تداوم گونه های مختلف اندرزنامه های سیاسی در ایران (از عصر ساسانی تا نخستین سده های اسلامی)

محورهای موضوعی : تاریخ ایران دوره اسلامی

محمد کابله ¹ , ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق ^{2 *} , رضا شعبانی صمغ آبادی ³

1 - دانشجوی دکتری باستان شناسی تاریخی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد پردیس علوم و تحقیقات تهران تهران
2 - عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی و رشته فرهنگ و زبانهای باستانی
3 - دانشگاه

تاریخ دریافت : 1403/12/15 تاریخ پذیرش : 1404/01/28 تاریخ انتشار : 1404/02/10

کلید واژه: اندرزنامه های سیاسی, ایران باستان, حکمت ایرانی, حکمرانی, سبک ها و قالب های ادبی, نخستین سده های اسلامی,

چکیده مقاله :

یکی از شاخص های فرهنگی و تمدنی ایران عصر ساسانی توسعه نگارش اندرزنامه های سیاسی تحت عنوان «هندرز یا پندنامک» خطاب به شاهان و شاهزادگان بوده است. اندرزنامه های سیاسی، مرحله مهمی از توسعه اندیشه سیاسی و ارائه کارویژه های سنتی حکمرانی در ایران است. این پندها در راستای چرایی و چگونگی کسب قدرت سیاسی، حفظ و تداوم آن و معرفی الگوی حکمرانی، در حوزه سرزمینی ایرانشهر، تدوین و نگارش شده اند. نکته حائز اهمیت، چرایی پیوند حکمت و حکمرانی ایرانی در اندرزنامه های سیاسی عهد باستان است. نگارش مقاله حاضر به روش تحقیق تاریخی صورت گرفته است؛ شیوه گردآوری مطالب کتابخانه ای و شیوه تدوین و نگارش مطالب نیز توصیفی – تحلیلی بوده است. به نظر می رسد حکمای ایرانی آبادانی سرزمینی را در الگویی از شیوه حکمرانی می جستند که به کمک عقلانیت و مشاوره بتواند امنیت و عدالت را در جامعه ساری و جاری سازد. به همین منظور، حکمای ایرانی از همه سبک ها و قالب های ادبی نافع و نافذ روزگار خود برای نگارش اندرزنامه های سیاسی، تا نیل به مقصود، بهره جستند.

چکیده انگلیسی:

On the one hand, the Sasanian culture was the heir to the cultural traditions of Achaemenid Iran, which remained stable in the homeland and birthplace of the Sasanians in Persia, and on the other hand, it was the successor to the culture of the Seleucids and Parthians, which manifested themselves in the manifestations of ancient Greek civilization. Since Iran was located between the Eastern Roman Empire and India and China during the Sasanian period, it was an intermediary for trade between the aforementioned countries, which resulted in exchanges between neighbors in terms of industries, literature, and advances in science and technology at that time. Therefore, it should not be assumed that the Sasanian culture and civilization were formed solely by the Sasanians. It is obvious that other nations, who had been under the rule of the Sasanians for many years, also had a share in creating such a great civilization.

 

 

 

