• صفحه اصلی
  • ارزیابی مسئولیت پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست محیطی و ارتباط آن با پایداری شرکت ها

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140401231203752 بازدید : 12 صفحه: 75 - 110

نوع مقاله: پژوهشی

ارزیابی مسئولیت پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست محیطی و ارتباط آن با پایداری شرکت ها

محورهای موضوعی : فصلنامه علوم اجتماعی

محمد حسن رجائی 1 , حمید رستمی جاز 2 * , داود خدادادی 3 , علی امیری 4

1 - دانشجوی دکتری حسابداری، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.
2 - گروه حسابداری، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.
3 - گروه حسابداری، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.
4 - گروه حسابداری، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/01/23 تاریخ پذیرش : 1404/06/05 تاریخ انتشار : 1404/06/15

کلید واژه: مسئولیت پذیری, اجتماعی, مسئولیت پذیری اجتماعی, بعد زیست محیطی, پایداری شرکت ها, پایداری , محیط زیست ,

چکیده مقاله :

امروزه نقش واحدهای تجاری در اجتماع، دستخوش تغییرات بسیار زيادی شده است. به گونه­ ای که انتظار می­رود واحدهای تجاری نه تنها به فكر افزايش سود خود بوده بلكه نسبت به اجتماع نیز پاسخگو و برای جامعه­ ای که در تعامل با آن هستند مفید باشند.

امروزه مسئولیت­ پذیری اجتماعی شرکت با اضافه شدن مباحثی چون محیط زیست و مباحث حقوق بشر دامنه وسیع­ تری نسبت به گذشته پیدا کرده است. يكی از مهم ترين موضوعات در مديريت، مسئوليت ­پذیری اجتماعی بنگاه­ها و شركت­ها است. مسئوليت­ پذیری اجتماعی بنگاه به معنای الزام به پاسخگويی است.

 

هدف این تحقیق ارزیابی مسئولیت ­پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست­ محیطی شرکت­ ها و تحلیل وضعیت موجود این شاخص­ها در گزارش­های شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای شناسایی وضعیت موجود است. در این تحقیق، بعد زیست­ محیطی افشاء مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها را با مطالعه استانداردها و رهنمودهای شناخته شده بین­المللی و از طریق پرسشنامه، تحلیل عاملی و سایر روش­های آماری در یک قالب جامع ارائه داده است. همچنین، سطح افشاء مسئولیت­ پذیری اجتماعی و وضعیت حال حاضر آن، از طریق تحلیل محتوا گزارشات هیئت مدیره شرکت­های ایرانی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. ضمنا بررسی ارتباط بین سطح افشاء مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها مبتنی بر بعد زیست­محیطی و پایداری شرکت­ها بر اساس معیارهای مبتنی بر داده­های حسابداری وداده­های بازار با در نظر گرفتن برخی از ویژگی­های شرکت­ها صورت گرفته است و با استفاده از نرم ­افزار SPSS و داده­های نرم افزار ره­آورد نوین در بین سال­های 94 الی 98 مورد تحلیل قرار گرفت.

نتایج نشان­دهنده میزان کم افشاء بعد زیست ­محیطی مسئولیت­ پذیری اجتماعی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به همین دلیل، تدوین استانداردهای مناسب برای گزارشگری و افشاء این شاخص­ها در گزارشات سالانه شرکت­ها برای پاسخگویی به انتظارات در بازار سرمایه ایران ضروری می­باشد.

در نهایت فرضیه اصلی تحقیق مورد تایید قرار گرفت که نشان داد میزان افشا بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی دارای تاثیر معنی­دار بر پایداری شرکت­ها می­باشد.

چکیده انگلیسی:

Today, the role of businesses in society has undergone many changes. Businesses are expected to not only focus on increasing their profits, but also be accountable to society and be useful to the society they interact with.

Today, corporate social responsibility has become more widespread than ever before with the addition of issues such as the environment and human rights issues

The purpose of this study is to evaluate the social responsibility based on the environmental dimension of companies and analyze the current situation of these indicators in the reports of companies listed on the Tehran Stock Exchange to identify the current situation. In this study, the environmental dimension of corporate social responsibility disclosure is presented in a comprehensive format by studying recognized standards and guidelines and through questionnaires, factor analysis and other statistical methods. Also, the level of disclosure of social responsibility and its current status has been evaluated and analyzed through content analysis of the reports of the board of directors of Iranian companies. In addition, examining the relationship between the level of disclosure of corporate social responsibility based on the environmental dimension and sustainability of companies based on criteria based on accounting data and market data, taking into account characteristics of companies. was analyzed using SPSS software and data of New Rahavard software .

The results show the low level of disclosure of the environmental dimension of social responsibility in companies listed on the Tehran Stock Exchange. For this reason, it is necessary to develop appropriate standards for reporting and disclosing these indicators in annual reports of companies to meet expectations in the Iranian capital market.

Finally, the main hypothesis of the research was confirmed, which showed that the degree of disclosure of the environmental dimension of social responsibility has a significant effect on the sustainability of companies.

منابع و مأخذ:

- احمدپور، احمد و فرمانبردار، مریم (1394)، " بررسی ارتباط بین افشای اطلاعات مسئولیت اجتماعی شرکت¬ها و رقابت بازار محصول"، فصلنامه علمی پژوهشی حسابداري مالی، سال هفتم، شماره 26، صص 124- 103.
- امیدوار، علیرضا (1387)، "كارگاه آموزشی ترویجی ارتقاء مسئولیت اجتماعی شركت ها پیشنیاز اجرای سیاست های كلی اصل44"، مركزترویج مسئولیت اجتماعی شركت¬ها.
- برزگر،قدرت الله و غفاری، وحید (1387)، حسابداری و گزارشگری پايداری شرکتها در هزاره سوم، ماهنامه حسابدار، شماره 49.
- بهارمقدم، مهدي؛ صادقی، زین العابدین و صفرزاده، ساره (1392)، "بررسی رابطه مکانيزم هاي حاکميت شرکتی، بر افشا مسؤليت اجتماعی شرکت ها"، فصلنامه علمی پژوهشی حسابداري مالی، سال پنجم، شماره 20، صص 107- 90.
- پور احتشام، محمد (1403). مسیولیت پذیری اجتماعی ،عملکرد مالی و پایداری مالی، مجله بازاریابی خدمات عمومی،بهار 1403، شماره 5.
- پورعلی، محمدرضا و حجامی، محدثه(1393)، "بررسی رابطه بین افشای مسئولیت اجتماعی و مالکیت نهادی در شرکت-های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه علمی پژوهشی دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، سال سوم، شماره دهم، صص 157- 142.
- تاثیر مسیولیت پذیری اجتماعی بر ارزش شرکت ،مجله حسابداری و بودجه ریزی بخش عمومی، پاییز 1402، شماره 13.
- تقی پور، فرزین (1403). بررسی اثرات مسیولیت پذیری اجتماعی بر عملکرد مالی تاکیدی بر نقش قابلیت نوآوری در فضای سبز، مجله مطالعات جغرافیا ، عمران و مدیریت شهری،پاییز 1403،دوره دهم،شماره 3.
- تیمورلویی، سعید؛ باروج، فرزانه و کاووسی، اسماعیل (1390)، "طراحی راهبردهای پایدار در راستای ایجاد مسئولیت اجتماعی". پژوهشنامه مسئولیت اجتماعی سازمان¬ها. تهران: معاونت پژوهش فرهنگی و اجتماعی، گروه پژوهش مدیریت. شماره 60: 34- 9.
- فاِیزی، بهاره (1403). بررسی اثر مسیولیت پذیری اجتماعی و شفافیت اطلاعات بر بهبود عملکرد مالی ،مجله مطالعات راهبردی مالی و بانکی، پاییز 1403، دوره دوم ، شماره 3.
- حبیبی، آرش (1391)، " آموزش آموزش كاربردی نرم افزار لیزرل مدل یابی معادلات ساختاری و تحلیل عامل ؛ ویرایش جدید"
- حساس یگانه یحیی، مداحی آزاده(1387). چالش های استقرار نظام حاكمیت شركتی در بازار سرمایه ایران، روزنامه دنیای اقتصاد شماره 1738.
- حساس یگانه، یحیی و برزگر، قدرت الله (1392)، "ارائه¬ی مؤلفه¬ها و شاخص¬های بُعد اجتماعی مسئولیت شرکت¬ها و وضعیت موجود آن در ایران"، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی فرهنگی، دوره دوم، شماره 1، صص 234- 209.
- کاميابی، یحيی؛ شهسواري، معصومه و سلمانی، رسول (1395، "بررسی تأثير مسئوليت¬پذیري اجتماعی شرکت¬ها بر عدم تقارن اطلاعاتی شرکت¬هاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه تحقيقات حسابداری و حسابرسی، شماره 30، صص 145- 126.
- طالبیان درزی ، مریم (1403). ارزیابی میزان مسیولیت پذیری اجتماعی ، مجله مهارت آموزی، بهار 1403، شماره 47.
- شکری، قاسم، رحمانی، نیما و دودانگه، سارا (1403). شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر مسیولیت اجتماعی شرکت¬ها با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی ،مجله مطالعات و حسابداری ، زمستان 1403، دوره دهم ، شماره 4.
- شربت اوغلی احمد و همکاران (1389)، "مسئولیت اجتماعی نزد شركت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال پنجم، شماره 19 ، پاییز 1389.
- گلی، عباس؛ موحدی، ساعده و خلیلی، فاطمه (1394)، حاکمیت شرکتی بستر ساز پايداری، نخستین کنفرانس منطقه¬ای کاربرد حسابداری و مديريت مالی در مسائل اقتصادی و اجتماعی، تهران.
- مرتضوی و همکاران (1389)، "بررسی نقش تعدیل گری متغیر اهمیت مسؤولیت اجتماعی بر رابطه بین مسؤولیت اجتماعی و تعهد سازمانی، نمونه مورد مطالعه: شركت های صنایع غذایی شهر مشهد"، مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، پاییز و زمستان 1389.
- موسوی، شبنم و نامور ، یوسف (1403). بررسی مسیولیت پذیری اجتماعی کارکنان بر پاسخگویی سازمانی ، مجله مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی ، زمستان 1403 ، شماره 85.

Bhattacharya, W., Sen, G. (2013), Corporate Social Responsibility and Economic Behavior. Economic Research Quarterly, Vol. 11 (3) 103-114
Benlemlih, M., Bita,M., (2015).Corporate Social Responsibility and Investment Efficiency, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm? abstract_id=2566891.- Bradley, R.L. Jr., (2009(,“Corporate social responsibility and energy”. In: Horowitz, I. L. (Ed.), Culture and Civilization, 181-197, Transaction Publishers, New Jersey.
Carroll, A. B, (2009),” Corporate social responsibility: Evolution of a definitional construct. Business & Society, 38, 268-295.
- Cho, A. (2016). Corporate Social Responsibility and Corporate Cash Holdings Journal of Corporate Finance, DOI: 10.1016/j.jcorpfin.2016.01.008.
Deegan, C., and Unerman, J. (2006). Financial Accounting Theory, Maidenhead
- Clark, C. E. (2018),”Differences between public relations and corporate social responsibility: An analysis”, Public Relations Review, 26(13), 363-381.
- Doslord, L & Wallace, J. (2008). “The Corporate Social Responsibility (CSR) Trend”, Journal of Applied Corporate Finance, 45, 96- 108.
-
Ferns, B, Prakash S, S, (2012), Emerging trends in corporate social responsibility (CSR) reporting by large corporations: a comparative analysis of corporate CSR reports by Western European and North American corporations, The Fifth ISBEE World Congress. 11(2), 116-129. - Gilbert, D. U, Rasche, A, Waddock, S, (2011), Accountability in a global economy: The emergence of international accountability standards. Business Ethics Quarterly, 21(1), 23-44.
- Godfrey, P. C. & Hatch, N. W. (2007) «Researching Corporate Social Responsibility: An Agenda for the 21st Century», Journal of Business Ethics, 70, 87–98.
- GRI. (2012). “Using the Global Reporting Initiative (GRI) Sustainability Reporting Guidelines with the ISO 26000 ‘Guidance on Social Responsibility’ Standard “,ISO 26000 Committee Draft (CD), Communication on social responsibility, Box 14.
- GRI. (2010a). GRI Portal - GRI Reports List. Retrieved January 20, 2010, from http://www.globalreporting.org/GRIReports/GRIReportsList.
- GRI. (2010). Website of global reporting initiative. http://www.globalreporting.org. Accessed Dec 2009.
- Hill, R.C., Griffiths, W.E & Lim, G.C. (2008). Principles of Econometrics, 3rd edition, Hoboken: John Wiley & Sons.

- Kapoor, Sh., Sandhu, H.S. (2010). Does it Pay to be Socially Responsible? An Empirical Examination of Impact of Corporate Social Responsibility on Financial Performance Global Business Review http://gbr.sagepub.com/content/11/2/185. - Kirsten A. Cook , Andrea M. Romi, Daniela Sanchez, Juan Manuel Sanchez.(2016).The Influence of Corporate Social Responsibility on Investment Efficiency and Innovation.
- Kim, Lee and Park (2013). ‘A Review of the Theories of Corporate Social Responsibility: Its Evolutionary
Path and the Road Ahead’, International Journal of Management Reviews 10(1), 53–73. - Lioui, A., Sharma, Zenu. (2012). “Environmental corporate social responsibility and financial
performance: Disentangling direct and indirect effects”, Ecological Economics Volume 78, June 2012, Pages 100–111. - Lys,Th, James, Naughton, Clare,Wang, (2015), Signaling through corporate accountability reporting. Journal of Accounting and Economics, 60, 56–72.
- McKinley,A (2008) the drivers and performance of corporate environmental and social responsibility in the Canadian mining industry, master thesis Geography Department and Center for Environment University of Toronto.
- Nasr, H (2020),”corporate social responsibility disclosure: an examination of framework of determinants and consequences”, Doctoral thesis, Durham University,Avai at Durhame Theses Online:http://ethese.dur .ac.uk/480.
- Mehran Nejati, Sasan Ghasemi, (2018) «Corporate social responsibility in Iran from the perspective of employees», Social Responsibility Journal, Vol. 8 Iss: 4, pp.578 – 588.
- Nasr, H (2010),”corporate social responsibility disclosure: an examination of framework of determinants and consequences”, Doctoral thesis, Durham University,Avai at Durhame Theses Online:http://ethese.dur .ac.uk/480.
- Nirwanto, Mirza.Zulaikha. Rahardja, H.(2011), "Corporate social responsibility disclosure and its relation on institutional ownership: Evidence from public listed companies in Malaysia 2008-2010" , Managerial Auditing Journal.
- Salehi, M(2009) «Stakeholders’ Perceptions of Corporate Social Responsibility: Empirical Evidences from Iran International Business», Research Vol. 2, No. 1januarywww.ccsenet.org/journal.html. - Servaes, Henri, Tamayo, Ane, (2013), The Impact of Corporate Social Responsibility on Firm Value: The Role of Customer Awareness. Management Science, 59(5), 1045- 1061.
- Setiawan, Evelyn and Gupita Janet Tjiang. (2012). Corporate Social Responsibility, Financial Performance, and Market Performance: Evidence from Indonesian Consumer Goods Industry, 6th Asian Business Research Conference. World Business Institute Australia. Read more: http://www.ukessays.com/essays/finance/business-scandals-involving-high-profile-organisations- finance essay. php#ixzz2pakr0uTM.
- Shabana A. (2019). The relationship between knowledge management & Organization Culture, Applied information management program. Avaiable at.
- Turker D. (2019), «Measuring Corporate Social Responsibility: A Scale Development Study», Journal of Business Ethics, 85 (4), 411-27.
- Zainal, D., Zulkifli, N & Saleh, Z. )2013). “a longitudinal analysis of corporate social responsibility reporting (csrr) in malaysia public listed firms: pre- and post- mandatory csrr requirement “International Journal of Advanced Research in Management and Social Sciences, Vol. 2 | No. 1 | January 2013.
 
متن کامل:


 

فصلنامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر

دوره 18، شماره 1(پیاپی2)،  بهار 1404

تاریخ دریافت: 23/01/1404

تاریخ پذیرش: 05/06/1404

صص: 110-75

 

ارزیابی مسئولیت­پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست­محیطی و ارتباط آن با پایداری شرکت­ها

محمد حسن رجائی1، حمید رستمی جاز*1، داوود خدادادی3، علی امیری4 

1 -دانشجوی دکتری حسابداری، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس­، ایران.

2 -گروه حسابداری، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.

3 -گروه حسابداری، واحد بندر عباس،  دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.

4 -گروه حسابداری، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.

