تقوایی، 1396: 184). راهبردهای توسعۀ شهری ابزاری است که در جهت افزایش مشارکت، عدالت اجتماعی و کیفیت زندگی کلیه شهروندان تلاش می‌کند (تقوایی و همکاران، 1394: 133). گسترش مداوم شهری ممکن است منابع طبیعی، اکوسیستم‌ها و خدماتی که برای جوامع انسانی فراهم می‌کنند را کاهش دهد، برای کاهش چنین اثرات منفی از شهرنشینی، بهترین اقدامات برای توسعه شهری پایدار باید شناسایی، حمایت و تقویت شوند (کلانتری و همکاران، 2019: 471). با توجه به این مسئله که پیشینیان سرمایه بزرگی را برای نسل امروزی به ارث گذاشت اما این نسل توان ادای دین خود برای نسل آینده به‌گونه‌ای شایسته را ندارد (دبیری و همکاران، 1397: 70- 69). به همین سبب درصورتی‌که توسعۀ پایدار یک مسئله جهانی است، واکنش به آن تنها در سطح ملی و محلی است (خسروی، 1397: 80). مفهوم جدید توسعۀ پایدار کلی‌نگری است و همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دیگر نیازهای بشری را دربر می‌گیرد (تقوایی و همکاران، 1399: 4). در کنفرانس آینده شهری قرن بیست و یکم، توسعۀ پایدار شهری به‌عنوان بهبود کیفیت زندگی یک شهر در معیارهای اکولوژیکی، سازمانی، اجتماعی و اقتصادی بدون فشار بر ظرفیت اکولوژیکی نسل‌های آینده تعریف می‌شود (تقوایی و همکاران، 2016: 3).

علاوه بر ادغام عرصه‌های موردبحث در توسعۀ پایدار بـه شکل یکسان بایـستی از چالش‌هـاي گوناگون مـالی، اقتصادي، غذایی و انرژي نام برد که بر پتانسیل کشـورهاي گوناگون به‌ویژه کشـورهاي درحال‌توسعه اثر داشته است (رمضانی قوام‌آبادی، 1393: 125). همچنین یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که توسعۀ پایدار با آن مواجه است، ریشه‌کن کردن فقر است (اسلیمن¹⁵، 2012: 93). ازاین‌رو مسائل و بحران‌های محیطی و اجتماعی و اقتصادی شهرها، اهمیت به‌کارگیری رویکرد توسعۀ پایدار را نمایان می‌سازند (زارع و همکاران، 1394: 141).

 

توسعۀ اجتماعی- فرهنگی

درواقع مسئله‌ای که در حال حاضر از آن تحت توسعۀ اجتماعی استفاده می‌گردد، نتیجه دگرگونی نگرش‌های توسعه از دهه 1970 به بعد و گسترش آن حاصل فزون‌گرایی‌های برنامه‌ریزان اقتصادی اواسط قرن بیستم و به‌خصوص رویکرد تعدیل ساختاری دهه 1980 است (جغتایی و همکاران، 1395: 66). همچنین مفهوم پایداری در اوایل و اواسط دهه ۱۹۸۰ به‌عنوان تلاشی برای پر کردن شکاف بین نگرانی‌های زیست‌محیطی در مورد پیامدهای اکولوژیکی رو به افزایش فعالیت‌های انسانی و نگرانی‌های اجتماعی- سیاسی در مورد مسائل توسعۀ انسانی ظاهر شد (لیو¹⁶، 2017: 2). در اروپا پروژه‌های شاخص فرهنگی در حدود دهه 80 شروع به رشد کردند که بیشتر موارد شامل ساخت تأسیسات فرهنگی عمده و سازمان‌دهی رویدادهای بزرگ فرهنگی بود (تقوایی و همکاران، 1401: 178). نشست سازمان ملل در شهر کپنهاک در سال 1995، پیرامون توسعۀ اجتماعی نقطه عطفی در کاربرد رویکرد توسعۀ اجتماعی بود و در آن سران کشورهای شرکت‌کننده خود را به اجرای یک برنامه عملی که طیف وسیعی از سنجه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای ریشه‌کنی فقر را در برمی‌گرفت، متعهد کردند (زارعی، 1395: 194)؛ و ازاین‌رو، اهمیت زیادی برای علوم شهری جدید دارد، این معضل در مرکز توجه به شهرهای آینده قرار دارد (کیث¹⁷ و همکاران، 2020: 5). در آماده‌سازی بیانیه هزاره و اهداف توسعۀ هزاره بعدی، کمیسیون‌های منطقه‌ای سازمان ملل جلسات دادرسی در آدیس‌آبابا، بیروت، ژنو، توکیو و سانتیاگو ترتیب دادند. علاوه بر این، بزرگ‌ترین تحقیق در مورد افکار عمومی در سال ۱۹۹۹ توسط موسسه بین‌المللی گالوپ انجام شد. جلسات منطقه‌ای و بررسی میان فرهنگی، تلاشی برای دستیابی به تفاوت‌های فرهنگی و صداهای متنوع در اهداف توسعۀ بعدی بود (بادان و چوکایر¹⁸، 2022: 3). جوامع حاضر با بروز مسئله یا مسائل اجتماعی جدید از تحولات جمعیتی، پارادایم‌های نوین معرفتی و دگرگونی در اساس فکری روبه‌رو هستند. این مسائل نوبنیاد می‌تواند سبب به وجود آمدن آسیب‌های اجتماعی ویژه‌ای گردد که نتایج مخربی را برای جامعه حاضر و نسل آینده، به‌خصوص افراد آسیب‌پذیر به همراه دارد و هزینه‌های انسانی و اجتماعی غیرقابل‌تحملی را بر جامعه می‌گذارد (شجاعی و همکاران، 1399: 18). به بیانی متفاوت رویکردهای عام‌گرای توسعۀ اجتماعی در درون خود توسعۀ اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را شامل شده است و به بررسی اهداف، برنامه‌ها و استراتژی‌های شکل‌گیری اهداف اجتماعی می‌پردازد (زارعی، 1395: 200).

 

تاب‌آوری

تاب‌آوری شیوه‌هایی را جهت درک سیستم‌های سرزنده، ارتباط میان افراد و محیط، نحوه‌ی سازگاری جوامع با مخاطرات طبیعی و بیان عرصه‌های اجتماعی جوامع، تهیه می‌نماید (سلمانی و همکاران، 1394: 397). اگرچه اجتماعات توانایی کنترل تمامی شرایطی را که از آنها اثر می‌پذیرند را ندارند؛ اما توانایی تحول شرایطی را دارا می‌باشند که به افزایش تاب‌آوری آنها منتهی می‌شود (امیرزاده و برک پور، 1397: 765). مطابق تعریف ارائه‌شده توسط دفتر سازمان ملل متحد برای کم نمودن خطر سوانح، توانایی یک سیستم، جوامع محلی یا جامعه مستعد آسیب جهت ایستادگی، جذب، پوشش و رفع آثار یک بحران و بازسازی بعد از بروز آن در طول زمان قابل‌پذیرش و به نحوی کارآمد، از راه‌های متفاوت ازجمله حفظ و احیای ساختارها و کارکردهای اصلی و ضروری است (تقوایی و همکاران، 1398: 20)

در حال حاضر، یک تعبیر رایج از تاب‌آوری چیزی است که فولک¹⁹ ارائه داده ‌است: «تاب‌آوری ظرفیت پافشاری در برابر تغییر را دارد تا با محیط‌های همواره در حال تغییر به توسعۀ خود ادامه دهد. تفکر تاب‌آوری در مورد این است که چگونه دوره‌های تغییرات تدریجی با تغییرات ناگهانی در تعامل هستند و ظرفیت افراد، جوامع، فرهنگ‌ها برای سازگاری یا حتی تبدیل‌شدن به مسیرهای توسعۀ جدید در مواجهه با تغییر پویا است» (ماری- پرز و همکاران²⁰، 2021: 2). درک رو به رشدی وجود دارد که تاب‌آوری یک ویژگی پیچیده و چندوجهی از سیستم‌های اقتصادی منطقه‌ای است که شامل مقاومت (‏توانایی مقاومت در برابر شوک‌های مخرب در وهله اول)‏، بازیابی (‏سرعت بازگشت به سطح عملکرد از پیش تعیین‌شده)‏، تغییر جهت (‏میزان انطباق منطقه با ساختار اقتصادی خود) ‏و نوسازی (‏درجه‌ای که منطقه مسیر رشد از پیش تعیین‌شده خود را ازسر می‌گیرد) ‏است (سوروکا و همکاران²¹، 2020: 839). به‌طورکلی، تاب‌آوری را می‌توان به‌عنوان فرآیند بهره‌برداری از منابع زیستی، روانی-اجتماعی، ساختاری و فرهنگی برای حفظ رفاه درک کرد (باسلر²²، 2019: 16).

   

تاب‌آوری اجتماعی- فرهنگی

   محتوای تاب‌آوري اجتماعي به‌تنهایی همان نگراني‌هاي مفهوم تاب‌آوري را دارد (پورمحمدی و همکاران، 1398: 82). تاب‌آوری اجتماعی و تاب‌آوری به‌طورکلی باهم گره‌خورده‌اند. بااین‌حال، همان‌طور که در اینجا بحث می‌کنیم، یک دوگانگی بنیادی در درون آن وجود دارد مفهوم تاب‌آوری که سنجش ابعاد اجتماعی تاب‌آوری را بسیار دشوار می‌سازد. تاب‌آوری اجتماعی بیش از هر جنبه دیگری از تاب‌آوری، بین مفاهیم هویت و پایداری تنش ذاتی را تغییر یا افزایش می‌دهد (کوپلند و همکاران²³، 2020: 1).  به همین جهت هنگامی حرف از پتانسیل‌ها و توان ســاکنین می‌شود در حقیقت به تاب‌آورى اجتماعى اشــاره مستقیم شده است (عبادالله‌زاده ملکی و همکاران، 1398: 47).

   زمانی که اندیشمندان علوم اجتماعی در باب تاب‌آوری صحبت می‌کنند نظر به جواب افراد، سازمان‌ها و یا سیستم‌ها به شوک‌ها دارند. شوک‌هایی از قبیل آسیب فردی، شورش‌ها، بلایای طبیعی، دگرگونی‌های محیطی مثل گرم شدن زمین، بحران‌های اقتصادی جهانی و... (بردی ‌آنامرادنژاد و همکاران، 1399: 287). به بیانی متفاوت، پتانسیل گروه‌هــای اجتماعی در بازیابی و برگشــت‌پذیر بودن در برابر بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی را بیان می‌شود (احمدزاده کرمانی و امین‌زاده گوهرریزی، 1399: 35). تاب‌آوری متمرکز بر فرهنگ، اهمیت مجموعه‌‌ای مشترک از باورها و ارزش‌های مشترک را با عناصر اصلی مانند زبان، قراردادها، اجتماعی شدن، نهادهای اجتماعی، افزایش بقا، راحتی و نیازهای روانی برجسته می‌کند. علاوه‌ بر این، تاب‌آوری لزوماً در تمام ابعاد زندگی و در حالت مثبت اعمال نمی‌شود؛ به‌عنوان‌ مثال، برخی شواهد نشان داده‌اند که فرهنگ‌پذیری بالاتر با تبعیض‌نژادی بیشتر در ارتباط است (اسپنس و همکاران²⁴، 2016: 300). تاب‌آوری می‌تواند به‌طور گسترده به‌عنوان توانایی سازگاری و غلبه بر چالش‌هایی که در زندگی به وجود می‌آیند، تعریف شود (استامپف و چنگ²⁵، 2021: 2). با اذعان به مشروعیت و اهمیت موقعیت‌ها و تجربیات بازیگران در سیستم‌های اجتماعی– بوم‌شناختی، توصیه می‌شود که «تاب‌آوری فرهنگی» را به‌عنوان توانایی برای حفظ معیشت تعریف شود که نیازهای مادی و معنوی (‏هنجاری) ‏را در مواجهه با تنش‌ها و شوک‌های عمده (زیست‌محیطی، سیاسی، اقتصادی و...) برآورده می‌کند (کرن²⁶، 2021: 4-3). یونسکو، بنیاد کشورهای مشترک‌المنافع فرهنگ را در وسیع‌ترین مفهوم خود به‌عنوان «مجموعه ویژگی‌های متمایز معنوی، مادی، فکری و احساسی که مشخصه یک جامعه یا گروه اجتماعی است» تفسیر می‌کند (داسکون²⁷، 2021: 1085). ازاین‌رو می‌توان تاب‌آوری فرهنگی را به‌عنوان توانایی یک سیستم فرهنگی (متشکل از فرآیندهای فرهنگی در جوامع مربوطه) برای جذب ناملایمات، مقابله با تغییرات و ادامه توسعۀ تعریف کرد(هولتورف²⁸، 2018: 639).

