ارتباط تعامل گفتمانی با شکلگیری هویت دینی و اجتماعی جوانان
محورهای موضوعی : در این فصلنامه موضوعات جامعه شناختی در اولویت چاپ هستند و موضوعات نزدیک به جامعه شناسی در اولویتهای بعد قرار می گیرند
کلید واژه: اجتماع, دین, جوانان, گفتمان, هویت,
چکیده مقاله :
زبان ابزاری برای تبادل اطلاعات و انعکاس واقعیت ها است که، در شکل گیری اعتقادات و نظام فکری افراد نقش موثری ایفا می‌کند. بر همین اساس، هدف از پژوهش حاضر کنکاش پیرامون چگونگی بهره گیری از امکانات و قابلیت‌های زبانی و دستوری و رمز گشایی از تاثیرات آن‌ها در تبیین روابط هویت درون گروهی و برون گروهی گویشوران فارسی زبان می‌باشد. هدف این پژوهش، کشف رابطه معناداری شیوه‌های گفتمانی جوانان با شکلگیری هویت دینی و اجتماعی آنان است. اندازه‌گیری این رابطه می‌تواند به پاسخ سوال پژوهش کمک کند که ابزارهای گفتمانی، چه گفتاری، چه نوشتاری، چه رابطه‌ای با هویت یابی دینی و اجتماعی جوانان دارد. چارچوب نظری این تحقیق، ریشه در مطالعات ﻗﺮاباغی و همکاران ، قاسمی و همکاران و آنتونی گیدنز دارد که تعامل گفتمانی را در شکلگیری هویت دینی و اجتماعی موثر می‌دانند. برای تحقق این مهم جامعه آماری پژوهش ۱۵۰ دانشجوی دختر و پسر در انجمن‌های فرهنگی و سیاسی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه پیام نور اهواز را شامل می‌شد. تحقیق از نوع پیمایشی است و برای تجزیه و تحلیل نمونه‌های گفتتمان، جامعه آماری از روش همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیری استفاده شد. در تحلیل داده‌ها با بررسی میزان همبستگی ساختار زبانی و عقیدتی و ساخت هویتی و فکری دانشجویان مشخص گردید که زبان نه تنها به عنوان ابزاری برای ایجاد و حفظ هویت و اعتقادات بلکه، برای ایجاد روابط اجتماعی در بین گروه‌های جامعه نقش کلیدی ایفا می‌کند. نتایج نشان می‌دهد که بین ارتباط کلامی، اعتقادات مذهبی با سطح هویت اجتماعی رابطه چندگانه وجود دارد. با توجه به تعیین ضریب همبستگی، مشخص گردید که رابطه سطح هویت اجتماعی جوانان با متغیرهای ارتباط کلامی و اعتقادات دینی آن‌ها قابل پیش‌بینی است. به عبارت دیگر، هویت اجتماعی از طریق متغیرهای مستقل یعنی، ارتباط کلامی و اعتقادات مذهبی قابل پیش بینی می‌باشد. ولی میزان تأثیر ارتباط کلامی در تعیین سطح هویت اجتماعی در مقایسه با متغیراعتقادات دینی نقش مهم‌تری ایفا می‌کند. .
Language is vital in exchanging information and representing individuals' facts, beliefs, and ideological systems. This study investigates the linguistic performance and decoding structural patterns in shaping Persian native speakers' interpersonal and intrapersonal relations of power and identity. The study subjects were 150 male and female Ahvaz Payame Noor University students who participated in cultural and political associations. Pearson Product Moment correlation coefficient and Multi-Variable Regression were employed to analyze data. In the present study, different authentic samples of conversations were gathered from the Persian native speakers to explore the effect of verbal communication and religious beliefs on social identity. Data analysis of the correlation between linguistic and ideological aspects and the structures of identity and thought revealed that language is an instrument for maintaining identity and beliefs and a symbol for gaining political and social powers within community groups. If a person has had decent and reliable parents and people in his childhood who have met his emotional needs well and has experienced a sense of security and self-confidence, and at the same time, religious and moral foundations have been correctly and with If practical patterns rely on individual, he/she can overcome identity challenges.
آرین، سید خدیجه. (1380). رابطه دینداری و و روان درستی ایرانیان مقیم کانادا، رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
التیامی نیا ، رضا و حسینی، علی. (1394). »هویت، فرهنگ و سبک زندگی در عصر جهانی شدن«. فصلنامه علمی مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی. دوره 3، شماره 5، صص 109-142.
امین ، سمیر . ( 1384 ) . سرمایه داری در عصر جهانی شدن ؛ تهران : نشرآگه .
بشیریه ، حسین. ( 1378 ). دولت و جامعه مدنی ( گفتمانی های جامعه شناسی سیاسی ) ؛ قم : نشر نقد و نظر.
خالقی ، احمد . ( 1382 ) . قدرت ، زبان و زندگی روزمره در گفتمان فلسفی-سیاسی، تهران: گام نو.
خمینی، روح الله (1370) شرح دعاي سحر .ترجمه سید احمد قهري ، تهران اطلاعات.
خمینی، روح الله (1372) جهاد اکبر .تهران موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دهشیری، محمد رضا، (1379) ،» جهانی شدن و هویت ملی . «فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، شماره 1 ، صص 71-100.
رئوفی، محمود (1389)، » مولفه ها ی هویت دینی«، دین و ارتباطات ،سال هفدهم، شماره اول و دوم، صص91-112.
قاسمی، وحید، عدلی پور، صمد، کیانپور، مسعود. (1391). »تعامل در فضای مجازی شبکه های اجتماعی اینترنتی و تاثیر آن بر هویت دینی جوانان: مطالعه موردی فیس بوک و جوانان شهر اصفهان«. دوفصلنامه دین و ارتباطات، دوره 19، شماره 2، صص 5-36.
ﻗﺮاباغی، حسن، ﯾوسفی اﻓﺮاﺷﺘﻪ، مجید و ﺻﺎلحی، وحید. (1397). »ﺗﺄﺛﯿﺮشبکه های اجتماعی مجازی ﺑﺮﺣﺠﺎب وﻋﻔﺎف، ﻫﻮﯾﺖ دﯾنی وﻓﺮدي، ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ خانواده واﻓﺴﺮدگی واﻧﺰوادرﺑﯿﻦﺟﻮاﻧﺎن«. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، دوره 17، شماره 42، صص 272-257.
قنادان، منصور و همکاران . (1375 ) . مفاهیم کلیدی جامعه شناسی ؛ تهران : آوای نور.
گیدنز ، آنتونی . (1382) . جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری ؛ تهران : نی .
مدرسی ، یحیی . ( 1368 ) . در آمدی بر جامعه شناسی زبان ، تهران : پژوهشگاه علوم انسانی.
منتظرقائم، محمد مهدی. (1379).» رسانه های جمعی و هویت«، فصلنامه مطالعات ملی، سال اول، شماره 4، ص 270-251.
نقی زاده، فاطمه و ساروخانی، باقر. (1401). » تاثیر سرمایه فرهنگی بر سبک‌های جامعه‌پذیری (نرم، سخت و ترکیبی) والدین (موردمطالعه شهر کرمانشاه)«، فصلنامه رهپویه ارتباطات و فرهنگ، دوره 2، شماره 4، 67-80.doi: 10.22034/rcc.2023.554522.1009
Amin, S. (2005). Capitalism in the globalization century. Tehran: Agah Pulication. (Text in Persian).
Aryan, S. Kh. (2001). Relationship between religion and mental health among Iranians settled in Canada. Ph.D. Dissertation, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran. (Text in Persian).
Badhiriyeh, H. (1999). Government and civil society: Socio-political discourses. Qom: Naghd and Nazar Publication. (Text in Persian).
Castell, M. (1997). The power of identity. Oxford: Blackwell.
Cheek, J. M., & Briggs, S. R. (1981). Self-consciousness, self-monitoring, and aspects of identity. Paper presented at the meeting of the American Psychological Association, Los Angeles, CA.