چکیده:

امروزه نقش واحدهای تجاری در اجتماع، دستخوش تغییرات بسیار زيادی شده است. به گونه­ای که انتظار می­رود واحدهای تجاری نه تنها به فكر افزايش سود خود بوده بلكه نسبت به اجتماع نیز پاسخگو و برای جامعه­ای که در تعامل با آن هستند مفید باشند.

امروزه مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت با اضافه شدن مباحثی چون محیط زیست و مباحث حقوق بشر دامنه وسیع­تری نسبت به گذشته پیدا کرده است. يكی از مهم ترين موضوعات در مديريت، مسئوليت­پذیری اجتماعی بنگاه­ها و شركت­ها است. مسئوليت­پذیری اجتماعی بنگاه به معنای الزام به پاسخگويی است.

هدف این تحقیق ارزیابی مسئولیت­پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست­محیطی شرکت­ها و تحلیل وضعیت موجود این شاخص­ها در گزارش­های شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای شناسایی وضعیت موجود است. در این تحقیق، بعد زیست­محیطی افشاء مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها را با مطالعه استانداردها و رهنمودهای شناخته شده بین­المللی و از طریق پرسشنامه، تحلیل عاملی و سایر روش­های آماری در یک قالب جامع ارائه داده است. همچنین، سطح افشاء مسئولیت­پذیری اجتماعی و وضعیت حال حاضر آن، از طریق تحلیل محتوا گزارشات هیئت مدیره شرکت­های ایرانی مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. ضمنا بررسی ارتباط بین سطح افشاء مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها مبتنی بر بعد زیست­محیطی و پایداری شرکت­ها بر اساس معیارهای مبتنی بر داده­های حسابداری وداده­های بازار با در نظر گرفتن برخی از ویژگی­های شرکت­ها صورت گرفته است و با استفاده از نرم­افزار SPSS و داده­های نرم افزار ره­آورد نوین در بین سال­های 1398 الی 1402 مورد تحلیل قرار گرفت.

نتایج نشان­دهنده میزان کم افشاء بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. به همین دلیل، تدوین استانداردهای مناسب برای گزارشگری و افشاء این شاخص­ها در گزارشات سالانه شرکت­ها برای پاسخگویی به انتظارات در بازار سرمایه ایران ضروری می­باشد.

در نهایت فرضیه اصلی تحقیق مورد تایید قرار گرفت که نشان داد میزان افشا بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی دارای تاثیر معنی­دار بر پایداری شرکت­ها می­باشد.

واژگان کلیدی: مسئولیت­پذیری اجتماعی، بعد زیست­محیطی، پایداری شرکت­ها

 

 

 


 

1-مقدمه

موافقان توجه به مسئوليت اجتماعی سازمانی معتقدند كه كسب و كارها بايد در مسئوليت اجتماعی سازمانی درگير شوند، به اين دليل كه مردم مصرانه از آن حمايت می­كنند. به عبارتی امروزه همگان معتقدند كه كسب و كارها، علاوه بر دنبال كردن سود، بايد در قبال كاركنانشان، جامعه و ساير سهام­داران پاسخگو باشند، حتی اگر لازم باشد برای بهتر بودن، شركت­ها بخشی از سود خود را قربانی كنند (شابانا2، 2010).

مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکتی و افشاگرهای مرتبط با آن عامل ضروریست که به تداوم شرکت­ها منجر می­شود. زیرا همه شرکت­ها ارتباط­هایی با جامعه دارند. لذا جامعه امکان بقای شرکت­ها را در درازمدت فراهم می­آورد. جامعه از فعالیت­ها و رفتار شرکت­ها بهره می­گیرد. گسترش مسئولیت­پذیری شرکت­ها بر این موضوع دلالت دارد که مسئولیت­های شرکت­ها از آنچه در گذشته بوده، یعنی" فراهم کردن پول برای سهامداران" فراتر رفته است. شرکت­ها بایستی در برابر ذینفعان (سهامداران، مشتریان، کارکنان، عرضه­کنندگان کالا، بانک­ها، قانون­گذاران، محیط و جامعه) پاسخگو باشند. به این ترتیب شرکت­ها علاوه بر مسئولیت اقتصادی، باید در برابر مسائل اجتماعی احساس مسئولیت کنند. بنابراین با توجه به اهمیت مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها و افشاگری­های مرتبط با آن، در گزارشات مالی بایستی مراقبت­های کافی به عمل آید (بهار مقدم و همکاران، 1392).

مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها3، موضوع حساسیت برانگیز و رو به توجه در سال­های اخیر بوده است، تا آنجا که سازمان­های بین­المللی مانند سازمان ملل و اتحاديه اروپا، استانداردهايی را در اين زمینه ارائه کرده­ا­ند. همچنین به خوبی آشكار شده که شرکت­ها و صنايع به طور قابل توجهی رشد کرده­اند و بر رفاه اجتماعی تأثیر می­گذارند (استیوان 4، 2011).

رسوائی­های مالی شركت­ها در اوایل هزاره جدید، منجر به عدم اعتماد سرمایه­گذاران شده است و به عنوان یک پیامد، سرمایه­گذاران نه تنها به ابعاد مالی بلکه هم چنین، بیش از پیش به تعهدات شركت­ها با توجه به مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها در بازار سرمایه توجه دارند. جوامع اجتماعی در تلاش برای تاثیرگذاری و نفوذ در عملیات شركت­ها از طرق مختلف از جمله مقررات رفتاری و شفافیت هستند و شركت­ها به این مقررات و فشار گروه­ها، از طریق ارتقاء مکانیزم­هایشان واكنش و عکس­العمل نشان داده و بطور داوطلبانه مقررات رفتاری خاصی را برای محدود كردن جنبه­های خاص عملیاتشان رعایت می­كنند. دو مکانیزم مورد استفاده شركت­ها برای این هدف، حاكمیت شركتی و مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­هاست (برزگر و غفاری، 1387). هیل5 (2005)، اشاره دارد كه منافع مرتبط با برنامه­های مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها برای شركت­ها، شامل كاهش ریسک، كاهش اتلاف منابع، بهبود روابط با مقررات­گذاران، ایجاد كیفیت برتر، بهبود روابط انسانی، بهره­وری كاركنان، كاهش هزینه سرمایه و بهبود عملکرد میباشد.

رقابت در بازار محصول، از یک سو شرکت­های موجود در صنایع مشابه را مجبور می­کند به دنبال اطلاعات رقبا باشند و از سویی دیگر اطلاعات خودشان را برای داشتن مزیت رقابتی پنهان کنند. رقابت در بازار منجر به بهبود کیفیت افشای اطلاعات توسط شرکت­ها خواهد شد که نه تنها شرکت­ها را وابسته به مزیت رقابتی برون سازمانی می­کند، بلکه مالکان را نیز تشویق به تقویت سازوکارهای حاکمیت شرکتی درون سازمانی می­کند و رفتارهای فرصت­طلبانه­ی مدیران را کاهش می­دهد (احمدپور و فرمانبردار، 1394).

امروزه نقش واحدهای تجاری در اجتماع، دستخوش تغییرات بسیار زيادی شده است. به گونه­ای که انتظار می­رود واحدهای تجاری نه تنها به فكر افزايش سود خود بوده بلكه نسبت به اجتماع نیز پاسخگو و برای جامعه­ای که در تعامل با آن هستند مفید باشند. در سال­های اخیر نظريه­ای بیان شده مبنی بر اينكه واحدهای تجاری می­توانند بازار را تأمین کنند در صورتی که برای حفظ اجتماع همكاری کنند و در مقابل، جامعه نیز با فراهم آوردن شرايط لازم در جهت نبود فعالیت­های غیرعادلانه، بسترهای مناسب جهت توسعه و پیشرفت واحدهای تجاری را فراهم کند (ساندهو و کاپور6، 2010).

مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها به دو مقوله اشاره دارد:

1)  مسئولیت برای ایجاد ارزش در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست­محیطی

2)  پاسخگویی شفاف به تقاضاهای ذی­نفعان

از سويی پايداری يك شرکت به توانايی آن در پايش محیط خارجی برای فرصت­ها، تغییرات، روندها و ريسك­ها مرتبط است. همچنین پايداری يك شرکت به ايجاد توازن بین منافع مالی، اقتصادی، اجتماعی و زيست محیطی بستگی داشته و آن را به ذينفعان مستقیم يا غیرمستقیم سازمان مرتبط می­کند . بنابراين پايندگی که يك جنبه بسیار مهم آن نفوذ اجتماعی است، در چارچوب حاکمیت شرکتی سالم و دوشادوش رويكرد مسئولیت پذيری اجتماعی پرورش می­يابد (گلی و همكاران، 1394). چراکه مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها، مفهومی است که به شدت با ارزش­های زيربنايی سازمان­ها در ارتباط است و نقش و رابطه دوسويه آن با فرهنگ سازمانی و بینش مديران ارشد و رهبران سازمانی تعريف شده است. رهبران و مديران ارشد سازمانی بايد نخست، دانش و فراتر از آن بینش خود را پیرامون جايگاه، نقش، شیوه­ها و آثار و دست­آوردهای مسئولیت­پذیری اجتماعی توسعه بدهند و دوم، اين بینش متعالی را با سیاست­گذاری و عمل صحیح خود در سازمان نهادينه کنند و آن را به يك فرهنگ قوی در تمام حوزه­های منابع انسانی و تعامل با ذینفعان در بیاورند (مطهری نژاد، 1387).

در این تحقیق تلاش خواهد شد تا با بررسی مدل­ها، نهادها، ابزارها، رهنمودها و استانداردهای مختلف بین­المللی، منطقه­ای و ملی برخی كشورها در تحقیقات و مطالعات مختلف و ادبیات نظری مربوط به آن و در نظر گرفتن محیط شركتی در ایران، به ارزیابی مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها از بعد اقتصادی و ارتباط آن با پایداری شرکت­ها ارائه گردد. همچنین، در این فصل كلیات تحقیق شامل بیان مسئله و اهمیت و ضرورت تحقیق در ایران مطرح و اهداف و فرضیات آن همراه با روش تحقیق مورد نظر برای آزمون فرضیات و ساختار كلی تحقیق بیان می­گردد.

مراحل انجام تحقیق و روش تحلیل آن در نمودار زیر نشان داده شده است که به وضوح بیان­کننده­ی فرآیند انجام تحقیق و مراحل طی شده برای پاسخ به سؤالات مطرح شده در آن است.

 

مدل مفهومی اولیه­ی تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تعیین امتیازات سطح افشای بعد اقتصادی شرکت­ها

 

نمودار شماره 1- فرآیند انجام تحقیق

2-بیان مسئله

اقدامات مسئوليت اجتماعی می­توانند مزايای زيادی برای شركت­ها داشته باشند و فقط برای افزايش وفاداری مشتری نيست. اقدامات ابتكاری مسئوليت اجتماعی سازمانی می­تواند تأثير مثبتی بر نگرش­های مشتريان از شركت و خدمات آنها داشته باشد كه اين امر نشان­دهنده توانايی اصلی شركت است (بهاتاچاریا و سن7، 2003).

ضرورت توجه به مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها در شرايط امروز جهان و فضاهای جديد کسب و کار ايجاب می­کند تا رهبران و مديران سازمان­ها و شرکت­های بزرگ که در بازارهای جهانی هستند، نوعی تعادل میان بخش­های اجتماعی، اقتصادی و زيست محیطی کسب و کار خود ايجاد کنند. از اين رو، انتظار می­رود واحدهای تجاری ضمن توجه به شاخص­هايی نظیر بازدهی، سود و ريسك، نسبت به اجتماع نیز پاسخ گو و برای جامعه­ای که در تعامل با آن هستند مفید باشند (ساندهو و کاپور، 2010).

مسئولیت ­اجتماعی سازمان­ها در سال­های اخیر یکی از موضوعات قابل توجه در سطح جهان بوده است كه انجمن­ها، نهادها و سازمان­های جهانی، جامعه اروپایی و به ویژه سازمان ملل در این زمینه فعالیت­های بسیاری داشته­اند. مسئولیت اجتماعی سازمان­ها، فلسفه نوینی نیست. بسیاری از صاحبان سرمایه و سازمان­های اقتصادی از دوران گذشته در مسئولیت­های اجتماعی پیشگام بوده­اند. مدیران امروز باید علاوه­بر مهارت­های فنی، اداری و انسانی به مهارت اداره مسائل اجتماعی و پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و محیطی نیز مجهز بوده و مسائل جامعه را جزء اهداف سازمانی خود در نظر بگیرند. ایجاد باور و اعتقاد به مسئولیت اجتماعی، سنگ بنای مدیریت مسائل عمومی است. یکی از مشکلات عمده، عدم توجه به محیط رقابتی در جهان امروز است. اگر سازمان­ها منابع خود را صرف تحقق اهداف مسئولیت­های اجتماعی و انسانی كنند، به طور حتم در صحنه رقابت، آسیب­های شدیدی خواهند خورد و ممکن است این امر به حذف آنها منجر شود.

از ديگر سو، پايداری، بر اساس نخستین و شناخته­شده­ترين تعريفی که از آن شده عبارت است از رفع نیازهای حال حاضر بدون به خطر انداختن توانايی نسل­های آينده برای رفع نیازهای خود (اسنیرسون8، 2008). توجه به آينده در کانون رابطه قراردادی بین شرکت و ذینفعان قرار می­گیرد. آينده نیز از طريق پايداری مشهود می­شود. پايداری، هم در مباحث جهانی­سازی و هم در مباحث عملكرد شرکت، مطرح است. پايداری موضوع بحث برانگیزی است که تعاريف متفاوتی برای آن بیان شده است. در کلی­ترين تعاريف درباره پايداری، به اثر يك اقدام فعلی بر گزينه­های موجود در آينده اشاره می­شود. اگر منابع در زمان فعلی استفاده شود و اين منابع برای استفاده در آينده بیش از اين در دسترس نباشد، اين نگرانی وجود دارد که آيا مقدار اين منابع محدود هستند يا خیر (حساس يگانه و همکاران، 1389). با توجه به تغییرات محیط تجاری و سازمان­ها در سده جاری، عمده توجه به مزيت­های رقابتی شرکت­ها تمرکز يافته است و کمتر به نگرش توسعه پايدار پرداخته می­شود. معیارهای توسعه پايدار در اقتصاد جديد، بسیار متفاوت از معیارهای مالی متداول با تأکید بر سهامداران و يا ذینفعان است و علاوه بر توجه به ارتباط بین شرکت­ها و سهامداران، به ابعاد اجتماعی و محیطی فعالیت شرکت و آثار آن در آينده نیز تأکید دارد. به­طور کلی، در نگرش توسعه پايدار، توجه همزمان به سه بعد عملكرد اقتصادی، اجتماعی و محیطی مورد نظر است (برزگر و غفاری، 1387)

شرکت­ها به مثابه­ی شهروندان اجتماع بهترین نوع نگرش به پدیده مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­هاست. اما این که تا چه حد پدیده مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها به وسیله­ی سایر بازیگران جامعه چون دولت، نهادهای مدنی و جز اینها پذیرفته می­شود و اشاعه می­یابد رابطه و وابستگی مستقیم با سطح توسعه­ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها دارد (امیدوار، 1387).

از آنجایی­که، مفهوم پایداری9 به چالشی برای نگرش كلاسیک ارزش سهامداران در واحدهای تجاری و نقش آنها در جامعه تبدیل شده است؛ اكنون شركت­ها برای اثرات اعمال و فعالیت­های­شان بر محیط و جامعه متعهد و مسئول هستند، به گونه­ای كه پایداری به عنوان یک بخش ذاتی در ادبیات تجاری تلقی میشود و روش­های متفاوتی برای در نظر گرفتن و توجه به ابعاد پایداری در واحدهای تجاری وجود دارد. یکی از مفاهیم اصلی كه به توصیف پایداری اشاره دارد، مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها است كه این مفهوم با نگرش­های متفاوت روی پایداری شركت­ها تأكید دارد.

نكته­ی مهم آن است که شاخص­ها و معیارها برای ارزیابی افشای بعد اقتصادی مسؤولیت­پذیری شرکت­ها که به مهمترین آنها در بخش بعد اشاره می­شود، برخی رهنمودهای کلی است و عمدتاً یک یا چند مؤلفه را سنجیده­اند و نه همه­ی آن را. نویسندگان مقاله درصدد ارائه­ی ارزیابی بعد زيست محیطی مسؤولیت­پذیری شرکت­ها به صورت جامع و در یک رویكرد ترکیبی از رهنمودها و استانداردهای مختلف بین­المللی و منطقه­ای با تأکید بر محیط شرکتی ایران و با در نظر گرفتن قابلیت سنجش و افشای آنها هستند. استانداردهای گزارشگری جهانی10 هر یک به تنهایی کافی نیست و به همین دلیل محققین در صدد تلفیق و ترکیب آنها و استفاده از برخی رهنمودهای مسؤولیت­پذیری اجتماعی و پایداری کشورهای منطقه و ارائه­ی ارزیابی بعد اقتصادی مسؤولیت­پذیری شرکت­ها به صورت جامع است.

