مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحوارهدرمانی بر میزان تابآوری، رشد پس از سانحه و سازگاری بیماران مبتلا به سرطان پستان شرق تهران
محورهای موضوعی : فصلنامه مهارت های روانشناسی تربیتی
نرجس السادات میرخان
1
(سایر)
جواد خلعتبری
2
(گروه روانشناسی)
بیوک تاجری
3
(گروه)
کلید واژه: "طرحواره درمانی", " درمان مبتنی بر پذیرش وتعهد", "سرطان سینه", " تاب آوری", "رشد پس از سانحه",
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحوارهدرمانی بر میزان تابآوری، رشد پس از سانحه و سازگاری بیماران مبتلا به سرطان پستان مراکز درمانی شرق تهران انجام گردید. روش پژوهش آزمایشی بود که در آن از نمونه گیری سرشماری استفاده شد و در آن از بین تمامی بیماران مبتلا به سرطان پستان مراکز درمانی شرق تهران 150نفر به صورت هدفدار انتخاب شدند و همزمان پرسشنامه تاب آوری کونور – دیویدسون (CD –RIS)(2003)، پرسشنامه سازگاری بل 160 سوالی(1962)، پرسشنامه رشد پس از سانحه( 1996) ارائه شد.45 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند و در سه گروه 15 نفری که شامل دو گروه مداخله و یک گروه کنترل بود قرار گرفتند. 12 جلسه طرحواره درمانی گروهی و 12جلسه درمان مبتنی بر پذیرش اجرا گردید که مدت زمان هر جلسه 90 دقیقه بود. جلسات برای هر مداخله هفتهای دو جلسه با فاصله زمانی 3 روز اجرا گردید. در پایان درمان نیز برای هر سه گروه پس آزمون قرار برگزار شد. نتایج نشان داد طرح وارهدرمانی نسبت به درمان مبتنی بر پذیرش بر بیماری سرطان سینه از اثربخشی بیشتری برخوردار است.
The present study was conducted to compare the effectiveness of treatment based on acceptance and commitment and schema therapy on resilience, post-traumatic growth and adaptation of patients with breast cancer in East Tehran medical centers. This research is a pilot study with a Census sampling method that selected 150 patients of all patients with breast cancer in East Tehran hospitals in a targeted manner. At the same time, a Conor-Davidson Resilience Questionnaire (CD-RIS) (2003), a 160-item Compliance Questionnaire (1962), and The posttraumatic growth questionnaire (1996) were presented. 45 subjects were selected randomly and divided into three groups of 15, consisting of two groups of intervention and one control group, 12 sessions of group schema and 12 sessions of acceptance therapy, each session was 90 minutes. The sessions were performed for each weekly intervention of two sessions with a time interval of 3 days. At the end of treatment, all three groups were subjected to post-test.
_||_
مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحوارهدرمانی بر میزان تابآوری، رشد پس از سانحه و سازگاری بیماران مبتلا به سرطان پستان شرق تهران
چکیده
هدف پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحوارهدرمانی بر میزان تابآوری، رشد پس از سانحه و سازگاری بیماران مبتلا به سرطان پستان مراکز درمانی شرق تهران انجام گردید. روش پژوهش آزمایشی بود که در آن از نمونه گیری سرشماری استفاده شد و در آن از بین تمامی بیماران مبتلا به سرطان پستان مراکز درمانی شرق تهران 150نفر به صورت هدفدار انتخاب شدند و همزمان پرسشنامه تاب آوری کونور – دیویدسون (CD –RIS)(2003)، پرسشنامه سازگاری بل 160 سوالی(1962)، پرسشنامه رشد پس از سانحه( 1996) ارائه شد.45 نفر به صورت تصادفی انتخاب شدند و در سه گروه 15 نفری که شامل دو گروه مداخله و یک گروه کنترل بود قرار گرفتند. 12 جلسه طرحواره درمانی گروهی و 12جلسه درمان مبتنی بر پذیرش اجرا گردید که مدت زمان هر جلسه 90 دقیقه بود. جلسات برای هر مداخله هفتهای دو جلسه با فاصله زمانی 3 روز اجرا گردید. در پایان درمان نیز برای هر سه گروه پس آزمون قرار برگزار شد. نتایج نشان داد طرح وارهدرمانی نسبت به درمان مبتنی بر پذیرش بر بیماری سرطان سینه از اثربخشی بیشتری برخوردار است.
کلید واژه: طرحواره درمانی، درمان مبتنی بر پذیرشوتعهد، سرطان سینه، تابآوری، سازگاری، رشد پس از سانحه
مقدمه
سرطان از جمله بیماریهای شایع، مزمن و غیرواگیری است که در اثر موتاسیون یا درواقع فعال شدن غیرطبیعی ژنهای سلولی موظف در کنترل رشد سلولی و میتوز ایجاد میشود. سلولهای سرطانی و بافتهای طبیعی در این شرایط جهت دریافت مواد غذایی وارد رقابت میشوند؛ بدین ترتیب سلولهای سرطانی تمامی مواد غذایی بافتهای طبیعی بدن را مورد تغذیه قرار میدهند که ماحصل آن مرگ بافتهای طبیعی به دلیل کمبود مواد مغذی است(هال1، 139). در این بیماری تعدادی از سلولهای بدن به دلیل اختلالات آندوکرینی و عدم تعادل هورمونی یک یا چند سلول، با تکثیر بسیار زیاد و غیرقابل کنترل روبرو میشوند(هارسیون2، 2007). سرطان باوجود پیشرفتهای بسیار علم پزشکی، همواره سختترین و برجستهترین بیماری قرن حاضر و دومین علت مرگ و میر بعد از بیماریهای قلبی و عروقی است. بیش از 7 میلیون نفر در جهان در اثر این بیماری میمیرند و پیشبینی میشود تعداد موارد جدید ابتلا به این بیماری تا سال 2020 سالانه از 10 میلیون نفر به 15 میلیون نفر برسد(حسن پوردهکردی، 1385). یکی از انواع سرطانها که در بین زنان شایع است، سرطان پستان میباشد( جمال3و همکاران، 2008) یک بیماری مزمن که حتی سالها بعد از تشخیص اولیه امکان بازگشت آن وجود دارد(جاتوی4، 2011؛ مظاهری و ربانینیا، 1395) و در ایران 25% از سرطانهای زنان را شامل میشود که بیشتر زنان بین سنین 35 تا 44 سال را درگیر میکند( جعفری و همکاران، 2013). تشخیص این بیماری مشکلات روحی و هیجانی عدیدهای را در مبتلایان به سرطان سبب میشود که این خود سلامت و کیفیت زندگی آنان را تحت تاثیر و خطر قرار داده است( رضایی، مومنی و گرجی، 1393). چنانکه در حیطه بهداشت روانی مفهوم تابآوری5 به عنوان یکی از مفاهیم برجسته که جایگاه ویژهای را دارا میباشد عنوان شده است(پورسردار، عباسپور، عبدی زرین و سنگری، 1391). تابآوری کنترل و اقدام در مقابل عوامل فشارزا را بیان میکند(کشتکاران، 2009؛ یوسفی و طغیانی، 1395). در این بین رشدی که پس از آسیب در فرد رخ میدهد، حاصل تجربهی فرد از رویداد آسیبزای خودش میباشد و منجربه رسیدن فرد به رشدی فراتر از کارکرد قبلیاش میشود شخص شکل میگیرد(کورمیو6 و همکاران، 