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
ابراهيم حسن، حسن. تاريخ سياسي اسلام. ترجمه ابوالقاسم پاينده. تهران: جاويدان، 1371.
ابن بلخي. فارسنامه. به كوشش گاي لسترينج و رينولد الن نيكلسون. لندن: لوزاك، 1339هـ./1921م.
ابن قتيبه دينوري، ابومحمد عبدالله بن مسلم. عيون الاخبار. 2 جلد. بيروت: بي‌نا، 1343هـ./1925م.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد بن اسحاق. الفهرست. به كوشش فلوگل و مولر. لايپزيك، بي‌نا، 1872م.
ــــــــــــــــ. الفهرست. ترجمه محمدرضا تجدد. تهران: اميركبير، 1366.
اوستاي كهن. تحقيق و پژوهش رضا مرادي غياث‌آبادي. شيراز: نويد شيراز، 1382.
بيروني، ابوريحان. آثارالباقيه عن القرون الخاليه. به كوشش زاخو. لايپزيك: بي‌نا، 1923م.
بيهقي، ابراهيم بن محمد. المحاسن و المساوي. به كوشش شوالي. بيروت: بي‌نا، 1390هـ./1970م.
تاريخ سيستان. به كوشش ملك‌الشعرا بهار. تهران: كلاله خاور، 1314.
توحيدي، علي بن محمد [ابوحيان]. الامتاع و المؤانسه. 3 جلد در 1 مجلد. به كوشش احمد امين و احمدالزين. قاهره: لجنه التأليف و الترجمه و النشر، 1942م.
ثعالبي نیشابوری، ابومنصور عبدالملك بن محمد بن اسماعیل. التمثيل و المحاضره. تحقيق عبدالفتاح محمد الحلو. قاهره: داراحياء الكتب العربيه، 1381هـ./1961م.
ــــــــــــــــ. غرر اخبار ملوك الفرس و سيرهم (تاريخ ثعالبي). با مقدمه زتنبرگ. ديباچه از مجتبي مينوي. پيشگفتار و ترجمه محمد فضائلي. تهران: نشر نقره، 1368.
ــــــــــــــــ. آداب الملوك. تحقيق جليل العطيه. بيروت: بي‌نا، 1990م.
ــــــــــــــــ. الاعجاز و الايجاز. بيروت: بي‌نا، بي‌تا.
جاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر. المحاسن و الاضداد. به كوشش فان فلوتن. ليدن: بريل، 1898م.
ــــــــــــــــ. رسائل (رسائل الجاحظ). 2 جلد در 1 مجلد. به كوشش عبدالسلام محمدهارون. قاهره: مكتبه الخانجي، 1384هـ./1965م.
ــــــــــــــــ. الآمل و المأمول. تحقيق رمضان ششن. بيروت: بي‌نا، 1972م.
جهشياري، ابوعبدالله محمدعبدوس. الوزراء و الكُتّاب. تحقيق مصطفي السقا، ابراهيم الابياري و عبدالحفيظ شلبي. قاهره: مطبعه مصطفي الحلبي و اولاده، 1357هـ./1938م.
دينوري، ابوحنيفه احمد. اخبارالطوال. به كوشش ولاديمير جرجاس. ليدن: بريل، 1888م.
رسائل البلغاء. به كوشش كردعلي. قاهره: بي‌نا، 1374هـ./1954م.
شعباني، رضا. مروري كوتاه بر تاريخ ايران. تهران: نشر سخن، 1380.
طبري، محمدبن جرير. تاريخ الرسل و الملوك (تاريخ الطبري). 15 جلد. به كوشش دوخويه. ليدن: بريل، 1879-1901م.
عامري، ابوالحسن محمد. السعاده و الاسعاد. به كتابت و مباشرت مجتبي مينوي. تهران: بي‌نا، 1366.
عبدربه، شهاب‌الدين احمد بن. عقدالفريد. 7 جلد. به تصحيح احمد امين، احمد الزين و ابراهيم الابياري. بيروت: لجنه التأليف و الترجمه و النشر، 1402هـ./1982م.
عسكري، ابوهلال. التفضيل بين بلاغتي العرب و العجم. بي‌جا: التحفه البهيه، 1302.
عهد اردشير. به كوشش احسان عباس. ترجمه محمدعلي امام شوشتري. تهران: انجمن آثار ملي، 1348.
فردوسي، ابوالقاسم (حكيم). شاهنامه. 9 جلد. زير نظر ي. آ. برتلس. مسكو: بي‌نا، 1960-1971م.
فردوسي، ابوالقاسم (حكيم). الشاهنامه. 2 جلد در 1 مجلد. ترجمه الفتح بن علي بنداري. قاهره: درالكتب المصريه، 1351هـ./1932م.
كارنامه اردشير بابكان. متن و ترجمه فارسي بهرام فره‌ وشي. تهران: دانشگاه تهران، 1354.
كريستن سن، آرتور امانوئل. ايران در زمان ساسانيان. ترجمه رشيد ياسمي. تهران: دنياي كتاب، 1374.
مجمل التواريخ و القصص. به تصحيح محمدتقي بهار. تهران: كلاله خاور، 1318.
مسكويه، ابوعلي احمد بن محمد. تجارب‌الامم. 2 جلد. به كوشش ابوالقاسم امامي. تهران: سروش، 1366هـ./1987م.
مسعودی، ابوالحسن علي بن حسين. مروج الذهب. 2 جلد. به كوشش شارل پلا. بيروت: بي‌نا، 1965-1979م.
ــــــــــــــــ. التنبيه و الاشراف. به كوشش دوخويه. ليدن: بريل، 1894م.
نظامي. هفت پيكر. به تصحيح وحيد دستگردي. تهران: بي‌نا، 1354.
نهايه‌الأرب في اخبار الفرس و العرب. به تصحيح محمدتقي دانش‌پژوه. تهران: بي‌نا، 1374.