Cheek, J. M., & Hogan, R. (1983). Self-concepts, self-presentations, and moral judgments. In J. Suls and A.G. Greenwald (Eds.), Psychological perspectives on the self (Vol.2, pp.249-273). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Cheek, J. M., & Tropp, L. R. (2002). Relational identity orientation: A fourth scale for the AIO. Paper Presented at the Meetings of the Society for Personality and Social Psychology. Savannah, GA.
Dehshiri, M. R. (2000). Globalization and national identity. National Studies, 2(1), 71-100. (Text in Persian).
Foucault, M. (1994). Obsession with the West modernity. In: Barry Smart. vol, 2. London: Routledge.
Ghanadan, M. et al. (1996). Key concepts of sociology. Tehran: Avaye Noor. (Text in Persian).
Giddens, A. (2003). Sociology. Translated by Manochehr Saboori. Tehran: Ney. (Text in Persian).
Hogan, R., & Cheek, J. M. (1988). Identity, authenticity, and maturity. In T.R. Sarbin & K. E. Scheibe (Eds.), Studies in social identity (pp.339-357). New York: Praeger.
Joseph, J. E. (2004). Language and identity, national, ethnic, and religious. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Khaleghi, A. (2003). Power, language, and daily life. Tehran: Game Nou. (Text in Persian).
Khomeini, R. (1991). The explanation of Sahar Prayer. Translated by Ahmad Ghahri. Tehran: Etelaat. (Text in Persian).
Khomeini, R. (1993). The great jihad. Tehran: The Institute of Imam Khomeini Publication. (Text in Persian).
Kirkland, D., & Jackson, A. (2009). Beyond the silence. Instructional Approaches and Students’ Attitudes. In Jerrie Cobb Scott, Dolores V. Straker, and Laurie Katz. (Eds.). Affirming students' right to their own language. (pp. 132-150). Print New York: Routledge.
Le Page, R. B. & Tabouret K. A. (1985). Acts of identity: Creole-based approaches to language and ethnicity. Cambridge: Cambridge University Press.
Modaresi, Y. (1989). An introduction to sociolinguistics. Tehran: Social Sciences Institute. (Text in Persian).
Montazerghaem, M. M. (2000). Mass media and identity. National Studies, 1(4), 251-270. (Text in Persian).
Naghizadeh, F., & Saroukhani, B. (2023). The effect of cultural capital on socialization styles (soft, hard and mixed) of parents (studied in Kermanshah). Rahpooye Ertebatat-o Farhang Quarterly, 2(4), 10.22034/rcc.2023.554522.1009 (Text in Persian).
Raofi, M. (2010). Features of religious identity. Religion and Communication, 17(1/2), 91-112. (Text in Persian).
Wiegand, H. E. (2004), Sociolinguistics: An international handbook of the science of language and society, 2nd ed., vol. 1, Berlin: Walter de Gruyter.
پژوهش‌های جامعه شناختی، سال هجدهم/شماره یکم / بهار ۱۴۰۳
Journal of Sociological Researches, 2024 (Spring), Vol.18, No.1
ارتباط تعامل گفتمانی با شکلگیری هویت دینی و اجتماعی جوانان
بهمن گرجیان1
دانشیار گروه زبان شناسی ، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران
تاریخ ارسال: ۱۹/۳/۱۴۰۳ تاریخ پذیرش: ۲۴/۴/۱۴۰۳
چکیده
زبان ابزاری برای تبادل اطلاعات و انعکاس واقعیت ها است که، در شکل گیری اعتقادات و نظام فکری افراد نقش موثری ایفا می‌کند. بر همین اساس، هدف از پژوهش حاضر کنکاش پیرامون چگونگی بهره گیری از امکانات و قابلیت‌های زبانی و دستوری و رمز گشایی از تاثیرات آن‌ها در تبیین روابط هویت درون گروهی و برون گروهی گویشوران فارسی زبان می‌باشد. هدف این پژوهش، کشف رابطه معناداری شیوه‌های گفتمانی جوانان با شکلگیری هویت دینی و اجتماعی آنان است. اندازه‌گیری این رابطه می‌تواند به پاسخ سوال پژوهش کمک کند که ابزارهای گفتمانی، چه گفتاری، چه نوشتاری، چه رابطه‌ای با هویت یابی دینی و اجتماعی جوانان دارد. چارچوب نظری این تحقیق، ریشه در مطالعات ﻗﺮاباغی و همکاران ، قاسمی و همکاران و آنتونی گیدنز دارد که تعامل گفتمانی را در شکلگیری هویت دینی و اجتماعی موثر می‌دانند. برای تحقق این مهم جامعه آماری پژوهش ۱۵۰ دانشجوی دختر و پسر در انجمن‌های فرهنگی و سیاسی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه پیام نور اهواز را شامل می‌شد. تحقیق از نوع پیمایشی است و برای تجزیه و تحلیل نمونه‌های گفتتمان، جامعه آماری از روش همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیری استفاده شد. در تحلیل داده‌ها با بررسی میزان همبستگی ساختار زبانی و عقیدتی و ساخت هویتی و فکری دانشجویان مشخص گردید که زبان نه تنها به عنوان ابزاری برای ایجاد و حفظ هویت و اعتقادات بلکه، برای ایجاد روابط اجتماعی در بین گروه‌های جامعه نقش کلیدی ایفا می‌کند. نتایج نشان می‌دهد که بین ارتباط کلامی، اعتقادات مذهبی با سطح هویت اجتماعی رابطه چندگانه وجود دارد. با توجه به تعیین ضریب همبستگی، مشخص گردید که رابطه سطح هویت اجتماعی جوانان با متغیرهای ارتباط کلامی و اعتقادات دینی آن‌ها قابل پیش‌بینی است. به عبارت دیگر، هویت اجتماعی از طریق متغیرهای مستقل یعنی، ارتباط کلامی و اعتقادات مذهبی قابل پیش بینی می‌باشد. ولی میزان تأثیر ارتباط کلامی در تعیین سطح هویت اجتماعی در مقایسه با متغیراعتقادات دینی نقش مهم‌تری ایفا می‌کند. .
کلید واژه ها: اجتماع، دین، جوانان، گفتمان، هویت
Relationship Between Interactive Discourse and the Style of Youth Religious and Social Identity
Bahman Gorjian2
Associate professor, Department of Linguistics, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran
Abstract
Language is vital in exchanging information and representing individuals' facts, beliefs, and ideological systems. This study investigates the linguistic performance and decoding structural patterns in shaping Persian native speakers' interpersonal and intrapersonal relations of power and identity. The study subjects were 150 male and female Ahvaz Payame Noor University students who participated in cultural and political associations. Pearson Product Moment correlation coefficient and Multi-Variable Regression were employed to analyze data. In the present study, different authentic samples of conversations were gathered from the Persian native speakers to explore the effect of verbal communication and religious beliefs on social identity. Data analysis of the correlation between linguistic and ideological aspects and the structures of identity and thought revealed that language is an instrument for maintaining identity and beliefs and a symbol for gaining political and social powers within community groups. If a person has had decent and reliable parents and people in his childhood who have met his emotional needs well and has experienced a sense of security and self-confidence, and at the same time, religious and moral foundations have been correctly and with If practical patterns rely on individual, he/she can overcome identity challenges.