2016؛ صالحی و دهشیری، 1397). نتایج پژوهشهای بسیاری بیان میدارد که پس از تجارب تهدید کنندهای چون سرطان، افراد تغییرات روانشناختی مثبتی که به عنوان رشد پس از آسیب7 مطرح است از خود ظاهر میسازند(اوچوآ و همکاران، 2013). از جمله عامل دیگری که مشکلات و آسیبهای روانی را به همراه دارد سازگاری8 میباشد چنانکه پژوهشها بیان میدارند که سازگاری ضعیف روند بهبود بیماری را تحت تاثیر قرار میدهد(هالفورد9، 2009؛ صحرانورد، احدی، تقدیسی، کاظمی و کراسکیان، 1396). سازگاری به عنوان طیفی تلقی میشود که یک سمت آن سازگاری مثبت و سمت دیگر آن سازگاری منفی قرار دارد. سازگاری مثبت نمود واکنش مثبت نسبت به عوامل تنشزا و سازگاری منفی نیز نشاندهندهی تسلیم شدن در برابر عوامل تنشزا میباشد( پورافکاری، 1379). در واقع سازگاری واکنشی در برابر شرایط ناگوار است( والر10، 2001؛ محمودی، رحیمی و محمدی، 1390). به علاوه ابعادی چون فردی، اجتماعی، تحصیلی، شغلی و خانوادگی را در بر دارد. مشکل در سازگاری روانی منجربه مسایلی چون اختلال خواب، بیقراری، عصبی بودن، خستگی، تحریک پذیری، اضطراب از دست دادن تمرکز، عدم کنترل بر عواطف و احساسات و منزوی شدن میشود( برانون فیست11، 2013). همچنین از آنجاکه سرطان دید افراد نسبت به زندگی را مورد چالش قرار میدهد، بدین صورت که بیماران به دلیل عدم آگاهی و نوع نگرش خود از درمان یا حتی پذیرش بیماری خودداری میکنند( ترکاشوند، دادگری و زارعیان، 1396) به طبع در این زمینه سازگاری اهمیت بهسزایی دارد. زنان بسیاری که درگیر سرطان پستان هستند دچار عدم سازگاری با بیماری خود در ابعاد مختلف زندگی میشوند. سازگاری فرایند مداوم زمانبری است که از ابتدای تشخیص تا پایان روند درمان را شامل میشود(سجادیان، شهپر، منتظری، کاظم نژاد و علوی، 1390). چنانکه بسیاری از پژوهشها بیانگر تحت تأثیر قرارگرفتن سازگاری زناشویی در شرایط ابتلای همسر به سرطان پستان میباشد(کاظمی مهرانگیز، 1396). با توجه به عواقب روانی بیماری سرطان پستان در فرد، همزمان درمان روانشناختی در کنار درمان جسمی ضروری مینماید. در موج سوم درمانها رویکرد درمان مبتنی بر پذیرشو تعهد 12که به عنوان حوزهی مهم و برجستهای از روان درمانیهای نوظهور شناخته شده است میتواند مفید باشد(پلامب13 و همکاران، 2009؛ اسمعلی، علیزاده و غنیزاده، 1395). چنانکه در پژوهش دهقانی ناژوانی و همکاران(1395)، نتایج نشان داد درمان مبتنی بر پذیرشو تعهد به عنوان یک رویکرد مداخلهای تاثیر گذار توان درمان افسردگی زنان مبتلا به سرطان سینه را دارد. در این درمان تغییر احساسات، امیال، باورها و افکار مراجع صرفا مد نظر نیست، بلکه هدف اصلی تغییر رابطهی مراجع با افکار و احساسات خود به گونهای میباشد که دیگر آنها را به عنوان نمونه در نظر نگیرد. این رویکرد که شامل 6 بخش اصلی پذیرش، گسلش شناختی، ارتباط با زمان حال، ذهنآگاهی، ارزشها و اقدام متعهدانه میشود و افراد را در جهت پذیرش احساسات سوق میدهد به شکلی که فرد از خود اجتناب تجربی نشان ندهد و در لحظه حال زندگی و برای مقابله با مشکلات تلاش کند(اسموت، لانگو، هاریسون و مارتینی14، 2010). همچنین درمان روانشناختی مطرح دیگری که برای بیماران سرطانی میتواند مفید باشد درمان طرحواره مدار است. رویکرد طرحواره درمانی یانگ رویکردی است که بر کشف ریشه های تحولی مشکلات روانشناختی و طرح وارههای ناکارامد اولیه تاکید دارد. طرحوارههای ناسازگار اولیه الگوهای هیجانی شناختی خود آسیب رسان را شامل میشوند که در ابتدای رشد و تحول در ذهن فرد شکل میگیرند و در طول زندگی بارها تکرار میشوند. طرحواره ها و راهکارهای ناکارآمد کنار آمدن بیماران با افراد دیگر، ناراحتیهای روانشناختی را در بردارند. تمرکز عمده این درمان درگیری فرد با تغییر است تاجایی که در سبک زندگی شخص به صورت ارتقا آن خود را نشان میدهد. راهبردهای تجربی نیز از جمله راهبردهای درمان مذکور میباشد که منجربه بیشترین تاثیر در تغییر طرحوارهها میشود(یانگ15و همکاران 2003). رنر، لوبستل و پیترس16(2012) اظهار داشتند که طرحواره های ناکارآمد و ناسازگار با علایم آسیبشناسی روانی مرتبط میباشند و در پژوهشهای خادمی( 1398)، امیری، قاسمی، قربانی و عباچی(1395) در حیطه اثر بخشی طرحواره درمانی؛ نمایانگر ارتباط افسردگی و مشکلات روحی و بیماری سرطان با طرحواره های ناسازگار بود. در واقع این طرحوارهها در افراد افسرده ی مبتلا به سرطان شدیدتر است. بدینترتیب با توجه به مطالب بیان شده به نظر می رسد که هر دو رویکرد درمانی به شکل مجزا بر سرطان پستان اثر بخش باشد و از طرفی به این دلیل که هیچ پژوهشی تا کنون به شکل همزمان اثربخشی این دو رویکرد را بر روی سرطان پستان بررسی نکرده است هدف پژوهش حاضر بررسی مقایسه اثر بخشی درمان طرحوارهمدار و درمان مبتنی بر پذیرش بر سرطان پستان و پاسخ به این سوالات است که آیا اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی بر میزان تاب آوری بیماران مبتلا به سرطان پستان در شرایط پیگیری متفاوت است؟ آیا اثر بخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی بر میزان سازگاری بیماران مبتلا به سرطان پستان در شرایط پیگیری متفاوت است؟ آیا اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی بر میزان رشد پس از سانحه بیماران مبتلا به سرطان پستان در شرایط پیگیری متفاوت است؟
روش تحقیق
این مطالعه از نوع آزمایشی با جامعهی آماری زنان مبتلا به سرطان پستان مراکز درمانی شرق تهران بود که از نمونهگیری سرشماری برای انتخاب افراد نمونه استفاده شد. ابتدا از بین تمامی بیماران مبتلا به سرطان پستان مراکز درمانی شرق تهران 150 نفر به صورت هدفدار انتخاب شدند و پس از انجام غربالگری با آزمودنیهای متغیر وابسته و تعیین متغیر 1 انحراف از معیار در تابآوری، رشد پس از آسیب و سازگاری، افراد پایینتر از میانگین به عنوان گروه هدف انتخاب شدند که به صورت تصادفی 45 نفر را جدا و در سه گروه 15 نفری که دربرگیرنده دو گروه مداخله و یک گروه کنترل بود قرار دادیم. برای گروه مداخله(1) 12 جلسه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد(هر جلسه 90 دقیقه) و برای گروه مداخله(2) نیز 12 جلسه طرحواره درمانی با مدت هر جلسه 90 دقیقه اجرا گردید. . در درمان طرحوارهای بر روی 5 حوزه کار شد و بیشتر کار در حوزه اول شامل طرد و بریدگی اجرا گردید. همچنین جهت هر مداخله درمانی، جلسات هفتهای دوبار با فاصله زمانی 3 روز برگزار شد.
