اعتبارسنجی نظریۀ تصریف در حوزۀ جمع قرآن در عصر خلفاء

الموضوعات :

حامد شریفی نسب ¹ (دانش آموختۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران)

تاريخ الإرسال : 28 السبت , صفر, 1444 تاريخ التأكيد : 04 الأربعاء , جمادى الثانية, 1444 تاريخ الإصدار : 28 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1444

الکلمات المفتاحية: کتابت, جمع قرآن, قرائات, تصریف,

ملخص المقالة :

با ابداع نظریۀ تصریف، برخی تلاش کرده‌اند که تاریخ جمع قرآن را با این نظریه پیوند دهند. بر اساس نظریۀ تصریف، پیامبر اکرم(ص) عموم صحابه را به دخل و تصرف در مفردات و ترکیبات آیات قرآن کریم تشویق و تحسین می‌کرد و خود نیز به تصریف آیات اقدام می‌کرد. ادعای ارتباط این نظریه با تاریخ جمع قرآن نیز این‌گونه مطرح شده است که عملکرد پیامبر(ص) در گسترش تصریفات صحابه، موجب پدید آمدن اختلافات در قرآنی پنداشتن برخی تصریفات شد که پس از رحلت پیامبر(ص)، خلیفۀ دوم پیشنهاد گردآوری قرائات تصریفی پیامبر(ص) را به ابوبکر می‌دهد و از دست‌رسی مردم به آن قرائات تصریفی جلوگیری می‌کند و سپس عثمان همۀ قرائات تصریفی را از بین می‌برد تا متن قرآن به صورت یکسان باقی بماند. پژوهش حاضر با هدف جلوگیری از رواج نظریات باطل و بی‌اساس، به نقد ادعای پیوند تاریخ جمع قرآن با نظریۀ تصریف پرداخته و نشان داده است که این ادعا همانند اصل نظریۀ تصریف، بر مبانی فکری اهل‌سنت، روایاتی ضعیف، برداشت‌های نادرست، تأویل گستردۀ روایات و گزارش‌های تاریخی و ادعاهای متناقض پایه‌گذاری شده است.

المصادر:

منابع
1 .قرآن کریم.
2 .ابن بابویه، محمد بن علی )1376ش(، االمالی، تهران: کتابچی.
3 .ابن بابویه، محمد بن علی )1378ق(، عیون اخبار الرضا، تهران: نشر جهان.
۴ .ابن حنبل، احمد )1۴03ق(، فضائل الصحابة، بیروت: موسسۀ الرسالۀ.
5 .ابن حنبل، احمد )1۴21ق(، مسند احمد، بیروت: موسسۀ الرسالۀ.
6 .ابن شهرآشوب، محمد بن علی )1379ق(، مناقب آل أبی طالب، قم: عالمه.
7 .ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد )بیتا(، فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علیّ بن أبی
طالب فی النجف، قم: الرضی.
8 .ابی عاصم، ابوبکر )1۴11ق(، اآلحاد و المثانی، ریاض: دارالرایۀ
9 .امین، سید محسن )1368ق(، اعیان الشیعة، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات
10 .امینی، عبدالحسین )1۴16ق(، الغدیر فى الکتاب و السنة و االدب، قم: مرکز الغدیر.
11 .بحرانی، سید هاشم )1378ق(، اإلنصاف فی النصّ على األئمة اإلثنی عشر علیهم السالم، تهران:
دفتر نشر فرهنگ اسالمی.
12 .بحرانی، سید هاشم )1۴13ق(، مدینة معاجز األئمة اإلثنی عشر، قم: مؤسسۀ المعارف اإلسالمیۀ.
13 .بحرانی، سید هاشم )1۴22ق(، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین اإلمام من طریق الخاص
و العام، بیروت: موسسۀ التاریخ العربی.
1۴ .بحرانی، سید هاشم )1۴27ق(، بهجة النظر فی إثبات الوصایة و اإلمامة لألئمة اإلثنی عشر،
مشهد: آستان قدس رضوى.
15 .حاکم نیشابوری، محمد بن عبداهلل )1۴11ق(، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالکتب
العلمیۀ.
16 .حر عاملی، محمد بن حسن )1362ش(، اإلیقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة، تهران: نوید.
17 .حر عاملی، محمد بن حسن )1۴09ق(، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم:
مؤسسۀ آل البیت.
18 .حر عاملی، محمد بن حسن )1۴25ق(، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت: مؤسسۀ
األعلمی للمطبوعات.
19 .حکیمی، محمدرضا )1380ش(، الحیاة، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسالمی.
اعتبارسنجی منابع حدیثی در پرتو تحلیل مضامین فراگیر
)مطالعه موردی احادیث کتاب کفایۀ األثر(
20 .حلبی، تقی بن نجم )1۴0۴ق(، تقریب المعارف، قم: الهادی.
21 .خزاز رازی، علی بن محمد )1۴01ق(، کفایة االثر فی النصوص علی اإلئمة االثنی عشر، تصحیح
محمدکاظم موسوی و عقیل ربیعی، قم: بیدار.
22 .درخشه، جالل و همکاران )139۴ش(، »تحلیل مضمونی اعتماد در اندیشه آیت اهلل خامنه ای«،
جستارهای سیاسی معاصر، شماره 3 ،صص 33-53.
23 .سلیم بن قیس هاللی )1۴05ق(، کتاب سلیم بن قیس الهاللی، قم: الهادی.
2۴ .شریف الرضی، محمد بن حسین )1۴1۴ق(، نهج البالغه، قم: هجرت.
25 .صفار، محمد بن حسن )1۴0۴ق(، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى اهلل علیهم، قم:
مکتبۀ آیۀ اهلل المرعشی النجفی.
26 .طباطبایی، سیدمحمدکاظم )1390ش(، منطق فهم حدیث، قم: انتشارات موسسه آموزشی و
پژوهشی امام خمینی.
27 .طبرانی، سلیمان بن احمد )1۴15ق(، معجم االوسط، قاهره: دارالحرمین
28 .طبرسی، علی بن حسن )1385ق(، مشکاة األنوار فی غرر األخبار، نجف اشرف: مکتبۀ الحیدریۀ.
29 .طبرسی، فضل بن حسن )1390ق(، إعالم الورى بأعالم الهدى، تهران: اسالمیه.
30 .طوسی، محمد بن حسن )1373ش(، رجال الطوسی، قم: جماعۀ المدرسین فی الحوزة العلمیۀ
بقم.
31 .طوسی، محمد بن حسن )1۴1۴ق(، االمالی، قم: دارالثقافۀ.
32 .طوسی، محمد بن حسن )1۴20ق(، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و
أصحاب األصول، قم: مکتبۀ المحقق الطباطبائی.
33 .عابدی جعفری، حسن و همکاران )1390ش(، »تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و
کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در دادههای کیفی«، اندیشه مدیریت راهبردی، شماره 10 ،صص
.151-157
3۴ .عبداللهی عابد، صمد؛ بیات، جمشید )1393ش(، »بررسی عقیده عصمت در روایات کتاب کفایۀ
االثر فی النّص علی االئمۀ االثنی عشر«، سراج منیر، دوره 5 ،شماره 17 ،صص87-102.
35 .عترت دوست، محمد؛ نصیری، امید؛ غیاثی، هادی )1398ش(، »شبکه مضامین عوامل ایجاد فقر
در جامعه اسالمی از منظر آیات قرآن و احادیث اهلبیت علیهم السالم«، مطالعات قرآن و حدیث،
.187-159 صص، 25 شماره، 13 سال
>۴3 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ 72 ،سال بیست و هشتم، پاییز 1۴۰1 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 72, year 28, Autumn 2022
36 .فاکهی، ابوعبداهلل محمد بن اسحاق )1۴1۴ق(، اخبار مکه، بیروت، دار خضر.
37 .قمی، علی بن ابراهیم )1۴0۴ق(، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
38 .کبیر مدنی، سید علیخان )1۴09ق(، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیّد الساجدین، قم: دفتر
انتشارات اسالمی.
39 .کراجکی، محمد بن علی )1۴10ق(، کنزالفؤاد، قم: دارالذخائر.
۴0 .کریمیان، سعید؛ مهریزی، مهدی؛ سرشار، مژگان )1۴00ش(، »ابتناء کتاب کفایۀ االثر تألیف خزاز
قمی بر کتب شیخ صدوق«، سفینه، سال 18 ،شماره 72 ،صص 90-112.
۴1 .کلینی، محمد بن یعقوب )1۴07ق(، الکافی، تهران: دارالکتب االسالمیۀ
۴2 .مجلسی، محمدباقر )1۴03ق(، بحار األنوار الجامعة لدرر أخبار األئمة األطهار، بیروت: دار احیاء
التراث العربی.
۴3 .مفید، محمد بن محمد )1۴13ق-الف(، اإلرشاد فی معرفة حجج اهلل على العباد، قم: کنگره بین
المللی شیخ مفید.
۴۴ .مفید، محمد بن محمد )1۴13ق-ب(، اوائل المقاالت فی المذاهب و المختارات، قم: کنگره
بین المللی شیخ مفید.
۴5 .موسوی بروجردی، سیدحسن )1396ش(، »چرا کار تکراری نکنیم؟ نقدی بر تحقیق کتاب کفایۀ
االثر خزاز قمی«، آیینه پژوهش، سال 28 ،شماره 3 ،صص 113-12۴.
۴6 .نجاشی، احمد بن علی )1365ش(، رجال النجاشی، قم: جماعۀ المدرسین فی الحوزة العلمیۀ.
۴7 .نعمانی، محمد بن ابراهیم )1397ق(، الغیبة، تهران: نشر صدوق.
۴8 .نیشابوری، مسلم بن حجاج )بیتا(، صحیح مسلم، بیروت: دارالجیل.
49. Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in
psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp: 80-
101

_||_