Keywords: Discourse, Identity, Social identity, Youth
مقدمه
احیای ارزش‌ها در فرهنگ یک ملت باعث گسترش ابعاد گفتمانی آن گردیده و روند این تحولات حاکی از تأثیر فرهنگی در عرصه تصمیم‌گیری3 درون‌گروهی4 است. به عقیده ﻗﺮاباغی و همکاران (۲۷۲:۱۳۹۷)، این ارزش‌ها تحت ﺗﺄﺛﯿﺮشبکه‌های اجتماعی مجازی می‌تواند برﺣﺠﺎب وﻋﻔﺎف، ﻫﻮﯾﺖ دﯾنی وﻓﺮدي، ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ خانواده واﻓﺴﺮدگی واﻧﺰوا در ﺑﯿﻦﺟﻮاﻧﺎن اثرگذار باشد. زیرا امروزه روابط گروهی تحت تأثیر شدید عوامل فرهنگی و هویتی قرار دارد. گروه‌های بزرگ و کوچک یک جامعه انسانی به صورت قومیت‌های فرهنگی5 متفاوت از زبان مشترک6 بهره‌مند شده و به طور پیوسته با هم در یک جامعه جهانی، تعامل اجتماعی و فرهنگی دارند. به باور بلومفیلد جامعه زبانی عبارت است از : «گروهی از مردم که از طریق کلامی با یکدیگر ارتباط متقابل دارند (قاسمی و همکاران، ۱۳۹۱). به نظر او تمام فعالیت های ذهنی7 انسان از زبان سر چشمه می‌گیرد بنابراین، جامعه زبانی مهمترین گروه اجتماعی است که سایر گروه بندی های اجتماعی به نوعی با آن مرتبط هستند. او معتقد است که، در سطح یک جامعه زبانی8 تفاوت‌های گفتاری گاه ناچیز و گاه قابل ملاحظه فردی یا گروهی وجود دارد که با قشربندی‌های درونی آن جامعه مرتبط هستند اما، به طور معمول مانع ایجاد ارتباط میان سخنگویان یک زبان نمی‌گردد.» (مدرسی ، ۱۳۶۸ : ۱۸)
در این پژوهش، تعامل گفتمانی و ارتباط کلامی در یک راستا استفاده شده‌است. این ارتباط ممکن است گفتاری یا نوشتاری باشد ولی در اینجا صرفاً ارتباط کلامی مورد کنکاش قرار‌گرفته‌است. هدف کلی این تحقیق، یافتن رابطه همبستگی تعامل گفتمانی در شکلگیری هویت دینی و اجتماعی جوانان دانشجو بوده‌است. اهداف جزیی تحقیق، شناسایی ارتباط تعامل گفتمانی با هویت اجتماعی، ارتباط کلامی و اعتقادات مذهبی در میان جوانان دانشجو است.
اهمیت این پژوهش در کشف رابطه همبستگی تعامل گفتمانی در شکلگیری هویت دینی و اجتماعی جوانان است زیرا، هویت دینی و اجتماعی در شکلگیری فرهنگ جامعه موثر است. فرهنگ، زمینه ساز حرکت مثبت جوامع و اقوام به سوی الگوهای رفتار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مثبت است. در این پژوهش، فرهنگ به مجموعه ویژگی‌های رفتاری و عقیدتی اعضای یک گروه خاص گفته می‌شود که به عنوان یک واحد اجتماعی متمایز از دیگر گروه‌ها عمل می‌کنند. فرهنگ عبارت است از ارزش‌هایی که اعضای یک گروه معین دارند، هنجارهایی که از آن پیروی می‌کنند و کالاهای مادی که تولید می‌کنند (گیدنز9،۲۰۰۳).
برقراری ارتباط دینی یکی از مهمترین نیازهای انسان در زندگی اجتماعی است که، نهادهای بشری از آن نشأت می‌گیرد. بدون زبان، روابط انسانی اعم از اجتماعی و فرهنگی و مذهبی میسر نخواهد شد. تعامل زبانی10یکی از مظاهر مهم شکوفایی ساختارهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه محسوب می‌شود. زبان با هویت فرهنگی و دینی یک قوم، ارتباط مشترک داشته و هر قومی برای داشتن هویت فرهنگی و دینی خاص در جامعه از یکسری مولفه‌های انسانی مشترک برخوردار است. زبان برای بیان همه چیز از نیازهای جسمانی گرفته تا آرزوهای آسمانی به‌کارمی‌رود. زبان به انسان‌ها اجازه می‌دهد.که فرهنگ و ایدئولوژی را بیافرینند، تجربه ها را انباشته کنند و شیوه‌های رفتاری یکسانی را از نسلی به نسل دیگر انتقال دهند.» ( قنادان و همکاران ، ۱۳۷۵ : ۹۷) .
تفاوت‌های فرهنگی ـ اجتماعی، نقش و مسئولیت11،محیط12،رعایت ادب و احترام13،پاسخ‌هاي کوتاه14، بازخورد15،سکوت، بازتاب احساسات16،استفاده از سؤالات باز17، دادن اطلاعات کافی و درخواست برای واضح ساختن مطلب18 باشد. زبان از دیر باز با انتقال افکار انسان، اقوام و جوامع مختلف را به یکدیگر پیوند می‌داده‌است اگرچه تجربه‌های ذهنی در همه افراد مشترک است ولی چگونگی بیان عقاید و افکار، در همه جوامع یکسان نیست و تابع شرایط اقلیمی خاص است. از سویی دیگر، زبان بازتاب تاریخ، فرهنگ و آداب و سنن نسل‌های گذشته و شالوده اصلی هویت ماست. زبان بدون اجتماع و اجتماع بدون زبان، قابل تصور نیست و شناخت یکی درگرو شناخت دیگری است. با مطالعه مشخصه‌های زبانی و فرهنگی، می‌توان موفق به درک عقاید و ارزشهای فرهنگی و دینی مردم یک جامعه و نیز ایجاد چارچوب‌های فکری و چگونگی استفاده از آن‌ها در راستای همگرایی میان گروه‌های مختلف مردم شد.
معانی دقیقاً همزمان و هم‌گام با الفاظ ساخته می‌شوند. به عبارتی الفاظ، علاوه بر نقش قالب‌بودن، در فرایند معناسازی و خلق مفاهیم نیز شرکت فعالانه‌ای دارند. حتی باید گفت اساساً معانی و مفاهیم بدون قالب زبان به تصور در نمی‌آیند. به عبارت دیگر کیفیت معنا، به چگونگی بهره‌گیری شخص گوینده از قابلیت‌های آوایی، واژگانی و نحوی زبان وابسته‌است و هراندازه که این مهارت‌ها و قابلیت‌ها بهتر باشد،گوینده در انتقال پیام موفق‌تر عمل خواهدکرد. می‌توان جایگاه زبان و ادبیات فارسی را در ساخت و نگاهداشت فرهنگ اسلامی نمایان کرد. می‌توان گفت زبان فارسی، زبان یکتاپرستی و زبان ارزشهای اخلاقی است و حفظ این زبان نه فقط حفظ قومیت و ملیت بلکه حفظ باورها و ارزشهای اصیل اسلامی است (وییگاند،19 ۳۵:۲۰۰۴). زبان‌ها بر اساس ارتباط یا عدم ارتباط با یک مذهب خاص ممکن است جایگاهی اصلی یا حاشیه‌ای در جامعه داشته باشند و مذهب هم می‌تواند در ایجاد وگسترش نظام‌های خطی و سایر مسائل مربوط به استانداردسازی زبان، انتخاب یک زبان خاص برای تبلیغات و آیین‌های مذهبی، تأثیرگذار باشد.
نتایج حاصل از این بررسی می‌تواند در برخی ابعاد، روش‌های لازم را برای کنترل و درک محیط اجتماعی و فرهنگی در جوامع مختلف به‌دست‌دهد و این واقعیت را مشخص می‌سازد که زبان بخش اصلی عامل تعیین‌کننده ارزشهای فرهنگی در یک واحد یا گروه اجتماعی و فرهنگی مربوط به نظام ارزشهای فرهنگی است. تعامل گفتمانی می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای گفتمان، زمینه ساز مستحکمی برای روابط جوامع انسانی20 باشد تا جوامع خاص از این طریق بتوانند در تعمیم هنجارهای فرهنگی و دینی خود در جامعه جهانی موفق شوند (التیامی نیا و همکاران، ۱۳۹۴). پیشینه پژوهش نشان داده‌است، تاکنون در راستای موضوع مورد نظر بررسی های قابل توجه‌ای صورت نگرفته است.