ابزارهای سنجش
مقیاس تابآوری کونور و دیویدسون17: کونور و دیویدسون(2003) با بررسی منابع پژوهشی مختلف طی سالهای 1979-1991 در حوزهی تابآوری مقیاس حاضر را ایجاد کردند. از این مقیاس به منظور بررسی ویژگیهای روانشناختی شش گروه جمعیت عمومی، مراجعکنندگان بخش مراقبتهای عمومی و اولیه، بیماران سرپایی روانپزشکی، بیماران درگیر با مشکلات اختلال اضطراب فراگیر و دو گروه افراد مبتلا به استرس پس از سانحه استفاده شد. طبق نظر سازندگان، این پرسشنامه ابزار مناسبی برای تفکیک افراد تابآور از غیر آن و بدینترتیب قابل استفاده در موقعیتهای بالینی و پژوهشی میباشد. ضریب آلفای کرونباخ مقیاس حاضر از جانب کونور و دیویدسون 98/. و ضریب پایایی آن که نتیجه روش بازآزمایی در یک فاصله 4 هفتهای است 87/. گزارش گردید. در ایران محمدی(1384) مقیاس حاضر را مورد هنجاریابی قرار داد و جهت تعیین پایایی نیز روش آلفای کرونباخ را مورد استفاده قرار داد که ضریب پایایی 89/. را گزارش داد(جوکار، 2007). همچنین این پرسشنامه 25 گویه شامل طیف لیکرت را در برمیگیرد که از کاملا نادرست(0)، به ندرت(1)، گاهی درست(2)، اغلب درست(3)، همیشه درست(4) را شامل و با نمرههای داخل پرانتز نمرهگذاری میشود. در واقع طیف نمرات آزمون بین 0 تا 100 است که نمرات بالاتر، تابآوری بیشتر آزمودنی را نشان میدهد. زیر مقیاس های این پرسشنامه به ترتیب تصور فرد از شایستگی خود با گویههای(25، 24، 23، 17، 16، 12، 11، 10)، اعتماد نسبت به غرایز خود و تحمل عاطفهی منفی با گویههای( 20، 19، 18، 15، 14، 7، 6)، پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن با گویههای(8، 5، 4، 2، 1)، کنترل با گویههای(22، 21، 13) و اثرات معنوی با گویههای(3، 9) میباشد.
مقیاس سازگاری اجتماعی بل18:مقیاس حاضر توسط بل در سال 1962 با دو مقیاس که به ترتیب در حیطه دانشآموزان و دانشجویان، بزرگسالان است تهیه گردید. هر فرم 5 بعد سازگاری در خانه، سازگاری بهداشتی، سازگاری عاطفی، سازگاری تحصیلی- شغلی و سازگاری اجتماعی را در بر میگیرد. در سال 1962 ضرایب اعتبار این پرسشنامه برای خرده مقیاسها توسط بل محاسبه و ضریب آلفای کرونباخ 89/. گزارش شد. در ایران عبدیفر(1374)، در مطالعهای که بر روی 15 نفر از دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه مشهد انجام گردید و اعتبار مقیاس 80 سوالی بل را از طریق آلفای کرونباخ 88/. محاسبه کرد. این پرسشنامه 160 گویه را با گزینههای بله(1) خیر(0) نمیدانم میباشد. گویههای مربوط به هر خرده مقیاس نیز به ترتیب چنین است؛ سازگاری در خانه(بلی(116، 121، 127، 131، 137، 142، 147، 151، 157، 1، 11، 16، 22، 25، 31، 40، 51، 55، 71، 75، 81، 85، 91، 96، 101، 111) خیر(7، 35، 46، 62، 106)، سازگاری بهداشتی( بلی: 108، 113، 117، 122، 126، 133، 139، 141، 146، 3، 6، 13، 19، 24، 27، 33، 38، 42، 48، 53، 57، 61، 66، 73، 87، 84، 152، 88، 93)، سازگاری عاطفی( بلی: 10، 112، 120، 123، 130، 134، 140، 143، 150، 2، 10، 14، 18، 23، 28، 34، 39، 43، 47، 54، 58، 65، 70، 74، 79، 82، 153، 160، 90، 92، 100، 105، 9)، سازگاری تحصیلی – شغلی(بلی: 145، 149، 155، 159، 129، 115، 110، 1، 4، 98، 89، 8، 76، 49، 45، 41، 139، 135، 26، 5، 9، 3، 2)، سازگاری اجتماعی( بلی( 132، 138، 144، 154، 4، 15، 17، 21، 29، 32، 50، 52، 59، 72، 77، 78، 99، 107، 119، 124) خیر(8، 37، 44، 63، 68، 83، 94، 102، 114، 128، 148، 158)).
مقیاس رشد پس از سانحه تدسچی: این مقیاس به منظور ارزیابی پیامدهای روانشناختی مثبت توسط افرادی که با رویدادی آسیبزا در زندگی خود مواجه شدهاند در سال 1996، توسط تدسچی ساخته شد و 21 گویه شامل 5 مولفه( شیوههای جدید، در ارتباط با دیگران، قدرت شخصی، ارزش زندگی و تغییر معنوی) را دارا میباشد. حیدرزاده و همکاران(1394) در مطالعه خود ضریب آلفای کل ابزار را 87/. و ضرایب مولفههای مقیاس را بین 55/. تا 77/. گزارش کردند. همچنین پایایی آزمون در پژوهش شیخ و ماروتا(2005) به واسطه همسانی درونی نمره کلی مقیاس و هر یک از خرده مقیاسها، روی نمونهای از بیماران قلبی در امریکا مورد محاسبه قرار گرفت و آلفای کرونباخ کل مقیاس 96/. گزارش شد. نحوه نمرهگذاری به صورت طیف لیکرت است. نمرات مقیاس از صفر (من این تغییر را به خاطر تاثیر رویداد استرس زا نمی دانم) تا پنج (من این تغییر را به میزان خیلی زیادی به عنوان تاثیر رویداد استرس زا می دانم)میباشد. همچنین دامنه نمرات آزمودنی از صفر تا 105 بوده و هرچه نمره بالاتر باشد میزان رشد پس از سانحه در آزمودنی بالاتر است. همپنین گویههای مربوط به هر مقیاس به ترتیب چنین است؛ شیوه های جدید( 2-13-14-19-21)، در ارتباط با دیگران(6-7-9-12-15-18-20)، قدرت شخصی(4-8-10-17)، ارزش زندگی(1-3-11) و تغییر معنوی(5-16). نمرات مقیاسها نیز به وسیله جمع نمرات عبارات در هر عامل حساب می شود. نمره نهایی مقیاس برای PTGI قابل محاسبه است.