در حال حاضر در ایران مقررات و استانداردهای مشخصی برای افشای مسؤولیت­پذیری اجتماعی در گزارشهای سالانه در سطح شرکت­ها به­طور جداگانه یا یکپارچه وجود ندارد. لذا، این تحقیق به دنبال این است که با مطالعه و ارزیابی مدل­ها و استانداردهای موجود مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها در تحقیقات مختلف و پژوهش­های نظری موضوع و در نظر گرفتن شرایط محیطی شرکت­های ایران و نظرهای خبرگان، مؤلفه­ها و شاخص­های افشای بعد زيست محیطی مسؤولیت­پذیری شرکت­ها در گزارش­های سالانه را ارائه و وضعیت موجود آن را مورد بررسی قراردهد. این تحقیق و نتایج حاصل از آن میتواند گام مؤثری برای ایجاد شناخت، درك و انگیزه­ی لازم برای این امر و توجه دادن به مدیران و تدوین کنندگان مقررات برای لحاظ کردن این مقوله در اهداف گزارشگری و افشای داوطلبانه یا الزامی

شرکت­ها به ذی­نفعان با نگرش توسعه­ی پایدار در جامعه باشد. از اینرو در این تحقیق به دنیال پاسخ علمی به سؤالات زیر هستیم:

·       بعد زيست محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها در ایران چیست؟

·       وضعیت افشا مسئولیت­پذیری اجتماعی از بعد زيست محیطی  در ایران چگونه است؟

·       آیا سطح افشاء بعد زيست محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها می­تواند موجب پایداری شركت­ها گردد؟

بر اساس سوالات فوق، برای شناسایی مسئولیت­پذیری اجتماعی و بعد زيست محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی، سعی در طراحی یک مدل بر اساس شرایط شرکت­ها در ایران، وضعیت شرکت­ها و پایداری آنها در محیط کسب و کار داریم و علاوه بر آن، برای آزمون مدل فرضیه زیر را مطرح می­کنیم:

فرضیه: سطح افشا بعد زيست محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها تاثیر معنی­داری روی پایداری شرکت­ها دارد.

 

3- مبانی نظری و پیشینه تحقیق

به طورکلی، مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها با روابط بین شرکت­ها و جامعه سروکار دارد و به طور مشخص این مفهوم به بررسی تأثیرات فعالیت شرکت­ها روی افراد و جامعه می­پردازد. مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها همچنین رفتار مسئولانه در گزارشگری مالی، نشان می­دهد که تعهد به استانداردهای اخلاقی بالا تاثیری مثبت در کیفیت اطلاعات حسابداری دارد (بردلی11، 2009).

در دو سه دهه­ی اخیر، توجه به اثرات شرکت­ها در جامعه، به ظهور مفهوم نوظهور و مهم در پژوهش­های کسب و کار به نام مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها انجامیده است (نصر12، 2010). مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها در دهه­های پنجاه و شصت میلادی مورد توجه بیشتری واقع گردید هنگامی که شرکت­ها با سؤالاتی در زمینه ی نقش خود در جامعه مواجه شدند و چندین تئوری در این زمینه در این دهه ارائه گردید (کلارک، 2000).

واژه مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها به ظهور یک جنبش اشاره دارد كه به دنبال وارد كردن فاكتورهای محیطی و اجتماعی در تصمیمات تجاری شركت­ها، استراتژی تجاری و حسابداری با هدف افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی دركنار ابعاد اقتصادی است به گونه­ای كه برای واحد تجاری، جامعه و محیط مفید و سودمند باشد (مک كینلی13، 2008). 

تعاریف اولیه­ی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها به دهه پنجاه میلادی برمی­گردد (کارول14، 1999). پروفسور کارول زمینه­های مختلفی را به منظور ارائه یک مدل با هم ترکیب کرد. کارول مسئولیت­پذیری اجتماعی هر شرکت را در چهار بعد مسئولیت اقتصادی15، مسئولیت قانونی16، مسئولیت اخلاقی17 و مسئولیت داوطلبانه18 مطرح کرد.

برای درك محتوای استاندارد های گزارشگری و افشای مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها و تفاوت­ها و مقایسه­ی این استانداردها داسلورد19 (2008)، برای تحلیل تعاریف مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها جدول تحلیلی از ابعاد مختلف مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها ارائه داد:

ابعاد

تعریف ابعاد

بعد اجتماعی

انعکاس مسئولیت­پذیری اجتماعی در ماموریت و چشم انداز، خط مشی­ها و رویه­ها، تدوین اصول کاری و کدهای اخلاقی، تطبیق مقررات و آیین­نامه­ها با اصول مسئولیت­پذیری اجتماعی ، رعایت حقوق سهامداران ، دستورالعمل­های مبارزه با رشوه و فساد، تصویب برنامه مسئولیت­پذیری اجتماعی توسط هیئت مدیره و...

بعد اقتصادی

توانمندسازی تامین­کنندگان و پیمانکاران، توجه به مسئولیت­پذیری اجتماعی در زنجیره تامین، حقوق مشتریان و مصرف­کنندگان، سرمایه­­گذاری اجتماعی مسولانه، مسئولیت در قبال محصول، مدیریت خرید مسئولانه، لابی­کردن مسئولیت­پذیر، شناسایی فرصت­های مشارکت با تامین­کنندگان، افزایش اگاهی مشتریان، تبلیغات مسئولانه، همکاری با شرکای زنجیره تأمین برای توسعه فناوری­های مساعد اجتماعی و زیست­محیطی

بعد محیطی (محیط زیست)

توسعه پایدار، کاهش الودگی، مدیریت ضایعات، صرفه­جویی در انرژی، مدیریت خرید سبز ، استفاده از فناوری­های نو، استفاده مسئولانه از منابع­، تنوع زیست­محیطی، ارزشیابی عملکرد زیست­محیطی

بعد ذینفعان و کارکنان

ایمنی و سلامتی فیزیکی و روانی کارکنان، آموزش و توانمندسازی کارکنان در حوزه­های اجتماعی و زیست­محیطی، حقوق بشر و شهروندی، کار شایسته، سیاست عدم تبعیض جنسی قومیتی نژادی مذهبی و .. ، تعادل میان کار و زندگی، ترغیب و حمایت و تشویق کارکنان، تنوع فرهنگی

بعد داوطلبانه

جامعه محلی، جامعه دانشگاهی، مشارکت با نهادهای اجتماعی، مشارکت با سازمان­های غیر دولتی و سازمان­های عمومی، داوطلبی، حمایت از فعالیت­های داوطلبی کارکنان، کمک­های خیریه و اسپانسرینگ، برنامه­های بازاریابی خیر خواهانه، استفاده از بستر اجتماعی، فرهنگی و ورزشی برای توسعه بازار

جدول شماره 1: ابعاد و تعریف ابعاد حوزه­های مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها از دیدگاه داسلورد

 

اگرچه مفهوم مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها به­طور وسیعی در تئوری و عمل بحث شده است، هنوز یک تعریف مفهومی پذیرفته­شده­ی عام برای آن ارائه نشده است (ترکر20، 2009). علیرغم، پژوهش­های نسبتاً قوی از مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها، مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها یک مفهوم وسیع و پیچیده­ی در حال تكامل مستمر است که نگرش­ها و ایده­های متنوعی را در بر می­گیرد و دامنه و مرزهای مفهومی آن در عمل به­دلیل فقدان تعریف قوی و جامع عملیاتی بسیار مورد بحث و مناقشه است و تاکنون، هیچ تعریف پذیرفته شده­ی عمومی واحد از مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها وجود ندارد یا ارائه نشده است (گادفری و هاچ21،2007).

سعید تیمورلویی و همکاران­(1390)، در تحقیقی که از نوع همبستگی است، تأثیر مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها را بر عملکرد آنها بررسی نمودند. در ارزیابی عملکرد شركت­ها از روش كارت ارزیابی متوازن استفاده شدو طبق نظر كاپلان و نورتون از چهار منظر مشتری، فرایندهای داخلی، رشد و یادگیری و منظر مالی مورد بررسی قرارگرفت. مسئولیت­پذیری اجتماعی نیز از 5 جنبه مختلف، انسانی، محیط زیست، مشتریان و تامین­كنندگان، جامعه محلی و راهبری شركت بررسی گردید. نتایج بدست آمده نشان داد كه مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­های مورد بررسی درهر چهار منظر ارزیابی متوازن عملکرد تأثیر مثبت دارند ولی تعدادی از جنبه­های مسئولیت­پذیری اجتماعی بر منظرهای­ ارزیابی عملکرد تأثیر مستقیم ندارند.

کیم، لی و پارک22 (2013)، این مقاله چگونگی تأثیر هزینه­های محیطی را بر عملکرد مالی شركت­های تولیدی در 30 کشور مورد بررسی قرار داد و به­طور خاص تفاوت منطقه­ای كشورها و صنعت در عملکرد مالی (حسابداری) و عملکرد هزینه­های اجتماعی مورد آزمون قرار گرفت. یافته­ها نشان داد كه در حوزه آسیا - اقیانوسیه بیشترین معیار مورد استفاده ROA بازده داریی­ها بوده و همچنین، در صنایع متداول از جمله صنایع غذائی و آشامیدنی سطح هزینه­های محیطی بالا و در مقابل در صنایع تکنولوژی و ارتباطات سطح هزینه­های محیطی پایین است. ضمناً، تحلیل رگرسیونی نشان داد كه پایین بوده هزینه­های محیطی نقش با اهمیت و معنی­داری در ارتقاء عملکرد شركت دارد. از این رو، پایین آوردن هزینه­های محیطی دارای اثرات بلندمدت در بهبود عملکرد شركت­ها دارد. البته این تأثیرات هزینه­های محیطی در مناطق و صنایع مختلف، متفاوت است.

کيرستن23 و همکاران (2016)، به بررسی تأثير مسئوليت اجتماعی شرکت­ها بر کارایی سرمایه­گذاري و نوآوري پرداختند. نتایج آنان نشان می­دهد که شرکت­ها با مسئوليت اجتماعی بالا، سرمایه­گذاري کارآمدتري دارند زیرا شرکت­ها کمتر در معرض سرمایه­گذاري در پروژه­هایی با ارزش فعلی خالص منفی و کمتر مستعد چشم­پوشی از پروژه­هاي ارزش فعلی خالص مثبت می­باشند، همچنين شرکت­ها با عملکرد مسئوليت اجتماعی بالاتر، ا ز ثبت اختراع بيشتري بهره­مند هستند.

بنلمليه و بيتا24 (2015)، تحقيقی تحت عنوان اثر مسئوليت اجتماعی شرکت­ها بر کارایی سرمایه­گذاري را با استفاده از تعدادي شرکت­هاي آمریکایی در طول دوره 1998- 2012 مورد بررسی قرار دادند، نتيجه نشان داد که دخالت مسئوليت اجتماعی بالا، ناکارآمدي سرمایه­گذاري را کاهش و در نتيجه کارایی سرمایه­گذاري را افزایش می دهد.

برزگر (1392) مسئولیت اجتماعی شرکت­ها را از طریق روش­های پرسشنامه و تحلیل مسیر در یک چارچوب جامع ارئه داده است. ضمنا بررسی ارتباط بین رتبه حاکمیت شرکتی، سطح افشاء مسئولیت اجتماعی شرکت­ها و عملکرد مالی شرکت­ها براساس معیارهای مبتنی بر داده­های حسابداری و داده­های بازار با در نظر گرفتن برخی از ویژگی­های شرکت­ها صورت گرفته است که  نشان­دهنده سطح پایین افشاء ابعاد مسئولیت اجتماعی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.

پورعلی و حجامی (1393). رابطه بین افشای مسئولیت اجتماعی شرکت­ها و ابعاد آن یعنی میزان افشای اطلاعات مربوط به روابط کارکنان، مشارکت اجتماعی، تولید و محیط زیست با مالکیت نهادی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را بررسی کردند. یافته­های پژوهش حاکی از رابطه­ی معنادار منفی بین افشای مسئولیت اجتماعی، میزان افشای اطلاعات مربوط به روابط کارکنان، تولید و محیط زیست با مالکیت نهادی می­باشد. این در حالی است که بین میزان افشای اطلاعات مربوط به مشارکت اجتماعی با مالکیت نهادی رابطه­ی معناداری وجود ندارد.

نتایج تحقيق بهار مقدم و همکاران (1393) نشان می دهد که به جز دوگانگی نقش مدیرعامل، سایر مکانيزم­هاي حاکميت شرکتی رابطه مثبت معناداري با افشاي مسئوليت اجتماعی دارند. کاميابی و همکاران (1395) نيز نشان دادند که بين مسئوليت­پذیري اجتماعی و عدم تقارن اطلاعاتی رابطه معناداري وجود ندارد.

صالحی (2009)، شكاف انتظارات میان سطح واقعی و سطح مورد انتظار مسؤولیت اجتماعی شرکت­ها از دیدگاه گروههای مختلف ذی­نفعان را مورد مطالعه قرار داد. روش جمع­آوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه طیف لیكرت انجام گردید. یافته­ها نشان داد که حوزه­های اصلی مورد بررسی مسؤولیت اجتماعی شرکت­ها مشتریان، کارکنان، تأمین کنندگان، جامعه و محیط بوده و نتایج تحقیق بیان­کننده­ی شكاف انتظارات میان مسؤولیت اجتماعی شرکت­ها واقعی و مورد انتظار ذی­نفعان است.

لیز و همکاران25(2015)، دریافتند که رابطه مثبتی بین هزینه­های جاری مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی آینده شرکت وجود دارد و عوامل مختلفی مؤثر بر عملکرد مالی آینده شرکت وجود دارند که با هزینه­های جاری مسئولیت اجتماعی شرکت در ارتباط هستند.

گلی (2014)، در پژوهشی با عنوان «حاکمیت شرکتی بسترساز پايداری شرکتی»، به تشريح مبانی و ارتباط بین ساختار حاکمیت شرکتی و پايداری آن می­پردازد. وی بیان می کند پايداری يك سازمان به توانايی آن در پايش محیط خارجی برای فرصت­ها، تغییرات، روندها و ريسك ها مرتبط است. همچنین پايداری يك سازمان به ايجاد توازن بین منافع مالی، اقتصادی، اجتماعی و زيست محیطی بستگی داشته و آن را به ذينفعان مستقیم يا غیرمستقیم سازمان مرتبط می کند. بنابراين پايندگی که يك جنبه بسیار مهم آن نفوذ اجتماعی است، در چارچوب حاکمیت شرکتی سالم پروش می­يابد.

صالح26 و دیگران (2013)، روند افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها توسط شركت­های بورس مالزی را در 300  شركت براساس گزارشات سالانه طی دو دوره 2006- 2005 (اختیاری) و 2009- 2007 (اجباری)، براساس تحلیل محتوا مورد بررسی كمی و كیفی از نظر سطح گزارشگری مسئولیت اجتماعی شركت­ها قرار دادند. نتایج بیانگر تغییرات قابل ملاحظه­ای در سال اول بعد از الزامات اجباری بوده است. تحلیل محتوا براساس چک لیستی شامل 40 قلم افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها صورت گرفت. به­طوركلی، یافته­ها نشان داد كه كمَیت و كیفیت افشاءاین اقلام در طول دوره 5 ساله بهبود یافته است كه بیانگر نقش الزامات اجباری در توسعه گزارشگری مسئولیت اجتماعی شركت­ها به ویژه در یک بازار نو ظهور مثل مالزی می­باشد.

ناصر27 و همکاران (2013)، هدف این تحقیق سنجش دامنه افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها و تعیین
كننده­های آن در شركت­های غیرمالی بورس دبی بود. روش تحلیل محتوا گزارشات سالانه شركت­ها برای سنجش مسئولیت اجتماعی شركت­ها انجام گردید و تحلیل رگرسیون چند متغیره برای شناسایی عوامل مؤثر بر دامنه افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها استفاده شد. یافته­ها نشان داد كه سطح افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها در شركت­های بورسی پایین و حدود 34% شاخص­های افشاء 75 قلم است و همچنین، دامنه افشاء تحت تأثیراندازه شركت، صنعت و سودآوری است.

