اثر تراكم کاشت و محلول پاشی اوره بر عملكرد و پروتئین دانه گندم دوروم
محورهای موضوعی : توليد محصولات زراعياكبر قاسمي پور 1 , علی نصرالله زاده اصل 2
1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد زراعت ، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامی ، خوي – ايران
2 - گروه کشاورزی-دانشکده کشاورزی-دانشگاه ازاد اسلامی خوی
کلید واژه: پروتئين, شاخص برداشت, گندم, عملکرد,
چکیده مقاله :
این آزمایش به منظور بررسی اثرات تراكم كاشت و محلول¬پاشی اوره روي عملكرد و درصد پروتئین گندم دوروم رقم آريا، در سال زراعي90-1389 در مزرعه ای واقع در 20 کیلو متری شمال شرقی شهرستان خوی به¬صورت فاكتوريل بر پايه طرح بلوكهاي كامل تصادفي با دو عامل و سه تكرار اجرا شد. تراكم كاشت به عنوان عامل اول در 3 سطح (300، 400 و 500 بوته در متر مربع) و محلول پاشی نيتروژن به عنوان عامل دوم در 4 سطح (شاهد، مرحله پنجه زنی، مرحله ساقه روی و مرحله گلدهی) در نظر گرفته شدند. نتايج نشان دادند كه اثر تراكم كاشت بر ارتفاع بوته، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، درصد پروتئین دانه، شاخص برداشت و عملکرد دانه معنی دار بود. بيشترين عملكرد دانه به میزان 9/6 تن در هکتار از تراكم 500 بوته در متر مربع و کمترین عملكرد دانه نیز به میزان 19/5 تن در هکتار از تراكم 300 بوته در متر مربع بدست آمد. اثر محلول پاشی اوره نیز روی صفات مذکور به غیر از وزن هزار دانه معنی دار بود. بيشترين عملكرد دانه به میزان 74/6 تن در هکتار با محلول پاشی اوره در مرحله پنجه زنی مشاهده شد که نسبت به شاهد عملکرد دانه حدود 10 درصد افزایش یافت. در این آزمایش بیشترین درصد پروتئین دانه از تراکم 300 بوته در متر مربع و محلول¬پاشی اوره در مرحله گلدهی حاصل شد.
In order to evaluate the plant density and foliar application of urea fertilizer impact on yield and yield components of Durum wheat var. Arya, an experiment was carried out in 20km north east of Khoy during 2010 = 11. The fist factor plant density was in three levels (300, 400, 500 grain in m2 ) , the second factor, foliar application of urea fertilizer in four levels ( control, stage of tillering, stage of stem extension and stage of flowering ) were considered. The result of variation analysis showed that the effect of plant density on number of spike in m2,number of grain in spike, weight of 1000 grains, number of spiklet in spike, protein percentage, grain yield and harvest index were significant. The highest grain yield (6.9 ton/ha ) obtained from density of 300 grain in m2. And the minimum grain yield ( 5.19 ton/ha ) was attained from density of 300 grain in m2.The effect of foliar application of urea fertilizer on traits except to weight of 1000 grains was important. The highest grain yield (6.74 ton/ha ) was obtained from foliar applications of nitrogen fertilizer in the stage of tillering and grain yield increased about 10% compared with control. In addition to this experiment the maximum grain protein percentage was attained from plant density of 500 grain in m2 and foliar application of urea fertilizer in the stage of flowering.
Abad, A., J. Lioveras, and A. Michelena. 2004. Nitrogen fertilization and foliar urea effects on durum wheat yield and quality and on residual soil nitrate in irrigated Mediterranean conditions. Field Crops Research. 87: 257-269.
Anagi, A., M. Keshiri, A. Zeinali, and M. Ezzat-ahmadi. 2006. Effect of the amount and timing of nitrogen application on yield of wheat verity zagros. Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources. 3: 35-46. (In Persian).
Arduini, I., A. Masoni, L. Ercoli, and M, Mariotti. 2006. Grian yield, and dry matter and nitrogen accumulation and remobilization in durum wheat as affected by variety and seeding rate. European Journal of Agronomy. 25: 309-318.
-Bahari, M. 2000. Effect of seed rate and nitrogen fertilizer on yield and protein content in durum wheat. Papers summary in Iranian Congress on Crop Production and Plant Breeding, Mazandaran University, Babolsar. Page 500. (In Persian).
-Bakhshandeh, A. and A. Rahnema. 2006. Effect of seed rate and sowing date on number of tillers, yield and yield components of six wheat cultivars, Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources. 3: 154-147. (In Persian).
Bohrani, A. and Z. Tahmasbi. 2005. Effect of nitrogen on quantitative and qualitative characteristics, dry matter and nitrogen remobilization efficiency in two varieties of winter wheat. Journal of Iranian Agriculture Science. 5: 1271-1263. (In Persian).
Bongiovanni, R. G., C.W. Robledo, and D.M. Lambert. 2007. Economics of site-specific nitrogen management for protein content in wheat. Computers and Electronics in Agriculture. 58: 13-24.
Carr, P. M., Horsley, R.D. and Poland, W. W. 2003. Tillage and seeding rate effects on wheat cultivars. I. Grain production. Grain production. Crop Sci. 43: 202-209.
Dubetz, S.1997. Effects of high rates of nitrogen on Neepawa wheat grown under irrigation. I. yield and protein content. Canadian Journal of Plant Science. 57: 331-336.
Donaldson, E., W. E. Schillinger, and S. M. Dofing. 2001. Straw production and grain yield relationships in winter wheat. Crop Science. 41: 100-106.
Geleta, B., M. Atak, P.S. Banziger, L.A. Nelson, D.D. Baltensperger, K.M. Eskridge, M.J. Shipman, and D.R. Shelton. 2002. Seeding rate and genotype effect on agronomic performance and and-use quality of winter wheat. Crop Science. 42: 827-832.
Gooding, M. J., Ellis, R. H., Shewry, P. R. and J. D. Schofield. 2003. Effects of restricted water availability and increased temperature on the grain filling, drying and quality of winter wheat. Journal of Cereal Science. 37: 295-309.
Govil, S. R. and H. N. Pandey, 1995. Expression of physiological characters associated with growth in wheat under competiton. Plant Physiology and Biochemistry. New Delhi. 22: 26-29.
Grant, C.A., K.R.Brown, G.J. Racz, and L.D. Bailey. 2001. Influence of source, timing and placement of nitrogen on grain yield and nitrogen removal of durum Wheat under reduced and conventional tillage management. Canadian Journal of Plant Science. 81: 17-27.