طرح درمانی: دو طرح درمانی در این مطالعه به کار گرفته شد که محتوای هر جلسه بدینترتیب است: طرحواره درمانی؛ جلسات(3-1): آشنایی اعضا با یکدیگر، قوانین گروه و مفاهیم مربوط به طرحواره/ جلسات(6-4): بررسی تکالیف، سنجش و ارزیابی طرحوارهها/ جلسات(8-7): بررسی تکالیف، پل زدن به جلسات قبل، ارایه منطق کار و تکنیکهای شناختی/ جلسات(10-9): بررسی تکالیف، پل زدن به جلسات قبل، ارایه تکنیکهای تجربی/ جلسات(12-11): بررسی تکالیف، پل زدن به جلسات قبل، ارایه الگوشکنی رفتاری(تصویر سازی روابط باز والدینی، نامه نوشتن، تصویر سازی خاطرات سرکوب شده و ...). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد؛ جلسه(1): معرفی درماندگی خلاق، کشف اهداف و کارهای ناموفق درمانجو، آگاهی از راهبردهای کنترلی در مقابله با مشکلات/ جلسه(2): شرح نتیجه جلسه قبل، ارایه تمرینات تجربی جهت چالش با تاثیر راهبردهای کنترل/ جلسه(3): رسیدن به این شناخت که کنترل یک مشکل است، ارزیابی مشکلات، فعالسازی رفتاری/ جلسه(4): معرفی مفهوم گسلش از افکار و احساسات ایجاد کننده افسردگی/ جلسه(5): سنجش توانایی مراجع در رهایی از افکار و احساسات افسردهساز/ جلسه(6): معرفی خود مفهوم سازی شده در مقابل خود مشاهدهگر/ جلسه(7): آگاه کردن مراجع نسبت به ارزشها/ جلسه(8): همراه بودن با مراجع در جهت شناخت بخشهایی از زندگی که با ارزشهای او همخوان نیست/ جلسه(9): کشف ارتباط بین اهداف و فعالیتها، مستحکم کردن عوامل تمایل و گسلش/ جلسه(10): تمرکز بر مسایلی که مربوط به درمانجو است/ جلسه(11): این آموزش به درمانجو داده شود که خود یک درمانگر باشد/ جلسه(12): پیشرفت مراجع و اهداف پیوستهای را که دارا بوده است منعکس میشود.
روش تجزیه و تحلیل دادهها
از روشهای آمار توصیفی(میانگین، انحراف استاندارد) و روشهای آمار استنباطی تحلیل کواریانس(آنکوا) جهت تجزیه و تحلیل دادههای پژوهشی استفاده شد. تحلیل کوواریانس(آنکوا) به ما کمک میکند اثر متغیرهای مستقل مختلف و در واقع دیگر متغیرها را حذف کنیم یا از بین ببریم. همچنین تمامی عملیات تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرمافزار spss19 انجام گردید.
یافتهها
در نتایج حاصل از آمار توصیفی این پژوهش توزیع فراوانی در نمونه بر اساس وضعیت سنی در گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بدین صورت بود؛ افراد 55 سال به بالا 0 تا 40 درصد بیشترین حجم نمونه را شامل میشدند. افراد بین 41 تا 45 سال نیز با 33/13 کمترین اعضای نمونه را در بر داشتند. فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی در افراد 45-41 سال به ترتیب(2) (33/13) (33/13)، افراد 50-46 سال (3) (20) (33/33)، افراد 55-51 سال (4) (67/26) (60) و افراد 55 سال به بالا (6) (40) (100) بود. همچنین توزیع فراوانی نمونه براساس وضعیت سنی در گروه درمان طرحواره مدار بدین صورت بود؛ افراد 46 تا 55سال، با میزان 40 درصد بیشترین حجم نمونه و افراد 56 تا 60سال با 33/13درصد، کمترین اعضای نمونه را در بر داشتند. فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی در افراد 45-35 سال به ترتیب(3) (20) (20)، افراد 55-46 سال(6) (40) (60)، افراد 60-56 سال(2) (33/13) (33/73)، افراد 60 سال به بالا(4) (27/26) (100) بود. توزیع فراوانی براساس وضعیت سنی در گروه کنترل نیز بدین قرار بود؛ افراد 41 تا 50سال، با 33/33درصد بیشترین حجم نمونه و افراد بین 56 تا 60 سال ،نیز با 28/14درصد، کمترین اعضای نمونه را داشتند. در افراد 50-41 سال فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی به ترتیب(6) (33/33) (33/33)، 55-51 سال(4) (57/28) (14/57)، در 60-56 سال (2) (28/14) (57/78)، 61 سال به بالا(3) (43/21) (100) بود.
توزیع فراوانی نمونه برحسب وضعیت تحصیلی گروه مبتنی بر پذیرش و تعهد بدین گونه بود؛ افراد با مدرک دیپلم و فوق دیپلم با 33/53درصد بیشترین حجم نمونه را تشکیل می‌دادند و افراد دارای مدرک لیسانس نیز با 67/26 درصد، کمترین حجم نمونه را در بر داشتند. فروانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی این گروه نیز در افراد دارای دیپلم و زیر دیپلم به ترتیب (8) (33/53) (33/53)، در فوق دیپلم(3) (20) (33/73)، در لیسانس(4) (27/26) (100) بود.
توزیع فراوانی بر حسب وضعیت تحصیلی گروه طرحواره درمانی بدین نحو بود؛ افراد دارای مدرک دیپلم و زیر دیپلم با 67/46 درصد، بیشترین حجم نمونه و فوق دیپلمه و لیسانسه ها نیز با 6728/26درصد، کمترین حجم را در نمونه داشتند. همچنین فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی افراد دیپلمه و زیر دیپلم به ترتیب(7) (67/46) (67/46)، برای فوق دیپلمه ها(4) (67/26) (33/73) و لیسانسه ها(4) (67/26) (100) بود.
توزیع فراوانی نمونه بر حسب وضعیت تحصیلی گروه کنترل بدین قرار بود؛ افراد برخوردار از مدرک دیپلم و زیر دیپلم با 67/46درصد حجم نمونه بالاتر و افراد با مدرک لیسانس نیز با 20 درصد پایینترین حجم نمونه را داشتند. فراوانی، درصد فراوانی و درصد فراوانی تجمعی در دیپلمه ها و زیر دیپلمه ها به ترتیب (7) (67/46) (67/46)، فوق دیپلمه ها(5) (33/33) (80) و در لیسانسه ها( 3) (20) (100) بود.