پارادینی28(2013)، این مطالعه به دنبال شواهد تجربی از تأثیر ISO 14001 در سیستم عملکرد محیطی و
گزارش اطلاعات آن براساس GRI در شركت­های بورس اندونزی است.اندازه شركت، اهرم مالی، سودآوری و نوع صنعت نیز به عنوان عوامل تعیین كننده در این زمینه مورد برررسی قرار گرفت. داده­های موردنظر از شركت­های بخش كشاورزی، معدن و تولیدی شامل 30 نمونه در سال­های 2010 و 2011 جمع­آوری گردید. تحلیل داده­ها به روش رگرسیون انجام گردید. نتایج این تحقیق بیان داشت كه گزارش شاخص­های محیطی براساس GRI در این شركت­ها مناسب بود و اندازه شركت تأثیر قابل ملاحظه­ای در دامنه افشاء محیطی شركت­ها دارد. همچنین، اهرم مالی، سودآوری و نوع صنعت دارای تأثیر منفی در این راستا نبوده­اند.

سرواس و تامایو29 (2013) نشان دادند که مسئولیت­پذیری اجتماعی با ارزش شرکت، در شرکت­هایی که میزان آگاهی مشتریان و یا آگاهی عموم مردم از طریق تبلیغاتی که شرکت انجام می­دهد بیشتر باشد، رابطه مثبت وجود دارد و برای شرکت­هایی که آگاهی مشتریان و یا عموم مردم پایین است این رابطه ضعیف و یا منفی می باشد.

فرنز و پراکاش30 (2012)، نشان داد که گزارش­های اجتماعی منتشر شده شرکت­های اروپایی، سطح پاسخگویی اجتماعی بالاتری نسبت به شرکت­های آمریکای شمالی دارند. در اروپای شرقی کیفیت گزارش­های اجتماعی از کشوری به کشور دیگر متفاوت است، اما آنها در مقایسه با شرکت­های مشابه در آمریکای شمالی، دارای موضوعات تفصیلی گزارشگری اجتماعی می­باشند.

کوهن31 و همکاران (2013)، این تحقیق افشاءهای غیرمالی حاكمیت شركتی و مسئولیت اجتماعی شركت­ها را در قالب اقلام افشاء اختیاری در مجموعه­ای از شاخص­های عملکرد اقتصادی و پایداری سود در سال 2004 برای 50 شركت بورس در 5 صنعت مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد كه افشاء موجود نیز با توجه به اندازه شركت­ها و نوع صنعت بطور قابل ملاحظه­ای متفاوت و متنوع است و رایج­ترین اطلاعات افشاء شده شامل سهم بازار و نوآوری در شاخص­های عملکرد اقتصادی است كه برای سرمایه­گذاران در وب سایت­های شركت­های بورس منتشر می­گردد.

نجاتی و دیگران (2012) در مقاله­ای به بررسی رویه­های مسؤولیت اجتماعی شرکت در ایران از دیدگاه کارکنان بوده است و به­منظور پالایش اقلام، تحلیل عاملی اکتشافی و برای تأیید ساختار از روش تأییدی استفاده شد. اطلاعات حاصل از دیدگاه کارکنان درباره­ی وضعیت مسؤولیت اجتماعی شرکت­ها در ایران نشان داد که بیشتر کارکنان تعهد سازمان شان به مسؤولیت اجتماعی شرکت­ها را درك می­کنند ولی میانگین پایین درك کارکنان در میان سازمان­های ایرانی نشان می­دهد که سطح آن در میان سازمان­های ایرانی در گام­های اولیه است.

مولیادی32(2012)، در تحقیقی ارتباط بین حاكمیت شركت و افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها و سودآوری را در اندونزی مورد مطالعه قرار دادند. استقلال هیئت مدیره و مالکیت نهادی و همچنین بازده حقوق صاحبان در آن به عنوان متغیرهای مستقل و شاخص افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده و برای تعیین شاخص افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها از شاخص­های رهنمود GRI استفاده شده است. نتایج نشان داد كه متغیرهای حاكمیت شركتی مورد استفاده در این مطالعه روی افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها تأثیر نداشته، در حالی كه سودآوری (بازده حقوق صاحبان سهام) دارای تأثیر با اهمیت و معنی­دار روی مسئولیت اجتماعی شركت­ها بوده است. 

گیلبرگ و همکاران33 (2011) در تحقیق خود بیان می­دارند که الگوهای بین­المللی در طول پنج سال اخیر بدون تغییر باقی­ مانده است و آنچه که به عنوان عوامل تعیین کننده در تغییرات اساسی رتبه­های کشورهای بر اساس شاخص­های عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت­ها بوده است، نهادهای اقتصاد سیاسی مهم­تر از سایر عوامل از جمله ویژگی­های شرکت یا صنعت بوده است.

 

3-1- بعد زيست­محیطی  مسئولیت­پذیری اجتماعی و ارتباط آن با پایداری شرکت­ها

فرآیند ارزیابی اثرات زیست­محیطی از جایگاه مناسبی بر خوردار بوده و سابقه ای بیش از دو دهه دارد، اما در مرحله اجرا و به خصوص نظارت و پایش طرح­ها و پروژه­های كلان توسعه­ای و تحقق نتایج ارزیابی، نیازمند یک شبکه پایش مستمر و نظارتی دقیق و عملیاتی است. لذا، در زمینه قوانین و مقررات مربوط به محیط زیست، با توجه به تحولات و رشد صنایع و دگرگونی و بروز انواع آلودگی­ها، ضروری است قوانین و مقررات زیست­محیطی مختلفی در زمینه­های گوناگون، بویژه در زمینه­هایی كه خلاء بیشتری وجود دارد با ضمانت اجرائی قوی و قابلیت پایش مناسب بر اساس شاخص­های معین تدوین و تصویب گردد. وضع و اصلاح قوانین، با رویکرد پایداری محیط زیست و نگرش مسئولیت اجتماعی شركت­ها نسبت به جامعه و مردم منجر به پیگیری و توجه هر چه بیشتر واحدهای تولیدی به جلوگیری از ایجاد آلاینده­ها یا كاهش آنها و ارائه گزارش درباره وضعیت عملکردشان درمورد نحوه برخورد با آلاینده­ها و روش­های به­كار گرفته شده برای جلوگیری یا كاهش آلودگی و ایجاد یک جامعه و محیط پایدار خواهد شد.

از طرف دیگر، اهمیت و ضرورت توجه به مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها در شرایط امروز جهان و فضاهای جدید كسب و كار ایجاب می­كند تا رهبران و مدیران سازمان­ها و شركت­های بزرگ كه در بازارهای جهانی یا بازارهای درحال جهانی شدن فعال و مؤثر هستند، نوعی تعادل میان بخش­های اجتماعی، اقتصادی و زیست­محیطی كسب و كار خود ایجاد كنند. مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها ، فراتر رفتن از چارچوب حداقل الزامات قانونی است كه در آن قرار دارد (لیویی34، 2012).

توسعه ساختارهای اجتماعی و اقتصادی برای كشورهای كمتر توسعه یافته و اقتصادهای در حال گذار به اقتصاد بازار، چالش­های بسیاری را در سطح مناطق جهان ایجاد كرده است و سبب گردیده است كه توجه به مسئولیت­های اجتماعی و محیطی در سطح سازمان­ها و شركت­ها با فرصت­ها و ریسک­های اساسی مواجه گردد و رشد انتظارات ذی­نفعان برای پاسخگوئی شركت ها، موجب گردید رویه های كسب و كار مسئولانه و توجه به استراتژی مسئولیت اجتماعی در سازمان­ها بسیار ضروری و حیاتی تلقی گردد. از این رو، به عنوان پیامد بحران مالی و اقتصادی، سطح اعتماد عمومی به واحدهای كسب و كار در بسیاری از كشورها اخیراً كاهش یافته است و شکل­گیری بحران اعتباری در سطح جهانی، مستلزم این است كه شركت­ها برای در ایجاد مجدد اعتماد و اطمینان در حوزه­های كسب و كار بطور مسئولانه­تر برای ایجاد اقتصاد پاینده جهانی مشاركت داشته باشند. امروزه همراه با رشد و توسعه­ی صنایع و واحدهای تجاری مختلف، مسائل و مشکلات جدیدی به وجود آمده است كه ناشی از عواقب و تأثیرات فعالیت­های واحدهای تجاری بر روی محیط زیست و اجتماع است (ویبوو35، 2012).

پایداری در سطح شركت­های بین­المللی و بزرگ در بازارهای مالی جهانی، تدوین و اجرای شاخص­های پایندگی در سطح ملی و بین­المللی را می­طلبد تا ذی­نفعان و به طور خاص سرمایه­گذاران با رویکرد توسعه یافته در شركت­های مسئولانه از بعد اجتماعی و محیطی سرمایه­گذاری نموده و نقش این گونه شركت­ها در توسعه پایدار اقتصاد جهانی پر رنگ تر دارند و از منافع حاصل از این رویکرد به رشد اقتصاد جهانی كمک نمایند. معیارهای توسعه­ی پاینده در اقتصاد جدید، بسیار متفاوت از معیارهای مالی متداول با تأكید بر سهامدارن و یا ذی­نفعان است و علاوه بر توجه به ارتباط بین شركت­ها و سهامداران، به ابعاد اجتماعی و محیطی فعالیت شركت و آثار آن در آینده نیز تأكید دارد. بطور كلی، در نگرش  توسعه پاینده، توجه همزمان به سه بعد عملکرد اقتصادی، اجتماعی و محیطی مورد نظر است (برزگر وغفاری، 1387).

از رویكرد نظریه مسؤولیت اجتماعی اعطای امتیاز به شرکت­ها تنها زمانی توجیه­پذیر است که در افزایش رفاه اجتماعی مشارکت کنند. به­دلیل پیوستگی اقدامات شرکت­ها با سلسله­ای از ذی­نفعان اجتماعی، تعهداتی در خصوص افشای اطلاعات، تعهدات مالی و ضرورت تصویب تصمیمات شرکت­ها محقق می­­شود. درخصوص دیگر گروه­های اجتماعی نیز که در زنجیره­ی ذی­نفعان شرکت­ها قرار نمی­گیرند، تعهدات، ماهیت فعال دارند. از جمله­ی این تعهدات فعال می­توان به مسؤولیت در قبال بهبود وضع زندگی مردمان ساکن در محل فعالیت شرکت، بهبود وضع گروه­های محروم اجتماعی یا اعمال فشار بر دیگر سازما­ن­ها (از جمله بانک­ها و دولت) برای تغییر مقررات و رویه­های اجتماعی اشاره داشت. بعد اقتصادی در مقوله­ی پایداری مربوط می­شود به تأثیراتی که سازمان بر سیستم­های اقتصادی دارد که آنها در آن فعالیت میکند (مرتضوی و همکاران، 1389).

بررسی­ها نشان می­دهد كه سرمایه­گذاران بطور فزآینده­ای در حال متقاعد شدن هستند كه یکپارچه كردن اطلاعات در فرآیند سرمایه­گذاری شان برای حداكثر كردن منابع بلند مدت مفید بوده و پایندگی به ایجاد ارزش­های بلندمدت برای سهامدارن منجر خواهد شد. سرمایه­گذاران به دنبال كسب بازده مالی برتر براساس ریسک از پیش تعیین شده هستند. یکپارچه كردن شاخص­های اقتصادی در استراتژی سرمایه­گذاری باید روی پیامدهای اقتصادی ریسک و فرصت­های بلند مدت تمركز داشته باشد و در ارتباط با استراتژی­هایی باشد كه شركت در سرمایه­گذاری اتخاذ كرده است (زینال36، 2013).

سازمان­های توسعه­ی استانداردهای مسؤولیت اجتماعی شرکت­ها نقش قابل ملاحظه­ای در توسعه­ی این مفهوم از طریق ایجاد چارچوب­ها، تعیین دامنه و حوزه و مرزبندی آنها و ترویج اجرا مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها را ایفاد می­کنند. شاخص­های بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی با توجه به رهنمود GRI به­عنوان رهنمودهای بین­المللی غالب در این خصوص به عملكرد حول محورهای عملکرد اقتصادی، حضور در بازار، سرمایه­گذاری­ها و مالیات می­پردازد.

سازمان گزارشگری جهانی GRI برای توسعه­ی رهنمودهایی برای گزارشگری سه بعدی اقتصادی، اجتماعی و محیطی درسال 1997 پایه­گذاری شد. هدف آن ارتقای سطح افشای پایداری بر اساس 79 شاخص است که توانایی سازمان را برای برآورده ساختن انتظارات عمومی، اخلاقی، قانونی و عموم جامعه از طریق عملیات سازمانی و شرکت­ها می­سنجد. در حال حاضر بیش از 4000 سازمان/شرکت در بیش از 60 کشور جهان با استفاده از این رهنمود به ارائه­ی گزارش­های پایداری اقدام می­کنند و به­طور بسیار گسترده به­عنوان یكی از رایج­ترین استانداردهای جهانی برای گزارشگری پاینده مورد استفاده است.

شاخص­های عملكرد بعد زیست محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی بر اساس گزارش GRI شامل موارد زیر است :

-       ابعاد بلندمدت پایداری محیط زیست

-       رعایت قوانین و مقررات زیست­محیطی

-       محصولات و خدمات و اثرات زیست­محیطی آن

 سازمان بین­المللی استاندارد ISO به­عنوان یک سازمان غیر دولتی در سال 2010 استاندارد مسؤولیت­پذیری اجتماعی خود را تحت عنوان ISO 26000 با مشارکت بیش از 400 نفر از سراسر دنیا پایه­گذاری کرد و این گروه­ها شامل: فعّالان صنعت، سازمان­های کار، مصرف­کنندگان، دولت­ها، نهادهای مردم نهاد و پژوهشگران بوده است و به­عنوان یكی از رهنمودهای شناخته شده در این زمینه است (برزگر، 1392).

به­طور کلی بخش­های اساسی در بعد زیست­محیطی برای افشای مسؤولیت­پذیری شرکت­ها در یک رویكرد مقایسه­ای میان سازمان­ها و نهادهای فعال در این حوزه شامل ابعاد بلندمدت پایداری محیط زیست، رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی، محصولات و خدمات و اثرات زیست­محیطی آن می­باشد. در این تحقیق با توجه به مؤلفه­های اصلی مطرح شده در رهنمودها و استانداردهای نهادها و سازمان­های تدوین مقررات و استانداردهای بین­المللی و برخی نهادهای منطقه­ای، مدل افشا مسئولیت­پذیری اجتماعی برای شرکت­های ایرانی پیشنهاد شد. براساس پژوهش­های انجام شده مبتنی بر نقاط مشترك و ترکیب استانداردها و رهنمودهای موجود و شناخته شده بین­المللی و منطقه­ای به ویژه رهنمود GRI و استاندارد ISO 26000، 5 مؤلفه مورد بررسی قرار گرفت که در جدول زیر مؤلفه­های مورد بررسی و کدگذاری آنها نشان داده شده است.

اصرار و تمایل واحدهای تجاری به تعهد نسبت به مسئولیت­پذیری اجتماعی در همه­ی ابعاد، اثر قابل
ملاحظه­ای را روی پایداری شرکت­ها دارد، در واقع گرایش به مسئولیت اجتماعی، واحدهای تجاری را
ترغیب میکند تا برای بهبود محیط زیست، مدیریت ضایعات و استفاده بهینه از انرژی و مواد و غیره تلاش کنند. همچنین یک واحد تجاری می­تواند از طریق کاهش اثرات منفی خود بر اجتماع، به صورت اختیاری، بازده­های بلندمدت خود را افزایش دهد. به طوری که این تفکر در میان شرکت­ها وجود دارد که آنها می­توانند از طریق مدیریت کردن عملیات شرکت، همزمان با ایجاد اطمینان از حمایت محیطی و پیشرفت مسئولیت اجتماعی شرکت، در بلندمدت به موفقیت دست یابند (ساندهو و کاپور، 2010).