Griffiths, M.W., P.S. Kettlewell, and T.J. Hocking . 1995. Effect of foliar – applied sulphur and nitrogen on grain growth, grain sulphur and nitrogen concentrations and yield of winter wheat. Journal of Agricultural Science Cambridge. 125: 331-339.
-Hassanzadeh Ghort Tapeh, A., G. Fathollah Zadeh, A. Nasrollahzadeh Asl, and N. Akhondi. 2009. Evaluation of Yield, yield components and agronomic efficiency of nitrogen in wheat cultivars in West Azerbaijan province. Electronic Journal of Crop Production. 1: 83-100. (In Persian).
Hiltbrunner, J., M. Liedgens, P. Stamp, B. Streit. 2005. Effects of row spacing and Liquid manure on directly drilled winter wheat in organic farming. European Journal of Agronomy. 22: 441-447.
Hiltbrunner, J., Liedgens, M., Bloch, L., Stamp, P. and Streit, B. 2007. Legume cover crops as living mulches for winter wheat: components of biomass and the control of weeds. European Journal of Agronomy. 26: 21-29.
Jafari, B., R. Mamaghani, A. Kashani, and A. Siadat. 2002. Effect of plant density on yield and some quality characteristics of five durum wheat genotypes under conditions of Ahwaz. Journal of Iranian Crop Sciences. 1: 79-67. (In Persian).
Kazemi-arbat, H. 2009. Agronomy of cereal crops, published by the University of Tabriz. Page 238. (In Persian).
Kazemi, M. and M. Ezzat-ahmadi. 2000. Effect of different times of foliar application of urea on yield and yield components and protein content in wheat. The final report of Agricultural and Natural Resources Sciences and Natural Resources Research center of Gorgan. 21-34. (In Persian).
Lotfollahi, M. and J. Malakoti. 2000. Reduced application of nitrogen fertilizer application increased grain protein. published by the Ministry of Agriculture. Page 31-39. (In Persian).
Malakoti, M. J., and M. Tehrani. 2001. Role of micronutrients in increasing of yield and improving the quality of agricultural products. Tarbiat Modarres University Press. Page 299. (In Persian).
Marchylo, B.A., J.E. Dexter, F.R. Clarke, J.M. Clarke, and K.R. Oreston. 2001. Relationships among bread-making quality, gluten strength, physical dough properties, and pasta cooking quality for same Canadian durum wheat genotypes. Canadian Journal of Plant Science. Vol. 81: No. 4: 611-620.
Mosseddeq, F. and D.M. Smith. 1994. Timing of nitrogen application to enhance spring wheat yield in Mediterranean climate. Agronomy. Journal. 86: 221-226.
Mostafavi, M., V. Mahmoodi, and Z. Sostanif. 2006. Effects of different types of nitrogen fertilizer on dry matter remobilization, yield and agronomic traits in high-yielding wheat varieties. Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources. 6: 1-8. (In Persian).
Noor-mohammadi, G., A. Siadat, and A. Kashani. 2005. Cereal crops. Shahid Chamran University Press. Page 446. (In Persian).
Ozturk, A., O. Caglar, and S. Bulut. 2006. Growth and yiaeld respose of facultative wheat to winter sowing, freezing sowing and spring sowing at different seeding rates. Journal of Agronomy and Crop Science. 192: 10-16.
Peltonen, J. 1993. Interaction of late season foliar spray of urea and fungicide mixture in wheat production. Journal of Agronomy and Crop Science. 170: 296-308.
Sarandon, S.J. and M.C. Gianibelli. 1990. Effect of foliar urea spraying and nitrogen application at sowing upon dry matter and nitrogen distribution in wheat (Triticum aestivum L.). Agronomy Journal. 10: 183-189.
Scarf, P.C. and M. Alley. 1993. Spring nitrogen on winter wheat II-. Flexible multi component rate recommendation system. Agronomy Journal. 85: 1180-1192.
Shahsavarie, N. and M. Farahanie. 2005. The effect of nitrogen rate on yield and yield components in three wheat cultivars in Kerman. Journal of Research and development in agriculture and horticulture. 3: 82-89. (In Persian).
Zahed, M., S. galeshi, N. Latifi, A. Soltani, and M. Kalateh. 2011. Effect of density on yield and yield components in new and old varieties of wheat. Electronic Journal of Crop Production. 1: 201-215. (In Persian).
Zarinabadi, A. and P. Ehsanzadeh. 2003. Growth, yield and yield components of durum wheat genotypes under different planting densities in Isfahan. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. 4: 129-140. (In Persian).
مجله پژوهش در علوم زراعی - سال هفتم، شماره 26، بهار و تابستان 1394 103
|
اثر تراكم کاشت و محلول پاشی اوره بر عملكرد و پروتئین دانه گندم دوروم
اکبر قاسمی پور 1و علی نصراله زاده اصل2
چكيده
این آزمایش به منظور بررسی اثرات تراكم كاشت و محلولپاشی اوره روي عملكرد و درصد پروتئین گندم دوروم رقم آريا، در سال زراعي90-1389 در مزرعه ای واقع در 20 کیلو متری شمال شرقی شهرستان خوی بهصورت فاكتوريل بر پايه طرح بلوكهاي كامل تصادفي با دو عامل و سه تكرار اجرا شد. تراكم كاشت به عنوان عامل اول در 3 سطح (300، 400 و 500 بوته در متر مربع) و محلول پاشی نيتروژن به عنوان عامل دوم در 4 سطح (شاهد، مرحله پنجه زنی، مرحله ساقه روی و مرحله گلدهی) در نظر گرفته شدند. نتايج نشان دادند كه اثر تراكم كاشت بر ارتفاع بوته، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، درصد پروتئین دانه، شاخص برداشت و عملکرد دانه معنی دار بود. بيشترين عملكرد دانه به میزان 9/6 تن در هکتار از تراكم 500 بوته در متر مربع و کمترین عملكرد دانه نیز به میزان 19/5 تن در هکتار از تراكم 300 بوته در متر مربع بدست آمد. اثر محلول پاشی اوره نیز روی صفات مذکور به غیر از وزن هزار دانه معنی دار بود. بيشترين عملكرد دانه به میزان 74/6 تن در هکتار با محلول پاشی اوره در مرحله پنجه زنی مشاهده شد که نسبت به شاهد عملکرد دانه حدود 10 درصد افزایش یافت. در این آزمایش بیشترین درصد پروتئین دانه از تراکم 300 بوته در متر مربع و محلولپاشی اوره در مرحله گلدهی حاصل شد.