 

 

ارتباط تاب‌آوری با توسعۀ پایدار

در ادبیات موضوعی، ارتباطات زیادی بین تاب‌آوری و توسعۀ پایدار وجود دارد، به‌عنوان‌مثال، در برخی موارد، نویسندگان از مفاهیم تاب‌آوری و توسعۀ پایدار تقریباً به‌جای یکدیگر استفاده کرده‌اند: می‌توان گفت که یک سیستم، در حال تاب‌آوری– پایدار است، اگر و فقط قابلیت تاب‌آوری داشته باشد. یا به بیانی دیگر، یک سیستم اجتماعی- بوم‌شناختی تاب‌آور مترادف با منطقه‌ای است که ازنظر زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی پایدار است. در برخی موارد، تاب‌آوری به‌عنوان یک پیش‌شرط ضروری برای پایداری و توسعۀ پایدار در نظر گرفته می‌شود (دریسن و همکاران²⁹، 2009: 2). در این ‌بین، رابطۀ تاب‌آوری و پایداری شهری از جنبه‌های نظری و تجربی جلب‌توجه می‌کنند. تاب‌آوری شهری سبب تقویت پایداری شهری می‌گردد و به راه‌حل‌های پایدار در روند توسعۀ پایدار منتهی می‌شود. توجه به فواید تاب‌آوری شهری در جهت تقویت سیستم‌های شهری پایدار، عنصری ضروری برای دست‌یابی به آینده مطلوب است؛ بااین‌حال، ترکیب ابعاد پایداری و تاب‌آوری راهبردهایی را تهیه می‌نماید که سبب کارکرد این دو مفهوم با همه توان می‌شود: امکان ندارد شهر بدون پایداری تاب‌آور باشد و بالعکس (اسکندری‌نوده و همکاران، 1398: 72- 65).

 

روش تحقیق

  این پژوهش ازنظر هدف توسعه‌ای-کاربردی و از حیث ماهیت به‌صورت توصیفی-تحلیلی و علی- پیمایشی است. گردآوری اطلاعات از طریق روش اسنادی- کتابخانه‌ای (به‌صورت فیش‌برداری) و میدانی (پرسشنامه) است. در پژوهش حاضر، متولیان و مسئولان مرتبط در شهر اصفهان (شامل: مسئولین شهرداری در مناطق پانزده‌گانه و سازمان‌های مرتبط با شهرداری شهر اصفهان) و کارشناسان (شامل: متخصصان و کارشناسان درزمینۀ برنامه‌ریزی شهری) به‌عنوان جامعه آماری در نظر گرفته‌شده است. روش نمونه‌گیری در این پژوهش به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی است. همچنین با روش گلوله برفی حجم نمونه برای متولیان و مسئولان 62 پرسشنامه و برای کارشناسان 50 پرسشنامه تعیین و تکمیل‌شده است. داده و اطلاعاتی که از طریق پرسشنامه گردآوری‌شده است با استفاده از تکنیک‌های FCOPARS³⁰ (کوپراس‌فازی) و FARAS³¹ (آرآس‌فازی) و SWOT در شاخص‌های پرسشنامه کارشناسان با 41 گویه و شاخص‌های پرسشنامه متولیان با 46 گویه در شش بعد (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی- سیاسی) ارزیابی‌شده‌اند. همچنین داده و اطلاعاتی که از مطالعات انجام‌شده (شامل سالنامه آماری اصفهان 1398، نیازسنجی عمومی شهروندان 1396 و نیازسنجی عمومی شهروندان 1394) استخراج‌شده در تکنیک تاپسیس موردبررسی قرارگرفته به همین جهت این اطلاعات با 64 گویه در شش بعد (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی- سیاسی) تحلیل و ارزیابی‌شده است، ابزار تجزیه‌وتحلیل متناسب باهدف و موضوع پژوهش به کار گرفته‌شده است، به همین منظور داده و اطلاعات با استفاده از نرم‌افزارهای EXCEL, GIS طبقه‌بندی شده‌اند. همچنین جهت تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها، تکنیک‌های کمی مانند تاپسیس، کوپراس‌فازی، آرآس‌فازی و SWOT به کار گرفته شد تا بهترین استراتژی و راهبردها جهت توسعۀ اجتماعی- فرهنگی ارائه شود.

 

محدوده مورد مطالعه:

 شهر اصفهان با طول 51 درجه و 39 دقیقه و 40 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 22 درجه و 38 دقیقه و 30 ثانیه شمالی در مرکز ایران واقع‌شده است (طرح تفصیلی اصفهان، 1393: 4). این شهر در 435 کیلومتری تهران و در جنوب آن قرارگرفته و سومین شهر پهناور و پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد است (علی‌اکبری و تقوایی، 1399: 258). رودخانۀ زاینده‌رود شهر اصفهان را به دو نیمۀ شمالی و جنوبی تقسیم نموده است. طبق منطقه‌بندی شهرداری اصفهان از سال 1392 شهر به 15 منطقه تقسیم شده است؛ که سه منطقۀ 6،5 و 13 در نیمه جنوبی و دوازده منطقۀ دیگر در نیمه شمال رودخانه واقع‌شده است محور مصنوع چهارباغ نیمه شرقی و غربی را پدید آورده است ((www.Isfahan.ir.

 

 

شکل 1. موقعیت جغرافیایی شهر اصفهان؛ بازترسیم: نگارندگان

 

تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها

تصمیم‌گیری مناسب در شرایطی که چندین شاخص و زیرشاخص با گزینه‌های مختلف پیش رو باشد فعالیتی پیچیده و دشوار است به همین جهت نیازمند انتخاب تکنیک و روش‌های مناسب است تا بهترین استراتژی‌های توسعۀ شهری تدوین گردد. پژوهش حاضر نیز دارای شرایط مشابه است و با توجه به هدف و موضوع پژوهش نیازمند انتخاب بهترین و مناسب‌ترین رویکردها و استراتژی‌ها جهت توسعۀ اجتماعی- فرهنگی است. در همین راستا پژوهش حاضر با استفاده از تکنیک‌های تاپسیس، کوپراس‌فازی، آراس‌فازی و سوات به ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل داده و اطلاعاتی که از روش‌های کتابخانه‌ای اسنادی (سالنامه آماری، نیازسنجی‌های عمومی شهر اصفهان) و میدانی (پرسشنامه متولیان و پرسشنامه کارشناسان) گردآوری‌شده، پرداخته است. داده و اطلاعاتی که از منابع مطالعاتی نظیر سالنامه آماری اصفهان (1398)، نیازسنجی عمومی شهروندان (1396) و نیازسنجی عمومی شهروندان (1394)، در ارتباط با وضعیت مناطق شهر اصفهان استخراج‌شده به‌وسیله تکنیک تاپسیس مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته و سپس با استفاده از داده و اطلاعات مستخرج از پرسشنامه کارشناسان با استفاده از تکنیک‌های کوپراس‌فازی و آرآس‌فازی به اولویت‌بندی و ارزیابی مناطق شهر اصفهان ازنظر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی پرداخته‌شده، درنهایت با تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از پرسشنامه مسئولان و متولیان برنامه‌ریزی و توسعۀ شهری در شهرداری‌های پانزده‌گانه و ادارات مرتبط با شهرداری‌های شهر اصفهان با استفاده از تکنیک سوات، نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت و تهدید پیش روی توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شناسایی شد و سپس با استفاده از QSPM استراتژی‌های مناسب و کارآمد ارائه‌شده است.

 

بررسی پراکنش فضایی خدمات و امکانات شهر اصفهان با استفاده از تاپسیس

به‌منظور اولویت‌بندی مناطق نسبت به برخورداری از امکانات و خدمات شهری در شهر اصفهان شاخص‌های توسعۀ اجتماعی- فرهنگی که از طریق سالنامه آماری اصفهان 1398، نیازسنجی عمومی شهروندان 1396 و نیازسنجی عمومی شهروندان 1394، به‌دست‌آمده است را با بهره‌گیری از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره تاپسیس تحلیل و ارزیابی مناطق نموده، وزن‌های هر شاخص در هر بعد از طریق تکنیک AHP حاصل شد. وزن‌های به‌کاررفته در تکنیک تاپسیس به تفکیک ابعاد شش‌گانه (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی- سیاسی) در قالب شکل (2) به نمایش درآمده است.

 

شکل 2. وزن‌های شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی در تاپسیس

پس از تعیین وزن هر شاخص در ابعاد شش‌گانه (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی، مدیریتی- سیاسی)، وزن نرمال شده هر شاخص در مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان مورد ارزیابی قرارگرفته و سپس به تعیین ایده‌آل مثبت و ایده‌آل منفی مطابق جدول (2) در ابعاد شش‌گانه پرداخته‌شده است، درنهایت با ارزیابی و تحلیل وزن مناطق در هر بعد وزن نهایی به‌دست‌آمده و هر منطقه رتبه‌بندی شده است. براساس نتایج گزارش‌شده در جدول (2) در بعد زیست‌محیطی منطقۀ 10 با وزن 627/0، در بعد اجتماعی منطقۀ 5 با وزن 690/0، در بعد فرهنگی منطقۀ 4 با وزن 517/0، در بعد اقتصادی منطقۀ 3 با وزن 726/0، در بعد کالبدی منطقۀ 5 با وزن 626/0 و در بعد مدیریتی- سیاسی منطقۀ 4 با وزن 737/0، بالاترین وزن را کسب نموده‌اند. مطابق وزن نهایی، منطقۀ 5 با وزن 454/3، در رتبۀ اول و منطقۀ 11 با وزن 242/1، در رتبۀ آخر در بین مناطق شهر اصفهان قرارگرفته است.

