جایگاه قطع دادرس در مذاهب خمسه با تکیه بر آیات و روایات
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی
فیصل شریفی پور
1
(هیأت علمی، حقوق، دانشگاه پیام نور، بین الملل قشم، ایران)
فاطمه شوری
2
(هیأت علمی، حقوق، دانشگاه پیام نور، واحد بندر خمیر، ایران)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
در نظام آیین دادرسی ادله اثبات در امور کیفری رکن اساسی پرونده مطروح نزد قاضی را تشکیل می‌دهد. چراکه طبق اصل 37 قانون اساسی اصل بر برائت است و هیچ کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی‌شود مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت شود. جواز استناد دادرس غیر معصوم به قطع خود در مقام صدور حکم یکی از مسائل دیرینه و پرسابقه فقهی است که امروز خود مسأله‌ساز شده و دغدغه دستگاه قضایی می‌باشد. بر این اساس پژوهش حاضر با تطور در آیات و روایات به بررسی جایگاه قطع دادرس در اثبات دعوا می‌پردازد و یادآور می‌شود که برخی از فقهای شیعه علم قاضی را، محکم‌ترین دلیل، جهت صدور رأی در جرایم حدی می‌دانند، بدین جهت به کتاب، سنّت، اجماع و عقل استناد می‌کنند. عده‌ای دیگر از فقهای شیعه علم قاضی را برای اجرای حدود حجت نمی‌دانند و ادله خود را آیات قرآن، روایات، عقل، و قاعده درأ بیان می‌کنند. عده‌ای دیگر در این زمینه تفصیلاتی را مطرح کرده و محدودیت‌هایی برای آن مشخص ساخته‌اند. نظر به مقنن نبودن ادله اهل سنت مقاله حاضر تلاش می‌کند با ارائه دلیلی منطقی، مستندات اهل سنّت را مورد نقد قرار دهد؛ و در نهایت میزان حجیت علم قاضی در اجرای حدود را با توجه به قانون مجازات اسلامی ذکر می‌نماید.
Based on 37th principle of constitution, the basic is on indulgence; no one is guilty unless his crime proves in a proper court. Thus the present research studies the trial interruption in claim prove by studying verses and traditions and reminds that judge’s assessment and diagnosis is the strongest reason to issue the order and sentence from Shiite’s view point. Some of Sunnite jurisprudents know judge’s decision insufficient and inadequate and recognize Holy Quran, traditions and wisdom as proofs for decision making. But some others specify limitations for the idea; this article tries to offer a logical reason and criticizes Sunnite’s documents and finally expresses judge’s science his decision making based on the constitution.
القرآن الکریم، ترجمه فولادوند.
ابن بابویه، محمد بن علی. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوّم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن براج طرابلسی. 1406ق، المهذب، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن قدامه، ابو محمد. 1348ق، المغنی، قاهره: مطلب المنار.
الاحسایی، م(ابن ابی جمهور). 1403ق، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، چاپ اول، قم: انتشارات سید الشهداء.
اردبیلی، احمد بن محمد. 1403ق، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
اصفهانی مجلسی، محمد باقر. 1404ق، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، چاپ دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
انصاری(شیخ)، مرتضی. بی تا، فرائد الأصول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
بخاری، محمد بن اسماعیل. 1401ق، صحیح البخاری، بیروت: دار الفکر.
بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین. بی تا، السنن الکبری، بیروت: دار الفکر.
جزیری، عبد الرحمن. 1419ق، الفقه علی المذاهب الأربعة، چاپ اول، بیروت: دار الثقلین.
حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حلی(علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر. 1413ق، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلی(محقق)، ابو القاسم نجم الدین جعفر بن حسن. 1403ق، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، بیروت: بی نا.
حلی، ابن ادریس. 1410ق، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
حلی، فخر المققین، م. 1388ق، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، چاپ اول، قم: مطبعة العلمیه.
حلی، یحیی بن سعید. 1405ق، الجامع للشرایع، چاپ اول، قم: مؤسسه سید الشهداء العلمیه.
خویی، سید ابو القاسم. 1976م، مبانی تکملة المنهاج، نجف: مطبعة الأدب.
رکبان، عبد العلی. 1981م، النظریة العامة لإثبات موجبات الحدود، نجف: مؤسسة الرساله.
شافعی، محمد بن ادریس. 1400ق، اَلاُم، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.
شوکانی، محمد بن علی بن محمد بن عبد الله. 1973م، نیل الأوطار، بیروت: دار الجیل.
صافی گلپایگانی، علی. 1421ق، المحجة فی تقریرات الحجة، چاپ اول، قم: مؤسسه السیّدة المعصومة علیها السلام.