پیشینه تحقیق
در راستای نقش زبان و اثرگذاری متقابل آن در پذیرش و تقویت اعتقادات دینی وهویت اجتماعی، پژوهش های ایرانی و غیر ایرانی قابل توجه‌ای صورت نگرفته است، به جز مواردی معدود که در ادامه به اختصار به آن‌ها اشاره می‌شود.
كاستلز(۱۳۸۰: ۴۸) در بررسی‌های خود به این باور رسیده‌است که سخن گفتن از جامعه اطلاعاتی يا جامعه متكي براطلاعات، مستلزم توجه به تنوع و چندگونگي فرهنگي21 و زبانی و نهادي آن‌ها می‌باشد. وی به جاي جامعه اطلاعاتي، ترجيح مي‌دهد جامعه شبکه‌اي را به‌کارببرد و معتقد است گسترش فنآوريهاي اطلاعات و ارتباطات نوين مبتني بر آن، سبب ساز دگرگوني فرهنگهاست.
لی پیچ و تبورت کلر22(۱۹۸۵) در یک بررسی جامع به این نتیجه رسیده‌اند که با بهره‌گیری از زبان می‌توان همه پدیدههای اجتماعی، فرهنگی و دینی را رمز گذاری کرده و از آن‌ها در راستای وحدت بخشی و همسویی و همسونگری استفاده کرد .محمود رئوفی(۱۳۸۹) مولفه‌های هویت دینی را معرفی می‌کند و به اهم آن‌ها از جمله مؤلفه شناختی، مؤلفه اجتماعی، مؤلفه عاطفی و فرهنگی اشاره می‌کند. وی در این بررسی مؤلفه زبانی و ارتباط کلامی را در تحلیل خود بطور مؤثر مورد توجه قرار نداده‌است. جان جوزف23 ( ۲۰۰۴) معتقد است که زبان و هویت فرهنگی، دینی و اجتماعی جدا نشدنی هستند و تأمل در مورد آن دو درک ما را از مفهوم تعامل اجتماعی عمیق‌تر می‌سازد.
کاستل24 ( ۱۹۹۷) و لاور(۲۰۰۸) بر این باورند که هویت باید به عنوان سازه‌ایی درک شود که در رابطه بین شخص ساخته‌می‌شود و این به عنوان احساس تعلق داشتن در چار چوب فردیت شخص نیست. در واقع هویت یک سازه اجتماعی است و به طور اجتماعی تثبیت می‌شود و از زندگی اجتماعی روزمره مردم بیرون می‌آید. افراد با بهره‌گیری از قابلیت‌های زبانی می‌توانند هویت خود را برمبنای آن بسازند و در برخی از موقعیت‌ها، افراد ترجیح می‌دهند هویت خود را پنهان کنند تا وجهه25 خود را حفظ کنند.
منتظرقائم (۱۳۷۹) در کنکاش‌های خود به این نتیجه رسیده‌است که هویت‌ها، پدید‌ه‌هایی فرا تاریخی، عاری از اقتصاد، مذهب، ایدئولوژی، تاریخ و جغرافیای خاص خودشان نیستند بلکه، این ساز‌ه‌های اجتماعی با تکیه بر حافظه جمعی و تمامی منابع معرفتی و با درنظرگرفتن ساختار عینی اجتماعی، ایجاد و در طول زمان دوباره تفسیر می‌شوند. به عبارت دیگر در ساخت هویت‌ها، ساختار عینی و مادی جامعه، تاریخ، جغرافیا، سیاست، فناوری، اقتصاد و ساختار معرفتی از جمله فرهنگ، زبان، آرمان ها، ایدئولوژی و سنت، همزمان نقش دارند .
سمیر امین (۱۳۷۴) معتقد است که بیداری جوامع با پیدایش آن دسته از هویت‌های اجتماعی دسته جمعی مشخص می‌شود که به طور کامل و آشکار با هویت هایی که تاکنون از طریق عضویت26 و تعلق فرد به یک کشور یا طبقه اجتماعی تعریف می‌شد، متفاوت است. منطقه گرایی، مدعی داشتن اشتراک زبانی و فرهنگی، وابستگی به قبیله27 یا قوم خاص، پیروی از یک گروه مذهبی مشخص و وابستگی به یک جامعه محلی خاص برخی از شکل‌های گوناگونی را تشکیل می‌دهد که این بیداری مجدد به خود گرفته‌است. مفاهیم نظری و عملیاتی واژگان کلیدی پژوهش در بخش بعد آمده‌است.
زبان، ایدئولوژی و هویت
نوع گفتمان به مثابه یک ابزار است که همه چیز را به خود جذب می‌کند. به هویت ما شکل می‌دهد و در پرتو تغییر گفتمان‌ها، نحوه نگاه به انسان هم عوض می‌شود. ابزار گفتمان همچون قدرت اجتماعی عمل می‌کند که انسان را جذب می‌کند. در هر زمینه‌ای چیزهایی را حفظ و چیزهایی دیگر را حذف می‌کند ( بشیریه ، ۱۳۷۸ : ۲۴). فوکو28 ( ۱۹۹۴: ۳۸-۲۲) معتقد است که علوم انسانی و اجتماعی به عنوان جزئی از فرایند اعمال قدرت و اعمال سلطه 29 کلامی برانسان، چگونگی شکل گیری گفتمان های مختلف را در بستر روابط قدرت مورد تبیین قرار می‌دهد و هیچ رابطه قدرتی بدون تشکیل حوزه‌ای از دانش متصور نیست و هیچ دانشی هم نیست که متضمن روابط قدرت نفوذ کلام نباشد. در تحلیل او، قدرت کلامی به معنای عملی است که موجب تغییر یا جهت‌دهی30 به رفتار دیگران می‌شود. از این منظر، قدرت گفتمان، ساختار کلی اعمالی است که برروی رفتار دیگران تأثیر می‌گذارد. قدرت بر می‌انگیزد، اغوا می‌کند ، تسهیل می‌کند یا دشوار می‌سازد، محدودیت ایجاد می‌کند یا مطلقاٌ منع و نهی می‌کند.
زبان به‌طور اساسی سه عملکرد را شامل می‌شود: ابزاری، نمادین و شناختی( آبراهام ، ۱۹۹۰ : ۷۱ ). زبان، قدرت گسترده سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به همراه دارد. در عملکرد ابزاری، زبان کنترل کننده قدرت ، فرصت و منابع مادی افراد است. در عملکرد نمادین31 آن، زبان پایه هویت افراد یک جامعه را شکل می‌دهد و بعد شناختی آن، شکل دهنده عقاید و افکار مرتبط با جامعه مقصد است. زبان در حکم ابزاری برای حفظ این عناصر است که بیانگر قدرت و هویت اقوام مختلف است. هر گروه یا جامعه، قوانین اجتماعی ویژه‌ای دارند که واسطه میان هویت قومی و زبان آن منطقه است .
ساختار گفتمان میان افراد یک گروه یا جامعه یکسان نیست بلکه، میزان آن همواره در نوسان است. وجود زبان معیار32 در هر جامعه، حاکی از تأثیر عنصر قدرت می باشد. عواملی مانند شرایط بافتی33 ، شأن و منزلت34 افراد، شدت تهدید وجهه 35، سن و تفاوت نسل36 در اعمال قدرت مهم هستند. افراد صاحب قدرت افراد تحت کنترل خود را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. در یک ارتباط متقارن، محدوده قدرت سخنوران مشخص است زیرا، تصمیم‌گیری‌های اتخاذ شده توسط افراد پرقدرت، بسیار مهم تلقی می‌شود و زمانی که دو طرف مکالمه در انتقال اطلاعات به یکدیگر موفق نباشند،گفتمان بین آن‌ها شکل نامتقارن37 به خود می‌گیرد.