 

جدول 2. تعیین فاصله نسبی و اولویت مناطق شهر اصفهان با تکنیک تاپسیس

مناطق

زیست‌محیطی

اجتماعی

فرهنگی

منطقه

وزن نهایی

رتبه

ایده‌آل مثبت

ایده‌آل منفی

وزن

ایده آل مثبت

ایده آل منفی

وزن

ایده آل مثبت

ایده آل منفی

وزن

1

0/095

0/046

0/324

0/059

0/051

0/462

0/123

0/033

0/209

1

2/46

8

2

0/098

0/034

0/257

0/080

0/022

0/217

0/106

0/083

0/439

3

0/087

0/055

0/388

0/051

0/062

0/547

0/126

0/064

0/337

2

2/081

10

4

0/058

0/081

0/583

0/055

0/041

0/425

0/088

0/094

0/517

5

0/070

0/075

0/518

0/034

0/075

0/690

0/116

0/044

0/275

3

2/919

3

6

0/071

0/066

0/482

0/053

0/050

0/484

0/105

0/050

0/321

7

0/092

0/043

0/317

0/061

0/035

0/361

0/120

0/040

0/249

4

3/156

2

8

0/074

0/073

0/495

0/038

0/061

0/614

0/108

0/043

0/283

9

0/093

0/043

0/317

0/069

0/031

0/308

0/122

0/039

0/243

5

3/454

1

10

0/058

0/097

0/627

0/053

0/045

0/459

0/104

0/060

0/367

11

0/125

0/005

0/039

0/070

0/032

0/315

0/127

0/029

0/185

6

2/877

5

12

0/070

0/063

0/473

0/057

0/042

0/424

0/122

0/045

0/268

13

0/072

0/062

0/463

0/065

0/031

0/320

0/125

0/030

0/194

7

2/317

9

14

0/101

0/047

0/318

0/053

0/048

0/475

0/126

0/041

0/243

15

0/092

0/044

0/325

0/054

0/043

0/440

0/117

0/038

0/247

مناطق

اقتصادی

کالبدی

مدیریتی- سیاسی

8

2/900

4

ایده آل مثبت

ایده آل منفی

وزن

ایده آل مثبت

ایده آل منفی

وزن

ایده آل مثبت

ایده آل منفی

وزن

1

0/051

0/085

0/626

0/069

0/058

0/457

0/128

0/079

0/382

9

1/736

14

2

0/096

0/034

0/263

0/099

0/037

0/274

0/082

0/140

0/631

3

0/037

0/097

0/726

0/059

0/085

0/588

0/135

0/068

0/333

10

2/674

6

4

0/073

0/052

0/416

0/063

0/057

0/478

0/049

0/138

0/737

5

0/046

0/073

0/614

0/048

0/081

0/626

0/052

0/143

0/733

11

1/242

15

6

0/065

0/060

0/483

0/055

0/074

0/573

0/104

0/119

0/533

7

0/079

0/050

0/390

0/089

0/037

0/294

0/055

0/132

0/706

12

2/581

7

8

0/062

0/067

0/520

0/081

0/049

0/378

0/071

0/111

0/609

9

0/094

0/036

0/277

0/097

0/020

0/173

0/135

0/096

0/417

13

1/980

13

10

0/068

0/066

0/491

0/078

0/054

0/411

0/135

0/063

0/319

11

0/108

0/011

0/090

0/096

0/029

0/231

0/136

0/084

0/381

14

1/991

12

12

0/079

0/049

0/380

0/077

0/061

0/442

0/082

0/121

0/595

13

0/091

0/040

0/307

0/092

0/040

0/303

0/113

0/073

0/394

15

2/043

11

14

0/089

0/041

0/319

0/094

0/033

0/258

0/117

0/071

0/378

15

0/084

0/041

0/328

0/096

0/028

0/222

0/103

0/095

0/481

همان‌طور که در جدول (3) مشاهده می‌شود، مناطق شهر اصفهان در پنج سطح از (بسیار محروم تا بسیار برخوردار) دسته‌بندی ‌شده‌اند. از بین 15 منطقۀ شهر اصفهان، 7 درصد مناطق در سطح بسیار محروم، 33 درصد مناطق در سطح محروم، 13 درصد مناطق در سطح نسبتاً برخوردار، 33 درصد مناطق در سطح برخوردار و 13 درصد مناطق در سطح بسیار برخوردار قرار دارد.

 

جدول 3. سطح‌بندی مناطق شهر اصفهان ازلحاظ برخورداری از امکانات و خدمات اجتماعی- فرهنگی

سطح برخورداری	فراوانی	منطقه	تعداد مناطق	درصد مناطق
بسیار محروم	1/24-1/683	11	1	7%
محروم	1/684-2/216	9,13,14,15,2	5	33%
نسبتاً برخوردار	2/217-2/568	7,1	2	13%
برخوردار	2/569-3/011	3,6,10 ,12 , 8	5	33%
بسیار برخوردار	3/012-3/454	4,5	2	13%

جهت نمایش بهتر میزان برخورداری هر منطقه در شهر اصفهان، شکل (3) سطح‌بندی مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان را نشان می‌دهد. همان‌طور که در شکل (3) ملاحظه می‌شود، براساس نتایج به‌دست‌آمده در تکنیک تاپسیس مناطق، 11، 9، 15، 13، 14 و 2 در سطح بسیار محروم تا محروم قرارگرفته است. نتایج به‌دست‌آمده نشان‌دهنده این مسئله است که مسئولین و برنامه‌ریزان شهری می‌بایست مناطق نام برده شده را در اولویت برنامه‌های توسعۀ اجتماعی- فرهنگی قرار دهند.

شکل 3. سطح‌بندی مناطق شهر اصفهان ازنظر برخورداری از امکانات و خدمات اجتماعی-فرهنگی، باز ترسیم نگارندگان

اولویت‌بندی مناطق شهر اصفهان ازنظر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی با تکنیک‌های کوپراس‌فازی و آرآس‌فازی

جدول(4) نشان‌دهنده شاخص‌ها و زیر‌شاخص‌های به‌کاررفته در تکنیک‌های کوپراس‌فازی و آرآس‌فازی به همراه کد زیرمعیارهاست که شامل شش شاخص (زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی- سیاسی) و 41 زیر شاخص است.

جدول 4. شاخص‌ها و زیرشاخص‌های مورداستفاده در تکنیک‌های کوپراس‌فازی و آرآس‌فازی

شاخص و زیر شاخص	کد	شاخص و زیر شاخص	کد
زیست‌محیطی		اقتصادی
انرژی پاک و تجدید پذیر	En1	خودکفایی	Ec1
کیفیت محیط شهر (کیفیت هوا، آب، میزان سروصدا و...)	En2	ساختارهای قیمت‌گذاری زمین و مسکن	Ec2
مقاومت در برابر بحران‌ها (انسانی- طبیعی) ناشناخته و شناخته‌شده	En3	دسترسی به بازارهای ملی و بین‌المللی	Ec3
سازگاری طرح‌ها شهری با محیط زیست	En4	بیمه و بازنشستگی	Ec4
چشم‌اندازهای متنوع درون‌شهری	En5	لغو مالیات یا کاهش بهره وام مسکن	Ec5
اجتماعی		توسعۀ رقابتی بین بخش‌های اقتصادی	Ec6
تبادل اطلاعات و آگاهی عمومی	So1	وضع اقتصاد خانوار	Ec7
برابری جنسیتی	So2	کالبدی
حس تعلق به شهر	So3	الگوهای ساماندهی ترافیک	Ph1
وضع امنیت اجتماعی	So4	مکان‌یابی مراکز امدادی اضطراری	Ph2
درس پذیری از تجارب گذشته	So5	تهیه نقشه جامع خطر	Ph3
انسجام و وحدت اجتماعی	So6	هدایت توسعۀ فیزیکی شهر	Ph4
توجه به نیازهای سنین مختلف	So7	بازسازی و نوسازی زیرساخت‌های شهر	Ph5
حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر	So8	رنگ‌آمیزی متنوع	Ph6
فرهنگی		نورپردازی مناسب	Ph7
حفظ هویت فرهنگی	Cu1	مدیریتی- سیاسی
توجه به آداب‌ورسوم	Cu2	وضعیت نظارت و کنترل	Ma1
خدمات مشاوره‌ای مناسب	Cu3	دموکراسی‌گرایی در اجرای طرح‌ها	Ma2
ساماندهی اوقات فراغت	Cu4	چشم‌اندازهای استراتژیک	Ma3
همزیستی مسالمت‌آمیز	Cu5	اعتماد شهروندان به مسئولین	Ma4
اطلاع‌رسانی با رسانه‌های جمعی	Cu6	ارتباط مردم با مسئولین	Ma5
مشارکت عمومی	Cu7	مبارزه با فساد اداری یا سایر فساد	Ma6
رشد سرمایه فکری	Cu8

در پژوهش حاضر به‌منظور تعیین اولویت مناطق ازنظر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی تکنیک‌های کوپراس‌فازی و آرآس فازی به‌کاررفته است. گزینه‌های موردبررسی در این پژوهش مناطق پانزده‌گانه هستند و معیارها نیز شامل 47 شاخص و زیر شاخص است. برای تعیین وزن اهمیت شاخص‌ها و زیر شاخص‌ها در تکنیک کوپراس‌فازی از طیف هفت‌تایی اعداد فازی مثلثی جدول (5) و برای تعیین وزن اهمیت شاخص‌ها و زیرشاخص‌ها در تکنیک ‌آرآس‌فازی از طیف هفت‌تایی اعداد فازی مثلثی جدول (6) استفاده شده است.

جدول 5. متغیر زبانی تعیین وزن اهمیت در تکنیک کوپراس‌فازی

متغیر زبانی	عدد فازی	متغیر زبانی	عدد فازی
فوق‌العاده کم (EL)	(1/0، 0، 0)	زیاد (H)	(9/0، 7/0، 5/0)
خیلی کم (VL)	(3/0، 1/0، 0)	خیلی زیاد (VH)	(1، 9/0، 7/0)
کم (L)	(5/0، 3/0، 1/0)	فوق‌العاده زیاد (EH)	(1، 1، 9/0)
متوسط (M)	(7/0، 5/0، 3/0)

منبع: (بانسودا و همکاران³²، 2020: 962)

 

جدول 6. متغیر زبانی تعیین وزن اهمیت در تکنیک آرآس‌فازی

متغیر زبانی	عدد فازی	متغیر زبانی	عدد فازی
خیلی کم (VL)	(1/0، 0، 0)	نسبتاً زیاد (MH)	(9/0، 7/0، 5/0)
کم (L)	(3/0، 1/0، 0)	زیاد (H)	(1، 7/0، 7/0)
نسبتاً کم (ML)	(5/0، 3/0، 1/0)	فوق‌العاده زیاد (VH)	(1، 1، 9/0)
متوسط (M)	(7/0، 5/0، 3/0)

منبع: (حیدری داهویی و همکاران، 2018: 10)

 

شکل (4) نشان‌دهنده وزن اهمیت شاخص‌ها و زیرشاخص‌های به‌کاررفته در تکنیک کوپراس فازی است. در شکل (4) وزن‌های تصمیم تجمیع شده شاخص‌ها و زیرشاخص‌های موردبررسی که با استفاده از معادله کوپراس فازی تهیه شده، ارائه می‌شود.

