مبانی کاربرد جری و تطبیق در تفسیر قرآن
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنیهدیه مسعودی صدر 1 , قاسم بستانی 2 , سید یوسف محفوظی 3
1 - عضو هیأت علمی‌گروه معارف دانشگاه شهید چمران اهواز
2 - دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز
3 - استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز
کلید واژه:
چکیده مقاله :
یکی از قواعد در فهم و بهرمندی از آیات هدایت‌بخش قرآن کریم، قاعده مشهور به جری و تطبیق است که از دیرباز نزد علمای دین و مفسران قرآنی شناخته شده و به کار می‌رفته است، امّا این قاعده و مبانی کاربرد آن، حداقل از جهت نظری و تئوریک چندان شناخته‌شده نیست و پرسش‌هایی چون مبنای کاربرد قاعده جری و تطبیق در فهم آیات قرآن چیست؟ جری و تطبیق با دیگر روش‌های تفسیر قرآن(در اشکال مختلف تفسیر، تأویل و باطن) چه نسبتی دارد؟ همچنان به قوت خودباقی می‌باشند، لذا نوشتار پیش رو شامل مفهوم‌شناسی جری و تطبیق، تحلیل و بیان نسبت منطقی آن با فهم قرآن در اشکال مختلفش و دسته‌بندی مبنای کاربرد قاعده جری و تطبیق در سه شاخه قرآنی، روایی، عقلی و زیر شاخه‌های آن(عمومیت مفاهیم قرآنی، بسط گستره تفسیر آیات قرآن، انطباق آموزه‌ها و مفاهیم قرآن با فطرت انسان و ...) است.
One of the rules in understanding and enjoying leading verses of Quran is the famous rule of "Applicability and Comparison" which was known since years ago for the religion men and Quranic interpreters. But the mentioned rule and the application principles was not known theoretically and has raised some questions such as: what are the principles of applying applicability and comparison in understanding Quran Verses? What is the relationship between applicability and comparison rule with other interpretation methods? Thus the present paper includes semantics of applicability and comparison, their analysis and expressing logical ratio with Quran understanding in different forms and categorizing applicability and comparison rule into three branches: Quranic, narrative and rational.
قرآن کریم.
ابن جوزى، عبدالرحمن بن على. 1422ق، زاد المسیر فى علم التفسیر، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌‌سعد، محمد. 1968م، الطبقات الکبرى، تحقیق إحسان عباس، بیروت: دار صادر.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ایازی، محمدعلی. 1380ش، جامعیت قرآن: پژوهشی استنادی و تحلیلی از مسأله جامعیت و قلمرو آن، رشت: انتشارات کتاب مبین.
بحرانی، هاشم. بی‌تا، غایة المرام، تحقیق السید علی عاشور، بی‌جا: بی‌نا.
جوهری، اسماعیل بن‌حماد. 1407ق، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
حریری، محمد یوسف. 1384ش، فرهنگ اصطلاحات قرآنى، قم: هجرت.
خرمشاهی، بهاء الدین. 1377ش، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران: انتشارات دوستان.
ذهبی، محمد حسین. بی‌تا، التفسیر والمفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
راغب، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودى، دمشق- بیروت: دار العلم- الدار الشامیه.
رستمی، علی‌اکبر. 1380ش، آسیبشناسى و روششناسى تفسیر معصومان علیهم السلام، بی‌جا: کتاب مبین.
زرقانی، محمد عبدالعظیم. 1415ق، مناهل العرفان فی علوم القرآن، تحقیق فواز احمد زمرلی، بیروت: دار الکتاب العربی.
سبحانی، جعفر. 1379ش، محاضرات جعفر السبحانی، تنظیم جعفر الهادی، قم: مؤسسه حضرت الصادق.
سعیدی روشن، محمدباقر. 1383ش، تحلیل زبان قرآن، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى/ مؤسسه پژوهشى حوزه و دانشگاه.
شاکر، محمدکاظم. 1376ش، روش‌هاى تأویل قرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
صفار، محمد بن حسن. 1362ش، بصائر الدرجات، تحقیق حاج میرزا حسن کوچه باغی، تهران: منشورات الأعلمی.
