رتبه‌بندی شاخص‌ها و متغیرهای اثرگذار در تاب‌آوری شهری منطقه 15 تهران

محورهای موضوعی : مطالعات مدیریت شهری

فروغ فتاحی واجاری ¹ , رحیم سرور ² , علیرضا استعلاجی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد، گروه جغرافیا، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد گروه جغرافیا، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1398/07/04 تاریخ پذیرش : 1398/09/04 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: شاخص‌ها, متغیرها, رتبه‌بندی, تاب‌آوری,

چکیده مقاله :

مقدمه و هدف پژوهش: تاب‌آوری شهری به توانایی یک سیستم شهری در مقیاس زمانی و فضایی برای حفظ یا بازگشت سریع به عملکردهای مطلوب گذشته در برابر اختلال (مخاطرات طبیعی) در جهت پایداری با تغییرات گفته می‌شود. زمانی که شهر به طور همزمان قادر باشد تا توازن بین عملکردهای اکوسیستمی و انسانی برقرار کند، انعطاف‌پذیر باشد، قدرت انطباق در شرایط عدم قطعیت و رویدادهای غیرمنتظره داشته باشد و فرصت‌های موجود و بالقوه را حفظ و روی آنها سرمایه‌گذاری کند، در آن صورت تاب‌آور است. کاهش تاب‌آوری در شهرها باعث افزایش آسیب‌پذیری در سیستم شهر شده و اختلالات و شوک‌های هرچند کوچک باعث بحران می‌شود. لذا با توجه به اهمیت موضوع، هدف این تحقیق، ارتقای دانش نظری در حوزه تاب‌آوری محیط‌های شهری می‌باشد. روش پژوهش: در تحقیق حاضر از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی برای شناخت و تدوین مؤلفه‌های مؤثر بر تاب‌آوری شهر و از ابزارهایی نظیر مشاهده و پرسشنامه و ابزار تحلیل آماری معادلات ساختاری Liserelاستفاده شده است. یافته‌ها: نتایج به‌دست‌ آمده از نرم‌افزار لیزرل نشان می‌دهد که شاخص‌های نهادی و مدیریتی با ضریب مستقیم و مثبت (96/0) و همچنین شاخص‌های اقتصادی هم در دنباله آن با ضریب مستقیم و مثبت (64/0)، سپس شاخص‌های اجتماعی با ضریب مستقیم و مثبت (24/0) و شاخص‌های کالبدی و زیرساختی با ضریب مستقیم و مثبت (13/0) مهم‌ترین شاخص‌های تأثیرگذار در تاب‌آوری شهری هستند. نتیجه گیری: شاخص نهادی- مدیریتی که تأثیرگذارترین مؤلفه بین مؤلفه‌های تاب‌آوری است، یک نوع همبستگی و ارتباط منطقی و معنادار در ارتباط با سایر مؤلفه‌ها دارد و بیشترین همبستگی بین شاخص‌های نهادی- مدیریتی و شاخص اقتصادی با امتیاز 62/0 می‌باشد که به عنوان عامل اصلی، تأثیر زیادی بر روی سه شاخص دیگر تحقیق دارد و می‌توان با تقویت این شاخص، منجر به بهبود و ارتقای سایر شاخص‌های مؤثر بر تاب‌آوری شهری شد تا نهایتاً سطح کلی تاب‌آوری شهری در منطقه بهبود یابد.

چکیده انگلیسی:

Introduction and Purpose: Urban resilience is the ability of an urban system in a spatial and temporal scale to maintain or a prompt return to the desirable performances of the past against disturbances (natural hazards) aiming at being stable through changes. A city will be called resilient, when it is simultaneously capable of providing a balance between ecosystem and human functions, being flexible, having the power to be adaptive to uncertainty and unexpected events, as well as maintaining and investing on the existing potential opportunities. Reducing the resilience in the cities has increased the vulnerability of the city system; As a result the small disruptions and shocks might lead to the crisis. Therefore, via considering the importance of the subject, the research seeks to promote a theoretical knowledge in the area of urban environments resilience. Method: In this  study, descriptive and analytical research method has been  used to identify and compile effective elements  on urban resilience and from tools such as observation, questionnaire and statistical analysis tool of structural equations Lisrel. Findings: The results obtained from the LISREL software indicate that the institutional and administrative, economic, social, as well as physical and infrastructural indices with the respective direct and positive coefficients of 0.96, 0.64, 0.24, and 0.13 are among the most important indicators in urban resilience. Conclusion: The institutional - administrative index, which is the most influential component between resiliency elements, has a logical and meaningful correlation in relation to other components and the most correlation between the institutional - administrative indexes and the economic index is 0.62 that As a key factor, has a lot of influence on the other three indices and by strengthening this index, it is possible to improve and enhance other effective indicators on urban resilience in order to finally improve the overall level of urban resilience in the region.  

منابع و مأخذ:

پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا 1395. طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی بررسی موردی محله جلفا اصفهان. پژوهش‌نامه معماری و شهرسازی، دو فصلنامه دانشگاه هنر. دوره 9. شماره 17.

پورمحمدی، محمدرضا، هادی، الهام، و هادی، الناز. 1398. تبیین ابعاد اجتماعی- اقتصادی تاب آوری شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: منطقه ۴ شهر تبریز. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران. سال نهم. شماره 1.

درستکار گل‌خیلی، هما و همکاران 1394. ارزیابی میزان تاب‌آوری سکونتگاه‌ها در برابر مخاطره‌ی سیلاب در روستاهای منتخب حوضه‌ی نکارود. مجله تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. دوره 2. شماره 4.

غیاثوند، ابوالفضل و عبدالشاه، فاطمه 1394. مفهوم و ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی ایران. فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی. سال 15. شماره 59.

رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی و سیدمصطفی حسینی 1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران. مجله پژوهش‌های جغرافیایی انسانی. دوره 47. شماره 4.

رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر و سیاوش شایان 1389. تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM). مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا مدرس علوم انسانی. دوره 15. شماره 4.

شهرداری منطقه 15 تهران.

کریمی رزکانی، علیرضا؛ شیخ‌الاسلامی، علیرضا؛ و پریزادی، طاهر؛ 1397، تحلیل وضعیت تاب‌آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: شهر باقرشهر)، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 10، شماره 37.

Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burtan, C., Evans, E. and E. Tate, & Webb, J. 2008. A place - based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, 18 (4).

Holling, C. S. and L. H., Gunderson. 2002. Resilience and adaptive cycles. Panarchy: understanding transformations in human and natural systems. Retrieved from: http://www. amazon.com/panarchy-understanding-transformationsnatural-systems/dp/1559638575.

Kamila, B., Nijkampb, P. and P. Guevara. 2018. Urban resilience patterns after an external shock. An exploratory study. International Journal of  Disaster Risk Reduction. Volume 31.

Kärrholm, M., Nylund, K., and de la Fuente, P.P. 2014. Spatial resilience and urban planning. Addressing the interdependence of urban retail areas, Cities. London, England, 36.

Katinka, W. and M. Feagan 2019. Rethinking knowledge systems for urban resilience. Feminist and decolonial contributions to just transformations, Environmental Science & Policy. Volume 98.

Maguire, B., and P., Hagan. 2007. Disasters andCommunities: Understanding Social Resilience. Article in Australian Journal of Emergency Management. 22 (2).

Palekiene, O. Simanaviciene, Z. Bruneckiene, J. 2015. The application of resilience concept in the regional development context. Procedia - Social and Behavioral Sciences. Vol. 213.

Paton, D., and D. Johnston 2006. Disaster resilience, an integrated approach. Charles C Thomas Publisher, Douglas.

Paulo Jorge Gomes Ribeiro,Luís António Pena Jardim Gonçalves 2019. Urban Resilience, a conceptual framework, Sustainable Cities and Society. Available online, Volume 50, 101625.