واژه‌هاي كليدي:
پروتئين، شاخص برداشت، گندم، عملکرد
ü [1] تاريخ وصول : 08/03/1396 تاريخ پذيرش : 19/05/96
دانش آموخته کارشناسی ارشد زراعت ، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامی ، خوي – ايران.
[2] گروه كشاورزي – زراعت، واحد خوي، دانشگاه آزاد اسلامي ، خوي – ايران. (نويسنده مسئول) ali_nasr462@yahoo.com
مقدمه
گندم در بين گياهان زراعي وسيعترین سطح زير كشت را به خود اختصاص داده است و بعد از گندم نان، گندم ماكاروني يا دوروم بيشترين، سطح زير كشت و اهميت را در بين گونه هاي مختلف گندم دارد (Kazemi-arbat, 2009). گندم در مراحل مختلف رشد خود نياز متفاوتي به نيتروژن دارد. بنابراين مصرف كودهاي نيتروژن به ميزان لازم و در زمان معين و بطور كلي مديريت بهينه مصرف كود نيتروژن جهت موفقيت در افزايش توليد دانه و پروتئين گندم از اهميت ويژه اي برخوردار است (Mostafavi et al., 2006). به نظر مي رسد كه بررسي پيرامون مديريت مناسب مصرف نيتروژن در گندم، به نحوي كه علاوه بر ظهور پتانسيل عملكرد، امكان بهبود خواص كيفي آن را نیز فراهم سازد، حائز اهميت باشد. به عبارت ديگر، طراحي برنامه ای جهت كابرد صحیح كودها از نظر زمان صحیح مصرف و تقسيط آن براي دستيابي به عملكرد و كيفيت بهينه گندم دوروم لازم و ضروري مي باشد (Grant et al., 2001). محلول پاشی برگی یکی از روش های سریع در پاسخ گیاه به کود بوده که علاوه بر صرفه جویی در مصرف کود، در حفظ محیط زیست در راستای نیل به کشاورزی پایدار نقش بهسزایی دارد (Malakoti and Tehrani, 2001). فاكتورهاي زيادي از جمله تراکم گياهي و مديريت عمليات زراعي (Hiltbrunner et al., 2007) از طريق تاثير روي گياه مي‌توانند باعث تغيير در عملكرد گردند. بهطور كلي افزايش جمعيت، توسعه صنايع غذايي و تبديلي در كشور و نيز استعداد ژنتيكي برخي ارقام از نظر توليد پروتئين بيشتر در دانه (14-12 درصد) و گاهي تا 22 درصد ضرورت توجه به گندم دوروم را آشكار مي سازد (Kazemi-arbat, 2009). در آزمايشي كه به منظور شناخت مناسب ترين تراكم و مناسب ترين ژنوتيپ گندم دوروم از لحاظ كمي و كيفي با 4 سطح تراكم 200، 300، 400 و 500 بوته در متر مربع و 5 ژنوتيپ گندم اجرا شد مشاهده گرديد كه با افزايش تراكم، عملكرد دانه در واحد سطح افزايش يافت. بطوري كه بالاترين عملكرد در تراكم 500 بوته در متر مربع بدست آمد و در مقابل بالاترين درصد پروتئين دانه در تراكم پايين و در تراكم 200 بوته در متر مربع مشاهده شد و با افزايش تراكم، درصد پروتئين دانه ها كاهش يافت. زيرا در تراكم هاي بالاتر رقابت بين بوته ها براي عنصر غذايي نيتروژن بيشتر مي شود ولي در تراكم هاي پايين تر رقابت بين بوته ها براي اين عنصر كمتر شده و نيتروژن بيشتري در اختيار گياه قرار مي گيرد و درصد نيتروژن دانه بالا مي رود و بالا رفتن نيتروژن دانه، افزايش پروتئين دانه را به دنبال دارد (Jafari et al., 2002). بهاري (Bahari, 2000) طي آزمايشي، اثرات تراكم هاي مختلف (300، 350، 400 و 450 بوته در مترمربع) و پنج ميزان كود نيتروژنه (90، 120، 150، 180و 210 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار) را بر عملكرد و پروتئين گندم دوروم به مدت دو سال بررسي كرد و نتيجه گرفت كه تراكم 400 بوته در متر مربع با مصرف 150 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار، مناسب ترين تيمار است که کود با کارایی بالاتری جذب شده و فضای مناسبی نیز در اختیار بوته های گیاهی قرار گرفته و عملکرد بالا حاصل می گردد. تحقيقات كاظمي و عزت احمدي (Kazemi and Ezzat-ahmadi, 2000) در بررسي محلول پاشي اوره در مرحله گرده افشاني بر افزايش درصد پروتئين دانه گندم، گزارش کردند که وجود نیتروژن بالا در مرحله زایشی، بیشتر در اعضای غیر ساختاری گیاه از جمله در سنتز پروتئین دانه مصرف می گردد. در آزمايش لطف اللهي و ملكوتي (Lotfollahi and Malakoti, 2000) محلول پاشي كود اوره درصد پروتئين دانه را از 2/11 به 5/12 درصد در گندم افزايش داد. كود نيتروژن با تاثير بر روي هر يك از اجزاء عملكرد گندم باعث افزايش عملكرد دانه گرديد (Scarf and Alley, 1993).
اين تحقيق با هدف تعیین مناسب ترين تراكم بوته و بهترین زمان محلولپاشی اوره جهت تولید عملكرد بالا و افزایش پروتئين دانه گندم دوروم اجرا گردید.
مواد و روش ها
اين بررسي در مزرعه اي واقع در 20 كيلومتري شمال شرقی شهرستان خوي انجام گرفت. ارتفاع منطقه از سطح دريا 881 متر، عرض جغرافیایی42 درجه و 85 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 38 درجه و 21 دقیقه می باشد. خاك محل اجراي آزمايش، جزو خاك هاي لومي محسوب مي شود (جدول 1).
اين تحقيق بهصورت آزمايش فاكتوريل بر پايه طرح بلوكهاي كامل تصادفي با دو عامل و سه تكرار اجرا گردید. عامل اول تراکم در 3 سطح (300، 400 و 500 بوته در متر مربع) و عامل دوم محلولپاشی اوره در 4 سطح (عدم محلولپاشی، محلولپاشی در مرحله پنجه زنی، محلولپاشی در مرحله ساقه روی و محلولپاشی در مرحله گلدهی) در نظر گرفته شدند. ماده گياهي مورد مطالعه در اين طرح شامل يك رقم گندم دوروم به نام آريا بود كه از مركز تحقيقات كرج تهيه شد.