در میدان تجاری امروز با رشد فزاینده شركت­های بین­المللی همراه با چندصد هزار شركت فرعی و زنجیره تا بین آنان كه شبکه بسیار گسترده­ای از ارتباطات و اثرگذاری را در سطح منطق­های و بین­المللی شکل داده­اند، دغدغه­های بسیاری در خصوص پایندگی اقتصاد جهانی و توانایی­شان برای پرداختن به این چالش­ها از جمله تغییرات آب و هوا، آلودگی، فقر، بیماری و نابرابری اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد. در حالی­که در گذشته مردم اغلب به دولت­ها برای حمایت جامعه از چنین تهدیدهایی نگاه می­كردند. امروزه واضح است كه دولت­ها از عهده چنین وظیفه و مسئولیتی بر نمی­آیند. از این رو، مهار كردن و كنترل قدرت واحدهای اقتصادی برای بهبود شرایط اجتماعی و محیطی در میان یکی از اولویت­های اصلی سیاست­گذاران و سایر ذینفعان به­شمار می­رود. بحران مالی و اقتصادی جهانی توجه به تجدیدنظر در مقررات شامل حاكمیت شركتی و الزامات افشاء را ایجاب كرده است و در چند سال اخیر سبب تغییرات قابل ملاحظه در رهنمودهای گزارشگری در بسیاری از كشورها شده است. و تمركز و توجه روزافزون به یکپارچگی در گزارشگری و حرفه­ای كردن گزارشگری پاینده موجب گردیده است این توسعه­های اخیر، علامت ضرورت انجام اصلاحات و تجدیدنظر در این راستا است. گزارشگری پاینده، كلیه سازمان­ها، شركت­ها و نهادهای عمومی در هر شکل و اندازه را قادر می­سازد بر سنجش، هدایت و افشاء عمومی، عملکرد اقتصادی، محیطی و اجتماعی خود اقدام كنند. امروزه جهان با تغییرات سریع در شرایط و وضعیت اقتصادی، محیطی و اجتماعی مواجه است و این منجر به بحران مضاعف خواهد گردید. در حال حاضر، جهان با بحران رشد پاینده مواجه است و این شبکه پیچیده، توسعه­های اقتصادی، اجتماعی و محیطی در بلند مدت یک تهدید برای ثبات و شکوفایی جهانی به­شمار می­رود. و آنچه كه به درستی مشهود است، این است كه پایندگی و شفافیت تنها راه­حل­های ممکن برای هر دو بحران باشد. و در واقع گزارشگری پاینده، هدف اصلی موج و جنبش مسئولیت اجتماعی شركت­ها در سطح بین­المللی است و فشار برای مسئولیت اجتماعی شركت­ها از جانب گروه­های مختلف تأثیرپذیر از بنگاه­های تجاری از جمله مالکان، كاركنان، مدیران، سرمایه­گذاران، مشتریان، شركت­های تجاری، جامعه و دولت­هاست و اغلب به عنوان "شهروندی شركت"، "پایندگی" و غیره به آن اشاره می­شود و بدون شک به عنوان یک پدیده نوین در عرضه ادبیات كسب و كار تجاری امروز به شمار می­رود و به دنبال پاسخ­گویی شركت، شفافیت و انعکاس عملکرد ابعاد اجتماعی و محیطی است (مک­گوئر37، 2012).

اخیراً، كنسول گزارشگری یکپارچه بین­المللی (IIRC) و سازمان گزارشگری جهانی در حال فعالیت و همکاری مشترک روی یک چارچوب جدید برای گزارشگری یکپارچه هستند و آنها در تلاش برای تركیب تقاضاهای جاری برای تغییرات در گزارشگری مالی و گزارشگری پاینده هستند (GRI) رهنمود جدید خود را قالب نسل چهارم تحت عنوان G4 منتشر كرده است. همچنین در كنفرانس جهانی پایندگی و شفافیت آمستردام در سال 2010 مدیر اجرائی GRI به عنوان نهاد پیشرو در این مقوله اهداف زیر را اعلام كرد:

2015: كلیه شركتهای بزرگ و متوسط باید از سال 2015 گزارشات عملکرد موارد با اهمیت ابعاد محیطی، اجتماعی و حاكمیتی خود را بر عموم ارائه دهند.

2020: باید استاندارد پدیدار شده عام برای گزارشگری یکپارچه ESG و گزارشگری مالی داشته باشیم و ضمناً
G4 رهنمود مقدماتی برای ظهور تجربه یکپارچه گزارشگری و گزارشگری مالی است (كراپ38، 2010).

بنابراین اجرای مسئولیت اجتماعی شرکت منجر به بهبود موفقیت شرکت­ها در بلندمدت می­گردد و در نهایت منجر به رشد اقتصادی و افزایش توان رقابتی شرکت و بهبود عملکرد مالی آن می­شود (ساندهو و کاپور، 2010).

4- روش­شناسی تحقیق

تحقیق حاضر بر اساس رویکرد فلسفی و علمی و بر پایه روش شناخت تاریخی به موضوع مسئولیت­پذیری اجتماعی از بعد زیست­محیطی برای اولین بار در ایران می­پردازد. در حقیقت بر اساس این رویکرد محقق قصد دارد به ارزیابی مسئولیت­پذیری اجتماعی از بعد زیست­محیطی بپردازد و به سوال اصلی تحقیق یعنی اینکه آیا سطح افشاء بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها میتواند موجب پایداری شركت­ها گردد؟ پاسخ دهد. برای جمع آوری منابع مورد نیاز، اسناد و مدارك آرشیوی که نتیجه تحقیقات تجربی است، بررسی گردید و مبانی نظری و پیشینه تحقیق به روش کتابخانه­ای شناسایی و مورد استفاده قرار گرفت. در این تحقیق، جامعه­ی آماری برای بخش پرسشنامه­ی تحقیق عبارت است از کلیه­ی افراد حرفه­ای و آکادمیک و مدیران و کارشناسان با تجربه در حوزه­ی افشا و گزارشگری شرکت­ها و جهت بخش تحلیل محتوا جهت تعیین سطح و وضعیت شرکت­های ایرانی، بورس اوراق بهادار تهران شامل شرکت­های فعال و بزرگ در صنایع مختلف است. مهمترین دلایل انتخاب شرکت­های بورسی عبارتند از: قابلیت تعمیم نتایج تحقیق به سایر شرکت­های مشابه، سهولت اخذ اطلاعات، قابلیت اطمینان اطلاعات، قابلیت دسترسی داده­ها و مهم­تر از همه این که این شرکت­ها در سطح کشور از بزرگترین شرکت­ها از لحاظ درآمدزایی و اندازه در سطح ملی محسوب می­شود.

با توجه به شرایط پیش آمده در دنیا و شیوع ویروس Covid 19، ارائه و جمع­آوری پرسشنامه­ها به صورت حضوری امکان­پذیر نبوده و سعی شد از پرسشنامه تحت وب و همچنین ارسال ایمیل و پیامک ارسال شده به جامعه هدف، برای تحلیل استفاده شود. از حدود 400 پرسشنامه توزیع شده به روش­های ذکر شده، جمعا 187 پرسشنامه تکمیل و مورد تحلیل قرار گرفت. ما قبل از انجام هرگونه آزمونهای آماری، به توصیف داده­ها به شرح ذیل خواهیم پرداخت. در تحقیق حاضر داده­های جمع­آوری شده از پرسشنامه­های تحقیق، توسط نرم­افزار لیزرل مورد تحلیل عاملی قرار گرفت و مدل افشاء پیشنهادی مسئولیت اجتماعی شركت­ها شامل مولفه­ها و شاخص­های آن تعیین گردید.

سپس تحلیل محتوا گزارشات هیئت مدیره شركت­ها برای تعیین امتیاز و سطح افشاء مسئولیت اجتماعی 113 شركت بورسی براساس اطلاعات سال 1398 موجود در سایت كدال بورس اوراق بهادار انجام گردید.

1- 4 ویژگی­های پاسخ­دهندگان

در این تحقیق جمع­آوری پرسشنامه هم به صورت اطلاع رسانی از طریق تلفن، ایمیل و پیامک و هم به صورت توزیع حضوری بوده است كه ویژگی­های پاسخ دهندگان براساس سولات پرسشنامه در ادامه تشریح می­گردد.

1- 1- 4 مدرک تحصیلی پاسخ­دهندگان

از تعداد کل پاسخ­دهندگان، 35  نفر از پاسخ­دهندگان دارای مدرک لیسانس، 128 نفر از پاسخ­دهندگان دارای مدرک فوق لیسانس و 24 نفر نیز دارای مدرک دكترا می­باشند. و از لحاظ درصد نیز، 19 درصد از پاسخ­دهندگان دارای مدرک لیسانس، 68 درصد دارای مدرک فوق لیسانس و 13 درصد نیز دارای مدرک دكترا می­باشند.

2- 1- 4 رشته تحصیلی پاسخ­دهندگان

از تعداد کل پاسخ­دهندگان ، 103 نفر از پاسخ­دهندگان در رشته حسابداری، 21 نفر در رشته اقتصاد، 28 نفر در رشته مدیریت مالی ، 4 نفر در رشته حسابرسی و 31 نفر در سایر رشته­ها تحصیل نمودند. و از لحاظ درصد نیز، 55 درصد از پاسخ گویان در رشته حسابداری، 11 درصد در رشته اقتصاد، 15 درصد در رشته مدیریت مالی، 2 درصد در رشته حسابرسی و 17 درصد در سایر رشته­ها تحصیل نمودند.

3- 1- 4 سن پاسخ­دهندگان

از تعداد کل پاسخ­دهندگان، تعداد 33 نفر از پاسخدهندگان از سن بین 20 تا 30، 97 نفر از سن 30 تا 40 سال، 38 نفر از سن بین 40 تا 50 سال و 19 نفر از سن 50 سال به بالا برخوردار هستند. و از لحاظ درصد، 18 درصد از افراد پاسخ دهنده از سن بین 20 تا 30 سال، 52 درصد از سن بین 30 تا 40 سال، 20 درصد از سن بین 40 تا 50 سال و 10 درصد از سن 50 سال به بالا برخوردار هستند.

4- 1- 4 شغل یا سمت پاسخ­دهندگان

از تعداد کل پاسخ­دهندگان، تعداد 12 نفر از پاسخ­گویان دارای شغل عضو هیئت علمی، 15 نفر دارای شغل مدیر عامل یا عضو هیئت مدیره، 68 نفر دارای شغل مدیر اجرایی، 49 نفر دارای شغل كارشناس و 43 نفر از پاسخ­گویان دارای مشاغل دیگر می­باشند. و از لحاظ درصد، 6 درصد از پاسخ­گویان، عضو هیئت علمی دانشگاه و 15 درصد مدیرعامل یا عضو هیات مدیره و 36 درصد مدیراجرایی و 26 درصد كارشناس و در آخر 23 درصد از افراد پاسخ­دهنده دارای مشاغل دیگر می­باشند.

5- 1- 4 حوزه­های تجربه کاری پاسخ­دهندگان

از تعداد کل پاسخ­دهندگان، 49 نفر از پاسخ­گویان در حوزه حسابداری ، 84  نفر در حوزه حسابرسی، 14  نفر در حوزه بورس، 11 نفر در حوزه بانکداری، 29 نفر در حوزه­های دیگر دارای تجربه كاری می كنند. و از لحاظ درصد، 26 درصد از پاسخ­دهندگان در حوزه حسابداری، 45 درصد در حوزه حسابرسی ، 7 درصد در حوزه بورس، 6 درصد در حوزه بانکداری و در آخر 16 درصد در سایر حوزه­ها دارای تجربه كاری هستند.

2- 4 روش نمونه گیری

نمونه عبارت است از تعداد محدودی از اعضای جامعه­ی آماری كه بیانگر ویژگی­های اصلی جامعه باشد. مزیت انتخاب نمونه از یک جامعه، جلوگیری از اتلاف وقت یک محقق و صرفه­جویی در منابع مالی است؛ زیرا از طریق مطالعه­ی یک نمونه­ی به نسبت كوچک و با اجرای نمونه­گیری صحیح و پذیرش مقدار ناچیزی خطا، پژوهشگر به نتایج تقریباً درستی خواهد رسید. نمونه گیری غیر احتمالی تکنیکی است که در آن محقق بر اساس معیارهای خاصی نمونه هایی را برای مطالعه خود انتخاب می کند. به جای انتخاب تصادفی، محققان بخش خاصی از جمعیت را بر اساس عواملی مانند موقعیت مکانی یا سن افراد انتخاب می کنند. محققان زمانی از این روش استفاده می کنند که زمان یا هزینه عاملی در مطالعه باشد یا زمانی که به دنبال شرکت کنندگانی با ویژگی های مشابه هستند. در پژوهش حاضر نیز اقدام به نمونه­گیری خواهد شد و برای تحقیق جهت تکمیل پرسشنامه و نظر سنجی چک لیست افشاء مسئولیت اجتماعی شركت­ها از خبرگان و صاحب­نظران آكادمیک و حرفه­ای استفاده خواهد شد. همچنین برای روایی ابزار تحقیق از روایی محتوا استفاده شده است. بدین منظور ابتدا با دقت در سایر تحقیقات انجام گرفته در حوزه مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها و استفاده از استانداردها و رهنمودهای شناخته شده­ی بین­المللی سعی شد از شاخص­های مورد قبول و مناسب استفاده شود. در ادامه با بهره­گیری از صاحب­نظران این رشته، شاخص­ها مورد بررسی قرار گرفته است و شاخص­های دیگری نیز بنا به شرایط کشور و محیط شرکتی ایران طراحی و پرسشنامه تحقیق تهیه شد. صاحب­نظران این رشته شامل افرادی می­شدند که تجربه حداقل 8 ساله در این رشته به صورت حرفه ای و یا آکادمیک با مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی ارشد را داشته باشند. ضریب آلفای کرونباخ که از شاخص­های  معتبر سنجش پایایی ابزار تحقیق است، برای بخش­های مختلف پرسشنامه­های مورد استفاده بیش از 86/0 به­دست آمد که نشان از پایایی قابل قبول هستند. بنا به­دلیل بالا بودن آلفای کل نیازی به حذف هیچ متغیری در تحقیق نبوده است و همچنین از مقدار آلفای بدست آمده می­توان نتیجه گرفت که ابزار اندازه­گیری همپوشانی و همسوئی داشته و از ثبات بالایی برخوردار است. همچنین، در جامعه­ی آماری شرکت­های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران نمونه­ای شامل 113 شرکت بورسی بر اساس روش نمونه­گیری غیر احتمالی طبق معیارهای زیر انتخاب شد:

-       شرکت قبل از سال 1398 در بورس پذیرفته شده باشد و تا پایان سال 1402، نام آن از فهرست مذکور حذف نشده باشد.

-       به­منظور تشابه ماهیت فعالیت، نوع اقلام و طبقه­بندی آنها و همگن بودن اقلام افشا شده در بعد اقتصادی و از آنجایی­که شرکت­های تولیدی به فعالیت­های اجتماعی و اخلاقی اهمیت بالاتری نسبت به شرکت­های خدماتی قایل هستند (شربت اوغلی و همكاران، 1389)،شرکت­های انتخاب شده تولیدی باشد.

-       پایان سال مالی شرکت­ها 29 اسفند ماه هر سال باشد.

-       روند فعالیت شرکت­های منتخب توقف نداشته و دوره مالی آنها طی سالهای 1398 الی 1402 تغییر نکرده باشد.

-       سهام شرکت بیش از 6 ماه متوقف نشده باشد.

-       ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام منفی نباشد.

در این تحقیق با استفاده از تحلیل داده­ها و با استفاده از مدل مسیر به­وجود معناداری و میزان اثرات بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی بر اساس ساختار پیشنهادی پرداخته شده است. نهایتاً امتیاز مسؤولیت­پذیری اجتماعی هر شرکت با توجه به چک لیست نهایی تدوین شده و اقلام افشای مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها در مدل تحقیق با استفاده از تحلیل محتوا گزارش­های هیأت مدیره شرکت­های بورسی به­دست آمده است. در بخش آزمون مدل، بر اساس آمار توصیفی به آزمون متغیرهای تحقیق پرداختیم و آنها را مورد آزمون قرار دادیم.

مواد اولیه و انرژی

ضمناً در این تحقیق رویه­ی امتیازدهی برای سنجش مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها بر اساس روش ارنست و ارنست39 (1987) و ابوت و مانسن40 (1979) است که اگر یک قلم از افشای اقلام مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها انجام شده باشد، امتیاز 1 و اگر افشا نشده باشد، امتیاز 0 داده می­شود. ابوت و مانسن (1997) اشاره داشتند واضح است که روش تحقیقی که به­طور رایج برای ارزیابی افشاهای اجتماعی و محیطی سازمان­ها هنوز استفاده می­شود، تحلیل محتوا است و تحلیل محتوا در مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها اکثراً به­عنوان یک تكنیک برای جمع­آوری داده­ها شامل اطلاعات کیفی کدگذاری شده درطبقات مختلف برای استخراج مقیاس کمی از سطح مختلف پیچیدگی در مفاهیم است. مطالعات مبتنی بر نگرش شاخص رایج­ترین روش در تحلیل محتوا برای تحقیقات مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها است که بیشتر برای سنجش افشاهای کیفی خاص و ارزیابی آنها استفاده می­شود. معیارهای مبتنی بر شاخص در تحلیل محتوا دارای برخی مزیت­های متمایز در مقایسه با سایر معیارها هستند و یكی از آنها تعیین وجود یا عدم وجود اطلاعات خاص و این که چه چیزی افشا می­شود و چه چیزی افشا نمی­شود را مشخص می­کند (آدامز، 1998). از اینرو به­نظر می­رسد آن قابل توجیه باشد که در مطالعات از گزارش­های سالانه یا گزارشهای جداگانه به­عنوان واحد نمونه برای تحلیل محتوا برای ارزیابی و سنجش اطلاعات مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها افشا شده استفاده کرد. از اینرو، تعداد اقلام افشا شده به کل اقلام قابل افشا در گزارشگری مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها بر اساس داده­های مندرج در گزارش­های سالانه شرکت­ها، بیان­کننده­ی درصد افشای مسؤولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها یا امتیاز مسئولیت اجتماعی شرکت­ها برای تعیین سطح آن در هر شرکت است (حساس یگانه، 1392).

