تحلیل زیبایی‌شناختی تقابل‌های اسطوره‌ای در آثار منظوم عطار
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
عطیه مشاهری فرد
1
,
محمد ویسی
2
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
کلید واژه: زیبایی‌شناسی, عطار, تضاد و تقابل, اسطوره, تقابل‌های اسطوره‌ای,
چکیده مقاله :
آثار منظوم عطار سرشار از انواع تقابل‌هایی است که از سویی او را در القای مفاهیم عرفانی مورد نظرش یاری می‌رساند و از سوی دیگر در حکم عنصری تصویرساز، وجه زیبایی‌شناختی شعر او را ارتقا می‌دهد. تقابل‌های اسطوره‌ای یکی از گونه‌های پربسامد تقابل در آثار عطار است. در این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایۀ داده‌های کتابخانه‌ای، پس از تبیین ارتباط میان اسطوره، زیبایی‌شناسی و تقابل، با بررسی تقابل‌های اسطوره‌ای در آثار منظوم عطار، کوشش می‌شود به این پرسش پاسخ داده شود که تقابل‌های اسطوره‌مدار در متون یادشده، از چه طریق و با چه سازکاری موجب ایجاد لذت زیبایی‌شناختی در مخاطب می‌شود. هدف این پژوهش روشن ساختن جایگاه تقابل‌های اسطوره‌ای در بوطیقای شعر عطار و تبیین چرایی و چگونگی تأثیر زیبایی‌شناختی تقابل‌های اسطوره‌ای در شعر اوست. نتایج این تحلیل نشان می‌دهد که از میان انواع عواملی که سبب‌ساز زیبایی یک شگرد ادبی هستند، ارزش زیبایی‌شناختی تقابل‌های اسطوره‌ای در شعر عطار، بیش از هر چیز، برآمده از انواع عاطفه‌ای است که به مخاطب منتقل می‌کنند. تقابل‌های اسطوره‌ای در شعر عطار از دو راه موجب انتقال عاطفه به مخاطب و به‌تبع آن ایجاد لذت زیبایی‌شناختی در او می‌شوند: 1- از راه بازنمایی و تمثیل؛ 2- از راه ایجاد حس یگانگی و وحدت.
Abstract Contradiction and Conflict are an important theme within the field of philosophy and mysticism. One could argue that dichotomies are necessary categories without which the world can’t be apprehended. In addition to extending the capacity of meaning, Contradiction and Conflict have an outstanding role in aesthetics of literary text. Mythical oppositions are one of the frequent elements in Attar’s poem. Analyzing the mythical opposition in Attar’s poems, it has been tried in present paper to clarify the role of mythical opposition in beauty creation and to make it clear how and in what ways the aesthetic aspect have strengthened poetry. The results of this analysis show that the aesthetic value of the mythological contradictions is due to the types of emotions that are being transmitted to the audience. The mythical oppositions in Attar's poetry convey emotion to the audience in two ways and thereby create aesthetic pleasure in him: 1- through representation and allegory; 2- through the creation of a sense of oneness and unity.
منابع و مآخذ
1ـ قرآن کریم.
2ـ اتینگهاوزن، ریچارد و دیگران. تاریخچۀ زیبایی‌شناسی و نقد هنر. ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی، 1374.
3ـ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. اسطوره بیان نمادین. تهران: انتشارات سروش، 1377.
4ـ بوکهارت، تیتوس. هنر مقدس. اصول و روش‌ها. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: انتشارات سروش، 1369.
5ـ بیگزبی، سی، و، ای. دادا و سوررئالیسم. تهران: نشر مرکز، 1384.
6ـ پورنامداریان، تقی. داستان پیامبران در کلیات شمس (شرح و تفسیر عرفانی داستان‌ها در غزل مولوی). جلد 1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385.
7ـ ـــــــــــــــــ. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1389.
8 ـ جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن. اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1389.
9 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. دلایل الاعجاز. ترجمه و تحشیه محمد رادمنش. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس، 1398.
10ـ چندلر، دانیل. مبانی نشانهشناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: شرکت انتشارات سورۀ مهر، 1387
11 ـ ژیمنز، مارک. زیبا‌شناسی چیست؟. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر ماهی، 1393
12 ـ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: نشر میترا، 1370.
13ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. صورخیال در شعر فارسی، تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریۀ بلاغت در اسلام و ایران. ویرایش 2. تهران: آگاه، 1388.
14 ـ فتوحی رودمعجنی، محمود. بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن، 1389.
15 ـ فرای، نورتروپ. رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات. ترجمۀ صالح حسینی. تهران: نیلوفر، 1388.
16 ـ قبادی، حسینعلی. آیین آیینه (سیر تحول نمادپردازی در فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی). تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1386.
17ـ عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. اسرارنامه، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1386.
18 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. الهی‌نامه. تصحیح فؤاد روحانی. تهران: انتشارات زوار، 1351.
19 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. تذکره‌الاولیا. به کوشش محمد استعلامی. تهران: انتشارات زوار، 1391.
19 ـــــــــــــــــــــــــــــ. دیوان اشعار. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1390.
20ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. مختارنامه. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1386.
21 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. مصیبت‌نامه. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1392.
22 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. منطق‌الطیر. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1388.
23 ـ غریب، رز. نقد بر مبنای زیبایی‌شناسی و تأثیر آن در نقد عربی. ترجمۀ نجمه رجایی. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1378.
24 ـ کوپ، لارنس. اسطوره. ترجمۀ محمد دهقانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.
25 ـ گوتر، اران. فرهنگ زیبایی‌شناسی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر ماهی، 1395.
26 ـ گورین، ویلفرد، ال. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمۀ زهرا مهین‌خواه. تهران: اطلاعات، 1377.
27 ـ لوی استروس، کلود. اسطوره و معنا. ترجمۀ شهرام خسروی. تهران: نشر مرکز، 1376.
28 ـ ــــــــــــــــــ. بررسی ساختاری اسطوره، ترجمة بهار مختاریان و فاضل پاکزاد. تهران: ارغنون، 1373.
29 ـ وحیدیان کامیار، تقی. بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: انتشارات سمت، 1383.
30 ـ یثربی، یحیی. پژوهش در نسبت دین و فلسفه. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1379.
31- Levi-Strauss, C، The Savage Mind. Transby John and Doreen Weightman. London: Weidenfeld and Nicolson، 1966.
32- Wiseman, Boris,، evi-Strauss, Anthropology and Aesthetics. New York: Cambridge، 2007.
_||_