انقلاب اسلامی ایران و نقش ایدئولوژی تشیع در تغییر موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

اصغر رجبی ده برزوئی ^{1 *} , محمد بیدگلی ² , عبدالله عراقی ³

1 - گروه معارف،واحد تهران شمال،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
2 - گروه حقوق،واحد ورامین- پیشوا،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.
3 - گروه علوم سیاسی، دانشگاه دفاع ملی ،تهران،ایران

تاریخ دریافت : 1403/10/12 تاریخ پذیرش : 1403/11/09 تاریخ انتشار : 1403/11/09

کلید واژه: انقلاب اسلامی ایران, تشیع, خاورمیانه, موازنه قدرت, هویت دینی,

چکیده مقاله :

تشکیل دولت صفوی در اوایل قرن دهم هجری قمری از رویدادهای مهم تاریخ تشیع ایران است. پیدایش این دولت سر‌آغاز عصر تازه‌ای در حیات سیاسی و مذهبی ایران دانست، موجب استقلال ایران براساس مذهب رسمی تشیع شد. اعتقادات، رهبری و نهادهای شیعه، نقش مهمی در سیاست خارجی ایران داشته و اسلام شیعی از آغاز با سیاست آمیخته بوده؛ چنانکه می ‌توان گفت تاریخ و معتقدات شیعه زیربنای ایدئولوژی انقلاب اسلامی و یکی از مهمترین ریشه­‌های آن بوده است. انقلاب ایران كانون توجه ای برای زنده كردن و رواج هویت دینی شیعیان و حتّی در نگاهی کلی تر، هویت دینی مسلمانان پدید آورد و موجب ظهور دولت ها و جنبش های شیعی در منطقه خاورمیانه گردید که در پی آن موازنه قدرت در این منطقه را دگرگون کرد. هدف پژوهش حاضرپاسخ به این سئوال اساسی است که نقش ایدئولوژی تشیع در تغییر موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه چیست ؟ این پژوهش با روش اسنادی درصدد پاسخگویی به این سوال است که مذهب تشیع چه تأثیری بر جوامع شیعی داشته است. نتایج پژوهش حاضرنشان می دهد که ارزش‌ها و اصول مکتبی فقه تشیع باعث شده تا مردم شیعه ایران به کمک رهبری قدرتمند شیعه نسبت به وضع موجود واکنش نشان داده و انقلاب اسلامی ایران را پدید آورده و  از سویی دیگر انقلاب اسلامی ایران موجب گسترش حوزه نفوذ تشیع در منطقه خاورمیانه شده است.انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک انقلاب بزرگ در تحولات نظام بین‌الملل اثرگذار بوده است. این انقلاب در نظام بین‌الملل دوقطبی مبتنی بر جنگ سرد روی داد که در آن ایران از اعضای مهم اردوگاه غرب به رهبری ایالات متحده به حساب می‌آمد.

چکیده انگلیسی:

The formation of the Safavid government in the early 10th century AH is one of the most important events in the history of Shiism in Iran. The emergence of this government was seen as the beginning of a new era in the political and religious life of Iran, and it led to the independence of Iran based on the official religion of Shiism. Shia beliefs, leadership and institutions have played an important role in Iran's foreign policy, and Shia Islam has been mixed with politics from the beginning. As it can be said, the history and beliefs of Shia were the foundation of the ideology of the Islamic Revolution and one of its most important roots. The Iranian Revolution created a center of attention for reviving and popularizing the religious identity of Shiites and even in a more general view, the religious identity of Muslims and caused the emergence of Shiite governments and movements in the Middle East region, which subsequently changed the balance of power in this region. . The purpose of the current research is to answer this basic question: What is the role of Shi'ite ideology in changing the balance of power in the Middle East region? This research tries to answer the question of what effect the Shia religion has had on the Shia societies with the documentary method. The results of the present research show that the values ​​and principles of the Shia jurisprudence led the Shia people of Iran to react to the existing situation with the help of the powerful Shia leadership and created the Islamic Revolution of Iran, and on the other hand, the Islamic Revolution of Iran expanded the sphere of influence of Shia in Middle East region has become.

