تعامل و تقابل علمای اصولی و اخباری در دوره فتحعی شاه
محورهای موضوعی : تاریخ ایران دوره اسلامی
1 - دکتری تاریخ اسلام، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: تعامل, تقابل, اصولی, اخباری, فتحعلی شاه,
چکیده مقاله :
بخش مهمی از تاریخ فکری تشیع به تقابل و مناظرات علمای اخباری و اصولی اختصاص داشته است. اثرات این تقابل معمولا از حیطه نظر و اهل مدرسه فراتر رفته و در ادوار مختلف تاریخی به اشکال مختلف در جوامع شیعی ظهور و بروز یافته است. البته ادوار کوتاهی نیز به دلیل الزامات زمانی، محیطی و سیاسی این دو تفکر به همزیستی رسیده و تعامل‌های سازنده‌ای داشته‌اند. در آستانه قرن سیزدهم هجری و با ظهور قاجاریه، اصولیان و اخباریان پس از مدت‌ها انزوا به عرصه سیاست و اجتماع بازگشته و رقابت‌های گذشته را تجدید کردند. با افزایش حضور و نفوذ جریان اخباری به عنوان یکی از جریانهای فکری شیعی در دوره قاجار، تلاش علمای اصولی جهت غلبه بر این مکتب فکری نیز آغاز میشود. این تلاشها در قالب رقابت فکری، باعث سیطره و پیروزی نهایی جریان اصولی گشت و ضمن برانداختن جنبش اخباری، منجر به تحولات سیاسی و مذهبی در میان شیعیان شد. با پیدایش و شکلگیری حکومت قاجار به رهبری آقامحمدخان، فصل جدیدی در رابطه با رقابت و جدال میان اخباریون و اصولیون آغاز شد. رهبری این نزاع فکری در ابتدا میان کاشفالغطا رهبر اصولیون و میرزامحمد، از رهبران فکری اخباریون شکل گرفت.
واژگان کلیدی: تعامل، تقابل، اخباریون، اصولیون، قاجاریه، میرزا محمد اخباری.
An important part of the intellectual history of Shiism has been devoted to the confrontation and debates of Akhbari and Usul scholars. The effects of this confrontation usually go beyond the scope of opinion and scholars and have appeared in different forms in different historical periods in Shiite societies. Of course, due to the time, environmental and political requirements, these two thoughts have co-existed and had constructive interactions At the beginning of the 13th century of Hijri and with the rise of the Qajar dynasty, Usulians and Akhbarians returned to the political and community arena after a long period of isolation and renewed the past rivalries. With the increase in the presence and influence of Akhbari as one of the Shia intellectual currents in the Qajar period, the efforts of Usuli scholars to overcome this school of thought also begin. These efforts, in the form of intellectual competition, led to the dominance and final victory of the Usuli movement and, while overthrowing With the emergence and formation of the Qajar government under the leadership of Agha Mohammad Khan, a new chapter began in relation to the competition and conflict between the Akhbarites and the Usulites. The leadership of this intellectual conflict was initially formed between Kashfalghatta, the leader of the Usuliun, and Mirza Mohammad, one of the intellectual leaders of the Akhbariun.the Akhbari movement, led to political and religious developments among the Shiites.for short periods as well.
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا(1370)، اکسیرالتواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، ویسمن.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان (1367) تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
الگار، حامد(1355)، نقش روحانيت پيشرو در جنبش مشروطيت ؛دين و دولت در ايران، ترجمه ابوالقاسم سري ، تهران: رامين.
تنکابنی، میرزا محمد بن سلیمان(1399)، قصص العلما تصحیح محمدرضا برزگر،عفت کرباسی، تهران: علمی و فرهنگی.
تیموری، ابراهیم (1384)، دو سال آخر ؛ یادداشت های روزانه سر جان کمبل نماینده انگلیس در دربار ایران سال های 1834-1833، تهران، دانشگاه تهران
حایری، عبدالهادی(1378)، نخستین رویارویی های اندیشه گران ایرانی با دو رویه تمدن بورژوازی غرب ، تهران، امیرکبیر.
حسینی فسایی، میرزا حسن(1367)، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران، امیر کبیر.
رجبی، محمد حسن؛ پور امید، فاطمه(1384)، مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه، تهران، نشر نی.
سپهر، محمد تقی لسان الملک (1377)،ناسخ التواریخ(تاریخ قاجاریه)، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، اساطیر.
علوی شیرازی، میرزا محمد هادی (1363)، دلیل السفرا؛ سفرنامه‌ی میرزا ابوالحسن خان شیرازی(ایلچی) به روسیه، به کوشش محمد گلبن، تهران، دنیای کتاب.
عنایت، حمید(1372)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
قائم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1380)، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران، بقعه.
_________________ (بی تا)، جهادیه، با مقدمه میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، به اهتمام جهانگیر قائم مقامی، تهران، فرهنگ ایران زمین. مالکوم، سرجان(1380)،تاریخ ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران، دنیای کتاب.
مفتون دنبلی، عبدالرزاق (1369)، مآثرالسلطانیه، تهران، انتشارات علمی.
نفیسی، سعید(1361)، تاریخ سیاسی اجتماعی ایران در دوره قاجار، تهران، بنیاد.
واتسن، رابرت گرانت(1363)، تاریخ قاجار، ترجمه عباسقلی آذری، تهران، کتابخانه ابن سینا.
هدایت، رضاقلی خان (1380)، تاریخ روضه الصفای ناصری، به کوشش جمشید کیانفر، تهران، انتشارات اساطیر.
کاشف الغطاء، شیخ جعفر (بی تا)، رسالهْ الحقّ المبين في تصويب المجتهدين و تخطئهْ جهال الاخباريين، نسخه ی خطی، تهران، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
اسچربانوف، (1353)، « مقدمات جنگ دوم ایران و روسیه»، مجله بررسی های تاریخی، شماره51.
زرگری نژاد، غلامحسین(1379)، « بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد( نخستین اثر تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران)»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره155.
_________________ (1390)، «موافقت نامه گلستان، قرارداد متارکه‌ی جنگ یا عهد نامه قطعی(؟!)»، مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شماره، 8
صدر، احمد(1368)، دایره المعارف تشیع، ج 2، تهران: سازمان دایره المعارف تشیع.