تقابل سنت و تجدد در اقدامات و فعالیت¬های فرهنگی عصر پهلوی اول

محورهای موضوعی : تاریخ ایران دوره اسلامی

یوسف ملیجی ¹ , رضا شعبانی صمغ آبادی ^{2 *}

1 - گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران
2 - گروه تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ایران

تاریخ دریافت : 1404/03/04 تاریخ پذیرش : 1404/07/07 تاریخ انتشار : 1404/09/05

کلید واژه: تقابل, سنت, تجدد, رضاشاه, اقدامات فرهنگی, پهلوی اول ,

چکیده مقاله :

نوسازی به فرایند تغییرات اجتماعی اطلاق می‌گردد که بر اساس تجربه اروپائیان بر مبنای مدرنیته صورت گرفت و جوامع غربی را از جوامع سنتی به جوامع مدرن و توسعه­یافته تبدیل کرد. این تغییرات اجتماعی در غرب هم دارای یک چارچوب تئوریک بود و هم پیرو آن دارای سمت و سوی روشنی با انجام تغییرات و اصلاحات اساسی و ساختاری انجام شد.

اما نوسازی و اصلاحات در ایران فاقد یک مبنای نظری روشن و چارچوب تئوریک منسجم بوده و تحت تأثیر یک نوع ایدئولوژی نوسازی وارداتی، شبه­نوسازی در ایران را رقم زد و به صورت سطحی، انحرافی و ناقص و نه همه جانبه و اساسی و ساختاری تغییراتی را باعث شد که گرچه جامعه ایران را از حالت سنتی بیرون آورد ولی نتوانست آن را به جامعه‌ای مدرن و توسعه یافته تبدیل نماید.

خدمات پهلوی اول در زمینه ایجاد امنیت، نجات ایران از خطر تجزیه، حفظ تمامیت ارضی ایران، تأسیس نهادهای نوین دیوانی، نظامی، آموزشی، دانشگاهی و قضایی قابل انکار نیست، اما ایراد عمده بر سیاست فرهنگی عصر رضاشاه، بی­توجهی به پیوند عوامل مختلف فرهنگی و استقبال از مظاهر تمدن جدید و انکار مبانی عمیق فرهنگی و سیاسی آن است. نفوذ این شبه مدرنیسم و تجدد کاذب مانع اخذ اصول جدی مدنی و تمدنی بود.

دیدگاه غرب­گرایانه پهلوی اول تصوری درست از جامعه سنتی و کهن ایران نداشت و تنها به ظواهر تمدن غرب توجه جدی نشان داد. این وضعیت سبب شد در جامعه سنتی ایران به شدت تعارضات میان ایرانیت و اسلامیت فزونی گیرد و تجدد به عنوان غریبه‌ای سنت شکن با ذهن ایرانی نامأنوس گردد. این سودای ایرانی، ایرانیان را در دو وضعیت متعارض قرار داد.

 

چکیده انگلیسی:

“Modernization” refers to the process of social changes that were based on the European experience and aimed at transforming traditional societies into modern and developed ones. It involved adopting modernity and its principles, which led Western societies to undergo significant transformations. The social changes in the West were indeed guided by a theoretical framework and followed a clear direction, characterized by substantial structural and foundational changes through the implementation of reforms.

However, the modernization and reforms in Iran lacked a clear and coherent theoretical foundation. They were influenced by an imported ideology of modernization, leading to a form of pseudo-modernization in Iran. These changes were superficial, deviant, and incomplete, rather than comprehensive, fundamental, and structural. Although they took the society out of traditionalism, they failed to transform it into a modern and developed society.

1. Associate Professor, Department of History, Islamic Azad University, Tehran Science and Research Branch (Supervisor).
2. PhD student in the History of Islamic Iran, Islamic Azad University, Tehran Science and Research Branch (Lead author of this article derived from the doctoral dissertation of Mr. Youssef Meliji titled: “The Clash of Tradition and Modernity in the Cultural Initiatives of the First Pahlavi Era with Emphasis on Historical Backgrounds 1320-1304”).

The services provided during the reign of the First Pahlavi in the areas of creating security, saving Iran from the threat of disintegration, preserving the territorial integrity of Iran, establishing modern institutions in the realms of administration, military, education, universities, and judiciary, cannot be denied. However, a major flaw in the cultural policy of the era of Reza Shah was the disregard for the interconnectedness of various cultural factors and the embrace of superficial  

 

منابع و مأخذ:

 آبراهامیان، یرواند، (1383)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی، محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی، تهران.
 _______ ، (1390)، تاریخ ایران نوین، ترجمه شهریار خواجیان، نشر دات، تهران.
 اتابکی، تورج، (۱۳۸۵)، تجدد آمرانه، ترجمه مهدی حقیقت خواه، ققنوس، تهران.
 استاد ملک، فاطمه، (۱۳۶۷)، حجاب و کشف حجاب در ایران، عطایی، تهران.
 اکبری، محمد علی، (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجار و پهلوی)، علمی و فرهنگی، تهران.
 امین، سید حسن، (1383)، «برآمدن رضاشاه و تحولات فرهنگی سیاسی و اجتماعی»، مجله حافظ، شماره یک.
 امینی، داود، (13۸۲)، چالش¬های روحانیت با رضا شاه، ترجمه ابوالقاسم سری، سپاس، تهران.
 بامداد، بدر الملوک، (۱۳۴۷)، زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا انقلاب سفید، ابن سینا، تهران.
 بصیرت منش، حمید، (1377)، علما و رژیم رضاشاه، نشر عروج، تهران.
 تاریخ ایران کمبریج، (1388)، دوره پهلوی ج 7، ترجمه تیمور قادری، انتشارات مهتاب، تهران.
 جعفری، مرتضی، صغری اسماعیل زاده و معصومه فرشچی، (۱۳۷۱)،اسناد منتشر نشده از واقعه کشف حجاب، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران.

 جعفریان، رسول، (1383)، داستان حجاب در ایران پس از انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران.
 حسام، فرحناز، (1382)، دولت و نیروهای اجتماعی در عصر پهلوی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران.
 حکمت، علی اصغر، (۱۳۵۵)، سی خاطره از عصر فرخنده پهلوی، نشر وحید، تهران.
 خشونت و فرهنگ، (1371)، اسناد محرمانه کشف حجاب (1323 – 1313)، مدیریت پژوهش انتشارات و آموزش، تهران
 زنجانی، موسی، (1384)، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نوراله اصفهانی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران.
 سازمان اسناد ملی ایران، سند شماره 5- 116001، پاکت شماره ۸۹.
 شریعت پناهی، سید حسام الدین، (۱۳۷۲)، اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، قومس، تهران.
 شعبانی، رضا و غلامحسین زرگری نژاد، (1377)، واقعه کشف حجاب، اسناد منتشر نشده کشف حجاب در عصر رضاخان، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی و موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، تهران.
 صادقی، فاطمه، (۱۳۹۲)، کشف حجاب: بازخوانی مداخله‌ی مدرن، نگاه معاصر، تهران.
 صدیق، عیسی، (1354)، یادگار عمر، ج دوم، دهخدا، تهران.
 صفایی، ابراهیم، (1355)، رضاشاه در آئینه خاطرات، وزارت فرهنگ و هنر، اداره کل نگارش، تهران.
 _______ ، (1356)، رضا شاه کبیر و تحولات فرهنگی ایران، وزارت فرهنگ و هنر، تهران.
 صلاح، مهدی، (۱۳۸۴)، کشف حجاب، زمینه‌ها، پیامدها، واکنش‌ها، موسسه مطالعات و پژوهش¬های سیاسی، تهران.
 عاقلی، باقر، (۱۳۷7)، رضا شاه و قشون متحدالشکل، نامک، تهران.
 قاضی، نعمت اله، (۱۳۷۲)، علل سقوط حکومت رضا شاه، نشر آثار، تهران.
 قلفی، وحید، (۱۳۷۹)، مجلس و نوسازی در ایران ۱۳۱۱ - ۱۳0۲، نشر نی، تهران.
 کاتوزیان، محمدعلی، (1392)، دولت و جامعه در ایران، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز، تهران.
 کرونین، استفانی، (۱۳۸۲)، رضاشاه و شکل¬گیری ایران نوین، ترجمه مرتضی ثاقب فر، نشر جامی، تهران.
 محمدی، منظر و سیدسعید سیداحمدی زاویه، (1396)، «لباس متحدالشکل: بازنمایی قدرت و مدرنیته دوران پهلوی اول»، تاریخ ایران، دوره دهم، ش ۳.
 مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، (۱۳۷۸)، تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران.
 مروتی، زهرا، (1387)، «بررسی چگونگی کشف حجاب»، نشریه رشد آموزش تاریخ، دوره دهم، ش ۲.
 مكى، حسین، (۱۳۶۲)، تاریخ بیست ساله ایران، ج ۶، نشر ناشر، تهران.
 موسوی حاجی، سید رسول و رویا ظروفیان، (۱۳۹۳)، «تأثیر موج تجددخواهی و جریان نوسازی بر تحول پوشاک ایرانیان»، جامعه شناسی تاریخی، دوره ششم، ش 1.
 میراحمدی منصور و حسن جباری نصیر، (۱۳۸۸)، «گونه شناسی مواضع عالمان شیعی در قبال سیاست‌های دولت مطلقه شبه مدرن پهلوی اول»، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، س ۶، ش 19.
 نطق فیروزآبادی، مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره هفتم.
 نقیب زاده، احمد، (۱۳۷۹)، دولت رضا شاه و نظام ایلی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران.
 نیکوبرش، فرزانه، (1381)، بررسی عملکرد سیاسی آیت اله حاج شیخ عبدالکریم حائری، شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران.
 واحد، سینا، (۱۳۶6)، قیام گوهرشاد، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
 هدایت، مهدی قلی، (۱۳۶۳)، خاطرات و خطرات، نشر زوار، تهران.