زبان معیار هر کشوری شاخص گفتمان آن محسوب می‌شود. بررسی مکالمات زبانی و نوع گویش 38افراد می‌تواند هر متن یا گفتمانی را شامل شود و به گویشوران اجازه می‌دهد تا به صورت انتقادی39 شخصیت، زبان و قدرت را در هر موقعیتی مورد ارزیابی قراردهند. خالقی گفتمان را نوعی قدرت می‌داند که در میدان اجتماعی می‌چرخد و می‌تواند به راهبردهای تسلط و حاکم شدن تکیه کند ( خالقی، ۱۳۷۸: ۲۱۰) .
زبان وهویت دینی
دین به مجموعه پیچیده‌اي از وحی، آموزه، کلام، فلسفه، عرفان، فقه و بالاتر از همه اخلاق گفته می‌شود. به عبارتی، دین به الگوهاي اندیشه، رفتار و فرهنگ مبتنی بر وحی اطلا ق می‌گردد که، معتقد است زندگی در چارچوب و براساس وحی، موجب آرامش دنیایی و رستگاري ابدي می‌شود. دین هم از جوامع انسانی است، دین نظامی اعتقادي و عبادي است که انسان را در بعدي مقدس و استعلایی قرار می‌دهد .در هستی‌شناسی انسان دیندار، نوع کیهان شناسی درباره منشاء جها‌ن، مناسکی خاص، قواعدي اخلاقی، رابطه‌اي با امر قدسی و خلاصه کلام تمام آنچه ستون‌هاي یک دین اصلی را می ساز‌ند، وجود دارد (امام‌خمینی ره.صحیفه نور ج ۱ ص۱۰-۵۶).
زبان و نقش آن بر شکلگیری شخصیت دینی
هویت انسانی و فطری انسان، هویت ذاتی و اصلی وی را تشکیل می‌دهد، لیکن با توجه به این که انسان موجود ی اجتماعی است و برای استمرار زندگی‌اش در یک محیط، تعلق خاطری به آن فضا، اطرافیان و فرهنگ آن پیدا می‌کند که با تداوم، هویت اجتماعی فرد را تشکیل می‌دهد و آن در هویت های قومی، نژادی، فرهنگی، خطی، زبانی و غیره متجلی می‌شود. احساس نیاز به هویت انسانی در وجود هر فرد در حساس‌ترین مرحله زندگی انسان، یعنی دوره نوجوانی است. برای این‌که جوانان بتوانند پایه و اساس محکمی برای رفتار و اندیشه‌های دینی خود پیدا‌کنند، باید طی روند جامعه‌پذیری و فرهنگ پذیری، ارزش‌ها و هنجارهای جامعه خود را درونی کنند تا دچار نوعی حیرانی و سرگشتگی در‌مواجهه با مسائل و پدیدههای دینی نشوند. با ارائه تصاویر گوناگون از فرهنگ و سنت‌های گذشته، ممکن است افراد به طرف خُرده فرهنگها و ارزشهای متناسب با ارزش‌ها و هنجارهای دینی جامعه خود حرکت کنند.
زبان، مذهب و اعتقادات دینی
ایدئولوژی زبان40 به عقاید پیرامون زبان مربوط می‌شود. با در نظر گرفتن ایدئولوژی زبان، گویشوران در پی شناسایی عوامل خارجی هستند که بر انتخاب ساختارهای41 زبانی تأثیر می‌گذارد. ایدئولوژی زبان پشتوانه ای است برای تجزیه و تحلیل ادبی که سه مقوله مهم را در بر می‌گیرد : ۱- زبان و قدرت ۲-زبان و اجتماع ۳-زبان و هویت (کرکلند و جکسون42، ۲۰۰۶). ایدئولوژی گویشوران فارسی زبان اشاره به جایگاه اجتماعی خاص دارد . در ساختار قدرت آن‌ها، ایدئولوژی دانش 43و مقام اجتماعی سلسله مراتبی44 را در بر می‌گیردکه، ارتباطات و تعاملات متقارن را به‌وجود می‌آورد که موضوعات اصلی آن، کنترل بر محتوای کلام 45و نوبت گیری46 است.
از نظرشوهامی (۲۰۰۶)، ایدئولوژی های زبانی به باورهای مردم درباره زبان اشاره دارد. این نوع ایدئولوژی را نمی‌توان از ایدئولوژی سیاسی جدا کرد. دانش زبان‌های خاص، نشانه تعلق به گروه‌های خاص است و بر جایگاه زبانی خاص در یک جامعه دلالت دارد. حضور دین و یا دیگرحلقه‌هاي معرفتی و فرهنگی نظیر: ایدئولوژي، فلسفه و یا اقتدار در ساختار جامعه، به این دلیل است که علم ارتباطات انسانی ارزش جهان‌شناختی وکشف و واقع نمایی خود را وابسته به مذهب و فرهنگ بشري می‌داند و علم دینی به عنوان یکی از پدیده‌هاي فرهنگی وتاریخی بشر شناخته‌می‌شود که برمبناي صور فرهنگی جامعه، سازمان یافته است. در فرایند شکل گیری هویت‌ها، پدیدههای عقیدتی و معرفتی، ساختار عینی و مادی جامعه، تاریخ، جغرافیا، ساختار سیاسی و اقتصاد و فناوری، نقش دارند )دهشیری،۷۱:۱۳۷۹).
چارچوب نظری پژوهش
چارچوب نظری پژوهش، با استفاده از مطالعات جنبههای هویتی چیک و تروپ (۲۰۰۲) و آرین (۱۳۸۰) و استفاده از پرسشنامه‌های هویت اجتماعی و دینی آن‌ها انجام شد. برای بومی‌کردن مطالعات آن‌ها در مطالعات ملی، دیدگاه‌های آن‌ها با تحقیقات التیامی نیا و حسینی(۱۳۹۴) و قاسمی و همکاران (۱۳۹۱) تطبیق داده شد. شاخص‌های هویت دینی و اجتماعی در رابطه با گفتمان در پرسشنامه مورد بررسی قرار‌گرفت و جمع‌بندی شد. مطالعات نقی زاده و ساروخانی (۱۴۰۱) در خصوص سرمایه فرهنگی و تاثیر آن برسبک‌های جامعه‌پذیری نیز در این پژوهش استفاده شد. به عبارت دیگر، این چارچوب، مجموعه ای از مطالعات خارجی و داخلی چارچوبی را فراهم می‌آورد که در آن زبان و هویت فرهنگی، دینی و اجتماعی جدا نشدنی هستند و تأمل در مورد آن دو، درک ما را از مفهوم تعامل اجتماعی در جوانان عمیق‌تر می‌سازد. در گفتمان اجتماعی جوانان، ارتباط دینی و فرهنگی نوعی فرآیند در ایجاد و ارسال مفاهیم معنوی است. پس، گفتمان پدیده‌ای اجتماعی برای دست‌یابی به سبک دینی و اجتماعی جامعه جوانان است.
بنابراین برای تحقق ابعاد متفاوت رابطه اعتقادات دینی ،هویت اجتماعی و ارتباط کلامی، پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ برای پرسش‌های زیر است:
۱. تا چه اندازه، میان هویت و اعتقادات دینی با تعامل گفتمانی رابطه معنا دار وجود دارد؟
۲. هویت اجتماعی و تعامل گفتمانی به چه میزان رابطه معنا دار دارند ؟
با توجه به سوالات پژوهش، فرضیه های منتج از این چارچوب نظری عبارتند از:
۱ - میان هویت اجتماعی و اعتقادات دینی با تعامل گفتمانی رابطه معنادار وجود دارد.
۲- هویت اجتماعی و تعامل گفتمانی رابطه معنادار دارند.
در فرضیه اول و دوم رابطه معنادار بین سه متغییر هویت اجتماعی و اعتقادات دینی با تعامل گفتمانی بررسی می‌گردد. در مفهوم‌سازی عملیاتی فرضیهها، هویت اجتماعی ناظر بر کارکرد جوانان دانشجو در محیط اجتماعی در دانشگاه است. این کارکردهای رفتاری به صورت فردی و بین فردی شامل پیروی از ارزشهای اخلاقی، فرهنگی و غیره است. اعتقادات دینی شامل پایبندی به اصول اسلامی و باورداشت های مذهبی در گفتار و رفتار است. تعامل گفتمانی شامل شیوه‌های گفتاری و تعامل کلامی با افراد دیگر در محیط دانشگاه با شیوه متعارف و جامعه‌پسند است.