پس از بررسی انجام شده با توجه به رعایت شدن رابطه خطی و مفروضههای همگنی ماتریس واریانس/ کوواریانس و مفروضه یکسانی واریانسها، توزیع نرمال و همگنی شیب خط رگرسیون محقق مجاز به استفاده از تحلیل کواریانس چند متغیره است.
جدول 1: تحلیل حاصل از تحلیل کوواریانس تک متغیری درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی بر میزان تاب آوری بیماران مبتلا به سرطان پستان
منبع پراش | مجموع مجذورات SS | درجه آزادی df | میانگین مجذورات MS | F | سطح معناداریP | اندازه اثر |
(تاب آوری) | 330/403 | 2 | 665/201 | 553/104 | 000/0 | 836/0 |
خطا | 082/79 | 41 | 929/1 |
|
|
|
نتایج جدول 1 نشان میدهد بین گروه آزمایش که تحت تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نسبت به درمان طرحواره مدار بوده‌اند و گروه کنترل که تحت هیچ‌گونه آموزشی قرار نگرفتند حداقل دوگروه در میزان واریانس متغیرتاب آوری در شرایط پس آزمون با یکدیگر تفاوت معناداری دارند.
F(2,41)= 553/104 ؛ P < 01/0؛ ؛ Partial 
=836/0 (1)
با توجه به معنادارشدن f محاسبه شده (معادله 1) برای مقایسه تفاوت میانگینهای دو گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی از آزمون تعقیبی لامتریکس، برای متغیر(تاب آوری) در پس آزمون استفاده شد که نتایج در جدول 2 نشان داده شده است:
جدول 2: تحلیل حاصل از تحلیل کوواریانس تک متغیری براساس متغیر (تاب آوری) در پس آزمون با استفاده از آزمون تعقیبی لامتریکس برای گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی
منبع پراش | مجموع مجذورات SS | درجه آزادی df | میانگین مجذورات MS | F | سطح معناداریP | اندازه اثر |
(تاب آوری) | 531/68 | 1 | 531/68 | 530/35 | 000/0 | 377/3- |
خطا | 082/79 | 41 | 929/1 |
|
|
|
نتایج جدول 2 نشان می دهد بین گروه آزمایش که تحت تاثیر گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی در میزان تاب آوری در پس آزمون تفاوت معنادار وجود دارد (معادله 2).
F(1,41)= 530/35 ؛ P > 01/0 (2)
با توجه به مقایسه تفاوت میانگین های دوگروه (377/3 -) گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی در میزان تاب آوری نشان داده شده است که افراد تحت تاثیر طرحواره درمانی نسبت به افراد تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در میزان افزایش متغیر تاب آوری در پس آزمون اثربخشی بیشتری دارند.
جدول 3: تحلیل حاصل از تحلیل کوواریانس تک متغیری درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی بر میزان رشد پس از سانحه بیماران مبتلا به سرطان پستان
منبع پراش | مجموع مجذورات SS | درجه آزادی df | میانگین مجذورات MS | F | سطح معناداریP | اندازه اثر |
(رشد پس از سانحه) | 924/574 | 2 | 462/287 | 200/138 | 000/0 | 871/0 |
خطا | 282/85 | 41 | 080/2 |
|
|
|
نتایج جدول 3 نشان میدهد بین گروه آزمایش که تحت تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نسبت به طرحواره درمانی بوده‌اند و گروه کنترل که تحت هیچ‌گونه آموزشی قرار نگرفتند. حداقل دوگروه در میزان واریانس متغیر رشد پس از سانحه در شرایط پس آزمون با یکدیگر تفاوت معناداری دارند.
F(2,41)= 200/138 ؛ P < 01/0؛ ؛ Partial =871/0 (3)
با توجه به معنادارشدن f محاسبه (معادله 3) شده برای مقایسه تفاوت میانگینهای دو گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی از آزمون تعقیبی لامتریکس، برای متغیر(رشد پس از سانحه) در پس آزمون استفاده شد که نتایج در جدول 4 نشان داده شده است:
جدول 4: تحلیل حاصل از تحلیل کوواریانس تک متغیری براساس متغیر رشد پس از سانحه در پس آزمون با استفاده از آزمون تعقیبی لامتریکس در گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی
منبع پراش | مجموع مجذورات SS | درجه آزادی df | میانگین مجذورات MS | F | سطح معناداریP | اندازه اثر |
رشد پس از سانحه | 955/94 | 1 | 955/94 | 651/45 | 000/0 | 561/3- |
خطا | 282/85 | 41 | 080/2 |
|
|
|
نتایج جداول 4 نشان می دهد بین گروه آزمایش که تحت تاثیر گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی در میزان رشد پس از سانحه در پس آزمون تفاوت معناداری وجود دارد (معادله 4).
F(1,41)= 651/45 ؛ P > 01/0 (4)
با توجه به مقایسه تفاوت میانگین های دوگروه (561/3- ) گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی در میزان رشد پس از سانحه نشان داد ه شده است که افراد تحت تاثیر طرحواره درمانی نسبت به افرادیکه تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد قرارگرفته اند در میزان افزایش متغیر رشد پس از سانحه در پس آزمون از اثربخشی بیشتری برخوردارند.
پس از بررسی انجام شده با توجه به رعایت شدن رابطه خطی و مفروضههای همگنی ماتریس واریانس/ کوواریانس و مفروضه یکسانی واریانسها، توزیع نرمال و همگنی شیب خط رگرسیون محقق مجاز به استفاده از تحلیل کواریانس چند متغیره است.
جدول 5: تحلیل حاصل از تحلیل کوواریانس تک متغیری درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی بر میزان سازگاری بیماران مبتلا به سرطان پستان
منبع پراش | مجموع مجذورات SS | درجه آزادی df | میانگین مجذورات MS | F | سطح معناداریP | اندازه اثر |
(سازگاری) | 918/753 | 2 | 959/376 | 683/231 | 000/0 | 919/0 |
خطا | 709/66 | 41 | 627/1 |
|
|
|
براساس نتایج جدول 5 بین گروه آزمایش که تحت تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نسبت به طرحواره درمانی بوده‌اند و گروه کنترل که تحت هیچ‌گونه آموزشی قرار نگرفتند. حداقل دوگروه در میزان واریانس متغیر سازگاری در شرایط پس آزمون با یکدیگر تفاوت معناداری دارند.