 

شکل 4. وزن فازی شاخص‌ها و زیرشاخص‌های به‌کاررفته در تکنیک کوپراس‌فازی

سپس از مدل MCDM فازی بر اساس روش کوپراس برای ارزیابی شاخص‌ها و زیرشاخص‌های توسعۀ اجتماعی-فرهنگی استفاده شد، همان‌طور که در شکل (4) نشان داده شده است، فازی سازی ماتریس تصمیم با استفاده از وزن‌های محاسبه‌شده توسط معادله کوپراس‌فازی انجام‌شده است. جهت محاسبه تصمیم وزنی برای مناطق، مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان برحسب تمامی شاخص و زیر شاخص‌های به‌کاررفته در تکنیک کوپراس فازی، وزن دهی شده‌اند، سپس جریان‌های فازی به ترتیب برای هر گزینه به‌وسیله معادله کوپراس‌فازی تعیین‌شده و وزن‌های شاخص‌ها و زیرشاخص‌ها در وزن نرمال شده هر منطقه ضرب شده است. سپس ارزش معیارها، اهمیت نسبی، درجه مطلوبیت و درنهایت رتبه‌های هر منطقه براساس درجه مطلوبیت تعیین‌شده است. براساس جدول (7) ازنظر اولویت‌بندی به جهت رسیدن به توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، منطقۀ 1 در رتبۀ 9، منطقۀ 2 در رتبۀ 3، منطقۀ 3 در رتبۀ 10، منطقۀ 4 در رتبۀ 12، منطقۀ 5 در رتبۀ 14، منطقۀ 6 در رتبۀ 15، منطقۀ 7 در رتبۀ 7، منطقۀ 8 در رتبۀ 13، منطقۀ 9 در رتبۀ 6، منطقۀ 10 در رتبۀ 11، منطقۀ 11 در رتبۀ 5، منطقۀ 13 در رتبۀ 4، منطقۀ 14 در رتبۀ 1، منطقۀ 15 در رتبۀ 2 قرارگرفته است. نتایج اهمیت این مسئله را نشان می‌دهد که مسئولین امر درزمینۀ توسعۀ اجتماعی- فرهنگی باید مناطق 14، 15، 13، 11، 9 و 7 را در اولویت قرار دهند.

جدول 7. اولویت‌بندی مناطق شهر اصفهان برحسب تکنیک کوپراس‌فازی

مناطق	ارزش معیار	اهمیت نسبی	درجه مطلوبیت	رتبه
1	4/164	2/464	0/181	9
2	1/881	5/456	0/401	3
3	4/293	2/390	0/175	10
4	5/770	1/779	0/131	12
5	6/075	1/689	0/124	14
6	6/247	1/643	0/121	15
7	2/946	3/484	0/256	7
8	6/051	1/696	0/125	13
9	2/870	3/575	0/262	6
10	5/228	1/963	0/144	11
11	2/708	3/790	0/278	5
12	2/967	3/459	0/254	8
13	2/697	3/805	0/279	4
14	0/753	13/622	1/000	1
15	1/816	5/652	0/415	2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در جدول (8) [(L, L'), M, (U',U)]  نشان‌دهنده فاصله متناظر مثلثی است که براساس نظر 50 کارشناس، به‌دست‌آمده است. براساس جدول (8) وزن اهمیت شاخص‌ها و زیر‌شاخص‌های مورد ارزیابی در تکنیک آرآس فازی با استفاده از معادله تکنیک آرآس فازی و جدول (متغیر زبانی) از کمترین (L) تا بیشترین (U) تعیین‌شده است.

 

جدول 8. فاصله متناظر مثلثی شاخص‌ها و زیرشاخص‌های در تکنیک آرآس فازی

شاخص و زیر شاخص	L	L'	M	U'	U	شاخص و زیر شاخص	L	L'	M	U'	U
زیست‌محیطی	0	0	0	0/383	1	اقتصادی	0	0	0	0/599	1
En1	0	0	0	0/599	1	Ec1	0	0	0	0/634	1
En2	0	0	0	0/688	1	Ec2	0	0	0	0/376	1
En3	0	0	0	0/706	1	Ec3	0	0	0	0/468	1
En4	0	0	0	0/620	1	Ec4	0	0	0	0/576	1
En5	0	0	0	0/589	1	Ec5	0	0	0	0/556	1
اجتماعی	0	0	0	0/480	1	Ec6	0	0	0	0/596	1
So1	0	0	0	0/538	1	Ec7	0	0	0	0/602	1
So2	0	0	0	0/591	1	کالبدی	0	0	0	0/556	1
So3	0	0	0	0/674	1	Ph1	0	0	0	0/661	1
So4	0	0	0	0/503	1	Ph2	0	0	0	0/602	1
So5	0	0	0	0/000	1	Ph3	0	0	0	0/585	1
So6	0	0	0	0/586	1	Ph4	0	0	0	0/683	1
So7	0	0	0	0/531	1	Ph5	0	0	0	0/520	1
So8	0	0	0	0/568	1	Ph6	0	0	0	0/617	1
فرهنگی	0	0	0	0/660	1	Ph7	0	0	0	0/631	1
Cu1	0	0	0	0/620	1	مدیریتی- سیاسی	0	0	0	0/572	1
Cu2	0	0	0	0/516	1	Ma1	0	0	0	0/473	1
Cu3	0	0	0	0/562	1	Ma2	0	0	0	0/536	1
Cu4	0	0	0	0/468	1	Ma3	0	0	0	0/576	1
Cu5	0	0	0	0/525	1	Ma4	0	0	0	0/471	1
Cu6	0	0	0	0/642	1	Ma5	0	0	0	0/492	1
Cu7	0	0	0	0/565	1	Ma6	0	0	0	0/589	1
Cu8	0	0	0	0/582	1

همچنین از مدل MCGDM فازی بر اساس تکنیک آرآس فازی، برای ارزیابی شاخص‌ها و زیر‌شاخص‌های توسعۀ اجتماعی- فرهنگی استفاده شده است. بدین‌جهت مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان برحسب تمامی شاخص و زیرشاخص‌های به‌کاررفته در تکنیک آرآس فازی، طبق نظر کارشناسان وزن دهی شده‌اند. تجزیه‌وتحلیل مقایسه‌ای و جلوگیری از پیامدهای بالقوه از ابعاد مختلف مستلزم استخراج کمیت‌های بدون بعد است. برای انجام این کار، مقادیر وزنی به‌سادگی بر بهینه به‌دست‌آمده براساس معادلات تکنیک آرآس فازی، محاسبه‌شده است و از طریق نرمال‌سازی، مقادیر یک ماتریس تصمیم اصلی به مقادیر [0، 1] یا [0،] تبدیل می‌شوند. سطر Ao نشان‌دهنده رتبه‌بندی‌های عملکرد بهینۀ فازی با مقدار بازه‌ای از معیارها است. طبق منطق ARAS، بهترین گزینه، تنها گزینه‌ای است که بیشترین مقدار را برای یک تابع بهینه دارد. بدیهی است که بدترین گزینه مقدار حداقل را برای تابع بهینه به دست می‌آورد. بر همین اساس طبق نتایج به‌دست‌آمده از تکنیک آرآس فازی منطقۀ 8 در رتبۀ اول و منطقۀ 14 در رتبۀ آخر قرارگرفته است. همچنین مسئولین و برنامه ریزان شهری جهت توسعۀ اجتماعی- فرهنگی باید مناطق 14، 2، 15، 13، 11، 7 و 9 را در اولویت برنامه‌ریزی قرار دهند.

 

جدول 9. تعیین درجه مطلوبیت مناطق شهر اصفهان با استفاده از تکنیک آرآس فازی

مناطق	Si (عملکرد فازی)					Si (فازی زدایی)	درجه مطلوبیت	رتبه
Ao	0	0	0	2/023	3/660	1/137	1
1	0	0	0	1/667	3/422	1/018	0/895	7
2	0	0	0	0/595	1/869	0/493	0/433	14
3	0	0	0	1/744	3/513	1/051	0/925	6
4	0	0	0	1/966	3/651	1/123	0/988	2
5	0	0	0	1/957	3/623	1/116	0/982	4
6	0	0	0	1/955	3/615	1/114	0/980	5
7	0	0	0	1/052	2/613	0/733	0/645	11
8	0	0	0	2/023	3/660	1/137	1/000	1
9	0	0	0	1/138	2/790	0/786	0/691	9
10	0	0	0	1/948	3/651	1/120	0/985	3
11	0	0	0	1/043	2/651	0/739	0/650	10
12	0	0	0	1/146	2/809	0/791	0/696	8
13	0	0	0	0/957	2/470	0/685	0/603	12
14	0	0	0	0/292	1/098	0/278	0/245	15
15	0	0	0	0/613	1/906	0/504	0/443	13

 

تحلیل عوامل داخلی  و خارجی مؤثر بر مؤلفه‌های اصلی توسعۀ شهری با رویکرد اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان

به‌منظور انتخاب بهترین استراتژی از مدل سوات استفاده شده است، که از طریق مطالعات و تحقیق به‌عمل‌آمده 46 شاخص (23 عامل داخلی و 23 عامل خارجی) مؤثر بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان شناسایی شده است؛ و در جداول جداگانه (قوت، ضعف، فرصت و تهدید) به شرح جداول (10) تا (13) مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته‌اند.

در راستای شناخت نقاط قوت تأثیرگذار بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان 11 شاخص به‌عنوان مهم‌ترین نقاط قوت توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان با یک برآیند کلی از پرسشنامه متولیان به دست آورده شده است. شاخص‌ها در بازه 1 تا 5 رتبه‌بندی شده‌اند، رتبۀ 5 به‌عنوان بالاترین رتبه، رتبۀ 4 به‌عنوان رتبۀ بالا، رتبۀ 3 به‌عنوان رتبۀ متوسط، رتبۀ 2 به‌عنوان رتبۀ پایین  و رتبۀ 1 به‌عنوان پایین‌ترین رتبه است. از بین 11 شاخص نقاط قوت توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، 3 شاخص در بالاترین رتبه، 7 شاخص در رتبۀ بالا و 1 شاخص در رتبۀ متوسط قرارگرفته است. از بین شاخص‌ها مهم‌ترین شاخص که توانسته بیشترین امتیاز را کسب نماید شاخص S10- مکان‌یابی مراکز امدادی اضطراری (آتش‌نشانی، درمانگاه، انتظامی و...) با کسب 512/0 امتیاز است. همچنین از بین شاخص‌های گزارش‌شده در جدول (10) شاخص S8- حفظ تنوع فرهنگی با گفتگوی مناسب بین فرهنگی با کسب 248/0 کمترین امتیاز را در بین بقیه شاخص‌ها کسب نموده است. نقاط قوت و امتیازهای مربوط به آنها بدین شرح در جدول (10) آمده است:

جدول 10. نقاط قوت مؤثر بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان

عوامل	متوسط پاسخ	وزن اولیه	رتبه	وزن نهایی
S1-وضع تبادل اطلاعات و آگاهی عمومی شهروندان	2/758	0/0867	4	0/347
S2-میزان حس تعلق به شهر در میان شهروندان	3/113	0/0978	5	0/489
S3-ساماندهی وضع امنیت اجتماعی و میزان جرم و جنایت	2/871	0/0902	4	0/361
S4-امدادرسانی مناسب و به‌موقع در بحران‌های مختلف جامعه	3/065	0/0963	5	0/482
S5-توجه به نیازهای مردم بومی جهت حفظ هویت فرهنگی	2/758	0/0867	4	0/347
S6-توجه به آداب‌ورسوم و میراث فرهنگی و زیستی	2/887	0/0907	4	0/363
S7-برگزاری مراسم تفریحی فرهنگی برای ساماندهی اوقات فراغت	3/000	0/0943	4	0/377
S8-حفظ تنوع فرهنگی با گفتگوی مناسب بین فرهنگی	2/629	0/0826	3	0/248
S9-دارا بودن بیمه و بازنشستگی	2/774	0/0872	4	0/349
S10-مکان‌یابی مراکز امدادی اضطراری ( آتش‌نشانی، درمانگاه، انتظامی و...)	3/258	0/1024	5	0/512
S11-ساماندهی ارتباط مردم با مسئولین	2/710	0/0851	4	0/341
جمع	31/823	1	قوت	4/214