 

تنوع گونه­های زیستی و و منابع طبیعی

 

انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات

 

 

محصولات، خدمات اثرات محیط زیستی آنها

 

رعایت قوانین و مقررات زیست­محیطی

 

 

نمودار شماره 2- شاخص­های زیست­محیطی بعد اقتصادی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها

 

 

جدول کدگذاری شاخص­های بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها برای تحلیل محتوا در جدول ذیل ارائه شده است.

 

شاخص­های بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها

مواد اولیه و انرژی

ENVD 411

تنوع گونه­های زیستی و و منابع طبیعی

ENVD 2

انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات

ENVD 3

محصولات، خدمات و اثرات محیط زیستی آنها

ENVD 4

رعایت قوانین و مقررات زیست­محیطی

ENVD 5

جدول شماره 2: کد گذاری شاخص­ها برای تحلیل

 

پس از اینکه مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها از بعد زیست­محیطی ارزیابی شد، با توجه به سوالات تحقیق الگوی کلی مسیر و مدل مفهومی تحقیق را به شکل زیر ارائه می­نماییم.

CSR’s ENVD

CSR

Corporat’s Sustainability

 

 

 

نمودار شماره 3- الگوی کلی مسیر و مدل مفهومی تحقیق

هم چنین برای این تحقیق با توجه به سوالات مطرح شده، هدف تحقیق و مدل مفهومی در نظر گرفته شده، برای آزمون فرضیه از مدل ذیل استفاده می­کنیم:

فرضیه: سطح افشا بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها تاثیر معنی­داری روی پایداری شرکت­ها دارد.

CS = α0 + α1CSRit + α2ROEit + α3lEVit + α4AGEit + α5SIZEit + Ɛit

 

مدل­ فوق بر اساس مبانی نظری و سایر پژوهش­های صورت گرفته در این زمینه ارائه شده است. البته با توجه به خصوصیات شرکت­ها در ایران و غیر قابل اندازه­گیری بودن برخی از متغیرها، این متغیرها با توجه به خصوصیات صنعت و شرکت­های ایران کمی تغییر یافت.

متغیرهای تحقیق در دو مدل بالا شامل متغیر وابسته پایداری شرکت (CS42)، متغیر مستقل بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی  (43CSR ENVD) ، و متغیرهای کنترلی بازده دارایی­ها (ROE)، اهرم مالی (LEV)، عمر شرکت (AGE) و اندازه شرکت (SIZE) می­باشد.

 

 

4-3-متغیرهای تحقیق

بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها: مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­­ها شامل ابعاد روابط کارکنان (EMPD)، مشارکت اجتماعی (COMD)، اقتصادی (ECDI)، تولید (PROD) و محیط زیست(ENVD) می­باشد. در این تحقیق بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها برای ما مهم است. برای نشان دادن بعد زیست­محیطی ، 5 معیار مواد اولیه و انرژی، تنوع گونه­های زیستی و و منابع طبیعی، انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات، محصولات، خدمات و اثرات محیط زیستی آنها  و رعایت قوانین و مقررات زیست­محیطی در نظر گرفته شده است.

 

بازده دارایی­ها: برابر است با ارزش دفتری سهام تقسیم بر سود خالص.

اهرم مالی: برابر است با بدهی بلندمدت به دارایی کل.

عمر شرکت: برابر است با لگاریتم تعداد سال های حضور شركت در بورس.

اندازه شرکت: برابر است با لگاریتم جمع كل داریی­های شركت.

 

5-یافته­های تحقیق

5-1- پایایی پرسشنامه 

برای این منظور از آلفای كرونباخ استفاده گردیده است. در این روش با استفاده از نرم افزار SPSS میزان آلفای كرونباخ برای هر یک از ابعاد و مولفه­های پرسشنامه محاسبه گردیده است. ضریب كل آلفای كرونباخ در این 86.8 درصد می­باشد كه به ما نشان می­دهد كه این تحقیق از قابلیت اعتماد بالائی برخوردار است. بنا به دلیل بالا بودن آلفای كل نیازی به حذف هیچ متغیری در تحقیق نبوده است. و همچنین از مقدار آلفای بدست آمده می توان نتیجه گرفت كه ابزار اندازه­گیری همپوشانی و همسوئی داشته و از ثبات بالایی برخوردار است.

 

آلفای کرونباخ شاخص­های بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها

مواد اولیه و انرژی

824/0

تنوع گونه­های زیستی و و منابع طبیعی

856/0

انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات

858/0

محصولات، خدمات و اثرات محیط زیستی آنها

834/0

رعایت قوانین و مقررات زیست­محیطی

899/0

جدول شماره 3: آلفای کرونباخ شاخص­های بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها

5-2آزمون مفروضات تحلیل عاملی تاییدی

معمولاً در تحقیقات به دلایل مختلف با حجم زیادی متغیرها روبرو هستیم. برای تحلیل دقیق­تر داده­ها و رسیدن به نتایج علمی­تر و در عین حال عملیاتی­تر، پژوهشگران به دنبال كاهش حجم متغیرها و تشکیل ساختار جدیدی برای آنها می­باشند و بدین منظور از روش تحلیل عاملی استفاده می­كنند. تحلیل عاملی از جمله روش­های چند متغیره است كه در آن، متغیرهای مستقل و وابسته مطرح نیست. زیرا، این روش جزء تکنیک­های هم وابسته محسوب می­گردد و كلیه متغیرها نسبت به هم وابسته­اند. مساله اساسی تعیین این موضوع است كه آیا تعداد زیادی متغیر اصلی را می توان به مجموعه كوچکتری از متغیرها، با كمترین میزان ریزش اطلاعات تبدیل كرد؟ بنابر آنچه گفته شد، تحلیل عاملی تکنیکی است كه كاهش تعداد زیادی از متغیرهای وابسته به هم را به صورت تعداد كوچکتری از ابعاد پنهان یا مکنون (عامل ها( امکان­پذیر می سازد، بطوریکه در آن كمترین میزان گم شدن اطلاعات وجود داشته باشد. هدف اصلی آن، خلاصه كردن داده هاست. این روش به بررسی همبستگی درونی تعداد زیادی از متغیرها می­پردازد و در نهایت آنها را در قالب عامل­های عمومی محدودی دسته­بندی و تبیین می­كند. بنابراین، ارزش تحلیل عاملی این است كه طرح سازمانی مفیدی به دست می­دهد كه می توان آن را برای تفسیر انبوهی از رفتار با بیشترین صرفه­جویی در سازه­های تبیین كننده، به كار برد. تحلیل عاملی، برخلاف رگرسیون چندگانه،تحلیل تشخیصی یا همبستگی كانونی (كه در آنها تعداد زیادی متغیر مستقل و یک یا چند متغیر وابسته وجود دارد) روشی هم وابسته است كه در آن كلیه متغیرها به صورت همزمان مد نظر قرار می­گیرند (حبیبی، ۱۳۹۱).

 در این تحقیق برای تحلیل داده­ها، ابتدا تحلیل توصیفی پاسخ­دهندگان پرسشنامه انجام و پس از بررسی شاخص­های کیسر- میر- اولكین (KMO )، آزمون بارتلت و آزمون نرمالیتی و با استفاده از مدل مسیر به­وجود معناداری و میزان اثرات بعد اقتصادی مسئولیت­پذیری اجتماعی بر اساس ساختار پیشنهادی پرداخته شده است. با استفاده از دو شاخص کیسر- میر- اولكین (KMO ) و آزمون بارتلت به بررسی كفایت نمونه­ها و مناسب بودن استفاده از تحلیل عاملی برای مدل پرداخته شده است. آزمون KMO اولین هدف تحلیل عاملی را برآورده می كند. این آزمون مشخص می­كند كه آیا واریانس متغیرهای تحقیق تحت تأثیر واریانس مشترک برخی عامل­های پنهانی و اساسی هست یا خیر؟ در آزمون بارتلت فرض صفر بیان میكند ماتریس همبستگی، یک ماتریس واحد و همانی است كه اگر باشد برای شناسایی ساختار (مدل عاملی) نامناسب است .در جدول زیر به تفكیک یافته­های ناشی از تجزیه و تحلیل مدل مفهومی و تحلیل محتوای شاخص­های افشا موجود در میان شرکت­ها بیان شده است.

الگو

سطح شاخص

الگو

سطح شاخص

درجه آزادی 

سطح معنی داری

KMO

845/0

بارتلت

240/838

104

000/0

جدول شماره 4: شاخص KMO و بارتلت برای کفایت نمونه

با توجه به جدول بالا، به دلیل بالا بودن سطح شاخص KMO از 6/0، نتایج تحلیل عاملی برای داده­های مورد نظر معتبر است. با توجه به سطح معنی­داری آزمون بارتلت، تحلیل عاملی برای شناسایی مدل عاملی مناسب است.

 

img0 

نمودار شماره 4: الگوی تحلیل مسیر شاخص­های بعد زیست­محیطی

 

در جدول ذیل می­توانید نتایج تحلیل عاملی بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی را مشاهده کنید.

نوع شاخص

مقدار

معیار

تفسیر

GFI

0.94

بین 0.9 تا 1.00

مدل از برازش خوبی برخوردار است.

AGFI

0.90

بین 0.9 تا 1.00

مدل از برازش خوبی برخوردار است.

RSMEA

0.032

بین 0.00 تا 0.10

چون به صفر نزدیک است، مدل از برازش خوبی برخوردار است.

X2

36.25

P<0.05

معنی دار است. (P=0.000)

NFI

0.91

بالاتر از 0.90

مدل از برازش خوبی برخوردار است.

RFI

0.87

بین صفر تا یک

مدل از برازش خوبی برخوردار است.

PCFI

0.69

حداقل 0.60

مدل از برازش خوبی برخوردار است.

NNFI

0.94

بالاتر از 0.90

مدل از برازش خوبی برخوردار است.

جدول شماره 5: نتایج تحلیل عاملی بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی

پس از انجام آزمون، مشاهده می­گردد که مقدار شاخص(GFI شاخص نیکویی برازش) نزدیک به یک بوده که نشان­دهنده برازش خوب مدل بوده و بیانگر این است که داده­ها به نحو بهتری الگوی روابط را تایید می­کنند. شاخص AGFI (شاخص نیكویی برازش تعدیل شده) نیز نزدیک به یک بوده که مانند شاخص GFI بیانگر برازش مدل با داده­ها است. شاخص RSMEA  (ریشه­ی خطای میانگین مجذورات تقریب( با توجه به نزدیک بودن به صفر، برازش مدل را خوب بیان کرده است. شاخص NFI شاخص برازش هنجار شده) نیز مدل را با برازش خوب تعیین کرد. شاخص RFI شاخص برازش نسبی) نیز بیانگر برازش مدل است. شاخص PCFI شاخص برازش تطبیقی مقتصد) برازش مدل را خوب می­داند. شاخص (NNFI شاخص برازش هنجار نشده) نیز حکایت از برازش مدل دارد.

 

الگو

متغیر مشاهده شده

ضرایب لامبدا

S.E.

t.value

r2

Sig.

ENVD1

مواد اولیه و انرژی

0.76

0.30

14.90

0.62

0.000

ENVD2

تنوع گونه­های زیستی و و منابع طبیعی

0.81

0.17

19.05

0.80

0.000

ENVD3

انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات

0. 83

0.16

19.26

0.81

0.000

ENVD4

محصولات، خدمات و اثرات محیط زیستی آنها

0.70

0.48

13.71

0.52

0.000

ENVD5

رعایت قوانین و مقررات زیست­محیطی

0.78

0.34

16.49

0.66

0.000

جدول شماره 6: نتایج تحلیل عاملی بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی و معناداری آنها

 

با توجه به جدول بالا، مولفه انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات بیشترین میزان واریانس بعد زیست­محیطی را با ضریب مسیر (y) 83/0 تبیین می­کند و در مقابل مولفه محصولات، خدمات و اثرات محیط زیستی آنها كمترین میزان واریانس بعد زیست­محیطی را با ضریب مسیر  (y) 70/0 تبیین می­كند و سایر مقادیر واریانس بعد زیست­محیطی توسط سایر مولفه­هائی كه در تحقیق (مبانی نظری) نیستند، تبیین خواهد شد. همچنین بر اساس نتایج ضریب r2، انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات بیشترین قابلیت تبیین بعد اقتصادی را با ضریب 81/0 و مواد اولیه و انرژی، کمترین قابلیت تبیین بعد اقتصادی را با ضریب 62/0 دارد. بر اساس نتایج آماره t هر یک از شاخص­ها، نتیجه می­گیریم که تمامی شاخص­های پیشنهادی بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی دارای تاثیر معناداری بر پایداری شرکت­ها از لحاظ آماری هستند.

ما در این تحقیق به ارزیابی مسئولیت­پذیری اجتماعی پرداخته­ایم و برای این منظور ، شاخص­های بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی را (24 شاخص)، مورد بررسی قرار داده­ایم. با توجه به اینکه برخی از این شاخص­ها با توجه به شرایط موجود در ایران و گزارش­های سالانه شرکت­های بورسی و بر اساس نمونه فعالیت و گزارش­های هیئت مدیره وجود نداشت، این شاخص­ها تعدیل و یا حذف شد و نهایتا با 14 شاخص تعدیل شده، 113 شرکت بورسی مورد تحلیل قرار گرفت و امتیازات شرکت­ها بر اساس شاخص­های بعد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی بر اساس جدول زیر استخراج شد.

 

 

 

 

 

 

ردیف

شاخص

کد شاخص

تعداد شرکت­هایی که  افشا کرده اند

درصد شرکت­هایی که  افشا کرده اند

1

مواد اولیه و انرژی

ENVD11

83

73 %

2

ENVD13

15

14 %

3

ENVD14

1

1 %

4

ENVD16

63

55 %

5

ENVD17

2

2 %

6

تنوع گونه­های زیستی و و منابع طبیعی

 

ENVD18

4

3 %

7

ENVD19

7

6 %

8

ENVD20

9

8 %

9

انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات

ENVD21

73

65 %

10

ENVD22

30

26 %

11

محصولات، خدمات و اثرات محیط زیستی آنها

ENVD23

2

2 %

12

ENVD25

20

17 %

13

ENVD26

11

10 %

14

ENVD30

1

1 %

15

رعایت قوانین و مقررات زیست­محیطی

ENVD34

2

2 %

16

ENVD35

1

1 %

جدول شماره 7: وضعیت شرکت­ها از نظر افشا ابعاد زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی

با توجه به جدول فوق، مشاهده می­شود که در مواد اولیه و انرژی، شاخص ENVD11 بیشترین افشا و شاخص ENVD14 کمترین میزان افشا را توسط شرکت­ها داشته­اند. همچنین در تنوع گونه­های زیستی، شاخص ENVD20 بیشترین افشا و شاخص ENVD18 کمترین میزان افشا را توسط شرکت­ها داشته­اند. همچنین در محصولات و خدمات، شاخص ENVD25 بیشترین افشا و شاخص ENVD30 کمترین میزان افشا را توسط شرکت­ها داشته­اند.

میزان افشای شاخص­های زیست­محیطی مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها، بر اساس نمودار میله­ای در نمودار زیر نمایش داده شده است. بر اساس نمودار زیر، مشخص می­شود که شاخص­های مواد اولیه، انرژی و انتشارات گازها، فاضلاب و ضایعات، بیشترین میزان افشا را در بین شرکت­ها داشته است.

img0 

نمودار شماره 5: نمودار افشای شاخص­های مسئولیت­پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست­محیطی

5-3آمار توصیفی

در بخش آمار توصیفی، تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از شاخص­های مرکزی همچون میانگین و میانه، شاخص­های پراکندگی انحراف معیار، ضریب چولگی و ضریب کشیدگی انجام می­پذیرد. با توجه به مدل تحلیلی فرضیات تحقیق، ابتدا با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسن به بررسی وجود رابطه و جهت رابطه بین هر یک از متغیرهای تحقیق پرداخته و سپس، به منظور امکان یا عدم امکان استفاده از روش رگرسیون خطی چندگانه از آزمون دوربین- واتسون و آزمون هم خطی استفاده خواهیم كرد. در نهایت، با استفاده از رگرسیون خطی چندگانه به بررسی میزان تأثیر هر یک از متغیرهای مستقل بر متغیرهای وابسته تحقیق براساس مدل رگرسیون هر یک از فرضیات تحقیق خواهیم پرداخت. خلاصه وضعیت آمار توصیفی در جدول شماره 8 نشان داده شده است.