F(2,41)= 683/231 ؛ P < 01/0؛ ؛ Partial =919/0 (5)
با توجه به معنادارشدن f محاسبه (معادله 5) شده برای مقایسه تفاوت میانگینهای دو گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی از آزمون تعقیبی لامتریکس، برای متغیر(سازگاری) در پس آزمون استفاده شد که نتایج در جدول 6 ذکر شده است:
جدول 6: تحلیل حاصل از تحلیل کوواریانس تک متغیری براساس متغیر سازگاری در پس آزمون با استفاده از آزمون تعقیبی لامتریکس در گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی
منبع پراش | مجموع مجذورات SS | درجه آزادی df | میانگین مجذورات MS | F | سطح معناداریP | اندازه اثر |
سازگاری | 024/122 | 1 | 024/122 | 997/74 | 000/0 | 069/4- |
خطا | 709/66 | 41 | 627/1 |
|
|
|
نتایج جداول 6 نشان می دهد بین گروه آزمایش که تحت تاثیر گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی در میزان سازگاری در پس آزمون تفاوت معناداری وجود دارد (معادله 6).
F(1,41)= 997/74 ؛ P > 01/0 (6)
با توجه به مقایسه تفاوت میانگین های دوگروه (069/4-) گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی در میزان سازگاری نشان داد ه شده است که افرادیکه تحت تاثیر درمان طرحوارهمدار قرار گرفته اند نسبت به افراد تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در میزان افزایش متغیر سازگاری در پس آزمون اثربخشی بیشتری دارند.
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی بر میزان تابآوری، رشد پس از سانحه و سازگاری در بیماران مبتلا به سرطان پستان اجرا گردید. طبق مقایسه تفاوت میانگینهای دو گروه( 377/3-) اکت و طرحواره درمانی در میزان تابآوری، افراد در گروه طرحواره درمانی نسبت به افراد گروه اکت در متغیر تابآوری افزایش بیشتری داشتند که این حاکی از اثربخشی بالاتر در پس آزمون بود. این نتایج با پژوهشهای(امیری و همکاران 1395، مقدم1394، خادمی 1398،رویینتن 1398) همخوان و همسو است. طبق پژوهش امیری و همکاران(1395) طرحواره درمانی توان کاهش نشخوار فکری و افسردگی در بیماران مبتلا به سرطان را دارد. مقدم(1394) در پژوهش خود دریافتند؛ درمان شناختی رفتاری به این صورت بر سبکهای مقابلهای اثر میگذارد که سبک مقابلهای رفتاری، شناختی و مسالهمدار را افزایش و سبک مقابلهای اجتنابی و هیجانمدار را کاهش میدهد. خادمی(1398) در تحقیق خود دریافت که مداخلات مبتنی بر طرحواره درمانی بر طرحوارههای ناسازگار اولیه زنان مبتلا به سرطان پستان موثر است. طبق پژوهش رویینتن(1398) درمان ترکیبی مبتنی بر پذیرش و تعهد و امید درمانی در راستای افزایش کیفیت زندگی عمل میکند. در تبیین این یافته میتوان گفت از آنجا که طرحوارههای ناکارآمد بیماران سرطانی اغلب بیانگر مشکلات و اختلالات مزمن روحی تلقی میشود، تغییر این افراد در رابطه با طرحواره هایشان که به نحوی سبک زندگی آنها را نیز بهبود میبخشد میتواند در میزان تابآوری فرد کارساز باشد و از اینرو درمان طرحواره مدار اثربخشی بیشتری دارد. همچنین بیماران سرطانی ممکن است طرحوارههای انزوای اجتماعی، شکست، محرومیت هیجانی، وابستگی و نقص را داشته باشند؛ هر کدام از این طرحواره ها به واسطه تاثیرات خود و کاستیهایی که سبب میشوند توان تاثیر بر تابآوری فرد را دارند و طرحواره درمانی با توجه به تمرکز بر درونمایههای روانشناختی، کمک عمده خود را بر تعریف و سازماندهی مشکلات مزمن و عمیق میکند. این درمان که روابط بین فردی کودکی تا زمان حال را مورد بررسی قرار میدهد باعث میشود بیماران مشکلات شخصیتی خود را خود نا همخوان ببینند و بدین واسطه برای رهایی از مشکلات انگیزه بیشتری به دست آورند(یانگ و همکاران، 1994 ترجمه حمیدپور، 1394). همچنین در تبیین اثربخش بودن درمان اکت در این پژوهش میتوان گفت بسیاری از پژوهشها تاثیر رویکرد اکت را بر کاهش مشکلات روحی و برخی ویژگیها و سایر شرایط بالینی مورد تایید قرار دادهاند و اظهار داشتهاند که این درمان تاثیر مثبت بر کیفیت و سلامت روان و زندگی افراد درگیر دردهای مزمن دارند(عازمی زینال، غفاری و شرقی، 1395). بدینترتیب بدیهی مینماید که این درمان در افزایش تابآوری که یک مفهوم مهم در شرایط روان و زندگی و سایر شرایط بالینی است، اثربخش باشد.
با توجه به مقایسه تفاوتهای بین میانگینهای دو گروه (561/3-) درمان اکت و طرحواره درمانی در میزان رشد پس از آسیب، افراد گروه طرحواره درمانی نسبت به افراد تحت درمان اکت، میزان افزایش این متغیر در پس آزمون اثربخشی بیشتری دارند. این نتایج با مطالعات (موسوی اصل، موسوی 1393، رحیمی 1393، خادمی 1398) همسو است. طبق پژوهش موسوی اصل، موسوی(1393) طرحواره درمانی کاهش شدت فعالیت طرحوارههای ناسازگار در بیماران مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه را دارد. رحیمی(1393) نیز در پژوهشی با هدف مقایسه اثربخشی رویکرد اکت و درمان میان فردی بر کاهش اضطراب و افسردگی دانش آموزان با فوبی اجتماعی دریافت که دو درمان مذکور کاهش اضطراب، افسردگی و فوبی اجتماعی را به همراه دارد و در عین حال درمان اکت نسبت به درمان میانفردی از اثربخشی بیشتری برخوردار است. طبق یافتههای خادمی(1398) نیز مداخلات مبتنی بر طرحواره درمانی بر طرحوارههای ناسازگار اولیه زنان مبتلا به سرطان پستان اثر گذار است. در تبیین این فرضیه نیز میتوان گفت از آنجا که شرایط روانی، جسمی تنشزایی که ناشی از تشخیص و درمان سرطان است میتواند فراهم کنندهی بستری جهت رشد پس از آسیب باشد، بنابراین درمان طرحوارهمدار که با شرایط ذهنی و فکری افراد سر و کار دارد، در شرایط رشد پس از آسیب نیز قابلیت دارد. در واقع به جهت اینکه رشد پس از آسیب تغییر فردی مثبت حاصل از مواجهه با بحران یا رویداد آسیبزاست و از طرفی درمان طرحوارهای نیز بر تغییر فرد در جهت بهبودی و رشد متمرکز است، این درمان توان همسویی و اثرگذاری بر رشد پس از آسیب را دارد. به علاوه افراد با طرحوارههای آسیبپذیری در رابطه با رشد پس از آسیب هماهنگی و اثربخشی متناسب خود را نشان میدهند. در رابطه با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و اثربخشی آن نیز باید گفت که این درمان به واسطه نقش موثر خود در تغییر افکار و هیجانات توان اثرگذاری بر میزان رشد پس از آسیب بیماران مبتلا به سرطان پستان را دارد. این رویکرد بیماران سرطانی را برای پذیرش هیجانات و شناختهای کنترل شدهشان متعهد میسازد که این رویایی، تعدیل و انطباق مثبت و در نظر گرفتن بیماری به صورت رشد و تغییر در شناخت و هیجانات را که در نهایت منجر به تغییرات رفتاری میشود را در پی دارد که هماهنگ با رشد پس از آسیب میباشد.