 

در راستای شناخت نقاط ضعف تأثیرگذار بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان 12 شاخص به‌عنوان مهم‌ترین نقاط ضعف توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان با یک برآیند کلی از پرسشنامه متولیان به دست آورده شده است. از بین 12 شاخص نقاط ضعف توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، 2 شاخص در بالاترین رتبه، 6 شاخص در رتبۀ متوسط و 2 شاخص در رتبۀ پایین قرارگرفته است. از بین شاخص‌ها مهم‌ترین شاخص که توانسته بیشترین امتیاز را کسب نماید شاخصW7 - نبود ترکیبی از حمل‌ونقل پایدار (دوچرخه‌سواری، پیاده‌مداری، حمل‌ونقل عمومی و...) با کسب 485/0 امتیاز است. همچنین از بین شاخص‌های گزارش‌شده در جدول (11) شاخص W1- کیفیت پایین محیط شهری (کیفیت هوا، آب، میزان سروصدا و...) با کسب 140/0 امتیاز کمترین امتیاز را در بین بقیه شاخص‌ها کسب نموده است. بر همین اساس نقاط ضعف و امتیازهای مربوط به آنها بدین شرح در جدول (11) آمده است:

 

جدول 11. نقاط ضعف مؤثر بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان

عوامل	متوسط پاسخ	وزن اولیه	رتبه	وزن نهایی
W1-کیفیت پایین محیط شهری (کیفیت هوا، آب، میزان سروصدا و...)	2/242	0/070	2	0/140
W2-عدم توسعۀ مراکز کوچک و متوسط جهت ایجاد خودکفایی	2/468	0/077	3	0/231
W3-میزان کم تولید ناخالص داخلی (GDP)	2/290	0/071	2	0/143
W4-طراحی نامناسب مبلمان شهری	3/065	0/095	5	0/477
W5-عدم هدایت توسعۀ فیزیکی شهر و ساماندهی شکل شهر	2/952	0/092	4	0/368
W6 -ترسیم و حفظ نکردن چشم‌اندازهای متنوع شهری	3/000	0/093	4	0/374
W7 -نبود ترکیبی از حمل‌ونقل پایدار (دوچرخه‌سواری، پیاده مداری، حمل‌ونقل عمومی و...)	3/113	0/097	5	0/485
W8-وضعیت نظارت و کنترل پایین بر ادارات دولتی	2/516	0/078	3	0/235
W9-نبود دموکراسی گرایی در اجزای طرح‌ها و پروژه‌ها	2/597	0/081	3	0/243
W10- اعتماد کم شهروندان به مسئولین	2/500	0/078	3	0/234
W11-استفاده نکردن از دانش بین‌المللی و انتقال تجربه	2/710	0/084	3	0/253
W12-عدم شفافیت و پاسخگویی در اجرای طرح‌ها	2/645	0/082	3	0/247
جمع	32/097	1	ضعف	3/429

   در راستای شناخت فرصت‌های تأثیرگذار بر توسعۀ اجتماعی-فرهنگی شهر اصفهان 12 شاخص به‌عنوان مهم‌ترین فرصت‌های توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان با یک برآیند کلی از پرسشنامه متولیان به دست آورده شده است. از بین 12 شاخص فرصت‌های توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، 6 شاخص در رتبۀ بالا، 4 شاخص در رتبۀ متوسط و 2 شاخص در رتبۀ پایین قرارگرفته است. از بین شاخص‌ها مهم‌ترین شاخص که توانسته بیشترین امتیاز را کسب نماید شاخص O8- ارتقای سرزندگی درون‌شهری با کسب 366/0 امتیاز است. همچنین از بین شاخص‌های گزارش‌شده در جدول (12) شاخص O2- استفاده از گزینه‌های مختلف به‌عنوان جایگزین مواد شیمیایی با کسب 134/0 امتیاز کمترین امتیاز را در بین بقیه شاخص‌ها کسب نموده است. بر همین اساس فرصت‌های مؤثر و امتیازهای مربوط به آنها بدین شرح در جدول (12) آمده است:

جدول 12. فرصت‌های مؤثر بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان

عوامل	متوسط پاسخ	وزن اولیه	رتبه	وزن نهایی
O1-استفاده از انرژی پاک و تجدید پذیر	2/419	0/078	3	0/235
O2-استفاده از گزینه‌های مختلف به‌عنوان جایگزین مواد شیمیایی	2/065	0/067	2	0/134
O3-مکانیسم توسعۀ پاک در توسعۀ شهری	2/435	0/079	3	0/237
O4-حفاظت از محیط زیست با احیای زیستگاه‌های طبیعی	2/710	0/088	4	0/351
O5-برنامه‌ریزی مناسب جهت رعایت حقوق شهروندی	2/774	0/090	4	0/359
O6-ارائه خدمات مشاوره‌ای مناسب جهت توسعۀ صنایع فرهنگی	2/581	0/084	3	0/251
O7-رشد سرمایه فکری  با حفظ و ارتقای ارزش‌ها	2/742	0/089	4	0/355
O8-ارتقای سرزندگی درون‌شهری	2/823	0/091	4	0/366
O9-سیاست‌های تشویقی مسکن ازجمله: لغو مالیات یا کاهش بهره وام مسکن	2/258	0/073	2	0/146
O10-تهیه نقشه جامع خطر برای شهر	2/806	0/091	4	0/363
O11-چشم‌اندازهای استراتژیک ارائه‌شده	2/581	0/084	3	0/251
O12-شناسایی گروه‌های کلیدی تصمیم‌گیری	2/694	0/087	4	0/349
جمع	30/887	1	فرصت	3/396

   در راستای شناخت تهدیدهای تأثیرگذار بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان 11 شاخص به‌عنوان مهم‌ترین تهدیدهای توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان با یک برآیند کلی از پرسشنامه متولیان به دست آورده شده است. از بین 11 شاخص تهدیدهای توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، 2 شاخص در بالاترین رتبه، 6 شاخص در رتبۀ بالا و 3 شاخص در رتبۀ متوسط قرارگرفته است. از بین شاخص‌ها مهم‌ترین شاخص‌هایی که توانسته‌اند بیشترین امتیاز را کسب نمایند شاخص‌های T10-نداشتن الگوهای ساماندهی ترافیک شهری T11-عدم بازسازی و نوسازی زیرساخت‌های شهری با کسب 527/0 امتیاز است. همچنین از بین شاخص‌های گزارش‌شده در جدول (13) شاخص T6-ساختارهای ضعیف قیمت‌گذاری زمین و مسکن موجود در جامعه با کسب 233/0 امتیاز کمترین امتیاز را در بین بقیه شاخص‌ها کسب نموده است. بر همین اساس تهدیدهای مؤثر بر توسعۀ اجتماعی-فرهنگی و امتیازهای مربوط به آنها بدین شرح در جدول (13) آمده است:

جدول 13.  تهدید‌های مؤثر بر توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان

عوامل	متوسط پاسخ	وزن اولیه	رتبه	وزن نهایی
T1-نداشتن مقاومت در برابر بحران‌ها (انسانی- طبیعی) ناشناخته و شناخته‌شده	2/500	0/087	4	0/346
T2 -نبود برابری جنسیتی در موقعیت‌های موجود در جامعه	2/597	0/090	4	0/359
T3-عدم درس‌پذیری از تجارب گذشته و دیگر جوامع	2/548	0/088	4	0/353
T4-عدم توانمندسازی و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر	2/726	0/094	4	0/377
T5-ساماندهی ندادن نهادهای مشارکتی و مدنی جهت ارتقای مشارکت عمومی	2/721	0/094	4	0/377
T6-ساختارهای ضعیف قیمت‌گذاری زمین و مسکن موجود در جامعه	2/242	0/078	3	0/233
T7-دسترسی کم به بازارهای ملی و بین‌المللی	2/435	0/084	3	0/253
T8-رشد ضعیف اقتصادی حاصل از حمایت از فعالیت‌های متنوع اقتصادی	2/355	0/081	3	0/244
T9-ساماندهی ضعیف رفاه شهروندان	2/677	0/093	4	0/371
T10-نداشتن الگوهای ساماندهی ترافیک شهری	3/048	0/105	5	0/527
T11-عدم بازسازی و نوسازی زیرساخت‌های شهری	3/048	0/105	5	0/527
جمع	28/899	1	تهدید	3/968

 

بررسی استراتژی‌های توسعۀ اجتماعی- فرهنگی:

   در این مرحله سعی بر آن است که در بین تمام استراتژی‌های ارائه‌شده جهت توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان، بهترین راهبرد انتخاب شود. ازاین‌رو در این مرحله طبق جدول (14) در سطر اول به ترتیب راهبردهای SO، WO، ST و WT، در سطر دوم امتیاز هر راهبرد که از جداول QSPM به‌دست‌آمده است، در سطر سوم اولویت‌بندی هر راهبرد بر طبق  امتیازهایی که هر راهبرد کسب کرده است و سپس در ستون آخر اولویت زمانی اجرای راهبردها آورده شده است. دراین‌بین راهبردهای WT 2، WT5 و WO5 با کسب 032/75 امتیاز بالاترین امتیاز را در بین بقیه راهبردها کسب کرده‌اند.

   همان‌طور که در جدول (14) ملاحظه می‌نمایید استراتژی‌ها برای اجرای بهتر در قالب زمان و مکان ارائه‌شده، اولویت‌بندی شده‌اند.