صدر، محمدباقر. 1423ق، دروس فی علم الأصول، الحلقة الثانیة، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
طباطبایی حائری، سید علی. 1418ق، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام الدلائل، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السّلام.
طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم. 1409ق، عروة الوثقی فیما تعم به البلوی، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1400ق، النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، یک جلدی، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. 1407ق، الخلاف، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عاملی(شهید اول)، محمد بن مکی. 1410ق، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیة، چاپ اول، بیروت: دار التراث- الدار الاسلامیه.
عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی بن احمد. 1399ق، مسالک الأفهام فی شرح شرائع الاسلام، قم: بصیرتی.
عاملی، بهاء الدین محمد بن حسن.1390ق، العروة الوثقی، چاپ اول، قم: کتابفروشی بصیرتی.
علم الهدی، علی بن حسین. 1415ق، الانتصار، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد. 1425ق، جامع المسائل، یک جلد، چاپ اول، قم: امیر قلم.
کاشانی، علاء الدین. 1409ق، البدائع الصنایع فی ترتیب الشرائع، پاکستان: حبیبیه.
کلینی، ابو جعفر محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامی.
گلپایگانی، محمدرضا. 1401ق، کتاب القضاء، قم: مکتبة الخیام.
ماوردی، ابو الحسن علی ابن محمد بن حبیب. 1406ق، الأحکام السلطانیة، چاپ دوم، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
مجتهد تبریزی، صادق بن محمد. 1317ق، المقالات الغریة فی تحقیق المباحث الاصولیة، چاپ اول، تبریز: مطبعه مشهدی اسد آقا.
مشکینی اردبیلی، علی. 1374ق، اصطلاحات الاُصول ومعظم أبحاثها، چاپ ششم، قم: الهادی.
مظفر، محمدرضا. 1387ق، اصول الفقه، چاپ پنجم، قم: بوستان کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر. 1428ق، أنوار الاُصول، چاپ دوم، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
موسوی بغدادی، علی بن حسین. 1415ق، الانتصار فی انفرادات الامامیة، چاپ اوّل، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی خمینی، سید روح الله. بی تا، تحریر الوسیله، چاپ اوّل، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
نائینی، محمد حسین. 1376ق، فوائد الاصول، چاپ اوّل، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نجفی، محمد حسن. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن احمد. 1417ق، عوائد الأیام، قم: مرکز الابحاث والدراسات الاسلامیه.
مقالات
هاشمی شاهرودی، سید محمود. بهار 1376ش، «علم قاضی»، فصلنامه فقه اهل بیت، سال سوم، شماره 9، قم.
_||_
Holy Quran(translated by: Fooladvand).
Ahukani, Muhammad ibn ali Muhammad ibn Abdullah, 1973, Neil al-avtar, Beirut: Dar al-jil.
Alehsai, ibn abi jomhoor, 1403, awali liali aziza fi ahadiths diniya, First edition, Qom:seyed al-shohada.
Ansari, Morteza, Bita, Faraaed al-osul, Bicha, Qom: Moasese nashr eslami.
Ameli, Baha al-din mohammad ibn hassaan, 1390, Alorvat al-vosqa, First edition, Qom: Ketabfrooshi basirati.
Ameli, shahid sani, Zein Al-din Ibn Ali Ibn Ahmad, 1399, Masalek al-afham fi sharh sharie al-eslam, Qom: basirati.
Ameli, shahid awal, Mohammad ibn makki, 1410, Al-lome al-damshqiye fi feqh al-emameye, First edition, Beirut: Dar al-taras al-dar al- eslamiye.
Alam al-hoda, Ali ibn hosein, 1415, Al-entesar, First edition, Qom: Daftar entesharat eslami jame modarrsin howze elmiye qom.
Ardabili, Ahmad Ibn Mohammad, 1403, majma Al-faedah va Al-borhan fi sharhe ershad Al-azhan, first edition, Qom: Daftar entesharat eslami.
Bokhari, Mohammad ibn esmail, 1401, Sahih al-bokhari, bicha, Beirut: Dar al-fekr.
Beihaqi, Abubakr Ahmad ibn al-hossein, Bita, Al-sonan al-kobra Beirut: Dar al-fekr.
Esfehani majlesi dowom, Mohammad baqer, 1404, Merat aloqul fi sharhe akhbar al al-rasul, Second edition, Tehran: dar al-kotob al- eslamiya.
Fazel mowahedi lankarani, Muhammad, 1425, Jame al-masael, First edition, Qom: Amir qalam.
Golpayegani, Muhammad reeza, 1401, Ketab al-qaza, Qom: Maktaba al-khayyam .
