السحر الحلال (إعادة النظر فی فکرة بایزید البسطامی من خلال قصة شمس الدین والمولوی)

الموضوعات :

اردشیر منظمی ¹ (أستاذ مساعد بجامعة لرستان، إیران.)
سیدمحمود میرزایی الحسینی ² (سیدمحمود میرزایی الحسینی أستاذ مساعد بجامعة لرستان، إیران.)

تاريخ الإرسال : 08 الإثنين , شعبان, 1434 تاريخ التأكيد : 24 الأربعاء , شعبان, 1434 تاريخ الإصدار : 24 الأربعاء , شعبان, 1434

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

ترمی هذه المقالة إلی دراسة فکرة بایزید البسطامی فی ضوء شطحیاته، والبحث فی آراء العارفین والصوفیین المعروفین فی تاریخ العرفان الإسلامی حول الموضوع المذکور أعلاه. فی اللقاء الأول بین شمس الدین التبریزی ومولانا جلال الدین البلخی فی مدینة قونیة، طرح سؤالٌ أثار بشدّة کیان مولانا الذهنی والفکری. سأله شمس الدین: محمد(ص) أفضل أم بایزید؟ ومع أنّنا نعتقد أنّ محمدًا أفضل من بایزید، فلماذا قال بایزید: "سبحانی ماأعظم شأنی" وقال الرسول(ص): "ما عرفناک حقّ معرفتک". هذا السؤال یتشکّل من قضیّتین: القضیة الأولی هی قضیّة شطحیّة أشغلت بال أهل المعرفة، والقضیة الثانیة، قضیة مشروعة ومقبولة ومعروفة. أصبح للشّطح البایزیدی صدًی واسعٌ فی الأوساط الصوفیة، وأدّی إلی ظهور اتّجاه انحیازی من جانب شیوخ کبار مثل الإمام إسماعیل المستملی البخاری والإمام محمد الکلاباذی والعطّار والمولوی وغیرهم. وإلی جانب هذا الاتّجاه ظهرت تحلیلات علمیة جیدة بقلم شیوخ بارعین مثل إبی نعیم الأصفهانی، أبی نصر السرّاج والقشیری. إذا تأمّلنا فی آراء أهل المعرفة والتصوّف وشارحی شطحیات بایزید البسطامی نستطیع أن نصنّفها فی أربعة أقسام: قلّة قابلیة بایزید، الشّطح البایزیدی، بایزید کنموذج من عقلاء المجانین والحبّ الإلهی عنده.

المصادر:

أبونعیم اصفهانی، الحافظ أحمدبن عبدالله الشافعی. (1418ق). حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء. الطبعة الأولی. بیروت: دار الکتب العلمیة.

الأفلاکی العارفی، شمس الدین أحمد. (1362ش). مناقب العارفین به کوشش تحسین بازیجی. چاپ دوم. تهران: دنیای کتاب.

انصاری، خواجه عبدالله هروی. (1362ش). طبقات الصوفیة. تصحیح دکتر محمد سرورمولایی. چاپ نخست. تهران: انتشارات توس.

أنیس، ابراهیم. (لاتا). المعجم الوسیط. اسطنبول: المکتبة الإسلامیة.

ابن جوزی، الإمام جمال الدین أبوالفرج عبدالرحمان بن علی الجوزی. (1412ق). صفة الصفوة. بیروت: دارالفکر.

 

بخاری، خواجه امام ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد مستملی. (1363ش). شرح التعرف. تصحیح محمد روشن. چاپ نخست. تهران: انتشارات اساطیر.

جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1370ش). نفحات الأنس من حضرات القدس. تصحیح دکتر محمود عبادی. چاپ نخست. تهران: انتشارات اطلاعات.

الجرجانی، السید الشریف أبوالحسن علی بن محمد بن علی الحسینی الحنفی. (1424ش). التعریفات. وضع حواشی محمد باسل عیونی السود. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.

زرین کوب، دکتر محمد حسین. (1372ش) (الف). بحر در کوزه. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی-سخن.

________________. (1372ش) (ب). پله پله تا ملاقات خدا. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی.

________________. (1372ش) (ج). سرّنی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی.

السلمی، ابو عبد الرحمن محمد بن الحسین. (1419ش). طبقات الصوفیة. حقّقه وعلّقه مصطفی عبدالقادر عطا. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.

شیمل، آناماری. (1367ش). شکوه شمس. ترجمه حسن لاهوتی. چاپ نخست. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

الطوسی، أبو نصر عبدالله بن علی السراج. (1421ق). اللمع فی تاریخ التصوف الإسلامی. ضبطه وصحّحه کامل مصطفی الهنداوی، الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.

القشیری، الإمام ابو القاسم عبد الکریم بن هوازن. (1423ق). الرسالة القشیریة. وضع حواشیه خلیل المنصور. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.

کلاباذی البخاری، أبوبکر محمد. (1371ش). التعرّف. به کوشش دکتر محمد جواد شریف. چاپ نخست. تهران: انتشارات اساطیر.

مولوی، محمد جلال الدین بلخی. (1371ش). مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. چاپ نخست. تهران: انتشارات پژوهش.

نیشابوری، عطار. (1372ش). تذکرة الأولیاء. تصحیح محمد استعلامی. چاپ هفتم. تهران: انتشارات زوّار.