زمين آزمايش در فصل بهار سال 1390 ابتدا با گاو آهن برگردان دار شخم عمیق زده شد. بر اساس نتایج تجزیه خاک مقادیر 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره، 200 کیلوگرم در هکتار کود سوپر فسفات تریپل و 100 کیلوگرم در هکتار کود سولفات پتاسیم به زمین زراعی اضافه گردید (جدول 1). نصف کود اوره در موقع کاشت و بقیه آن در مرحله ساقه روی مصرف گردید. هر کرت آزمایشی شامل ده ردیف کاشت به فاصله 20 سانتیمتر و به طول پنج متر بود و عملیات کاشت با تراکم های مختلف بر حسب نوع تیمار آزمایشی اجرا شد. بعد از كاشت اولين آبياري انجام پذيرفت و آبياري‌هاي بعدي به فاصله هر 10 روز يكبار اجرا شدند و علفهاي هرز نیز با وجين دستي كنترل گرديدند و در طول دوره رشد عملیات محلولپاشی نیتروژن توسط کود اوره با غلظت 15 کیلوگرم در هکتار در کرتهای مربوطه انجام گرفت و بعد از محلولپاشی نیز مزرعه آبیاری گردید.
جدول 1 - خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک
Table1. Physical and chemical characteristics of soil.
شوری EC (ds/m) | اسیدیته pH | رس clay | سیلت silt | شن sand | كربن آلي OC (%) | نيتروژن N (%) | بافت خاك Soil texture | فسفر ppm | پتاسيم ppm |
0.52 | 7.32 | 24 | 36 | 40 | 1.02 | 0.11 | silty | 10.1 | 302.5 |
صفات تعداد سنبلچه در سنبل، تعداد دانه در سنبلچه، تعداد دانه در سنبل، وزن هزار دانه، درصد پروتئین، عملکرد دانه و شاخص برداشت اندازه گیری شدند. عمليات برداشت در تاریخ 20/5/1390 در سطحی معادل دو متر مربع جهت تعیین عملکرد دانه انجام شد و برای محاسبه وزن هزار دانه نیز از محصول هر کرت آزمایشی به طور تصادفی تعداد هزار دانه شمارش و سپس وزن گردید و به عنوان وزن هزار دانه ثبت گردید. برای اندازه گیری درصد پروتئین نیز مقدار 100 گرم دانه از هر کرت آزمایشی به آزمایشگاه ارسال گردید و با استفاده از دستگاه کجلدال مقدار پروتئین محاسبه شد. در نهایت داده ها توسط نرم افزار آماری MSTATC تجزیه واریانس شدند و میانگین ها نیز توسط آزمون چند دامنة دانكن در سطح احتمال پنج درصد مورد مقایسه قرار گرفتند.
نتايج و بحث
تعداد سنبلچه در سنبله
اثر تراكم و محلول پاشی اوره روي تعداد سنبلچه در سنبله، به ترتيب در سطح احتمال یک و پنج درصد معني دار شد. ولي اثرات متقابل تراكم و محلول پاشی اوره بر روي اين صفت معني دار نشد كه حاکي از اثر مستقل فاكتورهاي مورد مطالعه روي اين صفت است (جدول 2). بيشترين تعداد سنبلچه در سنبله به تعداد 39/13 عدد در تراكم 300 بوته در متر مربع و کمترین تعداد سنبلچه در سنبله نیز به تعداد 10/12 عدد در تراكم 500 بوته در متر مربع مشاهده شد (جدول 3). شهسواري و فراهاني (Shahsavarie and Farahanie, 2005) نيز تعداد جوانه هاي آغازين سنبلچه را تحت تأثير عواملي ژنتيكي و محيطي مي دانند، به طوري كه با کاهش شدت نور در اثر تراکم بالا تعداد سنبلچه هاي تشكيل شده در سنبله کاهش می یابد. بيشترين تعداد سنبلچه با تعداد 20/13 عدد با محلول پاشی نيتروژن در مرحله ساقه روی مشاهده گردید (جدول 3). از آنجایی که تشكيل اوليه سنبلچه ها اواخر مرحله پنجه زني تا اوایل ساقه روی میباشد (Noor-mohammadi et al., 2005) بنابراین محلولپاشی اوره در مرحله ساقه روی که سنبلچه ها در حال تشکیل شدن هستند، باعث تغذیه مناسب گیاه شده و گیاه با سنتز بیشتر آسیمیلاتها جوانه های مولد سنبلچه را تقویت کرده و تعداد بیشتری سنبلچه در سنبل تشکیل شده است و همچنین با محلولپاشی نیتروژن در مرحله ساقه روی فرصت کافی در اختیار گیاه فراهم شده تا از نیتروژن جذب شده استفاده کامل را بنماید. آباد و همكاران (Abad et al., 2005) اعلام کردند که مصرف نيتروژن در مرحله ساقه روی باعث تحريك توسعه سطح برگ و افزايش ظرفيت فتوسنتزي گیاه ميگردد و اين مسئله باعث افزايش تعداد سنبلچه در سنبله مي گردد.
جدول 2- تجزیه واریانس صفات مختلف گندم تحت تأثیر تراکم و محلولپاشی اوره.
Table 2: Variance analysis of the effects of density and foliar application of nitrogen fertilizer on different traits in wheat
.
منابع تغییرات
S.O.V |
درجه آزادی d.f | میانگین مربعات Means of squares | ||||||
تعداد سنبلچه در سنبله Number of spiklet in spik | تعداد دانه در سنبله Number of grain in spik | وزن هزار دانه Weight of 1000 grains | تعداد سنبله در متر مربع Number of spik in m2 | درصد پروتئین دانه Grain protein percent | عملکرد دانه Grain yield | شاخص برداشت HI | ||
تکرار Replication | 2 | 0.125 | 0.44 | 7.66 | 34183.86 | 0.57 | 30.85 | 0.001 |
تراکم density | 2 | 4.97** | 258.5** | 35.63 * | 77367.6** | 1.75** | 88.41* | 0.022** |
محلولپاشی اوره foliar application | 3 | 2.02* | 52.84* | 5.92 | 64505.3** | 1.97** | 90.11* | 0.006* |
تراکم* محلولپاشی DÏf | 6 | 0.31 | 3.36 | 1.54 | 10677.02 | 0.09 | 14.68 | 0.001 |
اشتباه آزمایشی Error | 22 | 0.565 | 13.23 | 6.55 | 8016.86 | 0.34 | 19.18 | 0.001 |
ضریب تغییرات CV (%) |
| 5.91 | 9.41 | 7.39 | 17.34 | 4.37 | 22.74 | 10.85 |
*و ** به ترتیب اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد
*, ** = Significant at 5 and 1%, respectively
تعداد سنبله در مترمربع
در اين بررسي، اثر تراکم و محلولپاشی اوره بر تعداد سنبله در واحد سطح، در سطح احتمال يك درصد معنی دار بود ولی اثرات متقابل تراكم و محلولپاشی اوره معني دار نشد (جدول 2). بين تراكم هاي مختلف، تراكم 300 بوته در مترمربع با تعداد 8/431 عدد كمترين و تراكم 500 بوته در مترمربع با تعداد 5/591 عدد بيشترين تعداد سنبله در مترمربع را داشتند (جدول 3).