روش پژوهش
از آنجا که پژوهش حاضر به بررسی چند متغییر مانند، رابطه هویت و اعتقادات دینی با تعامل گفتمانی می‌پردازد. این تحقیق پیمایشی است که داده‌ها را تحلیل کمی نموده و نتایج را ارایه می‌دهد. در این تحقیق، پرسشنامه‌ای مرکب از دو پرسشنامه جنبههای هویتی چیک و تروپ (۲۰۰۲) و آرین (۱۳۸۰) استفاده شد. در این پرسشنامه دانشجویان به سوالات در مقیاس پنجگانه لیکرت پاسخ دادند و داده‌ها تحلیل توصیفی و استنباطی گردید.
جامعه آماری و روش نمونه گیری
شرکت کنندگان این تحقیق شامل ۱۵۰ دانشجوی دختر و پسر (۷۲ دختر و ۷۸ پسر) دانشگاه پیام نور اهواز و ساکن این شهر بودند که در مقطع کارشناسی مشغول تحصیل بودند . افراد نمونه متناسب با حجم مورد نیاز از میان جامعه آماری دانشجویان دانشگاه، با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی، از بین ۳۰۰ دانشجو انتخاب شدند. نمونه‌گیری تصادفی ساده47 یکی از روش‌های نمونه‌گیری آماری است که افراد جامعه، شانس برابری برای انتخاب شدن دارند. در این روش، افراد یا اشیای مورد نیاز از فهرست جامعه آماری که به همین منظور شماره گذاری شده‌اند، به صورت تصادفی بر اساس فرمول زیر انتخاب می‌شوند.
K = N/n = 2/300 = 150
ابزار پژوهش
پرسشنامه جنبه های هویتی
پرسشنامه جنبههای هویتی چیک و تروپ48 (۲۰۰۲) که ۴۵ سؤال را در بر می‌گیرد، استفاده شده است. جهت‌گیری هویتی، مرتبط با ارزش و اهمیتی است که، افراد در تعریف از شخص خود برای خصلت‌های هویتی قائل هستند (چیک49،۱۹۸۹). برای نشان دادن حوزه‌های هویت اجتماعی، بخش‌هایی از پرسشنامه هویت مدل چیک و بریگز50(۱۹۸۱) با انتخاب معیارهایی کامل‌تر شده ودر مورد ویژگی‌های هویتی مورد استفاده قرار‌گرفت. برای افزایش روایی محتوایی و پایایی شاخص‌ها از مدل‌های چیک و هوگان51(۱۹۸۱) و هوگان و چیک52(۱۹۸۳) نیز پیروی شد.
پرسشنامه دینداری آرین
آرین(۱۳۸۰)، با پیروی از پرسشنامه جهت‌گیری مذهبی درونی و بیرونی، اقدام به طراحی این پرسشنامه نمود.این شاخص، ابزاری برای سنجش دینداری فرد است که مشتمل بر ۲۰ سئوال می‌باشد،که از مقیاس خیلی کم(۱) شروع و تا مقیاس خیلی زیاد (۵) در مقیاس لیکرت در نظر گرفته شد.
در تنظیم پرسشنامه نهایی، پیش آزمون اعتبار و پایایی انجام شد و از مقیاس پنج گزینه‌ای لیکرت در پنج سطح(کاملاً مخالف ـ مخالف ـ ممتنع ـ موافق و کاملاً موافق) استفاده‌شد. در مقیاس لیکرت با شاخص خیلی کم(۱) شروع وتا مقیاس خیلی زیاد (۵) پرسشنامه شکل گرفت. ضریب اعتبار سازه‌ای آن 081 و ضریب پایایی090 آن محاسبه شد.
یافتههای پژوهش
همانطور که در جدول ۱ مشاهده می‌شود، بین ارتباط کلامی با هویت اجتماعی در کل نمونه ارتباط معنی‌داری وجود دارد(r=0.20, P≤0.04). بنابراین در پاسخ به سوال اول، بالا بودن سطح ارتباط کلامی نشانگر میزان بالای هویت اجتماعی در کل نمونه است.
جدول 1. ضریب همبستگی ساده بین ارتباط کلامی با هویت اجتماعی دانشجویان
متغیر مستقل (پیش بین)
| متغیر وابسته (ملاک)
| آزمودنی ها | ضریب همبستگی | سطح معنا داری | تعداد |
ارتباط کلامی
| هویت اجتماعی | کل دانشجویان | 0.20 | 0.04 | 150 |
دختران | 0.30 | 0.02 | 72 | ||
پسران | 0.04 | 0.77 | 78 |
سوال دوم، آیا بین اعتقادات مذهبی و هویت اجتماعی دانشجویان رابطه معنی‌دار وجود دارد؟ با توجه به جدول شماره ۲، بین اعتقادات مذهبی با میزان هویت اجتماعی دانشجویان دختر و پسر، رابطه معنی داری به‌دست‌آمد.(r=0.30, P≤0.005). به عبارت دیگر بالا بودن سطح اعتقادات مذهبی حاکی از میزان بالای هویت اجتماعی در کل نمونه است.
جدول ۲. ضریب همبستگی ساده بین اعتقادات مذهبی با هویت اجتماعی دانشجویان
متغیر مستقل (پیش بین)
| متغیر وابسته (ملاک)
| آزمودنی ها
| ضریب همبستگی | سطح معنا داری | تعداد |
اعتقادات مذهبی
| هویت اجتماعی | کل دانشجویان | 30/0 | 005/0 | 150 |
دختران | 21/0 | 02/0 | 72 | ||
پسران | 32/0 | 13/0 | 78 |
جدول 3. ضریب همبستگی چند گانه بین ارتباط کلامی و اعتقادات مذهبی با هویت اجتماعی دانشجویان در کل نمونه
الف | متغیرهای مستقل | همبستگی چند گانه MR | ضریب تعیین A(RS) | نسبتF احتمال P | ضریب رگرسیون | |
متغیر وابسته | ||||||
ارتباط کلامی | اعتقادات مذهبی | |||||
هویت اجتماعی | ارتباط کلامی | 20/0 | %4 | 4.27F= 004/0P= | 0.20B= 2.05T= 0.04P= | - |
اعتقادات مذهبی | 30/0 | %9 | 5F= 008/0P= | 0.14B= 1.36T= 0.19P= | 0.23B= 37.4T= 0.02P= | |
ب | متغیرهای مستقل | همبستگی چند گانه MR | ضریب تعیین A(RS) | نسبتF احتمال P | ضریب رگرسیون | |
متغیر وابسته | ارتباط کلامی | |||||
هویت اجتماعی | اعتقادات مذهبی | 252/0 | 4/6 % | 5F= 008/0P= | 23/0F= 4/37T= 03/0P= | |
آنچه که در جدول شماره ۳ نشان داده شده است، نتایج به دست‌آمده از تحلیل رگرسیون در کل نمونه دانشجویان است که با روش همزمان جهت تعیین میزان ضریب همبستگی چند متغیری تعامل گفتمانی با اعتقادات دینی وهویت اجتماعی محاسبه شده‌است.
با توجه به متغیرهای بررسی در قسمت( الف)، نتایج نشان می‌دهد که بین ارتباط کلامی، اعتقادات مذهبی با سطح هویت اجتماعی رابطه چندگانه وجود دارد(MR=0.30, RS=0.09). با توجه به تعیین(RS) مشخص گردید که ۹% واریانس سطح هویت اجتماعی با متغیرهای ارتباط کلامی و اعتقادات دینی قابل پیش بینی می‌باشد.
