مؤلفه‌های انعطاف‌پذیری بازارهای تاريخی ایران (نمونه مطالعاتی: بازارهای مناطق مرکزی)
محورهای موضوعی : جامعه شناسی، علوم اجتماعی و اقتصادمحمد شعربافیون 1 , سمر حقیقی بروجنی 2
1 - کارشناسی‌ارشد معماری، گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران
کلید واژه: انعطاف‌پذیری, بازارهایِ تاریخی, مناطق مرکزیِ ایران,
چکیده مقاله :
محیط‌های مصنوع با برخورداری از قابلیت تغییرات درونی و انطباق‌پذیری، می‌توانند پاسخگوی تعداد بیشتری از نیازهای کاربران خود در طول زمان باشند و بدین ترتیب کارکرد مطلوب‌تری نسبت به فضاهای تک‌عملکردی و غیرقابل تغییر، داشته باشند. دستیابی به قابلیت تغییر و انطباق در فضاها، ذیل مبحث انعطاف‌پذیری فضا، موردبررسی قرار می‌گیرد. يکي از انواع فضاهايِ شهري که علي‌رغم تغييرات و تحولات مختلف محيطي و اجتماعی، در طول تاريخ، به نحو مطلوبي به حيات خويش ادامه داده، بازارهاي تاریخی هستند؛ لذا اين سؤال پيش مي‌آيد که چه عواملي، سبب تداوم حیاتِ بازارهاي سنتي در طول ادوار طولاني شده است؟ این مقاله در نظر دارد تا با بررسی بازارهای تاریخی مناطق مرکزیِ ایران و ویژگی‌‌های آن، به آزمون کیفیت انعطاف‌پذیری در این‌گونه از فضاها بپردازد. روش تحقیق این پژوهش از حیث هدف، در حیطه تحقیقات کاربردی و از بُعد روش، توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر تحلیل محتوا است. تلاش این پژوهش بر آن بوده است تا کیفیت انعطاف‌پذیری و مؤلفه‌های آن از بُعد شکلی و عملکردی در بازارهایِ تاریخی مرکزی ایران، مورد کنکاش و بررسی قرار گیرد. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که در این بازارها به دلیل تعبیه برخی از راهکارهای کالبدی و عملکرد انعطافپذیر در طراحی، اعم از تنوع دسترسی برای نفوذپذیری بیشتر فضا، بهرهمندی از الگوهای تکرارشونده در کالبد، تنوع عملکردیِ غیر وابسته به فرم کالبدی، محدودیت ارتفاع، امکان رشدیابی فرم در جهتهای مختلف به‌واسطۀ انتخاب فرم مناسب و نحوه نورگیری، اتصال نرم بین فضاها و وجود فضاهای چند‌منظوره، تداوم حضور انسان از گذشته تا‌به‌حال، در این مکان عمومی را رقم‌زده است
The ability of internal changes and adaptability of artificial environments can respond to more users' needs over time and thus have a better function than single-functional and unchangeable spaces. Achieving the ability to change and adapt in spaces is examined through the space flexibility topic. Traditional markets in Iran are one of the urban space types that have continued their life successfully, despite various environmental and social changes throughout history. Therefore, the question arises, what factors/parameters have caused the continuation of life of traditional markets during long periods? This article intends to examine the historical markets of Iran’s central regions and their characteristics, due to test the quality of their flexibility. The research method is applied in terms of purpose and descriptive-analytical based on content analysis. In this article, an attempt has been made to examine the quality of flexibility and its components from the aspect of form and function in the historical markets of Iran. A case study is the historical markets in the cities of Isfahan, Kashan, and Shiraz. The results show that in these markets, due to the incorporation of some physical and functional solutions, flexibility in the design, including the diversity of access for greater permeability to the space, the benefit of repeating patterns in the body, functional diversity, height limitation, the possibility of developing the form in Different directions, soft connection between spaces and the presence of multi-purpose spaces, we witness the continuity of human presence in this public place from the past until now, according to the audience needs to changes periodically
افهمی، رضا؛ و مصطفی، علیزاده. (1393). زیبایی‌شناسی فضل‌های انعطافپذیر،تهران: نشریه کتاب ماه هنر، 173، 63-56.
بنتلی، اي‌ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ گلین، سومک؛ و اسمیت، گراهام. (1389). محیط‌هاي پاسخده (ترجمه: مصـطفی بهزادفـر)، تهران: انتشارات دانشگاه علوم صنعت ایران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زنديه، مهدي، اقبالي، رحمان و حصاري، پدرام. (1390). روش‌هاي طراحي مسكن انعطاف‌پذير، نقش‌جهان، 1، 105-95. http://dorl.net/dor/20.1001.1.23224991.1390.1.1.4.7.