تعداد سنبله در واحد سطح به ژنوتيپ گياه، تراكم بوته، قدرت پنجه زني و بقاي پنجه هاي هر بوته بستگي دارد (Bakhshandeh and Rahnema, 2006). دونالدسون و همكاران (Donaldson et al., 2001) افزايش تعداد سنبله در واحد سطح را با افزايش تراكم در گندم دوروم گزارش كرده اند، كه در اثر آن تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه كاهش يافته است. زرين آبادي و احسان زاده
(Zarinabadi and Ehsanzadeh, 2003) نیز موثرترین مولفه از اجزاي عملكرد را كه با افزايش تراكم گياهي، افزايش معني داري پيدا مي كند، تعداد سنبله در واحد سطح ذكر كرده اند. چرا كه با افزايش تراكم بوته جزء اخير عملکرد به طور معني داري افزايش پيدا كرده و بيشترين تغييرات را نسبت به دو جزء ديگر عملكرد به خود گرفته است. كمترين تعداد سنبله در مترمربع در تیمار شاهد به تعداد 4/457 عدد و بيشترين آن در محلول پاشی اوره در مرحله پنجه زنی به تعداد 3/582 عدد بهدست آمد (جدول 3). در مرحله پنجه زنی محلولپاشی اوره با تحریک رشد جوانه های رویشی توانسته تعداد سنبله در واحد سطح را افزایش دهد. ساراندون و جيانيبلي(Sarandon and Gianibelli, 1990) در آزمايش خود به اين نتيجه رسيدند که محلول پاشي نيتروژن در مرحله پنجه زني باعث افزايش تعداد سنبله در واحد سطح و عملكرد دانه گرديد. در گندم افزايش مصرف نيتروژن در مرحله پنجه زنی تعداد سنبله در مترمربع را افزايش داده كه این امر به دليل افزايش تعداد پنجه های بارور مي باشد (Anagi et al., 2006).
تعداد دانه در سنبله
اثر تراكم بر تعداد دانه در سنبله، در سطح احتمال يك درصد و اثر محلول پاشی نيتروژن بر اين صفت نیز در سطح احتمال پنج درصد، اختلاف معني داري را نشان داد، ولي اثر متقابل تراكم و محلول پاشی نيتروژن، معني دار نشد (جدول 2). بيشترين تعداد دانه در سنبله به میزان 39/43 عدد در تراكم 300 بوته و كمترين آن با 11/34 عدد در تراكم 500 بوته در مترمربع مشاهده شد (جدول 3). با افزايش تعداد پنجه در بوته يا افزايش تراكم كاشت، رقابت بين گياهي افزايش يافته و تعداد سنبلچه هاي توليد شده در هر سنبله در ساقه اصلي و پنجه ها كاهش يافته و در اثر آن نيز تعداد دانه توليدي در هر سنبله كاهش مي يابد (Bakhshandeh and Rahnema, 2006). دونالدسون و همكاران (Donaldson et al., 2001) نيز با افزايش تراكم، كاهش تعداد دانه در سنبله گندم نان را گزارش كردند.
مقایسه میانگین های محلول پاشی نيتروژن نشان داد، در تیمار عدم محلول پاشی نيتروژن (شاهد) كمترين تعداد دانه در سنبله به میزان 33/35 عدد و بيشترين تعداد دانه در سنبله نیز به میزان 01/41 عدد با محلول پاشی نيتروژن در مرحله ساقه روی بدست آمد (جدول 3). آباد و همكاران (Abad et al., 2005) اعلام کردند که با محلول پاشی كود نيتروژن تعداد سنبله در مترمربع و تعداد دانه در سنبله افزايش، اما وزن هزار دانه كاهش يافت. موسيديك و اسميت (Mosseddeq and Smith, 1994) اعلام کردند که مصرف نيتروژن در مرحله ساقه روی باعث تحريك توسعه سطح برگ و افزايش ظرفيت فتوسنتزي ميگردد، اين مسئله باعث افزايش تعداد دانه در سنبله و پروتئين دانه مي گردد.
وزن هزار دانه
اثر تراكم در سطح احتمال پنج درصد بر وزن هزار دانه معني دار شد ولي محلول پاشی اوره و اثر متقابل آنها بر اين صفت معني دار نشد (جدول 2). مقايسه ميانگين ها نشان داد كه تراكم 300 بوته در مترمربع با 43/36 گرم داراي بيشترين و تراكم 500 بوته در متر مربع نیز با 99/32 گرم كمترين وزن هزار دانه را داشتند (جدول 3). با افزايش تراكم كاشت تعداد سنبله در واحد سطح افزايش پيدا كرد و در نتيجه آن رقابت براي دست يابي به مواد فتوسنتزي جهت انتقال به دانه ها افزايش يافته و مواد فتوسنتزي كمتري به دانه ها اختصاص مي يابد كه نهايت اين امر باعث كاهش وزن هزار دانه مي گردد. به همين منوال، هر چه تعداد دانه بيشتري در هر سنبله وجود داشته باشد، به دليل عدم كفايت توليدات فتوسنتزي براي پركردن دانه ها، به طور معمول از ميانگين وزن دانه ها كاسته مي شود و در نتيجه همبستگي منفي بين تراكم بوته و وزن هزار دانه ايجاد مي شود (Zarinabadi. and Ehsanzadeh, 2003). بررسي هاي مشابه نشان داد كه كاهش وزن هزار دانه با افزايش تراكم به دليل اختصاص مواد پرورده (مواد فتوسنتزي) كمتر به تعداد مقصدهاي بيشتر(دانه) در واحد سطح است (Marchylo et al., 2005). نتايج بدست آمده در اين بررسي با نتايج حاصل از پژوهش هاي سایر محققین نیز (Hassanzadeh Ghort Tapeh et al., 2009 Hiltbrunner et al., 2005؛) مطابقت داشت.
جدول3- مقایسه میانگین اثرات تراکم و محلولپاشی اوره بر صفات زراعی گندم دوروم.
Table 3: Means of the effects of density and foliar application of nitrogen fertilizer on agronomy traits in wheat.