با توجه به مقایسه تفاوت میانگین های دوگروه ( 069/4-) گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی در میزان سازگاری، که افراد تحت تاثیر طرحواره درمانی نسبت به افراد تحت درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در میزان افزایش متغیر سازگاری در پس آزمون از اثربخشی بیشتری برخوردار بودند. این نتایج هماهنگ با پژوهشهای(دهقانی ناژوانی و همکاران 1395، امیری و همکاران 1395، است. نتایج حاکی از پژوهش دهقانی ناژوانی و همکاران(1395) نشان داد؛ درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اجتناب تجربهای و اضطراب زنان مبتلا به سرطان پستان اثر گذار است. همچنین نتایج پژوهش امیری و همکاران(1395) بیانگر تاثیر طرحواره درمانی بر کاهش نشخوار فکری و افسردگی در بیماران مبتلا به سرطان پستان بود. در تبیین این نتایج میتوان اینگونه بیان کرد که پژوهشهای بسیاری بیانگر متاثر شدن سازگاری زناشویی بعد از ابتلا به سرطان از زوجین میباشد(ریحانی، بهزادی پور و طهماسبی، 1396). مختل شدن سازگاری روانی مشکلات عدیدهای را بر فرد تحمیل میکند(بیقراری، تحریک پذیری، خستگی....)(براتون فیست، 2013). تعداد بسیاری از زنان بعد از مطلع شدن از ابتلای به سرطان پستان در سازگاریشان اختلال ایجاد شده ودچار ناامیدی و ناتوانی میشوند؛ در واقع دید و نگرش این افراد نسبت به زندگی مورد چالش قرار میگیرد(لشکریزاده و همکاران، 1391). از اینرو درمان طرحوارهای نیز به جهت ارتباط داشتن با تفکر افراد و تلاش برای تغییر، میتواند در جهت بهبودی و تغییر دید و نگرش بیمار مفید و کاربردی باشد. به علاوه هنگامی که نشانههای حاد بیماری پایین میآید، این درمان برای بهبود بیماران زیادی متناسب میباشد(افسردگی، اضطراب مزمن و سازگاری). دربارهی درمان اکت نیز اینگونه تبیین میتوان اظهار کرد که با توجه به هدف این درمان در راستای شکل دادن انعطاف پذیری و سازگاری روانشناختی و پذیرش، میتوان سازگاری را در افراد ایجاد کرد(دهقان ناژوانی، 1392). به طور کلی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و طرحواره درمانی برا متغیرهای پژوهش حاضر موثر بود و از بین این دو درمان، طرحواره درمانی از اثربخشی بیشتری برخوردار بود.
در مطالعه حاضر مانند سایر پژوهشها محدودیتهایی وجود دارد که از جمله عدم امکان کنترل تمام متغیرهای مزاحم، شخصیتی، روانی، جسمی و شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و از طرفی کمبود پژوهشهایی که همزمان دو درمان مطرح در پژوهش حاضر را با هر یک از متغیرها انجام داده باشد. همچنین پیشنهاد میشود درمانگران نتایج این مطالعه را به منظور سازگاری و افزایش تابآوری بیماران سرطانی به کار برند و متغیرهای این پژوهش بر روی افراد با انواع دیگر سرطان اجرا گردد.
تشکر و قدردانی : این پژوهش بر گرفته از پایان نامه دکتری تخصصی می باشد و از کلیه عزیزانی که در این مطالعه مرا یاری و راهنمایی نمودند نهایت تشکر و قدردانی را دارم.
منابع
آقایوسفی، علیرضا (۱۳۸۰). نقش شخصیت و راه‌های مقابلهای در افسردگی و کاربرد مقابله‌درمانگری در شخصیت و افسردگی. رساله‌ی دکترای تخصصی روانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس
امیری، زهرا؛ قاسمی، مژگان؛ قربانی، سکینه؛ عباچی، مینا (۱۳۹۵). اثر بخشی طرحواره درمانی جفری یانگ بر کاهش نشخوار فکری و افسردگی در بیماران مبتلا به سرطان. سومین کنفرانس بینالمللی نوآوری‌های اخیر در روانشناسی، مشاوره و علوم رفتاری، تهران، موسسه آموزش عالی.
اسمعلی، احمد؛ علیزاده، معصومه؛ غنیزاده بالدرلو، کبری(1395). اثربخشی رواندرمانی گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش کیفیت زندگی زنان مبتلا به سرطان پستان. مجله پزشکی ارومیه، دوره بیست و هفتم، شماره پنجم، ص 374-365. مرداد 1395.
پورسردار، فیض‌الله؛ عباسپور، ذبیح الله؛ عبدی‌زرین، سهراب؛ سنگری، علی‌اکبر (۱۳۹۱). تاثیر تاب آوری بر سلامت روانی و رضایت از زندگی، یک الگوی روان شناختی از بهزیستی. فصلنامه یافته، ۱۴(۱)، ۸.
ترکاشوند، جلال؛ دادگری، فهیمه؛ زارعیان، آرمین (1396). تاثیر آموزش مبتنی بر نیاز، بر آگاهی و نگرش بیماران تحت شیمی درمانی در بیمارستان‌های منتخب آجا. مجله علوم مراقبتی نظامی، ۴(۲)، ۱۳۸-۱۴۶
حسن پور دهکردی، علی (۱۳۸۶). کیفیت زندگی و عوامل مرتبط با آن در بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی بیمارستان انکولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران (۱۳۸۲). مجله علوم پزشکی کرمانشاه، ۱۰(۲)، ۱۱۰.
حيدرزاده، م. رسولي، م. محمدي، ش، ف. علویمجد، ح. میرزایی، ح. طهماسبی، م .(1394). روان سنجی نسخه فارسی رشد پس از سانحه در بیماران مبتلا به سرطان.پایش، 14(4)، 473-467.
خادمی، مهرنوش؛ طالبیان شریف، جعفر؛ آزادی، محمود (1397). اثربخشی طرحواره درمانی بر طرحواره های ناسازگار اولیه زنان مبتلا به سرطان سینه. سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در روانشناسی، مشاوره و علوم تربیتی، دبیرخانه دائمی کنفرانس.
دهقانیناژوانی، بهاره (1392). بررسی تاثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر اجتناب تجربهای، اضطراب و افسردگی زنان مبتلا به سرطان پستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه اصفهان.
رحیمی، ندا (1393). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و درمان میان فردی در کاهش اضطراب و افسردگی دانشآموزان دارای فوبی اجتماعی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، اردبیل، دانشگاه محقق اردبیلی.