زنديه، مهدي؛ حصاري، پدرام؛ و عطیه، زندیه. (1397)، روش‌های انعطاف‌پذیری در به‌روزرسانی معماری و رویکردهای آموزشی مدارس، فصلنامه فناوری آموزش، 1، 190-181. http://doi.org/10/22061/jte.2019/3838/1947
سلطانزاده، حسین. (1383). بازارهای ایرانی، چاپ سوم، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شکوری، رضا؛ و سید خاموشی، سما السادات. (1396). کیفیت انعطاف‌پذیری در سنت معماری ایرانی، مسکن و محیط روستا، 159، 135-119. http://jhre.ir/article-1-1137-fa.html.
عینی‌فر، علیرضا. (1382). الگویی برای تحلیل انعطاف‌پذیری در مسکن سنتی ایران، هنرهای زیبا، 13، 77-64.
غروى الخوانساری، مریم. (1390). تعامل پایایی و پویایی در انعطاف‌پذیری اثر معماری یا تحلیل نمونه‌هایی از مسکن انعطافپذیر معاصر، رساله دکتری، دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران.
غروى الخوانساری، مریم. (1396). گونه‌بندی و تحلیل قابلیت‌ها در انواع رویکردهای انعطاف‌پذیری، صفه، 76، 54-37. https://dorl.net/dor/20.1001.1.1683870.1396.27.1.3.3.
غروى الخوانساری، مریم. (1397). راهکارهایی برای انعطاف‌پذیری مسکن معاصر با توجه به تغییرات الگوی خانواده در طی زمان، صفه، 82، 27-49. https://dorl.net/dor/20.1001.1.1683870.1397.28.3.2.3.
غفوریان، میترا؛ و آقایی، سپیده. (1396). بازشناسی و اولویت‌بندی معیارهای انعطاف‌پذیری در طراحی مسکن آپارتمانی ایران، صفه، 26، 41-64. . DOI: 20.1001.1.1683870.1395.26.3.3.0
فاطمی، مهدی. (1401). انعطاف‌پذیری ویژگی بارز باغ ایرانی برای بهره‌گیری از آن، در دوران معاصر، منظر، 58، 19-6.
https://doi.org/10.22034/manzar.2022.318846.2170.
فعلی، شــیما؛ و سلطانزاده، حسین. (1395). کاربست مفهوم انعطاف‌پذيری در مدارس دوره اسلامی (مطالعه موردی: مدارس شهر قزوین)، مطالعات شهر ايرانی اسلامی، 25، 27-17. https://doi.org/10.22059/jhgr.2017..237263.1007493
کیایی، مهدخت؛ سلطان¬زاده، حسین؛ و حیدری، علی¬اکبر. (1398). سنجش انعطاف¬پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا (مطالعه موردی: خانه¬های شهر قزوین)، باغ نظر، 16 (71)، 76-61. http://doi.org/10.22034/bagh.2019.86874
گروتر، یورگ. (1388). زیبایی‌شناسی در معمـاري (ترجمه جهانشاه پاکزاد، عبدالرضا همـایون)، تهران: مرکـز چـاپ و انتشـارات دانشگاه شهید بهشتی.
لنگ، جان. (1384). آفرینش نظریه معماري، نقش علوم رفتاري در طراحي محیط (ترجمه علیرضا عیني‌فر)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
معماریان، غلامحسین. (1390). معماری ایرانی، تهران: انتشارات سروش دانش.
نظری، مرضیه؛ بمانیان، محمدرضا؛ و حسین‌زاده، مجتبی. (1397). بررسی عوامل مؤثر بر طراحی پلان انعطافپذیر در خانه‌های ایرانی دوره قاجار نمونه موردبررسی: خانه‌های کاشان در اواخر دوران قاجاری، اندیشه معماری، 3، 82-65.
https://dorl.net/dor/20.1001.1.25383019.1397.2.3.5.3.
Albostan, D. (2009). Flexibility in Multi-Residential Housing Project: Three Innovative Cases from Turkey. A Thesis Submitted to the Graduate School. Natural and Sciences of Middle East Technical University.
Friedman, A. (2002). The Adaptable House: Designing Homes for Change. McGraw-Hill Professional.
Galfeti, G. (2003). Introduction Pisos Piloto, in B. Leupen, & J. Leupen (eds.), Dwelling: Architectural and Modernity, Delft: Tupelft: Faculteit. Bouwkunde, 87-102.
Habraken, N. J. )2008(. Design for Flexibility, Building Research & Information, 290-296. https://doi.org/10.1080/09613210801995882
Pena, W.& Parshall, S. (2001). Problem Seeking: An Architectural Programming Primer. John Wiley & Sons Inc Publisher.
Sasmita, K. H., Soemardiono, B., & Noerwasito, V. T. (2020). Design Criteria of Modern Shopping Centre Building Based on Public Pedestrian Space. Journal of Architecture & Environment, 19(1), 11-36. http://dx.doi.org/10.12962/j2355262x.v19i1.a6511
Till, Jeremy, and Tatjana Schneider. (2005). Flexible housing: the means to the end. ARQ: architectural research quarterly 9, no. 3-4: 287-296. http://dx.doi.org/10.1017/S1359135505000345.
Wieland, A. & Wallenburg, C. )2012(. Dealing with Supply Chain Risks, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 42)10(, 887- 905. https://doi.org/10.1108/09600031211281411