فاکتورهای آزمایشی Experimental factors | تعداد سنبلچه در سنبله Number of spiklet / spik | تعداد دانه در سنبله Number of grain /spik | وزن هزار دانه Weight of 1000 grains ( gr) | تعداد سنبله در متر مربع Number of spik / m2 | درصد پروتئین دانه Grain protein percent | عملکرد دانه Grain Yield (ton/ha) | شاخص برداشت HI (%) | |
تراکم (بوته در متر مربع) Density (plant / m2) | 300 | 43.39 a | 43.39 a | 431.8 b | 431.8 b | 13.69 a | 5.19b | 0.32b |
400 | 38.48 b | 38.48 b | 525.8 ab | 525.8 ab | 13.37ab | 6.19 ab | 0.37 a | |
500 | 34.11 c | 34.11 c | 591.5 a | 591.5 a | 12.93 b | 6.9 a | 0.36 a | |
| ||||||||
محلولپاشی اوره foliar application | بدون محلولپاشی | 12.25 c | 35.33 b | 33.7 | 457.4 b | 12.79 c | 5.44 b | 0.32 b |
مرحله پنجه زنی | 12.39 b | 38.66ab | 34.32 | 582.3 a | 13.12 b | 6.74 a | 0.34 ab | |
مرحله ساقه روی | 13.2 a | 41.01 a | 35.02 | 516.5 ab | 13.58ab | 6.13 ab | o.38 a | |
مرحله گلدهی | 13.06 ab | 39.65 a | 35.57 | 509.2 ab | 13.84 a | 6.05 ab | 0.35 ab | |
میانگین های دارای حروف مشترک در هر ستون فاقد اختلاف معنی دار در سطح 5 درصد با آزمون دانکن می باشند.
Means within a column followed by the same letter are not significantly different according to Duncan’s multiple range test (0.05).
در اين بررسي اثر محلول پاشی اوره و اثر متقابل تراكم و محلول پاشی نيتروژن روي وزن هزار دانه معني دار نشد (جدول 2). از آنجایی
که نیتروژن در افزایش پروتئین دانه ها نقش اساسی دارد و در گندم نیز نسبت پروتئین به نشاسته خیلی کمتر است لذا محلولپاشی نتوانسته است بطور معنی داری وزن هزار دانه
را افزایش دهد. گريفيتس و همكاران (Griffiths et al., 1995) نیز عدم تاثيرپذيري
صفت وزن هزار دانه را در نتيجه محلول پاشي نيتروژن در مراحل مختلف گزارش کرده اند.
درصد پروتئين دانه
محتواي پروتئين دانه كه داراي ارزش بيشتري مي باشد كيفيت گندم را مشخص مي كند (Gooding et al., 2003). در اين بررسي، اثر تراكم و محلول پاشی نيتروژن بر درصد پروتئين، در سطح احتمال يك درصد معني دار شد ولی اثر متقابل آنها بر اين صفت معني دار نشد (جدول 2).
تراكم 300 بوته در متر مربع با پروتئين 69/13 درصد بيشترين و تراكم 500 بوته در متر مربع نیز با 93/12 درصد داراي كمترين درصد پروتئين بود (جدول 3). گلتا و همکاران (Geleta et al., 2002) گزارش كردند که غلظت پروتئين دانه با افزايش تراكم بذر كاهش یافت. در اين راستا جعفري و همكاران (Jafari et al., 2002) بالاترين درصد پروتئين دانه را در تراكم 200 بوته در متر مربع و كمترين آن را در تراكم 500 بوته در متر مربع گزارش نمودند. در تراكم هاي بالاتر رقابت بين بوته ها براي عنصر غذايي نيتروژن بيشتر مي شود ولي در تراكم هاي پايين تر رقابت بين بوته ها براي نيتروژن كاهش مييابد. بنابراين در تراكمهاي پايين نيتروژن بيشتري در اختيار گياه قرار مي گيرد و درصد نيتروژن دانه بالا مي رود و بالا رفتن نيتروژن دانه باعث افزايش پروتئين دانه مي شود. اما كار و همكاران (Carr et al., 2003) و اُزتورك و همكاران (Ozturk et al., 2006) دريافتند كه تراکم بر غلظت پروتئين دانه مؤثر واقع نشد.
در اثر محلول پاشی نيتروژن نيز، پروتئين دانه افزايش معني داري نشان داد، به طوريكه كمترين پروتئين دانه به میزان 79/12 درصد در حالت عدم مصرف نيتروژن (شاهد) و بيشترين پروتئين دانه نیز به میزان 84/13 درصد با محلول پاشی نيتروژن در مرحله گلدهی بدست آمد (جدول 3).
محتوي پروتئين دانه معرف مفيدي از كارايي تغذيه نيتروژن در گندم است (Bongiovanni et al., 2007). به نظر می رسد چون که در مرحله گلدهی رشد رویشی گیاه متوقف شده و فقط رشد زایشی انجام می گیرد لذا محلولظپاشی اوره در این مرحله باعث می گردد تا نیتروژن وارد دانه ها شده و درصد پروتئين دانه ها را افزایش دهد. دوبتز (Dubetz, 1997) گزارش كرد كه محلول پاشی نيتروژن در زمان گرده افشاني غلظت پروتئين دانه را بيشتر از عملکرد دانه افزايش مي دهد و با كاربرد نيتروژن در زمان گرده افشاني، بیشترین پروتئين دانه حاصل می گردد. پلتونن (Peltonen, 1993) اعلام کرد كه محلول پاشي اوره در حدود مرحله گرده افشاني، راه موثري براي افزایش درصد پروتئين دانه گندم می باشد. اكثر محققين نیز گزارش كرده اند كه در گندم محلول پاشي اوره قبل از گرده افشاني عملكرد را افزايش داده ولي بعد از گرده افشاني فقط درصد پروتئين را بهبود مي بخشد (Kazemi and Ezzat-ahmadi, 2000). در آزمايش لطف اللهي و ملكوتي (Lotfollahi and Malakoti, 2000) نیز محلول پاشي كود اوره در مرحله گلدهی گندم ، درصد پروتئين دانه را از 2/11 به 5/12درصد افزايش داد.