منابع و مأخذ:

-قرآن کریم
- احمدی، سیدعباس(1389)، نقش مذهب در گسترش حوزه نفوذ مطالعه: تشیع و ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک،دوره6، شماره 17،صص74-37.
- امرايي، حمزه (1382)، انقلاب اسلامي ايران و جنبش هاي اسلامي معاصر،تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامي.
- پاشاپور، محمد(1382)، نهضت هاي اسلامي، بازيگران جديد نظام بين الملل، تهران: مطالعات انديشه سازان نور.
- توال، فرانسوا (1379)، ژئوپليتيک شيعه، ترجمه عليرضا قاسم آقا، تهران: نشرني.
- تلیس، اشلی و همکاران ،(۱۳۸۳)، سنجش قدرت ملی در عصر فراصنعتی،تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر ایران.
- جانباز، دیان ، رحمانی، محسن و عالی بیگی، کاظم(1398)، انقلاب اسلامی ایران، ظهور ژئوپلیتیک شیعه، تغییر موازنه قدرت،فصلنامه پژوهش های راهبردی انقلاب اسلامی،سال دوم، شماره 2، صص153-139.
- حافظ‌نیا، محمدرضا، احمدی پور، زهرا و بویه، چمران(1391)، انقلاب اسلامی و پیدایش ژئوپلیتیک جدید ایران، پژوهشنامه انقلاب اسلامی،دوره 2، شماره 5،صص21-1.
-حبیب الله، ابوالحسن شیرازی، کامران، طارمی(1384)، نقش گروه های معارض در روابط ایران و عراق، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-خرمشاد، محمد باقر( 1397)، انقلاب اسلامی و بازتاب آن بر نظام بین‌الملل، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، دوره 4، شماره5، صص56-31.
-رحمانی واسوکلای، محسن(1393)، الگوهای رقابت راهبردی ایران و عربستان و امنیت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز.
- زرقانی، سیدهادی ،(۱۳۸7)، «نقد و تحلیل مدلهای سنجش قدرت ملی»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره اول،صص 180-149.
- ساروخانی، باقر (1389). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی(اصول و مبانی). تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شفيعي فر، محمدرضا (1378)،درآمدي برمباني فکري انقلاب اسلامي،قم: نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها.
- صحفي،محمد(1380)، ژئوپليتيک فرهنگي و مسئله امنيت ملي، تهران: شمسا.
-ضابط پور کاری،غلامرضا(1395)، نقش انقلاب اسلامی ایران در تغییر هندسه جهانی قدرت با تأکید بر ظرفیت‏های راهبردی آن،فصلنامه علوم سیاسی، شماره 75، صص83-59.
قنبرلو، عبدالله(1390)، الگوهای قدرت نرم در خاورمیانه، فصلنامه قدرت نرم،دوره اول، شماره 1،صص36-7.
-گلشنی علیرضا و باقری،محسن(1391)، جایگاه حزب الله لبنان در استراتژی بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، شماره 11.
-لطفی،میلاد و نورمحمدی،مرتضی(1400)، استمرار بحران در یمن و ریشه‌های درونی آن،فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام،دوره 10،شماره 3،صص 131-107 .
-متقی، ابراهیم(1402)، انقلاب ایران و موازنه‌گرایی منطقه‌ای در سیاست بین‌الملل از 1357 تا 1400، دوفصلنامه انقلاب پژوهی، سال اول، شماره1، صص106-85.
- نای، جوزف، (1389)، قدرت نرم، ابزارهای موفقیت در سیاست بینالملل، سید محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
-Nye, Joseph, (2004). Soft Power and Leadership, Compass: A Journal of Leadership. (Compass is published by the Center for Public Leadership, John F. Kennedy School of Government, Harvard University).