 

جدول 14. استراتژی‌های توسعۀ اجتماعی- فرهنگی شهر اصفهان بر اساس اولویت برنامه‌ریزی

استراتژی		وزن نهایی	اولویت‌بندی استراتژی‌ها	اولویت  زمانی
WT	W T1-به‌کارگیری روش‌های نوین برای حمایت و خودکفایی از اقشار آسیب‌پذیر شهر اصفهان	93/69	10	بلندمدت
	WT 2-تأمین زیرساخت‌های موردنیاز در مناطق شهری جهت افزایش کیفیت محیط شهری و کیفیت زندگی بر اساس استاندارد‌های بین‌المللی به‌منظور رفاه حال شهروندان و گردشگران شهر اصفهان	03/75	1	بلندمدت
	WT 3- ارائه سیستم شفاف و پاسخگو در طرح‌های اجرایی  در سطح شهر جهت افزایش نظارت مردم بر ادارات دولتی در شهر اصفهان	81/70	6	میان‌مدت
	WT 4- نظرسنجی از شهروندان جهت سنجش رضایت از طرح‌های اجرایی و طرح‌های آینده	40/71	4	کوتاه‌مدت
	WT 5-ایجاد اشتغال پایدار جهت افزایش رفاه شهروندان و توسعۀ اقتصادی شهر اصفهان،	03/75	1	میان‌مدت
	WT 6-افزایش تولید ناخالص داخلی با حمایت از تولیدات داخلی و فعالیت‌های متنوع اقتصادی (تولیدی، خدماتی و صنعتی) و ارائه تسهیلات ویژه به صنایع خرد و کوچک در شهر اصفهان	99/64	22	بلندمدت
	WT 7- مدیریت و نظارت بر ساختار قیمت‌گذاری زمین و مسکن  به‌منظور توسعۀ فیزیکی مناسب شهر اصفهان و جلوگیری از رشد نا به سامان و بدقواره شدن شکل شهر	81/67	14	میان‌مدت
ST	ST 1 -ایجاد حس تعلق در میان شهروندان ساکن در شهر اصفهان با مشارکت دهی آنان در امور مختلف شهری	06/69	11	میان‌مدت
	ST 2-نوسازی و بهسازی بافت قدیم و جدید متناسب بافرهنگ مردم ساکن در شهر اصفهان	08/70	8	بلندمدت
	ST 3-افزایش راندمان کاری مسئولین شهر اصفهان با گذراندن دوره‌های متنوع (عملی- تئوری) آموزشی به‌منظور به‌روزرسانی و انتقال دانش بین‌المللی در میان آنان	51/65	20	کوتاه‌مدت
	ST 4- شناسایی و ایجاد بازارهای هدف برای محصولات و خدمات شهر اصفهان و بهره‌وری از این بازارها با ایجاد برند مناسب برای اصفهان	34/61	27	بلندمدت
	ST 5- فراهم آوردن امکان بازگشت به معیشت بعد از وقوع بحران در شهر اصفهان	8/68	13	کوتاه‌مدت
	ST 6- مکان‌یابی و تجهیز مناسب مراکز امدادی اضطراری جهت افزایش مقاومت در برابر بحران‌های شناخته‌شده و ناشناخته در شهر اصفهان	64/66	18	کوتاه‌مدت
	ST 7- درس‌پذیری مسئولین بحران شهر اصفهان از تجارب گذشته و دیگر جوامع جهت افزایش آمادگی جامعه (قبل،حین و بعد بحران)	38/70	9	کوتاه‌مدت
	ST 8- ایجاد ذهنیت درست در بین شهروندان شهر اصفهان در مورد برابری جنسیتی در موقعیت‌های موجود در شهر	42/73	3	کوتاه‌مدت
WO	WO 1- به وجود آوردن نماد و المان‌های جدید و کاربردی در شهر اصفهان به‌گونه‌ای که علاوه بر ایجاد زیبایی و جذابیت به‌عنوان یک عنصر کاربردی و میراثی برای آیندگان محسوب شود	03/60	29	بلندمدت
	WO 2- طراحی خلاقانه و مفهمومی مبلمان شهری مناسب با کاربری‌ها و اشتغال موجود در سطح شهراصفهان	64/64	24	کوتاه‌مدت
	WO 3-متنوع‌سازی روش‌های پایدار استفاده از حمل‌ونقل جهت ساماندهی الگوهای ترافیک شهر اصفهان.	65/60	28	میان‌مدت
	WO 4-ارائه چشم‌اندازهای استراتژیک برای توسعۀ اجتماعی و فرهنگی شهر اصفهان و از بین رفتن شمال و جنوب اجتماعی	75/64	23	بلندمدت
	WO 5- به‌کارگیری سیاست‌های تشویقی مسکن جهت دسترسی همه شهروندان شهر اصفهان به مسکن مقاوم و مناسب	03/75	1	میان‌مدت
	WO 6-ایجاد هماهنگی بین ارگان‌های مختلف جهت تهیه نقشه جامع خطر و تعیین وظایف هر ارگان (قبل، حین و بعد بحران) در شهر اصفهان	92/70	5	کوتاه‌مدت
	WO 7-به‌کارگیری مکانیسم توسعۀ پاک در توسعۀ شهری جهت افزایش کیفیت محیط زیست شهراصفهان	39/69	12	کوتاه‌مدت
	WO 8-آموزش کاربردی جهت استفاده از مواد غیر شیمایی در زندگی روزمره جهت بالابردن کیفیت زندگی مردم شهر اصفهان	07/65	21	میان‌مدت
	WO 9-احیای زیستگاه های طبیعی در شهر و پیرامون شهر اصفهان جهت حفظ محیط زیست شهر اصفهان	22/64	26	میان‌مدت
SO	SO 1 -استفاده از تبلیغات قوی و با بازخورد بالا جهت جذب گردشگران (داخلی-خارجی) به شهر اصفهان	53/64	25	کوتاه‌مدت
	SO 2 -افزایش آگاهی و اطلاعات شهروندان شهر اصفهان نسبت به موقعیت‌های متفاوت ناشی از رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی به‌منظور افزایش آمادگی آنان در شرایط مختلف	87/70	7	کوتاه‌مدت
	SO 3-برگزاری خدمات مشاوره‌ای به‌صورت دوره‌ای جهت معرفی صنایع دستی به بازار‌های جهانی و برقراری تبادل فرهنگی مناسب شهر اصفهان با شهرهای مهم دیگر کشورها	12/73	26	کوتاه‌مدت
	SO 4 - حفظ و احیای هنرهای موجود و از بین رفته در شهر اصفهان	27/66	17	میان‌مدت
	SO 5-برگزاری جشنواره‌ها و فستیوال‌ها (ملی- بین‌المللی) به‌منظور حفظ و احیای بازی‌های رایج (حال – گذشته) و اشاعه فرهنگ و آداب‌ورسوم مردم شهر اصفهان به سایرین	41/67	15	کوتاه‌مدت
	SO 6 - ارتقای سرزندگی درون‌شهری با برگزاری برنامه‌های شاد و مفرح در سطح شهر اصفهان و ارائه خدمات ویژه در (هتل‌ها، رستوران‌ها، سالن‌های ورزشی و...) متناسب با مناسبت های روزانه	72/65	19	کوتاه‌مدت
	SO 7-آموزش کاربردی مردم و مسئولین به‌منظور رشد سرمایه فکری موجود در جامعه و برقراری ارتباط مؤثر با یکدیگر تا به حفظ و ارتقای ارزش‌های موجود در شهر اصفهان پرداخته شود	75/66	16	میان‌مدت
	SO 8 -تدوین برنامه فرهنگی مناسب جهت آگاهی سازی شهروندان شهر اصفهان از حقوق خودشان	04/74	2	بلندمدت

 

بحث و نتیجه‌گیری

   پیدایش شهرها پس از انقلاب کشاورزی به‌عنوان دومین انقلاب بزرگ در فرهنگ انسان‌ها شناخته می‌شود. با توجه به ظهور شهرهای متعدد جدید و توسعۀ شهرهای کهن، میزان شهرنشینی در سراسر جهان افزایش چشمگیری یافته است. این افزایش جمعیت شهری در بسیاری از موارد بدون برنامه‌ریزی مناسب صورت گرفته است که این رشد بدون برنامه‌ریزی شده سبب بروز مشکلات و مسائل متعددی در شهرها شده است. از این گذشته بسیاری از شهرها توان انطباق امکانات و خدمات شهری با میزان جمعیت موجود در شهر را ندارد و سبب بروز نوعی توسعۀ نامتوازن در شهرها می‌گردد. ازاین‌رو متخصصان و برنامه‌ریزان شهری در دوره‌های زمانی مختلف به ارائه نظریات گوناگون جهت ساماندهی اوضاع شهرها و ایجاد پایداری در آنها پرداخته‌اند؛ بنابراین با توجه به این مسئله که توسعۀ اجتماعی– فرهنگی را نمی‌توان به‌صورت یک‌جانبه مورد بررسی قرار داد، درزمینۀ توسعۀ شهری به‌منظور گزینش بهترین رویکرد توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، به بررسی تطبیقی نظریات توسعۀ شهری از قبیل توسعۀ پایدار و تاب‌آوری پرداخته‌شده است؛ زیرا توسعۀ اجتماعی- فرهنگی در شهرها بدون توجه به اصول نظریاتی از قبیل توسعۀ پایدار و تاب‌آوری امکان‌پذیر نیست. طبق نتایج به‌دست‌آمده از تکنیک تاپسیس، کوپراس‌فازی و آرآس‌فازی مسئولین و برنامه‌ریزان شهری درزمینۀ توسعۀ اجتماعی- فرهنگی باید مناطق 2، 7، 9، 11، 13، 14 و 15 در اولویت برنامه‌ریزی قرار دهند؛ زیرا این مناطق در سطح محرومیت بیشتری نسبت به دیگر مناطق قرار دارند. همچنین براساس تکنیک سوات با بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید به تدوین استراتژی مناسب پرداخته‌شده است و با استفاده از qspm راهبردها رتبه‌بندی شده است. براساس نتایج به‌دست‌آمده از qspm راهبردهای WT2، WT5 و WO5 با کسب 032/75 امتیاز، بالاترین امتیاز را در بین بقیه راهبردها را کسب کرده‌اند. به همین جهت می‌توان راهبردهای ایجاد اشتغال پایدار جهت افزایش رفاه شهروندان و توسعۀ اقتصادی شهر اصفهان، مدیریت و نظارت بر ساختار قیمت‌گذاری زمین و مسکن  به‌منظور توسعۀ فیزیکی مناسب شهر اصفهان و جلوگیری از رشد نابه‌سامان و بدقواره شدن شکل شهر و به‌کارگیری سیاست‌های تشویقی مسکن جهت دسترسی همه شهروندان شهر اصفهان به مسکن مقاوم و مناسب را به‌عنوان تأثیرگذارترین راهبردها در توسعۀ اجتماعی– فرهنگی مردم دانست. با توجه به اینکه این راهبردها بیشتر جنبه اقتصادی دارند، نشان‌دهنده این است که در شاخص‌های موردبحث اولویت با شاخص‌های اقتصادی است و تا زمینۀ رفاه شهروندان فراهم نگردد در جهت توسعۀ اجتماعی-فرهنگی انجام اقدامات لازم میسر نیست. ازاین‌رو بهره‌گیری مطلوب از رویکردهای اجتماعی- فرهنگی و توانمندی‌های مناسب شهر اصفهان نیازمند داشتن برنامه‌ای راهبردی است. 

پیشنهادها

برای بهتر شدن روند توسعۀ اجتماعی- فرهنگی پیشنهاد‌هایی درزمینۀ انجام اقدامات متفاوت و تفکیک شده برحسب سرعت و طول مدت زمان برای مناطق پانزده‌گانۀ شهر اصفهان ارائه‌شده است.

اقدامات ضربتی

-فراهم‌سازی زمینه‌های انتقاد از فعالیت‌های مسئولین و متولیان، قابل‌اجرا در تمام مناطق و ادارات شهر اصفهان

-تقویت فضاهای همکاری و همبستگی در بین مردم و مسئولین جهت کاهش فاصله بین مردم و مسئولین و حل مشکلات موجود در جامعه در مناطقی نظیر:14، 1، 9، 2، 7، 11؛

-درس‌پذیری مسئولین بحران شهر اصفهان از تجارب گذشته و دیگر جوامع جهت افزایش آمادگی جامعه (قبل، حین و بعد بحران)، با اولویت در مناطق 7، 8، 9، 10، 13، 14، 15 و بعد در مناطق دیگر

-فراهم آوردن امکان بازگشت به معیشت بعد از بحران قابل‌اجرا در تمام مناطق شهر اصفهان؛

-افزایش آگاهی ‌و اطلاعات شهروندان شهر اصفهان نسبت ‌به‌ موقعیت‌های متفاوت ناشی از رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی به‌منظور افزایش آمادگی آنان در شرایط مختلف با اولویت در مناطق1، 3، 9، 10، 13، 14، 15 و بعد در مناطق دیگر.