 

متغیر

نماد

 

تعداد

مشاهدات

میانگین

میانه

بیشینه

كمینه

انحراف

معیار

بعد زیست­محیطی مسئولیت پذیری اجتماعی

CSRENVD

452

060/2

007/2

967/5

051/0

176/1

اهرم مالی

LEV

452

711/0

564/0

093/7

203/0

903/0

سن 

AGE

452

70/0

658/0

000/1

167/0

181/0

اندازه شرکت

SIZE

452

483/0

397/0

000/1

000/0

248/0

جدول شماره 8: آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

 

همان طور که در جدول شماره­ی (8) مشاهده می­شود، کمیت­های توصیفی متغیرهای تحقیق، از انواع نسبت و لگاریتم هستند که توانسته است همگنی خوبی را بین داده ها ایجاد کند. شرکت های مورد مطالعه، 113 شرکت بوده است که بر اساس شرکت- سال (98- 94) برابر 452 مشاهده است.

5-3-1- آزمون فرضیه تحقیق

برای آزمون فرضیه تحقیق از مدل تحقیق استفاده می­شود. برای آزمون فرضیه­های تحقیق از آمار توصیفی، رگرسیون چند متغیره و آزمون­های مربوط استفاده خواهد شد و با توجه به پیچیدگی و دشواری كار با معادلات رگرسیون در قالب چنین داده­هایی آزمون­های آماری و تجزیه و تحلیل­های مرتبط به كمک نرم­افزار Lisrel  و Spss  خواهد پذیرفت.

قبل از برآورد مدل، به انتخاب الگوی مناسب جهت برازش مدل پرداخته می­شود. ابتدا با استفاده از اف­لیمر44 به انتخاب مدل داده­های تلفیقی در برابر مدل داده­های تابلویی پرداخته می­شود. سپس در صورت انتخاب مدل داده­های تابلویی، برای تصمیم­گیری بین استفاده از اثرات ثابت یا استفاده از اثرات تصادفی، از آزمون هاسمن استفاده می­شود. نتایج آزمون اف­لیمر و هاسمن در جدول شماره 9 نشان داده شده است.

مدل

نام آزمون

آماره

درجه آزادی

احتمال آماره

نتیجه

مدل اصلی

اف لیمر

512/2

89،356

000/0

داده­های تابلویی

هاسمن

464/27

5

000/0

استفاده از اثرات ثابت

جدول شماره 9: نتایج آزمون اف لیمر و هاسمن

پس از انتخاب الگوی مناسب برای برازش مدل، جهت اطمینان از وجود عدم هم­خطی چندگانه در مدل، از عامل تورم واریانس (VIF) استفاده می­شود.اگر این مقدار اختلاف چشم­گیری با یک نداشته باشد (معمولا بیشتر از 10 نباشد)، مشکل هم­خطی چندگانه بین متغیرهای مستقل وجود ندارد. مقدار عامل تورم واریانس برای متغیرهای مستقل رگرسیونی در جدول شماره 10 آورده شده است.

جدول شماره 10: نتایج آزمون فرضیه اصلی تحقیق

Model: CS = α0 + α1CSRit + α2ROEit + α3lEVit + α4AGEit + α5SIZEit + Ɛit

 

متغیر

نماد متغیر

ضریب

آماره t

سطح معنی­داری

VIF

عرض از مبدا

α

032/5

652/3

000/0

-

بعد زیست­محیطی مسئولیت پذیری اجتماعی

CSRED

119/0

041/1

000/0

082/1

اهرم مالی

LEV

601/0-

321/4-

000/0

271/1

سن

AGE

321/0

205/3

000/0

594/1

اندازه شرکت

SIZE

221/0

123/4

000/0

163/1

ضریب تعیین

ضریب تعیین تعدیل شده

احتمال آماره F

دوربین- واتسون

746/0

675/0

000/0

211/2

همانطورکه در جدول شماره­ی (10) مشاهده می­شود، برای بررسی درستی مدل، از معیارهای ضریب تعیین (R2)، ضریب تعیین تعدیل شده(Adj. R2) و دوربین- واتسون(D-W) و برای بررسی معنی داری مدل نیز از آماره F استفاده می شود. همان طور که در جدول شماره (9) مشاهده می شود، مقدار ضریب تعیین برابر 746/0 می­باشد و بدین معنی است که قدرت توضیح­دهندگی و برازش مدل در سطح خوبی قرار دارد. آماره دوربین- واتسون برابر با 211/2 می­باشد و از آنجایی­که بازه 5/1 تا 5/2 نشان­دهنده عدم وجود خود همبستگی از مرتبه اول می باشد، در نتیجه خود همبستگی از مرتبه اول در جزء خطای مدل وجود ندارد. آماره عامل تورم واریانس(VIF) میزان همخطی بین متغیرهای مستقل تحقیق را نشان می دهد و مقدار مجاز VIFکمتر از 10 می باشد و از آنجایی که مقادیر جدول شماره (10)، کمتر از 10 می­باشد، در نتیجه بین متغیرهای مستقل تحقیق، همخطی وجود ندارد. در نهایت مقدار احتمال آماره F نیز کمتر از 000/0 است، لذا معنی داری مدل تایید می­شود. اما با توجه به سطح معناداری آزمون تی استودنت برای تعیین معناداری اثر متغیر مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها از بعد اقتصادی که کوچک تر از خطای نوع اول 05/0 برآورد شده (000/0)، می­توان پذیرفت که این متغیر دارای رابطه معناداری با پایداری در شرکت­های پذیرفته شده در بورس ارواق بهادار تهران می­باشد. بنابراین فرضیه تحقیق تایید شده است. هم­چنین با توجه به ضریب رگرسیونی مدل (119/0) اثرگذاری این متغیر بر روی متغیر وابسته در جهت مثبت می­باشد. بنابراین، می­توان گفت، بین مسئولیت­پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست­محیطی شرکت­ها و پایداری شرکت­ها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

6- نتیجه­گیری و بحث

در این تحقیق داده­های جمع­آوری شده با تعداد 187 پرسشنامه تحقیق، توسط نرم­افزار لیزرل مورد تحلیل عاملی تاییدی و تحلیل مسیر قرار گرفت. بطور خالصه، شاخص­های كفایت نمونه­گیری یعنی شاخص­های كیسر- میر- اولکین و آزمون بارتلت با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی و استفاده از روش مد­ل­یابی معادلات ساختاری به بررسی كفایت نمونه­ها و مناسب بودن استفاده از تحلیل عاملی برای مدل پرداخته و همچنین، آزمون نرمال بودن داده­ها نیز برای آن انجام شده است.

با توجه به بالا بودن سطح شاخص KMO.، نتایج تحلیل عاملی برای داده­های مورد نظر معتبر است و با توجه به سطح معنی­داری آزمون بارتلت، تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مناسب است. همچنین، ضرایب رگرسیون مدل مسیر حاكی از آن است كه بعد اقتصادی، بعد اجتماعی و بعد محیطی، درصد بالایی از تغییرات متغیر وابسته­ی مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها را تبیین می­كنند و بیانگر این است كه بعد زیست محیطی دارای بیشترین توجیه بر مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها است و در كل این بعد برای مدل كلی مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها از لحاظ آماری معنی­دار می­باشد. در مدل ساختاری نهائی مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها نیز، با توجه به اینکه شاخص­های برازش عمدتاً نزدیک به یک می­باشد، نشان می­دهد مدل از برازش خوبی برخوردار است و داده­ها به نحو بهتری الگوی روابط مذكور را تایید می­كنند و برازش مناسب كل مدل را نشان می­دهد. در بعد زیست محیطی، مولفه­های محصولات، خدمات، اثرات زیست محیطی محصولات و مواد اولیه و انرژی و به ترتیب ازكمترین و بیشترین ضریب تعیین برخوردار هستند. درمجموع، كلیه شاخص­ها و ضرایب نشان دهنده برازش مناسب مدل ارائه شده تحقیق جهت تبیین ارتباط و تأثیرگذاری شاخص­ها، مولفه­ها و ابعاد برای سنجش مفهوم مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها در ایران است.

اكثر مطالعات در حوزه مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها ، ماهیتاً توصیفی هستند و از روش تحلیل محتوا برای سنجش دامنه و محدوده افشاء در گزارشات سالانه استفاده می­شود. توسعه درک مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها در اقتصادهای نوظهور، عمدتاً محدود به درک مدیران از مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها از طریق روش­های كیفی بوده و تعیین سطح افشاء مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها بسیار حائز اهمیت است. با توجه به مدل افشاء پیشنهادی تحقیق برای سنجش سطح افشاء مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها به روش صفر و یک گزارشات هیئت مدیره سال 1398، 113 شركت مورد تحلیل قرار گرفته و امتیازات شركت­ها در ابعاد، مولفه ها و كل شاخص­های مسئولیت­پذیری اجتماعی شركت­ها استخراج گردید.

بیشترین سطح افشا در بعد زیست محیطی مربوط به مواد اولیه و انرژی می­باشد.

مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت­ها، یک مفهوم در حال تکامل است که به عنوان روشی است که شرکت­ها دغدغه­های اجتماعی ، محیطی و اقتصادی­شان را در ارزش­ها ، فرهنگ­ها، تصمیمات، استراتژی و عملیات به گونه­ای شفاف برای پاسخگوئی , یکپارچه نموده و درنتیجه رویه­های بهتری برای شرکت ،ایجاد رفاه و بهبود جامعه تدوین می­نمایند. در صورتی که شرکت­ها تعهد بالایی نسبت به استانداردهای شفافیت گزارشگری مالی داشته باشند، انتظار می رود که پایداری بیشتری داشته باشند. نتایج به دست آمده برای فرضیه اصلی نشان می دهد

بین مسئولیت­پذیری اجتماعی مبتنی بر بعد زیست محیطی شرکت با پایداری شرکت ارتباط معناداری وجود دارد. علاوه بر این، مقدار علامت ضریب به دست آمده مثبت می­باشد که نشان می­دهد با افزایش مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت، پایداری شرکت افزایش می­یابد. این موضوع نشان دهنده این امر می باشد که با افزایش فعالیت­های مسئولیت­پذیری اجتماعی شرکت، فرآیند گزارشگری مالی را شاهد می باشیم که به این ترتیب، افزایش کیفیت و اتکاء به گزارشگری مالی را موجب می­شود که این به نوبه خود، کاهش اخبار بد را به همراه دارد.

با توجه به نتایج آزمون فرضیه­، می­توان به این نتیجه رسید که شرکت­های با مسئولیت­پذیری اجتماعی بالا، به دلیل اینکه ارتباط بهتر با ذینفعان گرایش دارند، سرمایه اجتماعی بالاتر دارند و از این طریق آسیب­پذیری از رویدادها منفی را کاهش می­دهد و به عبارت دیگر، پایداری بیشتری را خواهند داشت.

صنعتی شدن در سراسر جهان سبب ایجاد مسئولیت­های اجتماعی مهمی شده است که اثرهای مالی و غیرمالی خاص خود را برجای می­گذارد. در اثر جهانی شدن، شرکت­های واقع در کشورهای در حال توسعه، مایل به حرکت به سوی بازارهای جهانی هستند، از این رو به منظور مقبولیت در بازارهای جهانی، باید مسئولیت­های اجتماعی انجام گرفته خود را به نمایش بگذارند. هم­چنین شرکت­ها باید بدانند که گرو­ه­های مختلف جامعه، متقاضی اطلاعات پاسخ­گویی اجتماعی هستند، زیرا این اطلاعات در تصمیم­گیری­های آنها نقش مهمی دارند (چو45، 2016).

6-1- محدودیت­های پژوهش

-       با توجه به قدمت نه چندان زياد دو مقوله مسئولیت­پذيری اجتماعی و حاکمیت شرکتی و از طرفی عدم پايبندی کامل بسیاری از شرکت­ها به اين دو موضوع و اجزای آن، نتايج مطالعات احتمالا از اين موضوع متاثر شده است و اين می­تواند از جمله محدوديت­های پژوهش باشد.

-       فقدان سازو کار دقیقی برای محاسبه پايداری شرکتی در منابع موجود نیز از ديگر محدوديت­های اين تحقیق به شمار می­آيد.

-       عدم وجود منابع اطلاعاتی و پایگاه داده­های رسمی و مورد تأیید نهادهای ذیربط برای تعیین سطح شركت­های ایرانی از نظر فعالیت­های مسئولیت اجتماعی شركتها و افشاء اطلاعات پایداری.

-       در فرایند پژوهش علمی به ویژه در علوم انسانی مانند حسابداری، مواردی وجود دارد که خارج از کنترل پژوهش­گر است و به طور بالقوه می­تواند نتایج پژوهش را تحت تاثیر قرار دهد. لذا در صورت اعمال سایر متغیرهای احتمالی تاثیرگذار بر روی متغیرها، احتمالا نتایج پژوهش تغییر می­کرد.

 

6-2 پیشنهادهای پژوهش

6-2-1 پیشنهادهای مبتنی بر پژوهش

-       با توجه به تاثیر مثبت حاکمیت شرکتی بر پايداری شرکتی، به متولیان امر و مسئولین بورس اوراق بهادار پیشنهاد می­شود تا به جهت حمايت از سرمايه گذاران، نسبت به اجرای هرچه بهتر اصول و مفاد حاکمیت شرکتی و همچنین الزام در شرکتهای فعال در بورس اوراق بهادار تهران، نظارت بیشتری به خرج دهند.

-       به سرمایه­گذاران و سایر ذی­نفعان پیشنهاد می­گردد که در اخذ تصمیمات اقتصادی به چگونگی و نوع ایفای مسئولیت­های اجتماعی شرکت­ها توجه کنند.

-       به سرمایه­گذاران و کلیه ذینفعان پیشنهاد می­شود تا در بررسی­های خود به جهت سرمايه­گذاری در شرکت­های فعال در بازار سرمايه، به منظور اطمینان بیشتر در خصوص روند پايداری شرکت، مقوله حاکمیت شرکتی را مد نظر قرار داده و در صورت وجود سازوکار مناسب و ساختار مطلوب حاکمیت شرکتی نسبت به سرمايه­گذاری در آن شرکت اقدام نمايند.

-       به مدیران  شرکت­ها نیز  پیشنهاد می­شود تا با به دلیل اثر مثبت حاکمیت شرکتی بر پايداری شرکت، نسبت به پیاده­سازی هرچه بهتر سازوکارهای مناسب و عملیاتی در حوزه حاکمیت شرکتی اقدام نمايند تا جذابیت بیشتری برای سرمايه­گذاران و اعتباردهندگان برای سرمايه­گذاری در شرکت ايجاد نمايند.

-       موسسات رتبه­بندی و نهادهای نظارتی در سطح ملّی می­توانند مدل افشاء ارائه شده تحقیق را برای رتبه­بندی شركت­های ایرانی از بعد شاخص­های پایداری مورد استفاده قرار دهند.

-       اصلاح چارچوب و محتوای گزارشات فعالیت هیئت مدیره و گزارشات سالانه شركت­ها با رویکرد پایداری و توجه بیشتر به افشاء شاخص­های ابعاد اجتماعی و زیست محیطی.

-       پیشنهاد می­شود که برای ایجاد انگیزه و مشوق­ها لازم در شرکت­ها، سازمان بورس اوراق بهادار تهران با همکاری نهادهای فعال در حوزه اجتماعی و فرهنگی کشور، با تدوین الزامات و مقررات مناسب، زمینه را برای پاسخ­گویی بهتر شرکت­ها به انتظارات جامعه فراهم کنند.

-       تدوین الزامات و مقررات مناسب توسط نهادهای مرتبط در حوزه گزارشگری شركت­ها از جمله سازمان بورس اوراق بهادار با همکاری نهادهای فعال در حوزه اجتماعی و زیست محیطی كشور برای پاسخگوئی به انتظارات ذینفعان و همچنین اعمال فشار و نفوذ دولت برای الزام و تعهّد شركت­ها برای افشاء اطلاعات مسئولیت اجتماعی در گزارشات سالانه كلیه شركت­های فعال در صنعت به ویژه شركت­های دولتی و بزرگ.

-       الزام شركت­ها به تشکیل واحد یا كمیته مستقل مسئولیت اجتماعی در ساختار سازمانی برای تدوین استراتژی­ها، اهداف و برنامه­های مسئولیت اجتماعی شركت­ها و چگونگی پایش و افشاء آن در ابعاد مختلف با رویکرد توسعه پایدار.