در قسمت(ب) جدول نتایج حاصله نشان می‌دهد که تنها یکی از متغیرهای پیش بینی یعنی سطح اعتقادات مذهبی در پیش بینی متغیر وابسته نقش معنی داری را ایفا می‌کند و میزان ارتباط کلامی نقش مؤثری در پیش بینی سطح هویت اجتماعی بر عهده ندارد.
با توجه به داده‌های جدول شماره ۱، ضریب همبستگی بین ارتباط کلامی و هویت اجتماعی برابر R=0.20 به‌دست‌آمد که در سطح 0.04P≤ معنی دار است. پس پاسخ سوال اول مثبت است. مطابق جدول شماره 2، ضریب همبستگی بین اعتقادات مذهبی و هویت اجتماعی برابر R=0.30 به‌دست‌آمد که در سطح 0.005P≤ معنی دار است. بنابراین پاسخ سوال دوم پژوهش نیز مثبت است.
همانطور که در جدول ۳ مشاهده می‌شود، ضریب همبستگی چندگانه بین ارتباط کلامی و اعتقادات مذهبی با هویت اجتماعی برابربا MR=0.25 است که در سطحP≤0. 008 معنی دار بود. به عبارت دیگر، بین ارتباط کلامی و اعتقادات دینی با هویت اجتماعی رابطه چندگانه وجود دارد. علاوه بر آن با توجه به ضریب تعیین(RS) مشخص گردید که ۹% واریانس میزان هویت اجتماعی از طریق متغیرهای مستقل یعنی ارتباط کلامی و اعتقادات مذهبی قابل پیش بینی می‌باشد و میزان تأثیر ارتباط کلامی در تعیین واریانس هویت اجتماعی در مقایسه با متغیراعتقادات دینی نقش مهم‌تری را ایفا می‌کند. بنابراین هر دو فرضیه پژوهش تایید گردید.
بحث و نتيجهگيري
به موازات پیچیده‌تر شدن زندگی مذهبی و تفکرات معنوی افراد، الگوهای زبانی متنوع‌تری برای بیان رویکردهای فردی و گروهی به‌کارگرفته‌می‌شود. تحلیل ما از همبستگی میان باورهای دینی و ارتباط کلامی و زبانی بر نشانداری که در بالا بدان اشاره شد صحه می‌گذارد. یافتههای پژوهش حاضر با نتایج حاصل از بررسی جان جوزف ( ۲۰۰۴) و ( کاستل ، ۱۹۹۷) همسویی و همگرایی دارد به گونه‌ای که آن ها معتقدند زبان و هویت فرهنگی، دینی و اجتماعی، جدا نشدنی هستند و تأمل در مورد آن دو درک ما را از مفهوم تعامل اجتماعی عمیق‌تر می‌سازد. هویت از نيازهاي رواني53 انسان و ثمره کنش اجتماعي است كه به فرد امكان مي‌دهد تا با ديگران به صورتي معنادار و پايدار ارتباط برقرار‌كند و به زندگی افراد جهت می‌بخشد. یافتههای پژوهش حاضر با نتایج حاصل از بررسی‌ها و جستارهای جان جوزف (۲۰۰۴) و (کاستل ، ۱۹۹۷) همسویی و همگرایی دارد بگونه‌ای که آن‌ها معتقدند زبان و هویت فرهنگی، دینی و اجتماعی جدا نشدنی هستند و تأمل در مورد آن دو، درک ما را از مفهوم تعامل اجتماعی عمیق‌تر می‌سازد.
ارتباط دینی و فرهنگی، نوعی فرایند ایجاد وارسال مفاهیم معنوی است، براي برقراري ارتباط حداقل حضورسه عنصرفرستنده، گیرنده وپیام الزامی است. پیام ممکن است تحت تأثیراطلاعات قبلی54شخص وتجارب55گذشته و احساسات و یا سطوح اجتماعی وفرهنگی باشد. فن‌آوری‌هاي ارتباطي و کارکردهای زبان در علوم انسانی به صورت پدیده‌ای اجتماعی، ابزاری برای دست‌یابی به فرهنگ یک جامعه است. زبان به عنوان عنصری اجتماعی و فرهنگی به شکل علائم زبانی در زندگی روزمره انسان‌ها تأثیری خاص گذاشته‌است. اعضای یک گروه اجتماعی از طریق برقراری ارتباط می‌توانند اندیشه‌ها و میراث فرهنگی خود را گسترش دهند و در حفظ آن بکوشند.
نتایج بررسی حاضر در قالب محاسبات آماری نشان می‌دهد که تشابه زبانی و هویتی گویشوران موجب می‌شود،آن‌ها خود را درون یک گروه تصور کنند و تفاوت بین آن‌ها موجب فاصله اجتماعی و اعتقادی56 می‌شود و این تمایز در تمام مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی آنان قابل رؤیت است. باورهای فرهنگی، دلیل اصلی محدودیت‌های ارتباطی جوامع انسانی مختلف است .
نکته دیگری که در این بررسی مشخص گردید این بود که، برخلاف گفتمان که همواره در معرض تحول است، نوشتار عنصری پایدار است که در حفظ هویت ملی و فرهنگی اقوام مختلف سهم اساسی داشته‌است. تغییر رمز57 ،گویشوران را قادر می‌سازد تا مکالمات یکدیگر را بفهمند. افراد از طریق ایدئولوژی‌های زبانی می‌توانند گفتمان و ساختارهای زبانی را کاملاً درک کنند و یاد می‌گیرند که زبان ، قدرت و هویت دینی را در جوامع اجتماعی و فرهنگی با گویش‌های متفاوت به صورت انتقادی مورد بررسی قراردهند. زبان نقش مهمی در تجسم و چارچوب‌بندی آن‌ها دارد و در واقع، تنها رابط میان این تجربیات و واقعیت، زبان است. ساختار اجتماعی هر جامعه همسو با فرهنگ کلان آن جامعه و زبان خاص آن است از آنجایی که یادگیری و آموزش زبان، امری اجتماعی و فرهنگی است و فراگیری آن منجر به اجتماعی شدن58 و فرهنگ پذیری می‌شود، در انتقال ارزشهای مشترک یک جامعه، نهادهای اجتماعی همچون خانواده و آموزش و پرورش به صورت رسمی و غیررسمی59 نقش عمده‌ای دارند.
زمانی اختلاف نظر، یکی از نشانههای ضد ارزشی، و تهاجم فرهنگی و در نهایت زوال هویت جوانان تلقی می‌شود که جوانان از فرهنگ‌های دیگر مصادیق ضد ارزشی را اخذ و آن را در جامعه رواج دهند. در اين شرايط ابعاد مختلف هويت دستخوش تغييرات گسترده مي‌شود و جوانان به گرایش کشیده می‌شوند یا دچار بی هویتی دینی و اجتماعی شده و یا به گرایش‌های دینی و اجتماعی صادراتی و تهاجمی روی می‌آورند. چنانچه یک جوان در کودکي از والدين و افراد شايسته و قابل اعتمادي برخوردار باشد که نيازهاي عاطفي او را به خوبي برطرف کرده باشند و احساس امنيت60 و اعتمادبه نفس61 را تجربه کرده باشد و درعين حال بنيانهاي ديني و اخلاقي62 به نحوی شايسته و با الگوهاي عملي63 در او استوار شده باشد، می‌تواند بر چالش‌هاي دینی، اجتماعی و نهایتاً هويتي فايق آيد. به عبارت دیگر، همین جوانان، والدین آینده و استمرار ارزشهای اخلاقی هویتی، دینی و اجتماعی در جامعه خواهند بود.
منابع
آرین، سید خدیجه. (1380). رابطه دینداری و و روان درستی ایرانیان مقیم کانادا، رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
التیامی نیا ، رضا و حسینی، علی. (1394). »هویت، فرهنگ و سبک زندگی در عصر جهانی شدن«. فصلنامه علمی مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی. دوره 3، شماره 5، صص 109-142.
امین ، سمیر . ( 1384 ) . سرمایه داری در عصر جهانی شدن ؛ تهران : نشرآگه .