رضایی، میر موسی؛ مومنی قلعه قاسمی، طاهره؛ گرجی، مجتبی (۱۳۹۳). بررسی وضعیت افسردگی و اضطراب در بین مبتلایان به سرطان پستان مراجعه کننده به بیمارستان تخصصی سرطان اصفهان. مجله تحقیقات نظام سلامت، ۱۰(۱)، ۳۹-۴۸.
رویینتن، سجاد؛ آزادی، شه دخت؛ افشین، همایون (1398). اثر بخشی درمان ترکیبی مبتنی بر پذیرش و تعهد و امید درمانی بر کیفیت زندگی در بیماران سرطانی. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، دوره 10، شماره 38.
ریحانی، فیسه دم؛ بهزادی پور، ساره؛ طهماسبی، صدیقه (۱۳۹۶). ارتباط حمایت اجتماعی ادراک شده با بهزیستی روانشناختی و سازگاری زناشویی در زنان مبتلا به سرطان پستان پس از ماستکتومی. فصلنامه جراحی ایران، ۲۵(۱)، ۶۱.
سجادیان، اکرم سادات؛ حقیقت، شهپر؛ منتظری، علی؛ کاظم نژاد، انوشیروان؛ علوی فیلی، افسانه (1391). سازگاری در بیماران مبتلا به سرطان پستان قبل و بعد از درمان. فصلنامه بیماری های پستان ایران، ۴(۳)، ۵۲-۵۸.
سید محمودی، سید جواد؛ رحیمی، چنگیز؛ محمدی، نورالله(1390). عوامل موثر بر تابآوری در افراد مواجه شده با ضربه روانی. پژوهشهای روانشناسی بالینی و مشاوره، 1(1)، 14-5.
شعاع کاظمی، مهرانگیز(1396). تاثیر آموزش مولفههای کیفیت زندگی بر سازگاری و رضایت زناشویی بیماران سرطان پستان. اولین کنفرانس بینالمللی فرهنگ، آسیبشناسی روانی و تربیت.
صالحی، حمه؛ دهشیری، غلامرضا (1397). رشد پس آسیبی در بیماران مبتلا به سرطان: نقش ابعاد روانی، معنوی و ذهنی بهزیستی و امیدواری. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی، ۱۲(۲)، ۱-۱۳.
صحرانورد، سارا؛ احدی، حسن؛ تقدیسی، محمد حسین؛ کاظمی، طوبی؛ کراسکیان، ادیس(1396). نقش عوامل روانی بر سازگاری روانی اجتماعی بیماران ایسکمی قلبی با واسطهگری فشار خون. فصلنامه علمی پژوهشی.5(2): 146-139.
عازمی زینال، کرم؛ غفاری، عذرا؛ شرقی، افشان (۱۳۹۵). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی، سلامت جسمانی و سلامت روانی بیماران همودیالیزی. نشریه اصول بهداشت روانی، ۱۸(۷۵)، ۴۱۲-۴۱۸.
عبدیفر، سهیلا (1374). بررسی رابطه حمایت اجتماعی و منبع کنترل درونی با سازگاری اجتماعی دانشجویان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم.
لشکری زاده، حمدرضا؛ جهان‌بخش، فرزانه؛ ثمره فکری، میترا؛ پورسیدی، بهرام؛ آقایی افشار، محمود؛ شکوهی، مصطفی (1391). نگرش بیماران سرطانی در رابطه با اعلام تشخیص بیماری و نحوه ی اطلاع رسانی به آن ها. مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، ۵(۴)، ۷۱-۷۹.
مظاهری نایینی، مهتا؛ ربانی نیا، طیبه (۱۳۹۶). ترکیب جنبه‌های مولکولی سرطان پستان با هورمون درمانی. مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار، ۲۴(۱)، ۹-۱۵.
مقدم، مجتبی؛ مکوندی، بهنام؛ پاک سرشت، سیروس (۱۳۹۴). اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر سبک های مقابله ای بیمارای سرطان. فصلنامه علمی- پژوهشی، پژوهش در سلامت روانشناختی، دوره نهم، شماره دوم.
موسوی اصل، سید علی؛ موسوی سادات، زینب (۱۳۹۳). نقش طرحواره درمانی در کاهش شدت فعالیت طرحواره های ناسازگار اولیه جانبازان مرد مبتلا به اختلال استرس پس از آسیب. ارمغان دانش، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، ۱۹( ۱)، 101-89.
یانگ، جفری؛ کلوسکو، ژانت؛ ویشار، مارجوری (1994). طرحواره درمانی، ترجمه حسن حمید پور و همکاران (1394). انتشارات ارجمند ،تهران.
یوسفی، رحیم؛ طغیانی، الهه (۱۳۹۵). مقایسه تاب آوری روانی و مکانیزم های دفاعی در افراد نظامی و غیر نظامی. مجله طب نظامی، ۱۸(۲)، ۲۰۷-۲۱۴.
Brannon, L., Feist, J., & Updegraff, J. A. (2013). Health psychology: An introduction to behavior and health. Cengage Learning.
Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depression and anxiety, 18(2), 76-82.
Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1985). If it changes it must be a process: study of emotion and coping during three stages of a college examination. Journal of personality and social psychology, 48(1), 150.
Harrison, T. R. (1980). Harrison's Principles of Internal Medicine, Patient Management Problems: PreTest® Self-assessment and Review. McGraw-Hill Book Company, Health Professions Division, PreTest Series.
Jafari, N., Farajzadegan, Z., Zamani, A., Bahrami, F., Emami, H., Loghmani, A., & Jafari, N. (2013). Spiritual therapy to improve the spiritual well-being of Iranian women with breast cancer: a randomized controlled trial. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2013.
Jemal, A., Siegel, R., Ward, E., Hao, Y., Xu, J., Murray, T., & Thun, M. J. (2008). Cancer statistics, 2008. CA: a cancer journal for clinicians, 58(2), 71-96.
Ochoa, C., Castejon, V., Sumalla, E. C., & Blanco, I. (2013). Posttraumatic growth in cancer survivors and their significant others: vicarious or secondary growth?. Terapia Psicologica, 31(1), 81-92.
Pourafkary, N. (2001). A comprehensive dictionary of psychology and psychiatry: English-Persian.
Renner, F., Lobbestael, J., Peeters, F., Arntz, A., & Huibers, M. (2012). Early maladaptive schemas in depressed patients: Stability and relation with depressive symptoms over the course of treatment. Journal of affective disorders, 136(3), 581-590.
Smout, M. F., Longo, M., Harrison, S., Minniti, R., Wickes, W., & White, J. M. (2010). Psychosocial treatment for methamphetamine use disorders: a preliminary randomized controlled trial of cognitive behavior therapy and acceptance and commitment therapy. Substance abuse, 31(2), 98-107.
[1] - Hall
[2] - Harsion
[3] - Jamal
[4] - Jatoi
[5] - Resilience
[6] - Cormio
[7] - Post traumatic growth
[8] - Adaptation
[9] - Halford
[10] - Waller
[11] - Brunon Fist
[12] - Acceptance therapy
[13] - Plumb
[14] - Smout. Longo. Harrison. Minniti
[15] - Young
[16] Renner. Lobbestael & Peeters
[17] - Connor & Davidson
[18] - Bell Social Adaptation Scale