6-2-2- پیشنهادهای برای پژوهش آتی

-       اگرچه که در پژوهش حاضر، تاثیر صنايع حساس و غیرحساس لحاظ گرديده است، اما از آنجايی که در ايران پژوهش نمونه­های آماری به تفكیك نوع صنعت مورد بررسی قرار نگرفته است، پیشنهاد می­شود در پژوهش­های آتی رابطه بین حاکمیت شرکتی و پايداری در شرکت­های پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به تفكیك نوع صنعت نیز انجام گیرد.

-       بررسی تحلیلی كمی و كیفی عملکرد اجتماعی شركت­ها در صنایع مختلف فعال در عرصه­های اقتصادی و صنعتی كشور و مقایسه وضعیت و روند آن در ایران با سایر كشورهای مشابه از نظر ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به ویژه كشورهای اسلامی و در حال توسعه.

-       تفكیك حاکمیت شرکتی به اجزاء آن و بررسی جداگانه تاثیر هريك از شاخص­های حاکمیت شرکتی، ممكن است منجر به نتايج جديدی شود.

-       مطالعه و تدوین مدل مناسب رتبه­بندی مسئولیت اجتماعی شركت­ها و تدوین و راه­اندازی شاخص پایداری در شركت­های بزرگ و بورسی براساس مطالعه تطبیقی رهنمودهای سازمان­های فعال در این زمینه در سطح منطقه­ای و بین­المللی با در نظر گرفتن شرایط محیطی ایران.

منابع و مأخذ:

1.       احمدپور، احمد، & فرمانبردار، مریم. (1394). بررسی ارتباط بین افشای اطلاعات مسئولیت اجتماعی شرکت­ها و رقابت بازار محصول. فصلنامه علمی پژوهشی حسابداري مالی, 7(26), 103–124.

2.       امیدوار، علیرضا. (1387). کارگاه آموزشی ترویجی ارتقاء مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها: پیشنیاز اجرای سیاست‌های کلی اصل 44. مرکز ترویج مسئولیت اجتماعی شرکت­ها.

3.       برزگر، قدرت الله، & غفاری، وحید. (1387). حسابداری و گزارشگری پایداری شرکت‌ها در هزاره سوم. ماهنامه حسابدار, (49).

4.       بهارمقدم، مهدی، صادقی، زین العابدین، & صفرزاده، ساره. (1392). بررسی رابطه مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی بر افشا مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها. فصلنامه علمی پژوهشی حسابداري مالی, 5(20), 90–107.

5.       پور احتشام، محمد. (1403). مسئولیت‌پذیری اجتماعی، عملکرد مالی و پایداری مالی. مجله بازاریابی خدمات عمومی, 5, بهار 1403.

6.       پورعلی، محمدرضا، & حجامی، محدثه. (1393). بررسی رابطه بین افشای مسئولیت اجتماعی و مالکیت نهادی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه علمی پژوهشی دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت, 3(10), 142–157.

7.       (نویسنده نامشخص). (1402). تاثیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر ارزش شرکت. مجله حسابداری و بودجه ریزی بخش عمومی, 13, پاییز 1402.

8.       تقی پور، فرزین. (1403). بررسی اثرات مسئولیت‌پذیری اجتماعی بر عملکرد مالی با تأکید بر نقش قابلیت نوآوری در فضای سبز. مجله مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری, 10(3), پاییز 1403.

9.       تیمورلویی، سعید، باروج، فرزانه، & کاووسی، اسماعیل. (1390). طراحی راهبردهای پایدار در راستای ایجاد مسئولیت اجتماعی. پژوهشنامه مسئولیت اجتماعی سازمان¬ها, 60, 9–34.

10.       فاییزی، بهاره. (1403). بررسی اثر مسئولیت‌پذیری اجتماعی و شفافیت اطلاعات بر بهبود عملکرد مالی. مجله مطالعات راهبردی مالی و بانکی, 2(3), پاییز 1403.

11.       حبیبی، آرش. (1391). آموزش کاربردی نرم‌افزار لیزرل، مدل‌یابی معادلات ساختاری و تحلیل عامل؛ ویرایش جدید.

12.       حساس یگانه، یحیی، & مداحی، آزاده. (1387). چالش‌های استقرار نظام حاکمیت شرکتی در بازار سرمایه ایران. روزنامه دنیای اقتصاد, 1738.

13.       حساس یگانه، یحیی، & برزگر، قدرت الله. (1392). ارائه مؤلفه‌ها و شاخص‌های بُعد اجتماعی مسئولیت شرکت‌ها و وضعیت موجود آن در ایران. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی, 2(1), 209–234.

14.       کامیابی، یحیی، شهسواری، معصومه، & سلمانی، رسول. (1395). بررسی تأثیر مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها بر عدم تقارن اطلاعاتی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه تحقیقات حسابداری و حسابرسی, 30, 126–145.

15.       طالبیان درزی، مریم. (1403). ارزیابی میزان مسئولیت‌پذیری اجتماعی. مجله مهارت‌آموزی, 47, بهار 1403.

16.       شکری، قاسم، رحمانی، نیما، & دودانگه، سارا. (1403). شناسایی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. مجله مطالعات و حسابداری, 10(4), زمستان 1403.

17.       شربت اوغلی، احمد، و همکاران. (1389). مسئولیت اجتماعی نزد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه علوم مدیریت ایران, 5(19), پاییز 1389.

18.       گلی، عباس، موحدی، ساعده، & خلیلی، فاطمه. (1394). حاکمیت شرکتی بسترساز پایداری. نخستین کنفرانس منطقه‌ای کاربرد حسابداری و مدیریت مالی در مسائل اقتصادی و اجتماعی، تهران.

19.       مرتضوی، و همکاران. (1389). بررسی نقش تعدیل‌گری متغیر اهمیت مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی و تعهد سازمانی: نمونه مورد مطالعه شرکت‌های صنایع غذایی شهر مشهد. مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد, پاییز و زمستان 1389

20.       موسوی، شبنم، & نامور، یوسف. (1403). بررسی مسئولیت‌پذیری اجتماعی کارکنان بر پاسخگویی سازمانی. مجله مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی, 85, زمستان. 

21.       .Bhattacharya, W., Sen, G. (2013), Corporate Social Responsibility and Economic Behavior. Economic Research Quarterly, Vol. 11 (3) 103-114

1.       Benlemlih, M., Bita,M., (2015).Corporate Social Responsibility and Investment Efficiency, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm? abstract_id=2566891.

2.       Bradley, R.L. Jr., (2009(,“Corporate social responsibility and energy”. In: Horowitz, I. L. (Ed.), Culture and Civilization, 181-197, Transaction Publishers, New Jersey.

3.       Carroll, A. B, (2009),” Corporate social responsibility: Evolution of a definitional construct.

4.       Business & Society, 38, 268-295.

5.       Cho, A. (2016). Corporate Social Responsibility and Corporate Cash Holdings.

6.       Journal of Corporate Finance, DOI: 10.1016/j.jcorpfin.2016.01.008.

7.       Deegan, C., and Unerman, J. (2006). Financial Accounting Theory, Maidenhead

8.       Clark, C. E. (2018),”Differences between public relations and corporate social responsibility: An analysis”, Public Relations Review, 26(13), 363-381.

9.       Doslord, L & Wallace, J. (2008). “The Corporate Social Responsibility (CSR) Trend”, Journal of Applied Corporate Finance, 45, 96- 108.

10.       Ferns, B, Prakash S, S, (2012), Emerging trends in corporate social responsibility (CSR) reporting by large corporations: a comparative analysis of corporate CSR reports by Western European and North American corporations, The Fifth ISBEE World Congress. 11(2), 116-129.

11.       Gilbert, D. U, Rasche, A, Waddock, S, (2011), Accountability in a global economy: The emergence of international accountability standards. Business Ethics Quarterly, 21(1), 23-44.

12.       Godfrey, P. C. & Hatch, N. W. (2007) «Researching Corporate Social Responsibility: An Agenda for the 21st Century», Journal of Business Ethics, 70, 87–98.

13.       GRI. (2012). “Using the Global Reporting Initiative (GRI) Sustainability Reporting Guidelines with the ISO 26000 ‘Guidance on Social Responsibility’ Standard “,ISO 26000 Committee Draft (CD), Communication on social responsibility, Box 14.

14.       GRI. (2010a). GRI Portal - GRI Reports List. Retrieved January 20, 2010, from http://www.globalreporting.org/GRIReports/GRIReportsList.

15.       GRI. (2010). Website of global reporting initiative. http://www.globalreporting.org. Accessed Dec 2009.

16.       Hill, R.C., Griffiths, W.E & Lim, G.C. (2008). Principles of Econometrics, 3rd edition, Hoboken: John Wiley & Sons.

17.       Kapoor, Sh., Sandhu, H.S. (2010). Does it Pay to be Socially Responsible? An Empirical Examination of Impact of Corporate Social Responsibility on Financial Performance Global Business Review http://gbr.sagepub.com/content/11/2/185.

18.       Kirsten A. Cook , Andrea M. Romi, Daniela Sanchez, Juan Manuel Sanchez.(2016).The Influence of Corporate Social Responsibility on Investment Efficiency and Innovation.

19.       Kim, Lee and Park (2013). ‘A Review of the Theories of Corporate Social Responsibility: Its Evolutionary Path and the Road Ahead’, International Journal of Management Reviews 10(1), 53–73.

20.       Kohen, M. G. (2012). Succession of states in the field of international responsibility: the case for codification. In Perspectives of International Law in the 21st century/Perspectives du droit international au 21e siècle (pp. 161-174). Brill Nijhoff.

21.       Kropp, Cordula. (2005). ‘‘Agrarwende’’: Über den institutionellen Umgang mit den Folgeproblemen der Folgenreflexion im Agrarbereich [‘‘Turnaround in Agriculture’’: About institutional modes of dealing with side-effects of risk discourses in the agricultural field]. Social World, 56 (2): 159-182.

22.       Lioui, A., Sharma, Zenu. (2012). “Environmental corporate social responsibility and financial

23.       performance: Disentangling direct and indirect effects”, Ecological Economics Volume 78, June 2012, Pages 100–111.

24.       Lys,Th, James, Naughton, Clare,Wang, (2015), Signaling through corporate accountability reporting. Journal of Accounting and Economics, 60, 56–72.

25.       McKinley,A (2008) the drivers and performance of corporate environmental and social responsibility in the Canadian mining industry, master thesis Geography Department and Center for Environment University of Toronto.

26.       McGuire, A. Responsibility: The New Business Imperative. The Academy Of Management Executive, 16(2), P. 132-147

27.       Mulyadi, M. S., & Anwar, Y. (2012). Influence of corporate governance and profitability to corporate CSR disclosure. International Journal of Arts and Commerce, 1(7), 29-35.

28.       Naser, K., & Hassan, Y. (2013). Determinants of corporate social responsibility reporting: evidence from an emerging economy.

29.       Nasr, H (2020),”corporate social responsibility disclosure: an examination of framework of determinants and consequences”, Doctoral thesis, Durham University,Avai at Durhame Theses Online:http://ethese.dur .ac.uk/480.

30.       Mehran Nejati, Sasan Ghasemi, (2018) «Corporate social responsibility in Iran from the perspective of employees», Social Responsibility Journal, Vol. 8 Iss: 4, pp.578 – 588.

31.       Naser, H (2010),”corporate social responsibility disclosure: an examination of framework of determinants and consequences”, Doctoral thesis, Durham University,Avai at Durhame Theses Online:http://ethese.dur .ac.uk/480.

32.       Nirwanto, Mirza.Zulaikha. Rahardja, H.(2011), "Corporate social responsibility disclosure and its relation on institutional ownership: Evidence from public listed companies in Malaysia 2008-2010" , Managerial Auditing Journal.

33.       Pardini, N. (2013). Carbon Emission Disclosure in the Proper Rating Company's Annual Financial Statements in Indonesia Stock Exchange. Carbon, 10(12).

34.       Salehi, M(2009) «Stakeholders’ Perceptions of Corporate Social Responsibility: Empirical Evidences from Iran International Business», Research Vol. 2, No. 1januarywww.ccsenet.org/journal.html.

35.       Servaes, Henri, Tamayo, Ane, (2013), The Impact of Corporate Social Responsibility on Firm Value: The Role of Customer Awareness. Management Science, 59(5), 1045- 1061.

36.       Setiawan, Evelyn and Gupita Janet Tjiang. (2012). Corporate Social Responsibility, Financial Performance, and Market Performance: Evidence from Indonesian Consumer Goods Industry, 6th Asian Business Research Conference. World Business Institute Australia. Read more: http://www.ukessays.com/essays/finance/business-scandals-involving-high-profile-organisations- finance essay. php#ixzz2pakr0uTM.

37.       Shabana A. (2019). The relationship between knowledge management & Organization Culture, Applied information management program. Avaiable at.

38.       Turker D. (2019), «Measuring Corporate Social Responsibility: A Scale Development Study», Journal of Business Ethics, 85 (4), 411-27.

39.       Zainal, D., Zulkifli, N & Saleh, Z. )2013). “a longitudinal analysis of corporate social responsibility reporting (csrr) in malaysia public listed firms: pre- and post- mandatory csrr requirement “International Journal of Advanced Research in Management and Social Sciences, Vol. 2 | No. 1 | January 2013.


 

 

Journal of Social Sciences, Islamic Azad University, Shushtar Branch

Scientific-Research Quarterly

Received: April 11, 2025 Accepted: August 27, 2025

Pp:75-110

Evaluation of Social Responsibility Based on the Environmental Dimension and Its Relationship with Corporate Sustainability

Mohammad Hassan Rajaei¹, Hamid Rostamijaz*46, Davood Khodadadi³, Ali Amiri⁴

 

1- PhD Student of Accounting, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar Abbas, Iran.

2- Department of Accounting, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar Abbas, Iran.

3- Department of Accounting, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar Abbas, Iran.

4- Department of Accounting, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar Abbas, Iran.

Abstract:

Today, the role of businesses in society has undergone many changes. Businesses are expected to not only focus on increasing their profits, but also be accountable to society and be useful to the society they interact with.

Today, corporate social responsibility has become more widespread than ever before with the addition of issues such as the environment and human rights issues. One of the most important issues in management is the social responsibility of firms and companies. Corporate social responsibility means the obligation to be accountable.

The purpose of this study is to evaluate the social responsibility based on the environmental dimension of companies and analyze the current situation of these indicators in the reports of companies listed on the Tehran Stock Exchange to identify the current situation. In this study, the environmental dimension of corporate social responsibility disclosure is presented in a comprehensive format by studying internationally recognized standards and guidelines and through questionnaires, factor analysis and other statistical methods. Also, the level of disclosure of social responsibility and its current status has been evaluated and analyzed through content analysis of the reports of the board of directors of Iranian companies. In addition, examining the relationship between the level of disclosure of corporate social responsibility based on the environmental dimension and sustainability of companies based on criteria based on accounting data and market data, taking into account some characteristics of companies. And was analyzed using SPSS software and data of New Rahavard software between 2019 and 2023.

The results show the low level of disclosure of the environmental dimension of social responsibility in companies listed on the Tehran Stock Exchange. For this reason, it is necessary to develop appropriate standards for reporting and disclosing these indicators in the annual reports of companies to meet expectations in the Iranian capital market.

Finally, the main hypothesis of the research was confirmed, which showed that the degree of disclosure of the environmental dimension of social responsibility has a significant effect on the sustainability of companies.

Keywords: social responsibility, environmental dimension, corporate sustainability.

 

[1] *مدیر مسئول  hamid.rostami1358@gmail.com: Email

[2]  -Shabana

[3] - Corporate Social Responsibility

[4] - Setiawan

[5] - Heal

[6] - Sandhu, & Kapoor

[7] - Bhattacharya & Sen

[8] - Sneirson

[9] 1- Sustainability

[10] - Global reporting initiative

[11] - Bradley

[12] - Nasr

[13] - McKinley

[14]  -Carroll

[15] - Economic Responsibility

[16] - Legal Responsibility

[17] - Ethical Responsibility

[18] - Altruistic Responsibility

[19] - Doslord

[20] - Turker

[21] - Godfrey and Hatch

[22] - Kim, Lee & Park

[23] - Kirsten

[24] - Benlemlih & Bita

[25] - Lys et al

[26] - Saleh et al

[27] - Naser & Hassan

[28] - Pardini

[29] - Servaes & Tamayo

[30] - Ferns & Prakash

[31] - Kohen

[32] - Muladi

[33] - Gilbert et al

[34] - Lioui

[35] - Wibowo

[36] - Zainal

[37] - McGuire

[38] - Kropp

[39] - Ernst and Ernst

[40] - Abbott and monsen

[41] - Environment Dimension

[42] - Corporate Sustainability

[43] - Corporate Social Responsibility ENVIRONMENT Dimension

[44] - F-Limer Test

[45] - Cho

[46] * Corresponding Author  Emailhamid.rostami1358@gmail.com


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]