عملكرد دانه
بررسی اثر تراكم بوته و مراحل محلول پاشی نيتروژن بر عملكرد دانه در سطح احتمال پنج درصد معني دار شد ولي اثر متقابل تراكم و محلول پاشی نيتروژن معني دار نشد (جدول 2). بيشترين عملكرد دانه به میزان 90/6 تن در هکتار در تراكم 500 بوته و كمترين عملكرد دانه نیز به میزان 19/5 تن در هکتار در تراكم 300 بوته در متر مربع مشاهده شد (جدول 3). با افزایش تراکم گیاهان توانسته اند با کارایی بیشتری از منابع محیطی استفاده نمایند و در اثر آن عملکرد دانه افزایش یافته است. آرديني و همكاران (Arduini et al., 2006) اعلام کردند که در گندم با افزايش تراكم، عملكرد دانه بهعلت افزايش تعداد سنبله در واحد سطح افزايش يافت ولي تعداد سنبلچه در سنبله و وزن دانه در سنبله كاهش يافت كه اين پديده رابطه جبراني بين اجزاء عملكرد دانه را نشان مي دهد. گوويل و پاندي (Govil and Pandey, 1995) اعلام كردند عملكرد دانه در نقطه اي به حداكثر ميزان خود رسيده و سپس به دلايلي از جمله وجود رقابت (بين و درون گياهي) يا محدوديت منابع محدود مي گردد.
در بين مراحل مختلف محلول پاشی نيتروژن، بيشترين عملكرد دانه به میزان 74/6 تن در هکتار، در حالت محلول پاشی نيتروژن در مرحله پنجه زنی و كمترين عملكرد دانه نیز به میزان 44/5 تن در هکتار، در حالت عدم محلول پاشی نيتروژن (شاهد) مشاهده شد (جدول 3). به نظر می رسد که محلولپاشی اوره در مرحله پنجه زنی با تحریک جوانه های رویشی باعث پنجه زنی بیشتر شده و در اثر آن تعداد سنبله در واحد سطح افزایش یافته است و از آنجایی که بیشترین همبستگی عملکرد گندم با تعداد سنبله در واحد سطح می باشد لذا محلولپاشی در این مرحله توانسته است بیشترین عملکرد را تولید نماید. ساراندون و جيانيبلي (Sarandon and Gianibelli, 1990) در آزمايشات خود به اين نتيجه رسيدند كه محلول پاشي اوره در مرحله پنجه زني، باعث افزايش عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك گرديد. افزايش عملكرد دانه با محلول پاشی نيتروژن به دليل تأثير مثبت آن بر تعداد سنبله در متر مربع و تعداد دانه در سنبله می باشد (Anagi et al., 2006). در گندم مهمترین مولفه افزایش دهنده عملکرد، تعداد سنبله در واحد سطح است (Zarinabadi and Ehsanzadeh, 2003).
شاخص برداشت
عملكرد بيشتر دانه در گندم هاي اصلاح شده امروزي از اختصاص يافتن مواد فتوسنتزي بيشتر به سوي اندام هاي زايشي ناشي مي شود. به همين دليل طي سالهاي اخير، با معرفي ارقام جديد برخوردار از شاخص برداشت بالاتر، ميزان عملكرد دانه در واحد سطح، افزايش يافته است (Kazemi-arbat, 2009).
در اين بررسي اثرات تراكم و محلول پاشی نيتروژن بر شاخص برداشت به ترتیب در سطح احتمال یک و پنج درصد معني دار شد ولی اثر متقابل آنها روي اين صفت معني دار نبود (جدول 2). بیشترین شاخص برداشت به میزان 37 درصد در تراکم 400 بوته در متر مربع مشاهده شد (جدول 3).
زاهد و همکاران (Zahed et al., 2011) نیز طی آزمایشی روی تراکم های مختلف گندم اعلام کردند که کمترین شاخص برداشت به میزان 39 درصد در تراکم پایین (150 بوته در متر مربع) و بیشترین شاخص برداشت نیز به میزان 41 درصد در تراکم بالا (400 بوته در متر مربع) حاصل شد. در تایید این مطلب آردوینی و همکاران (Arduini et al., 2006) اعلام کردند که که با افزایش تراکم از 200 به 400 بوته در متر مربع شاخص برداشت به ترتیب از 32 درصد به 35 درصد افزایش یافت که این به وسیله کاهش وزن خشک تمام اندام هاي گیاهی در تراکم هاي بالاتر و افزایش عملکرد آن ها توجیه شد و همچنین با افزايش ميزان بذر به بالاتر از حد بهينه تراكم گياهي، رقابت گياهان براي دسترسي به نور خورشيد زياد مي شود و اين امر باعث تحريك رشد رويشي و افزايش اختصاص مواد به بخش هاي رويشي و در نتيجه باعث كاهش شاخص برداشت مي شود.
بیشترین شاخص برداشت به میزان 38 درصد در محلولپاشی اوره در مرحله ساقه روی و کمترین شاخص برداشت نیز به میزان 32 درصد در حالت شاهد مشاهده شد (جدول 3). از آنجایی که بیشترین تعداد دانه در سنبله در حالت محلولپاشی اوره در مرحله ساقه روی حاصل گردید در اثر آن بیشترین شاخص برداشت نیز در این مرحله از محلولپاشی حاصل شده است. ساراندون و جيانيبلي (Sarandon and Gianibelli, 1990) نیز گزارش كردند كه محلول پاشي با كود نيتروژن درمرحله ساقه روی، عملكرد دانه و شاخص برداشت را افزايش داده است.
نتیجه گیری
اثر محلولپاشی اوره در افزایش عملکرد و درصد پروتئين دانه موثر واقع گردید و محلولپاشی اوره برای گندم در مرحله پنجه زنی و گلدهی قابل توصیه است.
منابع مورد استفاده References
ü Abad, A., J. Lioveras, and A. Michelena. 2004. Nitrogen fertilization and foliar urea effects on durum wheat yield and quality and on residual soil nitrate in irrigated Mediterranean conditions. Field Crops Research. 87: 257-269.
ü Anagi, A., M. Keshiri, A. Zeinali, and M. Ezzat-ahmadi. 2006. Effect of the amount and timing of nitrogen application on yield of wheat verity zagros. Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources. 3: 35-46. (In Persian).
ü Arduini, I., A. Masoni, L. Ercoli, and M, Mariotti. 2006. Grian yield, and dry matter and nitrogen accumulation and remobilization in durum wheat as affected by variety and seeding rate. European Journal of Agronomy. 25: 309-318.
ü -Bahari, M. 2000. Effect of seed rate and nitrogen fertilizer on yield and protein content in durum wheat. Papers summary in Iranian Congress on Crop Production and Plant Breeding, Mazandaran University, Babolsar. Page 500. (In Persian).
ü -Bakhshandeh, A. and A. Rahnema. 2006. Effect of seed rate and sowing date on number of tillers, yield and yield components of six wheat cultivars, Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources. 3: 154-147. (In Persian).