 

اقدامات کوتاه‌مدت

-نورپردازی‌های زیبا و چشم‌نواز بر روی ساختمان‌های شهری، ساختمان‌هایی مثل ارگ جهان‌نما، میدان‌امام‌علی و... در منطقۀ 3؛

-افزایش مشارکت مردم در سطح محلات به‌گونه‌ای که در مردم حس‌تعلق به محله افزایش یابد از طریق حمل‌ونقل عمومی، بازار‌های شهری، مراکز تفریحی و فضای سبز و...، در مناطق: 2، 11، 14، 13، 9، 7، 3، 1؛

-افزایش مشارکت شهروندان در برنامه‌های فراغتی و مذهبی با اولویت اجرایی در مناطق 3، 5، 7، 8، 11، 13، 14 سپس در دیگر مناطق شهر اصفهان؛

-ارائه توصیه‌های بهداشتی و درمانی به‌صورت کتابچه‌ها در مکان‌های عمومی از طریق ارائه کتابچه‌های یک یا دوصفحه‌ای در مکان‌های مانند: خطوط مترو و اتوبوس.

اقدامات میان‌مدت

-ساخت مساکن گسترده و مناسب با توجه به نیاز‌های روز جامعه و حمایت از قشر جوانان و افرادی که صاحب‌خانه نیستند در حومه‌های شهری و ساماندهی حومه‌ها؛ قابل‌اجرا در حومه شهر اصفهان؛

-ایجاد ذهنیت درست از فرهنگ و رفتار اجتماعی مردم اصفهان در ذهن گردشگران داخلی و خارجی در کل جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی (میدان نقش جهان، سی‌و‌سه‌پل، پل‌خواجو، منارجنبان، آتشگاه، محله‌های قدیمی و ...) در مناطق1، 3، 9، 5، 6؛

-افزایش امکانات تفریحی و سرگرمی جهت پر کردن اوقات فراغت با ایجاد سایت‌های بازی و سرگرمی و افزایش مراکز تفریحی، ورزشی و فرهنگی، در تمام مناطق شهری؛

-ایجاد خانه‌های چند نسلی (در پانسیون‌ها و آسایشگاه سالمندان) در مناطقی نظیر1، 3، 5، 6، 8، 10، 9 و 15؛

-توانمندسازی افراد توان‌خواه جهت حضور مناسب این افراد در جامعه در تمام مناطق شهری؛

-برگزاری برنامه‌های تلویزیونی مناسب درزمینۀ مشاوره اجتماعی (تحصیل، ازدواج، کار و...) به‌صورت فیلم، برنامه‌های تلویزیونی، تله فیلم و... در رسانه‌های شهر اصفهان؛

 

اقدامات بلند‌مدت

-آموزش از همان دوره کودکی جهت عدم برتری انسان‌ها ازنظر جنسیتی یا قومیتی از همان مدارس ابتدایی و مراکز علمی و فرهنگی در مناطق 2، 11، 14، 13، 9، 7، 3، 1؛

-ساماندهی پراکنش کتابخانه‌های و سالن‌های مطالعه در مناطقی نظیر: 2، 4، 9، 11 و 14؛

-توسعۀ خیابان‌ها (ترسیم معابر، کوچه‌ها و ...)، پارکینگ‌ها و فضاهای پارک کردن در حاشیه خیابان‌ها در تمام مناطق شهر اصفهان؛

-ساماندهی پراکنش هتل‌ها و مهمان‌پذیرها و رستوران‌ها در مناطق: 2، 4، 7، 8، 9، 10، 11، 13، 14، 15؛

-تهیه آمار دقیق از میزان حضور افراد مهاجر و بومی جهت تنظیم برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی مناسب به‌منظور جلوگیری از تهاجم فرهنگی و کیفیت‌سنجی روابط اجتماعی در مناطقی نظیر: 1، 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8، 12؛

 

منابع

-احمد‌زاده کرمانی، حمید و امین‌زاده گوهرریزی، بهرام. (1399). ارزیابی ابعاد تاب‌آوری شهری با استفاده از روش بهینه میانگین مجموع فواصل از حد بهینه (مطالعه موردی: منطقۀ 9 شهرداری مشهد). هویت شهر، شماره چهل و یکم، سال چهاردهم، صص 44-33.

-افقه، مرتضی و منصوری، امین. (1399). غفلت از تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی، مخاطره‌ای کلیدی در اجرای سند الگوی پیشرفت: مطالعه موردی استان خوزستان. دوفصلنامه علمی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی 24، صص 375- 347.

-امیر‌زاده، ملیکا و برک‌پور، ناصر. (1397). توسعۀ چارچوب تاب‌آوری اجتماعات محلی شهر اصفهان در برابر خشکسالی با بهره‌گیری از روش‌های کیفی و نرم‌افزار ATLAS-ti. محیط‌شناسی، دوره 44، شماره 4، صص 781- 763.

-اسکندری نوده، محمد و قلی پور، یاسر؛ فلاح حیدری، فاطمه. احمد پور، ایوب. (1398). شناسایی ابعاد تاب‌آوری و تأثیر آن بر پایداری شهری رشت، جغرافیا و پایداری محیط، 32، صص 77- 63.

-بردی‌آنا مرادنژاد، رحیم؛ آروین، محمود و فرهادی‌خواه، حسین. (1399). بررسی توان تاب‌آوری مناطق در برابر مخاطرات (مطالعه موردی: استان کهگیلویه و بویر احمد). فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال دهم، شماره 2، صص 296- 283.

-پاک‌فطرت، علیرضا و تقوایی، مسعود. (1396)، بررسی وضعیت پارک‌های شهری با رویکرد توسعۀ پایدار (موردمطالعه شهر شیراز). مدیریت شهری، شماره 47، صص 200-179.

-پورمحمدی، محمدرضا، هادی، الهام و هادی، الناز. (1398). تبیین ابعاد اجتماعی- اقتصادی تاب‌آوری شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: منطقۀ 4 شهر تبریز. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره نهم، شماره اول، صص 89- 78.

-تقوایی، مسعود و آدریانی، سهیلا. (1401)، شناسایی شاخص‌های فضای سبز دوستدار کودک (مطالعۀ موردی: پارک ناژوان اصفهان). نشریۀ علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 26، شماره 80، صص 81-61.

-تقوایی، مسعود؛ بالیده، امین‌الله و رحیمی، حمزه. (1399). تحلیلی بر میزان اهمیت مؤلفه‌های کیفیت محیطی از دیدگاه گردشگران (مطالعه موردی: کلان‌شهر اصفهان). نشریۀ مطالعات توسعۀ پایدار شهری و منطقه‌ای، دوره 1، شماره 1، صص 21-1.

-تقوایی، مسعود؛ پورباقری، علیرضا و شفیعی، مرجان. (1401)، تحلیل شاخص‌های مؤثر بر تحقق شهر خلاق، مطالعه موردی: شهر شیراز. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، دوره 9، شماره 31، صص 198- 171.

-تقوایی، مسعود؛ حسینی‌خواه، حسین و علیزاده‌اصل، جبار. (1394). استراتژی‌های توسعۀ شهری با تأکید بر توانمندسازی محلات شهری مطالعه موری: محله اکبرآباد یزد، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، سال 6، صص 147- 129.

-تقوایی، مسعود و نیلی‌پور طباطبایی، شهره. (1385). بررسی شاخص‌های توسعۀ در مناطق روستایی استان‌های کشور با استفاده از روش اسکالوگرام. اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال چهاردهم، شماره 56، صص 141-109.

-تقوایی، مسعود؛ وارثی، حمیدرضا و خیام‌باشی، احسان. (1398). مدل‌های پیش‌بینی تاب‌آوری کلان‌شهر اصفهان در بحران‌ها و حوادث غیرمترقبه. تحقیقات جغرافیایی، دوره 35، شماره 1، پیاپی 135، صص 30- 19.

-جغتایی، فائزه؛ موسوی‌میر، طاهر و زاهدی، محمدجواد. (1395). ابعاد و مؤلفه‌های توسعۀ اجتماعی در برنامه‌های توسعۀ. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال شانزدهم، شماره 63، صص 88- 55.

-حسین‌آبادی، سعید؛ پورمحمدی، محمدرضا و صدر موسوی، میرستار. (1399). تحلیل رابطه بین قابلیت پیاده‌روی و پایداری اجتماعی موردمطالعه: شهر سبزوار. کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، سال هشتم، شماره اول، صص 214- 187.

-خسروی، ابوالفضل. (1397). توسعۀ پایدار در پرتو انتخاب معیار برتر مسئولیت اجتماعی از دیدگاه خبرگان. فصلنامه علمی پژوهشی، آموزش محیط زیست و توسعۀ پایدار، سال هفتم، شماره دوم، صص 90-77.

-دبیرخانه مشترک کمیسیون‌ها و تشکل‌های اقتصادی – شورای هماهنگی توسعۀ پایدار. (1397). اولویت دستیابی به توسعۀ پایدار شهری مطالعه موردی: کلان‌شهر اصفهان. صص 24- 1.

-دبیری، فرهاد؛ خلعتبری، یلدا و زارعی، سحر. (1397). دستیابی به توسعۀ پایدار از منظر حقوق بین‌الملل محیط زیست. فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره44، صص 73- 63.

-رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. (1393). اقتصاد سبز گامی به‌سوی تحقق توسعۀ پایدار در حقوق بین‌الملل محیط زیست. دو فصلنامه دانش‌نامه حقوق اقتصادی (دانش و توسعۀ سابق)، سال بیست و یکم، شماره 6، صص 141- 114.

-زارع، آمنه؛ همایونی‌فر، مسعود و رزمی، محمدجواد. (1394). ارزیابی شهرستان‌های استان خراسان رضوی بر اساس شاخص‌های توسعۀ پایدار. مجله اقتصاد و توسعۀ منطقه‌ای، سال بیست و دوم، وره جدید، شماره 10، صص 162-140.

-زیاری، کرامت‌اله؛ حاتمی، احمد؛ مصباحی، سحر و عاشوری، حسن. (1398). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های زیست‌پذیری شهر‌های کوچک در راستای توسعۀ پایدار (نمونۀ موردی: بندر دیلم). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای) سال نهم، شماره چهارم، صص586- 569.

-زارعی، یعقوب. (1395). سنجش برخی شاخص‌های توسعۀ اجتماعی در مناطق روستایی (موردمطالعه: استان هرمزگان). فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، سال هفتم، شماره 28، صص 230- 193.

-سلمانی، محمد؛ بدری، علی؛ مطوف، شریف و کاظمی ‌ثانی عطاالله، نسرین. (1394)، ارزیابی رویکرد تاب‌آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه : شهرستان دماوند. مدیریت مخاطرات محیطی، دوره 2، شماره 4، صص 409- 393.

-شجاعی، مهرشاد؛ چیت‌ساز، محمدعلی و حقیقتیان، منصور. (1399). بررسی نقش کارآفرینی اجتماعی بر توسعۀ فرهنگی و اقتصادی (مطالعه موردی: شهرک‌های صنعتی شهرکرد و بروجن در استان چهارمحال و بختیاری). فصلنامه توسعۀ تکنولوژی صنعتی، شماره چهل‌ودو، صص 30- 17.

-شکری فیروزجاوه، پری. (1397)، سنجش میزان تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: شهر بابل)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 13، شماره3، پیاپی 44، صص 678- 633. 

