مقایسۀ تطبیقی معماری ساختمان‌های ایستگاه‌های راه‌آهن ایران و ترکیه در بازۀ زمانی 1300تا 1357ش
محورهای موضوعی : گسترش دستاوردهای نظری و کاربردی در زمینه های معماری و شهرسازی با محوریت رفتار و محیط
پریچهر باهنر
1
,
حسین سلطانزاده
2
*
,
غزال کرامتی
3
,
سارا دشتگرد
4
1 - گروه معماری، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه معماری، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
3 - گروه معماری، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
4 - گروه معماری و شهرسازی، واحد هشتگرد، دانشگاه آزاداسلامی، هشتگرد، ایران.
کلید واژه: ایران, ترکیه, حمل‌ونقل, ایستگاه‌های راه‌آهن, معماری ایستگاه‌های راه‌آهن.,
چکیده مقاله :
با آغاز قرن بیستم، ایران و ترکیه در پرتو تحولات جهانی و داخلی، گام‌های اساسی درجهت نوسازی و توسعۀ زیرساخت‌های حمل‌ونقل برداشتند. ایستگاه‌های راه‌آهن به‌عنوان نقاط اتصال فیزیکی، عملکردی و فرهنگی، نقشی مؤثر در بازتاب هویت‌ملی و سیاست‌های توسعه‌ای ایفاء کردند. بااین‌حال، تفاوت‌های فرهنگی، سیاسی و اقلیمی میان دو کشور، به بروز تمایزاتی در طراحی و ساخت این ایستگاه‌ها انجامید. هدف پژوهش حاضر، تحلیل تطبیقی معماری ایستگاه‌های راه‌آهن ایران و ترکیه در بازۀ زمانی ۱۳۰۰تا۱۳۵۷ش، باتمرکزبر عوامل مؤثر در شکل‌گیری الگوهای طراحی و بازتاب هویت‌ملی در هر کشور است. روش‌تحقیق به‌صورت کمی-تحلیلی بوده و داده‌ها به‌شیوۀ اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند. دراین چارچوب، هشت ایستگاه راه‌آهن منتخب از هر دو کشور، موردبررسی و تحلیل قرار گرفتند. یافته‌ها نشان می‌دهد ایستگاه‌های ایران، به‌ویژه در دوران رضاشاه پهلوی، تلفیقی از سبک‌های معماری ایرانی و غربی باتأکیدبر استفاده‌از مصالح محلی، ملاحظات اقلیمی و تقویت هویت‌ملی هستند. در مقابل ایستگاهای ترکیه، به‌ویژه در دوران جمهوری، تحت‌تأثیر سبک‌های نئوکلاسیک، آرت نوو و معماری ملی ترکی، بیشتر بر مدرنیسم و هویت جمهوری‌خواهانه تمرکز دارند. تحلیل تطبیقی نشان می‌دهد که ایستگاه‌های راه‌آهن در در هر دو کشور، افزون‌بر عملکرد زیرساختی، به‌مثابۀ نمادهای فرهنگی و سیاسی تلقی می‌شوند. این تفاوت‌ها بازتاب‌گر رویکردهای متفاوت نوسازی و توسعه در ایران و ترکیه‌اند.
At the beginning of the 20th century, Iran and Turkey, under the influence of global and domestic transformations, took significant steps toward modernization and the development of transportation infrastructure. Railway stations, as physical, functional, and cultural nodes, played a crucial role in reflecting national identity and developmental policies. However, cultural, political, and climatic differences between the two countries led to distinct approaches in the design and construction of these stations. This study aims to conduct a comparative analysis of the architectural characteristics of railway stations in Iran and Turkey from 1921 to 1978, focusing on the factors influencing design patterns and the expression of national identity in each country. The research method is quantitative-analytical, and data were collected through documentary and library-based sources. Within this framework, eight selected railway stations from each country were examined and analyzed. The findings indicate that Iranian railway stations—particularly during the reign of Reza Shah Pahlavi—embody a blend of Persian and Western architectural styles, emphasizing the use of local materials, climatic considerations, and national identity. In contrast, Turkish stations—especially during the Republican era—were shaped by influences from neoclassical, Art Nouveau, and Turkish national architecture styles, with a stronger focus on modernism and republican identity. The comparative analysis reveals that railway stations in both countries function not only as infrastructural facilities but also as cultural and political symbols. These differences reflect the divergent modernization and development strategies pursued in Iran and Turkey.