ü Bohrani, A. and Z. Tahmasbi. 2005. Effect of nitrogen on quantitative and qualitative characteristics, dry matter and nitrogen remobilization efficiency in two varieties of winter wheat. Journal of Iranian Agriculture Science. 5: 1271-1263. (In Persian).
ü Bongiovanni, R. G., C.W. Robledo, and D.M. Lambert. 2007. Economics of site-specific nitrogen management for protein content in wheat. Computers and Electronics in Agriculture. 58: 13-24.
ü Carr, P. M., Horsley, R.D. and Poland, W. W. 2003. Tillage and seeding rate effects on wheat cultivars. I. Grain production. Grain production. Crop Sci. 43: 202-209.
ü Dubetz, S.1997. Effects of high rates of nitrogen on Neepawa wheat grown under irrigation. I. yield and protein content. Canadian Journal of Plant Science. 57: 331-336.
ü Donaldson, E., W. E. Schillinger, and S. M. Dofing. 2001. Straw production and grain yield relationships in winter wheat. Crop Science. 41: 100-106.
ü Geleta, B., M. Atak, P.S. Banziger, L.A. Nelson, D.D. Baltensperger, K.M. Eskridge, M.J. Shipman, and D.R. Shelton. 2002. Seeding rate and genotype effect on agronomic performance and and-use quality of winter wheat. Crop Science. 42: 827-832.
ü Gooding, M. J., Ellis, R. H., Shewry, P. R. and J. D. Schofield. 2003. Effects of restricted water availability and increased temperature on the grain filling, drying and quality of winter wheat. Journal of Cereal Science. 37: 295-309.
ü Govil, S. R. and H. N. Pandey, 1995. Expression of physiological characters associated with growth in wheat under competiton. Plant Physiology and Biochemistry. New Delhi. 22: 26-29.
ü Grant, C.A., K.R.Brown, G.J. Racz, and L.D. Bailey. 2001. Influence of source, timing and placement of nitrogen on grain yield and nitrogen removal of durum Wheat under reduced and conventional tillage management. Canadian Journal of Plant Science. 81: 17-27.
ü Griffiths, M.W., P.S. Kettlewell, and T.J. Hocking . 1995. Effect of foliar – applied sulphur and nitrogen on grain growth, grain sulphur and nitrogen concentrations and yield of winter wheat. Journal of Agricultural Science Cambridge. 125: 331-339.
ü -Hassanzadeh Ghort Tapeh, A., G. Fathollah Zadeh, A. Nasrollahzadeh Asl, and N. Akhondi. 2009. Evaluation of Yield, yield components and agronomic efficiency of nitrogen in wheat cultivars in West Azerbaijan province. Electronic Journal of Crop Production. 1: 83-100. (In Persian).
ü Hiltbrunner, J., M. Liedgens, P. Stamp, B. Streit. 2005. Effects of row spacing and Liquid manure on directly drilled winter wheat in organic farming. European Journal of Agronomy. 22: 441-447.
ü Hiltbrunner, J., Liedgens, M., Bloch, L., Stamp, P. and Streit, B. 2007. Legume cover crops as living mulches for winter wheat: components of biomass and the control of weeds. European Journal of Agronomy. 26: 21-29.
ü Jafari, B., R. Mamaghani, A. Kashani, and A. Siadat. 2002. Effect of plant density on yield and some quality characteristics of five durum wheat genotypes under conditions of Ahwaz. Journal of Iranian Crop Sciences. 1: 79-67. (In Persian).
ü Kazemi-arbat, H. 2009. Agronomy of cereal crops, published by the University of Tabriz. Page 238. (In Persian).
ü Kazemi, M. and M. Ezzat-ahmadi. 2000. Effect of different times of foliar application of urea on yield and yield components and protein content in wheat. The final report of Agricultural and Natural Resources Sciences and Natural Resources Research center of Gorgan. 21-34. (In Persian).
ü Lotfollahi, M. and J. Malakoti. 2000. Reduced application of nitrogen fertilizer application increased grain protein. published by the Ministry of Agriculture. Page 31-39. (In Persian).
ü Malakoti, M. J., and M. Tehrani. 2001. Role of micronutrients in increasing of yield and improving the quality of agricultural products. Tarbiat Modarres University Press. Page 299. (In Persian).
ü Marchylo, B.A., J.E. Dexter, F.R. Clarke, J.M. Clarke, and K.R. Oreston. 2001. Relationships among bread-making quality, gluten strength, physical dough properties, and pasta cooking quality for same Canadian durum wheat genotypes. Canadian Journal of Plant Science. Vol. 81: No. 4: 611-620.
ü Mosseddeq, F. and D.M. Smith. 1994. Timing of nitrogen application to enhance spring wheat yield in Mediterranean climate. Agronomy. Journal. 86: 221-226.
ü Mostafavi, M., V. Mahmoodi, and Z. Sostanif. 2006. Effects of different types of nitrogen fertilizer on dry matter remobilization, yield and agronomic traits in high-yielding wheat varieties. Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources. 6: 1-8. (In Persian).
ü Noor-mohammadi, G., A. Siadat, and A. Kashani. 2005. Cereal crops. Shahid Chamran University Press. Page 446. (In Persian).
ü Ozturk, A., O. Caglar, and S. Bulut. 2006. Growth and yiaeld respose of facultative wheat to winter sowing, freezing sowing and spring sowing at different seeding rates. Journal of Agronomy and Crop Science. 192: 10-16.
ü Peltonen, J. 1993. Interaction of late season foliar spray of urea and fungicide mixture in wheat production. Journal of Agronomy and Crop Science. 170: 296-308.
ü Sarandon, S.J. and M.C. Gianibelli. 1990. Effect of foliar urea spraying and nitrogen application at sowing upon dry matter and nitrogen distribution in wheat (Triticum aestivum L.). Agronomy Journal. 10: 183-189.
ü Scarf, P.C. and M. Alley. 1993. Spring nitrogen on winter wheat II-. Flexible multi component rate recommendation system. Agronomy Journal. 85: 1180-1192.
ü Shahsavarie, N. and M. Farahanie. 2005. The effect of nitrogen rate on yield and yield components in three wheat cultivars in Kerman. Journal of Research and development in agriculture and horticulture. 3: 82-89. (In Persian).
ü Zahed, M., S. galeshi, N. Latifi, A. Soltani, and M. Kalateh. 2011. Effect of density on yield and yield components in new and old varieties of wheat. Electronic Journal of Crop Production. 1: 201-215. (In Persian).
ü Zarinabadi, A. and P. Ehsanzadeh. 2003. Growth, yield and yield components of durum wheat genotypes under different planting densities in Isfahan. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. 4: 129-140. (In Persian).