-صفایی‌پور، مسعود؛ مرادی منفرد، سمیرا و امیری فهلیانی، محمدرضا. (1395). ارزیابی و اولویت‌بندی شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری با استفاده از مدل تحلیل شبکه ANP موردشناسی: مناطق شهر زنجان. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، شماره 19، صص 143-160.

-طرح تفصیلی شهر اصفهان، 1393.

-عبادالله‌زاده ملکی، شهرام؛ خانلو، نسیم؛ زیاری، کرامت‌الله و شالی امینی، وحید. (1398). اولویت‌سنجی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله. هویت شهر، شماره سی و هفتم، سال سیزدهم، صص 58-45.

-عزتی، یونس؛ حقیقتیان، منصور و مؤذنی، احمد. (1397). مطالعه جامعه‌شناختی رابطه سرمایه اجتماعی با توسعۀ فرهنگی. فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال چهاردهم، شماره 38، صص 64- 37.

-علی‌اکبری، عطیه و تقوایی، مسعود. (1399). نظر شهروندان نسبت به وضعیت فست فود و عوامل مؤثر بر توسعه آن (موردمطالعه: شهروندان اصفهان). دوفصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال هشتم، شماره پانزدهم، صص 276- 249.

-علیان، مهدی؛ سرائی، محمدحسین؛ خاوریان، امیررضا و غفورزاده، مجتبی. (1396). ارزیابی سطوح پایداری شهری با استفاده از منطق فازی در سامانه اطلاعات جغرافیایی (نمونۀ موردی: شهر یزد). فصلنامۀ فضای جغرافیایی، سال هفدهم، شماره 58، صص 263-243.

-قاسمی الوری، فاطمه. (1400). تحلیل مقایسه‌ای نظریات توسعۀ شهری با رویکرد اجتماعی- فرهنگی(مطالعه موردی: شهر اصفهان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان

-لطیفی، غلامرضا. (1396). کیفیت توسعۀ اجتماعی در میان شهروندان مناطق شهری تهران. انتظام اجتماعی، دوره 9، شماره 4، صص 34-1.

-ملکی، سعید؛ امان‌پور، سعید و هاجری، زینت. (1398). مطالعه ابعاد سرمایه اجتماعی در توسعۀ روستایی از دیدگاه روستاییان دهستان مینوبار شهرستان آبادان، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 1، شماره 4، صص 469- 456.

-نصیری خلیلی، علی‌اکبر؛ بهنیافر، احمدرضا و پورقصاب رحیمی، علی. (1399). زمینه‌ها و عوامل حاکمیت قانون بر توسعۀ فرهنگی و هنری معاصر ایران. نشریۀ مطالعات هنر اسلامی، دوره 16، شماره 38، صص 388- 377.

-وارثی، حمیدرضا؛ باقری، کیوان؛ زندی، کیهان و نادی‌پور، نعمت‌الله. (1394). تحلیل فضایی برخورداری شهرستان‌های استان فارس از شاخص‌های بهداشتی درمانی با استفاده از تکنیک‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. فصلنامۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، سال چهارم، شماره شانزدهم، 117- 105.

-یسری، مهدی؛ فکوهی، ناصر و صالحی امیری، رضا. (1397). ارائۀ الگوی مدیریت توسعۀ فرهنگی کلان‌شهر تهران، مجلۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران. سال دهم، شماره چهارم، صص 62-51.

-Badaan, Vivienne. Choucair, Farah. (2022). Toward Culturally Sensitive Development Paradigms: New Shifts, Limitations, and the Role of (Cross-) Cultural Psychology. Journal of Cross-Cultural Psychology, pp.1–17.

- Bansoda, Ankur V. Patilb, Awanikumar P. Kalitaa, Kanak. Deshmukhb, B. D. Khobragade, Nilay. (2020), Fuzzy multicriteria decision-making-based optimal Zn–Al alloy selection in corrosive environment. Int. J. Mater. Res. (formerly Z. Metallkd.),111, 11, pp. 953 – 963.

-Basseler, Michael. (2019). Stories of Dangerous Life in the PostTrauma Age: Toward a Cultural Narratology of Resilience. Narrative in Culture, pp. 15-35.

-Copeland, Samantha. Comes, Tina. Bach, Sylvia. Nagenborg, Michael. Schulte, Yannic. Doorn, Neelke. (2020). Measuring social resilience: Trade-offs, challenges and opportunities for indicator models in transforming societies. International Journal of Disaster Risk Reduction, pp.1-10.

-Crane, Todd A. (2010). Of Models and Meanings: Cultural Resilience in Social–Ecological Systems. Ecology and Society, Vol. 15, No. 4, pp.1-16.

-Daskon, Chandima Dilhani. (2010). Cultural Resilience—The Roles of Cultural Traditions in Sustaining Rural Livelihoods: A Case Study from Rural Kandyan Villages in Central Sri Lanka. Sustainability, 2, pp.1080-1100.

-Derissena, Sandra. Quaasa, Martin. Baumgärtner, Stefan. (2009). The relationship between resilience and sustainable development of ecological-economic systems. Working Paper Series in Economics, No. 146, pp.1- 14.

-Gabitov, T. Kurmanalieva A. Moldagaliyev, B. Zatov, K. Kilybayeva, Sh. (2014). Sustainable development as a priority of contemporary cultural policy. Procedia - Social and Behavioral Sciences 140, pp. 691 – 694.

- Heidary Dahooie, Jalil. Zavadskas, Edmundas Kazimieras. Abolhasani, Mahdi. Vanaki, Amirsalar. and Turskis, Zenonas. (2018). A Novel Approach for Evaluation of Projects Using an Interval–Valued Fuzzy Additive Ratio Assessment (ARAS) Method: A Case Study of Oil and Gas Well Drilling Projects. Symmetry, pp1-32.

-Holtorf, Cornelius. (2018). Embracing change: how cultural resilience is increased through cultural heritage. WORLD ARCHAEOLOGY, VOL. 50, NO. 4, pp.639–650.

-Human Development Report. (2014). United Nations Development Programme. pp.1-225.

-Kalantari, Zahra. Ferreira, Carla Sofia Santos. Page, Jessica. Goldenberg, Romain. Olsson, Jonas. Destouni, Georgia. (2019). Meeting sustainable development challenges in growing cities: Coupled social-ecological systems modeling of land use and water changes. Journal of Environmental Management, pp. 471–480.

-Keitha, Michael. O'Cleryb, Neave. Parnellc, Sue. Aroma, Revi Aromar. (2020). The future of the future city? The new urban sciences and a PEAK Urban interdisciplinary disposition. Cities, pp.1-9.

- Liu, Gengyuan. T. Brown, Mark. Casazza, Marco. (2017). Enhancing the Sustainability Narrative through a Deeper Understanding of Sustainable Development Indicators. Sustainability, pp.1-19.

- Maleki, Saeed. Amanpour, Saeed. Firoozi, Mohammad Ali. Rohani Rasaf, Mohammad Reza. (2020). Identifying the Effect of Behavioral and Functional Components of Urban Management on Improving Urban livability (Case Study: Ahvaz Metropolis). International Journal of Health Studies, 6(1), pp.31-35.

- Marey-Perez, Manuel. Loureiro, Xurxo. Corbelle-Rico, Eduardo José. Fernández-Filgueira, Cristina. (2021). Different Strategies for Resilience to Wildfires: The Experience of Collective Land Ownership in Galicia (Northwest Spain), Sustainability, 13, 4761, pp.1-13.

- M Klopp, Jacqueline. L Petretta, Danielle. (2017). The urban sustainable development goal: Indicators, complexity and the politics of measuring cities. Cities, pp.92-97.

- M. Phil Binu Thomas, (2022). Ecotourism: A Sustainable Development Connect to Nature and A Strategy for Balancing Economic Growth, Socio-Cultural Development and Conservation. Asia Pacific Journal of Advanced Education and Technology, Volume 1, Issue 1, pp. 64 – 72.

- Necissa, Y. (2011). Cultural sheritage as a resource: its role in the sustainability ofurban developments. The Case of Tlemcen. Algeria, Procedia Engineering 21, pp. 874 – 882.

- Slimane, Melouki. (2012). Role and relationship between leadership and sustainable development to release social, human, and cultural dimension. Procedia - Social and Behavioral Sciences, pp.92 – 99.

- Sorokaa, Anthony. Bristowb, Gillian. Naimc, Mohamed. Purvis, Laura. (2020). Measuring regional business resilience. REGIONAL STUDIES, VOL. 54, NO. 6, pp.838–850.

- Spence, Nicholas D. Wells, Samantha. Graham, Kathryn. George, Julie. (2016). Racial Discrimination, Cultural Resilience, and Stress. The Canadian Journal of Psychiatry / La Revue Canadienne de Psychiatrie, Vol. 61(5), pp. 298-307.

- STUMPF, B. Cameron, CHANG, Kelly B. T. (2021). Resilience in Nicaragua: Preliminary Factor Analysis and Validation of the CYRM-28. International Journal of Child and Adolesent Resilience, pp. 1-11.

-Taghvaei, Masoud. Rahmani, Neda. Taghvaei, Mahtab. (2016). Evaluation of Physical and Framework Condition of Administrative Buildings in Order to Crisis Management in 5th Sector Isfahan City. International Journal of Regional Development, Vol. 3, No. 1, pp. 18-30.

-Taghvaei, Masoud. Varesi, Hamid Reza. Narimani, Masoud. (2016). An Analysis on Effect of Urban Development Plans on Realization of Sustainable Development of Metropolis of Isfahan. Modern Applied Science; Vol. 10, No. 3, pp. 1-11.

-Taghvaei, Masoud. Shafaghi, Sirous. Ghaderi, Mohammadreza. (2017). AN analysis of regional imbalances in iran: a case study of north coastal areas. planning malaysia: Journal of the Malaysian Institute of Planners,VOLUME 15, ISSUE 3, pp. 179 – 192.

- wang, tianchi. (2020). urban walking: configuring the modern city as cultural and spatial practice. a dissertation submitted to, the faculty of graduate studies, in partial fulfillment of the requirements, for the degree of, doctor of philosophy, pp. 1-222.

- www.Isfahan.ir

---

[1]  - استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.          [e-mail]                          

 

[2]  - کارشناس ارشد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران (نویسنده مسئول) 

[e-mail] 

تاریخ وصول: 28/2/1402                                                                     تاریخ پذیرش: 3/6/1402

 

[3]  Klopp & Petretta

[4] 2 WANG

[5]  Yiftachel & Hedgecock

[6]  Chiu

[7]  McKenzie

[8]  Newman

[9] 2 Human Development Report

[10] 3 M.Phil

[11]  Necissa

[12]  Gabitov& etal

[13]  Copeland& etal

[14]  Badaan &Choucair

[15] 1 Slimane

[16] 2 Liu

[17] 1 Keith & et al

[18] 2 Badaan & Choucair

[19]  Folke

[20] 2  Marey-Perez & et al

[21] 3  Soroka & et al

[22] 4  Basseler

[23] 1  Copeland & et al

[24] 2  Spence & et al

[25] 3 Stumpf & Chang

[26] 4 Crane

[27] 1 Daskon

[28] 2 Holtorf

[29] 3 Derissen & et al

[30]  Fuzzy Complex Proportional Assessment 

[31]  Fuzzy Additive Ratio Assessment

[32] 1 Bansoda & et al

---