بشیریه ، حسین. ( 1378 ). دولت و جامعه مدنی ( گفتمانی های جامعه شناسی سیاسی ) ؛ قم : نشر نقد و نظر.
خالقی ، احمد . ( 1382 ) . قدرت ، زبان و زندگی روزمره در گفتمان فلسفی-سیاسی، تهران: گام نو.
خمینی، روح الله (1370) شرح دعاي سحر .ترجمه سید احمد قهري ، تهران اطلاعات.
خمینی، روح الله (1372) جهاد اکبر .تهران موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
دهشیری، محمد رضا، (1379) ،» جهانی شدن و هویت ملی . «فصلنامه مطالعات ملی، سال دوم، شماره 1 ، صص 71-100.
رئوفی، محمود (1389)، » مولفه ها ی هویت دینی«، دین و ارتباطات ،سال هفدهم، شماره اول و دوم، صص91-112.
قاسمی، وحید، عدلی پور، صمد، کیانپور، مسعود. (1391). »تعامل در فضای مجازی شبکه های اجتماعی اینترنتی و تاثیر آن بر هویت دینی جوانان: مطالعه موردی فیس بوک و جوانان شهر اصفهان«. دوفصلنامه دین و ارتباطات، دوره 19، شماره 2، صص 5-36.
ﻗﺮاباغی، حسن، ﯾوسفی اﻓﺮاﺷﺘﻪ، مجید و ﺻﺎلحی، وحید. (1397). »ﺗﺄﺛﯿﺮشبکه های اجتماعی مجازی ﺑﺮﺣﺠﺎب وﻋﻔﺎف، ﻫﻮﯾﺖ دﯾنی وﻓﺮدي، ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ خانواده واﻓﺴﺮدگی واﻧﺰوادرﺑﯿﻦﺟﻮاﻧﺎن«. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، دوره 17، شماره 42، صص 272-257.
قنادان، منصور و همکاران . (1375 ) . مفاهیم کلیدی جامعه شناسی ؛ تهران : آوای نور.
گیدنز ، آنتونی . (1382) . جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری ؛ تهران : نی .
مدرسی ، یحیی . ( 1368 ) . در آمدی بر جامعه شناسی زبان ، تهران : پژوهشگاه علوم انسانی.
منتظرقائم، محمد مهدی. (1379).» رسانه های جمعی و هویت«، فصلنامه مطالعات ملی، سال اول، شماره 4، ص 270-251.
نقی زاده، فاطمه و ساروخانی، باقر. (1401). » تاثیر سرمایه فرهنگی بر سبک‌های جامعه‌پذیری (نرم، سخت و ترکیبی) والدین (موردمطالعه شهر کرمانشاه)«، فصلنامه رهپویه ارتباطات و فرهنگ، دوره 2، شماره 4، 67-80.doi: 10.22034/rcc.2023.554522.1009
Amin, S. (2005). Capitalism in the globalization century. Tehran: Agah Pulication. (Text in Persian).
Aryan, S. Kh. (2001). Relationship between religion and mental health among Iranians settled in Canada. Ph.D. Dissertation, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran. (Text in Persian).
Badhiriyeh, H. (1999). Government and civil society: Socio-political discourses. Qom: Naghd and Nazar Publication. (Text in Persian).
Castell, M. (1997). The power of identity. Oxford: Blackwell.
Cheek, J. M., & Briggs, S. R. (1981). Self-consciousness, self-monitoring, and aspects of identity. Paper presented at the meeting of the American Psychological Association, Los Angeles, CA.
Cheek, J. M., & Hogan, R. (1983). Self-concepts, self-presentations, and moral judgments. In J. Suls and A.G. Greenwald (Eds.), Psychological perspectives on the self (Vol.2, pp.249-273). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Cheek, J. M., & Tropp, L. R. (2002). Relational identity orientation: A fourth scale for the AIO. Paper Presented at the Meetings of the Society for Personality and Social Psychology. Savannah, GA.
Dehshiri, M. R. (2000). Globalization and national identity. National Studies, 2(1), 71-100. (Text in Persian).
Foucault, M. (1994). Obsession with the West modernity. In: Barry Smart. vol, 2. London: Routledge.
Ghanadan, M. et al. (1996). Key concepts of sociology. Tehran: Avaye Noor. (Text in Persian).
Giddens, A. (2003). Sociology. Translated by Manochehr Saboori. Tehran: Ney. (Text in Persian).
Hogan, R., & Cheek, J. M. (1988). Identity, authenticity, and maturity. In T.R. Sarbin & K. E. Scheibe (Eds.), Studies in social identity (pp.339-357). New York: Praeger.
Joseph, J. E. (2004). Language and identity, national, ethnic, and religious. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Khaleghi, A. (2003). Power, language, and daily life. Tehran: Game Nou. (Text in Persian).
Khomeini, R. (1991). The explanation of Sahar Prayer. Translated by Ahmad Ghahri. Tehran: Etelaat. (Text in Persian).
Khomeini, R. (1993). The great jihad. Tehran: The Institute of Imam Khomeini Publication. (Text in Persian).
Kirkland, D., & Jackson, A. (2009). Beyond the silence. Instructional Approaches and Students’ Attitudes. In Jerrie Cobb Scott, Dolores V. Straker, and Laurie Katz. (Eds.). Affirming students' right to their own language. (pp. 132-150). Print New York: Routledge.
Le Page, R. B. & Tabouret K. A. (1985). Acts of identity: Creole-based approaches to language and ethnicity. Cambridge: Cambridge University Press.
Modaresi, Y. (1989). An introduction to sociolinguistics. Tehran: Social Sciences Institute. (Text in Persian).
Montazerghaem, M. M. (2000). Mass media and identity. National Studies, 1(4), 251-270. (Text in Persian).
Naghizadeh, F., & Saroukhani, B. (2023). The effect of cultural capital on socialization styles (soft, hard and mixed) of parents (studied in Kermanshah). Rahpooye Ertebatat-o Farhang Quarterly, 2(4), 10.22034/rcc.2023.554522.1009 (Text in Persian).
Raofi, M. (2010). Features of religious identity. Religion and Communication, 17(1/2), 91-112. (Text in Persian).
Wiegand, H. E. (2004), Sociolinguistics: An international handbook of the science of language and society, 2nd ed., vol. 1, Berlin: Walter de Gruyter.
[1] .نویسنده مسئول: bahman.gorjian@iau.ac.ir
[2] Corresponding author: bahman.gorjian@iau.ac.ir
[3] Decision-making
[4] Intergroup Politics
[5] Cultural Etnicities
[6] Common Language
[7] Mental Activities
[8] Speech Community
[9] Giddens
[10] Linguistic Interaction
[11] Responsibility
[12] Environment
[13] Observing Politness
[14] Short answer
[15] Feedback
[16] Reflection
[17] Open Questions
[18] Clarification
[19] Wiegand
[20] Human Societies
[21] Multicultures
[22] Le Page and Tabouret
[23] Joseph
[24] Castell
[25] Face
[26] Membership
[27] Tribe
[28] Foucault
[29] Dominating
[30] Orienting
[31] Symbolic Performance
[32] Standard Language
[33] Contextual Conditions
[34] Status
[35] Face-threatening Act
[36] Generation
[37] Asymmetric
[38] Dialect
[39] Critical
[40] Lingistic Ideiology
[41] Structures
[42] Kirkland and Jakson
[43] Knowledge
[44] Hierarchical
[45] Speech Content
[46] Turntaking
[47] Simple Random Sampling
[48] Cheek and Tropp
[49] Cheek
[50] Cheek and Briggs
[51] Cheek and Hogan
[52] Hogan and Cheek
[53] Psychological Needs
[54] Background Knowledge
[55] Experiences
[56] Social Distance
[57] Code-switching
[58] Socialization
[59] Formal and Informal
[60] Security
[61] Self-confidence
[62] Religious and Moral Basis
[63] Practical Paradigms