Hashemi shahroodi, Seid Mahmmud, elme qazi, faslname feqhe ahl al-beyt, number 9, spring1376.
Horr amoli, Mohammad ibn Hassan,1409 , tafsil vasael al-shia, Qom: Moasese al al-beyt.
Helli, Ibn edris, 1410, Al-saraer al-havi letahrir al-fatava, Second edition, Qom: Daftar entesharat eslami.
Helli, Hasan ibn yusef ibn mothhar, 1413, Mokhtalef al-shia fi ahkam al-sharia, Second edition, Qom: Daftar entesharaat eslami.
Helli, fakhr al-mohaqeqin, 1388, Izah al-favaed fi sharh eshkalat al-qavaed, Ferst edition, Qom: Matba al-elmia.
Helli, Abu al-qasem najm al-din jafar ibn hasan, 1403, sharye al-eslam fi masael al-halal va al-haram, Beirut: Bija.
Helli, Yahya ibn said, 1405, Aljame lelsharae, First edition, Qom: moasae seid al-shohada al-elmiya.
Ibn babevey, Muhammad ibn ali, 1413, Man la yahzar al-faqih, second edition, Qom: Daftar entesharat eslami.
Ibn barraj trablosi, 1406, Almohazzab, first edition, Qom:daftar entesharat eslami.
Ibn qoddame, Abu mohammad, 1348, Almohni, bi cha, Qahere:matab Al-menar.
Jozeiri, Abd al-rahman, 1419, Al-feqh ala al-mazaheb al-arba, Ferst edition Beirut: saqalein.
Kashani, Ala al-din, 1409, Albadae al-sanaye fi tartib al-sharaye, Paketan: Habiba.
Koleyni, Abu jafar Muhammad Ibn Yaghub, 1407, Alkafi, Fourth edition, Tehran: Dar al-kotob al-eslami.
Khuyi, Seid abu al-qasem, 1976, Mabani takmela al-menhaj, Najaf: Matba al-adab.
Rakban, Abdul al-ali, 1981, Al-nazareie al-aame lesfat moojebat al hodud, Najaf:Moasese al-resale.
Shafei, Mohammad ifn idris, 1400, al-om First edition, Beirut: Dar al-fekr.
Safi golpayegani, Ali, 1421, Al-mohaja fi taqrirat al-hojja, First edition, Qom: moasese al-seide al-masum.
Sadr, Mohhamad baqer, 1423, dorus fi elm al-osul al-haleghaat al-saniye, First edition, Qom: Majma al-fekr al-eslami.
Tabatabai haeri, Seid ali, 1418, Riaz al-masael fi tahqiq al-ahkam al-dalael, First edition, Qom: moasese aal al-beyt.
Tabatabai yazdi, Seid mohammad kazem, 1409, Orvat al-wosqa fima taem beh al-balva, Second edition, Beirut: Moasese al-alami lelmatbuat.
Toosi, Abujafar mahammad ibn Hassan, 1407, Alkhelaf, First edition, Qom: Daftar entesharat eslami.
Toosi, Abu jafar mohammad ibn Hassan, 1400, Agnahaya fi mojarrad al-feqe va al-fatva, Second edition, Beirut: Dar al-ketab al-arabi.
Mawerdi, Abul hasan ali ibn Muhammad ibn habib, 1406, Al-ahkam al-soltaniya, Second edition, Qom: Maktab al-alam al-eslami.
Mojtahed tabrizi, Sadegh Ibn Muhammad, 1317, Al-maqalat al-gharria fi tahqiq al- mabaheths al-osuliya, First edition, Tabriz: Matba mashhadi asad aagha.
Meshkini ardabili, Ali, 1374, Estelehat osul va mozam ihaseha, Sixth edition, Qom: Alhadi.
Mozaffar, Mohammad reza, Osule al-feqh, Fifth edition, Qom: boostan ketab.
Makarem shirazi, naser, 1428, Anwar al-osul, Second edition, Qom: Madresa al-emam ali ibn abi taleb.
Mousavi Khomeini,seid rohollah, Bita, Tahrir al-vasile, First edition,Qom: moasese matbuat dar al-elm.
Mousawi Baghdadi, Ali Ibn Hosein, 1415,Al-entesar fi enferadat al-ememiye, First edition, Qom: Daftar entesharat eslami.
Naini, Muhammad hosein, 1376, Favaed al-osul, First edition, Qom: jame modarresin howze elmiye qom.
Najafi, Muhammad Hasan, 1404, Jawaher al-kalam fi sharh sharae al-eslam, seventh edition, Beirut: Dar ehya al-taras al-arabi.
Naraghi, Ahmad Ibn Ahmad, 1417, awaed al-ayyam, Qom: Markaz al-ebhas va al-derasat al-eslamiya.