طباطبایى، محمدحسین. 1353ش، قرآن در اسلام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طباطبایى، محمدحسین. 1417ق، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسى، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، با مقدمه محمدجواد بلاغى، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبری، محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طریحى، فخرالدین. 1375ش، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینى، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عمید زنجانی، عباسعلى. 1373ش، مبانى و روش‌هاى تفسیر قرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
عیاشی، محمد بن مسعود. بی‌تا، تفسیر العیاشی، تحقیق هاشم الرسولی المحلاتی، تهران: المکتبة العلمیة الإسلامیة.
فخر رازی، محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فراهیدی، خلیل بن احمد. 1410ق، العین، قم: انتشارات هجرت.
کمالی دزفولی، علی. 1370ش، شناخت قرآن، قم: اسوه.
متولی الشعراوی، محمد. بی‌تا، معجزة القرآن، بی‌جا: بی‌نا.
مجتهد شبستری، محمد. 1377ش، هرمنوتیک کتاب و سنت، تهران: طرح نو.
مجلسی، محمدباقر. بی‌تا، بحار الأنوار، بیروت- لبنان: مؤسسة الوفاء.
مصباح یزدی، محمدتقی. 1380ش، قرآن شناسى، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
مطهری، مرتضی. 1376ش، خاتمیت، تهران: انتشارات صدرا.
معرفت، محمدهادی. 1379ش، تفسیر و مفسران، ترجمه خیاط و نصیرى، قم: مؤسسه فرهنگى التمهید.
نصری، عبدالله. 1381ش، راز متن(قرائت‌پذیری متن و منطق فهم دین)، تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
نعمانی، محمد بن ابراهیم. 1422ق، الغیبة، تحقیق فارس حسون کریم، قم: أنوار الهدى.
مقالات
پارسایی، تهمینه و سید محمدعلی ایازی. 1391ش، «توسعه‌پذیری معنا در تفسیر قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال سوم، شماره 12.
دقیق العاملی، معین. بی‌تا، «الجری والتطبیق عند مفسری الامامیة؛ قراءة فی المفهوم والثمرات»، رسالة الثقلین، شماره 55.
رستم‌نژاد، مهدی. 1388ش، «گونه‌شناسی روایات تفسیری»، فصلنامه علوم قرآن و حدیث حسنا، شماره 1.
رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1386ش، «تجلی جاودانگی قرآن در قاعده جری و تطبیق»، اندیشه دینی، شماره 25.
نصیری، علی. 1380ش، «علامه مجلسی و تعامل با روایات تفسیری اهل بیت(ع)»، مجله علوم حدیث، شماره 22.
_||_
The Holy Quran
Bin jozi, Abd al-rahman bin Ali.2001, Zad al-masir fi ‘Ilmi al-tafsir, Research: Abd al-razaq Al-mahdi. Beirut, Arabic Library.
Raqeb, Hussein bin Muhammed, 1991, al-mufradat Fi Gharib al-quran. Research: Safvan Adnan Davoodi,Damascus-Beirut, Dar el ilm Dar el shamie
Rostami, Aliakbar, 2001,Asibshenasi va Ravesh shenasi Tafsir e Masuman Alayhom al salam.(n.p). Mobin Book.
Zarqani, Muhammed Abdulazim, Zarqani. 1994, Manahil Al 'Irfan Fi 'Ulum Al Quran. Researcher: Fawaz Ahmed Zamarli, Beirut, Arabic Library.
Shaker, Muhammed kazem, 1997, Ravesh haie tavil e Quran, Qom, Islamic Advertisements Office, Mohazerat Jaafar al Sobhani.
Sobhani, Jaafar, Mafahim al-quran, 2000. Adjustment: Jaafar al Hadi, Qom, Hazrate Sadeq Institution.
Saeedi Roshan, Muhammed Baqer, 2004, Tahlil Zaban Quran,Tehran, Research Center for Islamic Culture and Thought,Institute of Research and Technology.
Saffar,Muhammed bin Hassan, Basair al Darajat, Researcher: Haj mirza Hassan Kuche Baqi, Letters of Exemption.
Tabatabai, Muhammed Hussein, 1996, Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an, Qom, Islamic Publishing House of Community of Teachers of the Qom Seminary.
Tabatabai, Muhammed Hussein, 1974, Quran Dar Islam, Tehran, Islamic Library.
Tabarsi, Fazl bin Hassan, 1993, Majma' al-Bayan fi-Tafsir al-Qur'an, Research : Muhammad Javad Balaqi with introduction, Tehran, Naser Khosro Publications.