باهنر، پریچهر. سلطانزاده، حسین. کرامتی، غزال. دشتگرد، سارا. (1403الف). از سنت تا مدرنیته؛ سیر تطور معماری ایستگاه‌های راه‌آهن ایران و ترکیه در دورۀ پهلوی و جمهوری ترکیه (۱۳00-۱۳57 ه.ش/۱۹21-۱۹7م). کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، هنر، طراحی صنعتی، ساخت و فناوری حکمت بنیان، تبریز-ایران، 14-1.
باهنر، پریچهر. سلطانزاده، حسین. کرامتی، غزال. دشتگرد، سارا. (1403ب). خوانش نشانه‌شناسی معماری ایستگاه‌های راه‌آهن ایران و ترکیه باتأکیدبر بازۀ زمانی (1357-1300هـ.ش/1978-1921م). کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، هنر، طراحی صنعتی، ساخت و فناوری حکمت بنیان، تبریز-ایران، 12-1.
حسن‌پور، ناصر. سلطانزاده، حسین. بذرافکن، کاوه. (1396). بررسی تطبیقی نقش معماران خارجی در تحولات معماری معاصر ایران و ترکیه در سال‌های 1300تا1357ه.ش. (1920تا1979م.). دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات تطبیقی هنر، دورۀ 7، شمارۀ 13، 148-133.
شاه‌حسینی، حبیب. اسدزاده، فاطمه. (1401). گونه‌شناسی فضای معماری ایستگاه‌های راه‌آهن شمال غرب ایران (مطالعه‌موردی: دورۀ قاجار تا عصر حاضر). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هویت‌شهر، دورۀ 16، شمارۀ 4، 80-63.
فرح‌بخش، مرتضی. حناچی، پیروز. (1394). تحلیل تأثیر راه‌آهن به‌عنوان میراث صنعتی در ایران. نشریۀ علمی‌پژوهشی-هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، دورۀ 20، شمارۀ 4، 44-33.
نظریان، شادی. بلیلان‌اصل، لیدا. (1397). بررسی عناصر کالبدی ایستگاه‌های راه‌آهن با رویکرد اصول روان‌شناسی محیطی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، دورۀ 11، شمارۀ 23، 122-115.
نوری، مصطفی. (1401). فرازوفرود تعیین مسیر راه‌آهن سراسری ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-گنجینۀ اسناد، دورۀ 32، شمارۀ 2؛ (پیاپی 126)، 100-76.
Alvarez-Palau, Eduard J. Bogart, Dan. Satchell, Max. Shaw-Taylor, Leigh. (2025). Transport And Urban Growth In The First Industrial Revolution. The Economic Journal, 135(668): 1191-1228.
Aycı, Hilal. Güleç Özer, Derya. Güleç, Abdulkadir. (2020). A Spatial Analysis Of Gaziantep Railway And Its Station Throughout History. Journal OF Periodica Polytechnica Architecture, 51(2): 196–208.
Beim, Anne. (1999). Tectonic Visions In Architecture: Investigations Into Practices And Theories Of Building Constructions: Six Case Studies From The 20th Century. (1 ed.). Kunstakademiets Arkitektskole.
Erkan, Yonca Kösebay. (2013). Haydarpaşa Tren Gari: Bugün, Dün Ve Yarin (1), Kentin Bedeninde Bir Yara(2). Journal OF METU JFA, 30(1): 99-116.
Moghassemi, Golshan. Akhgar, Peyman. (2022). The Advent Of Modern Construction Techniques In Iran: Trans-Iranian Railway Stations (1933-1938). SAHANZ 2021 Conference Proceedings, 227-240.
Sioli, Angeliki. Awan, Nishat. Palagi, Kristopher. (Eds.). (2024). Architectures Of Resistance: Negotiating Borders Through Spatial Practices. Leuven University Press.