Binsaad, Muhammed,1986, Al tabaqat al kobra, Researcher: Ehsan Abbas, Beirut, Darsader.
Tarihi, Fakhr al din, 1995, Majma' al-Bahrein. Research: Seyed Ahmad Hosseini, Tehran, Mortazavi Bookstore.
Tabarī, Muḥammad ibn Jarīr, 1991, Jami' al-Bayan Fi-tafsir al-Qur'an, Beirut, Knowledge House.
Tusi, Muhammed ibn Hassan, At-Tibyan Fi Tafsir al-Quran, Arab Heritage Revival House.
Amid Zanjani, Abbas Ali, 1996, Mabani va Ravesh haie Tafsire Quran,Tehran, Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Ayashi, Muhammed ibn Masood, (n.d), Tafsir al-ayashFi, Research: Hashim al Rasouli al Mahlati. Tehran, Islamic Scientific Library.
Fakhrrazi, Muhammed bin Ommar, 1999, Mafatih al Qarb, Beirut, Arab Heritage Revival House.
Farahidi, Khalil bin Ahmad, 1989, Alein, Qom, Hijrat Publications.
Kamali Dezfuli, Ali.1991, Shenakht Quran, Qom, Osve.
Motwali Alsharawi, Muhammed. (n.d), Miracle of the Quran. (n.p).n/a.
Mojtahed Shabestari, Muhammed, 2000, Hermenotik Ketab va Sonnat, Tehran, Tarhe No.
Bin Manzur,Muhammad bin Mokaram, 1993, Lisan al Arab, Beirut, Darsader.
Majlesi, Muhammed Baqer.(n.d). Bihār al-Anwār, Beirut, Lebanon, Alwafa Institution.
Mesbah Yazdi, Muhammed Taqi, 2001, Quran Shenasi, Qom, Imam Khomeini Educational and Research Institute.
Mottahari, Morteza, 1997, Khatamiat, Tehran. Sadra Publications.
Ma'refat, Muhammed Hadi, 2000, Tafsir va Mofaseran, Translation: Khayat and Nasiri, Qom, Altamhid Cultural Institute.
Nasri, Abdullah, 2002, Raz matn(Qeraat Paziri Matn va Manteq Fahm Din), Tehran, Aftab e Tose' Publications.
Ayazi, Muhammed Ali, 2000, Jameiat e quran. Pajuhesh e Estenadi va Tahlili az Masale Jameiat va Qalamro An, Rasht, Mobin book Publications.
Bahrani, Hashem, (n.d). Research: Alsayed Ali Ashur.(n.p). n/a
Jovhari, Esmaeel bin Hamad, 1986, Alsaha taj al-loqat va Sahah al_arabia, Research: Ahmed Abd al-qafur Attar, Beirut, Dar El Ilm Lilmalayin.
Hariri, Muhammed Yusuf, 2005, Farhang e Estelahat e Qurani, Qom, Hejrat.
Khoramshahi, Bahaaldin, 1997, Daneshname Quran va Quran Pajuhi, Tehran, Dustan publications.
Zahabi, Muhammed hossein, (n.d). Al-tafsir va al-mofasserun, Beirut, Dae el ahya Al terath al arabi.
Nuʿmānī, Muhammed bin Ebrahim, 2001, al-Ghayba, Research : Fars Hassun Karim, Qom, Anwar al-huda,
Articles
Daqiq al-amali, Moin, Aljara va al-tatbiq end Mofser al-emammia Qara' fi al-mafhum va al-samarat, Risalat al saqlain, 55 number.
Rostam Nijad, Mahdi, 2009, Goone Shenasi Ravaiat e Tafsiri, Hosna Journal, Number 1.
Rezai Esfahani, Muhammed Ali, 2007, Tajjali Javdanegi Quran dar Qaedeie Jari va Tatbiq, Religious Thought, Number 25.
Nasiri, Ali, 2000, Allame majlesi va Ta'amol ba Ravaiate Tafsiri Ahl e Beit Alayhom al Salam, Hadith Sciences Magazine, Number 22.
Parsaee, Tahmineh, Seyad mohamad ali ayazi, 2012, Toseahpaziryh Mana Dar Tafsireh Qran, Journal of Qur'anic Studies, Volume III, Number12.