شناسایی و رتبهبندی ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا (مطالعه موردی دانشگاه آزاد اسلامی مازندران)
محورهای موضوعی : فصلنامه مهارت های روانشناسی تربیتی
محمد صالحی
1
(معاون هماهنگی دانشگاه آزاد اسلامی استان مازندران)
کلید واژه: دانشگاه آزاد اسلامی, استان مازندران, استقلال دانشگاهی, علتگرا,
چکیده مقاله :
یکی از عوامل موفقیت نظامهای آموزشی در کشورهای پیشرفته، استقلال محیطهای آموزش عالی محسوب میشود. لذا هدف کلی پژوهش ، شناسایی و رتبهبندی ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا با مطالعه موردی در دانشگاه آزاد اسلامی مازندران میباشد. روش پژوهش توصیفی بوده جامعه آماری اعضای هیات علمی به تعداد 1537 نفر که به روش نمونهگیری تصادفی طبقه ای بر اساس رتبه علمی (مربی،استادیار،دانشیار و استاد) 308 نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق‌ساخته با 37 سوال بوده که روایی آن به تأیید متخصصان رسید. مقدار آلفای کرونباخ پرسشنامه نیز بالای 7/0 محاسبه شد که پایایی آن را به تایید رساند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تاییدی و نرمافزارهای SPSS و PLS استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که، استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا دارای دو بُعد استقلال سازمانی و استقلال مالی است. همچنین در بین ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا، بیشترین رتبه را بُعد استقلال مالی و کمترین رتبه را بُعد استقلال سازمانی دارا هستند.
One of the factors for the success of educational systems in developed countries is the independence of higher education environments. Therefore, the general purpose of this study is to identify and rank the dimensions of academic independence with a causal approach through a case study in the Islamic Azad University of Mazandaran. The research method was descriptive. From the statistical population of 1537 faculty members of Mazandaran Azad University, 308 people were selected by stratified random sampling method based on academic rank (instructor, assistant professor, associate professor and professor). Data collection tool was a researcher-made questionnaire with 37 questions, the validity of which was confirmed by experts. The Cronbach's alpha value of the questionnaire was also calculated above 0.7, which confirmed its reliability. Exploratory factor analysis and confirmatory factor analysis and SPSS and PLS software were used to analyze the data. The results showed that academic independence with a causal approach has two dimensions of "organizational independence and financial independence". Also, among the dimensions of academic independence with a causal approach, they have the highest rank in the dimension of financial independence and the lowest rank in the dimension of organizational independence.
_||_
شناسایی و رتبهبندی ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا
(مطالعه موردی دانشگاه آزاد اسلامی مازندران)
چکیده
در هزاره سوم و عصر دیجیتال و مجازی نقش آموزش به ویژه آموزش عالی در توسعه و ارتقای دانش و تکنولوژی مورد توجه قرار دارد.یکی از عوامل موفقیت نظامهای آموزشی در کشورهای پیشرفته، استقلال محیطهای آموزش عالی محسوب میشود. لذا هدف کلی پژوهش ، شناسایی و رتبهبندی ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا با مطالعه موردی در دانشگاه آزاد اسلامی مازندران میباشد. روش پژوهش توصیفی بوده جامعه آماری اعضای هیات علمی به تعداد 1537 نفر که به روش نمونهگیری تصادفی طبقه ای بر اساس رتبه علمی (مربی،استادیار،دانشیار و استاد) 308 نفر انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق‌ساخته با 37 سوال بوده که روايي آن به تأييد متخصصان رسيد. مقدار آلفای کرونباخ پرسشنامه نیز بالای 7/0 محاسبه شد که پایایی آن را به تایید رساند. برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تاییدی و نرمافزارهای SPSS و PLS استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که، استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا دارای دو بُعد «استقلال سازمانی و استقلال مالی» است. همچنین در بین ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا، بیشترین رتبه را بُعد استقلال مالی و کمترین رتبه را بُعد استقلال سازمانی دارا هستند.
واژه‌های کلیدی: استقلال دانشگاهی، علتگرا، دانشگاه آزاد اسلامی،استان مازندران
مقدمه
در چند دهه اخیر، آموزش عالی در سراسر جهان از حاشیه به مرکز برنامه های دولت منتقل شده است. افزایش سریع تعداد دانشگاه ها از نیمه دوم قرن بیستم نشان دهنده اهمیت روز افزون بخش آموزش عالی در ارتقاء رشد اقتصادی است. در حال حاضر دانشگاه ها به عنوان دارایی های اساسی ملی در پرداختن به بسیاری از اولویت های سیاسی و نیز به عنوان منبع دانش جدید و تفکر خلاق دیده می شوند (چیامینگ1، 2018، ص. 21).
دانشگاه یکی از ارکان اصلی توسعه و پیشرفت یک کشور بوده و نظام آموزش عالی نقشی اساسی و محوری در فرايند توسعه ملی دارد. دانشگاه ها علاوه بر نقش محوری در توسـعه علـم و پیشـرفت و آبـادانی کشور، عهده دار وظیفه تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد نیز می باشند؛ بر همین اساس نحوه اداره دانشگاهها نیز باید متفـاوت از سایر دستگاهها بوده و در راستای ماموریـت خود دارای اختیارات خاصی باشد تا بتواند به اهـداف مـورد نظر دست یابد. دانشگاه، نام خالی و عنوانی اداری برای یک مکان و ساختمان نیست. دانشگاه به جعل اداری، دانشگاه نمیشود بلکه موسس به تاسیس اجتماعی است، یک نهاد تمام است، یک تقلای فرهنگی است. آکسفورد و کمبریج و سوربن و بولونیا و هایدلبرگ در چند صد سال پیش، این چنین دانشگاه شدهاند (فراستخواه، 1396، ص. 23). استقلال دانشگاه مفهومی است که برای توصیف و بررسی روابط اداری میان مقامات دولتی و دانشگاه، هم در سطح نظام دانشگاهی و هم در سطح نهادی مورد استفاده قرار میگیرد. به عقیده ماگتی و ورهاست2 (2014)، علاقه علمی به استقلال دانشگاه در علاقهمندی به حوزههای سیاست و مدیریت عمومی در استقلال بوروکراتیک تعبیه شده است که میتواند به عنوان «توانایی تبدیل اولویت های خود به اقدامات معتبر بدون محدودیتهای خارجی» تعریف شود (ماسن و همکاران، 2017، ص. 1).
از آنجایی که پژوهش، آزادی و توسعه علمی همواره مکمل یکدیگر بوده و تعمیق و گسترش علوم و رشته‌های جدید و میان رشته‌ای، بازبینی و تغییر در رشته‌های موجود و گسترش روابط علمی با سایر کشورها از وظایف مراکز علمی و دانشگاهی است، بی تردید استقلال مراکز و موسسات علمی و دانشگاهی از ضروریات نظام آموزشی در هر کشور محسوب میشود. از ملزومات بهبود کیفیت درونی دانشگاهها می‌توان استقلال دانشگاهي و آزادي علمی را نام برد. برای برطرف نمودن نیازها و تقاضاهای در حال توسعه جامعه و ذینفعان و همچنین محقق نمودن رسالتها و ماموریتهای علمی و آموزشی، دانشگاهها نیازمند انعطافپذیری و برخورداری از استقلال سازمانی میباشند. این امر منجر به رشد و شکوفایی و کارایی دانشگاهها و مراکز علمی خواهد شد تا بتوانند از تمامی منابع خود از جمله منابع مالی، به بهترین نحو استفاده نموده و به اهداف سازمانی خود دست یابند. بنابراین در این زمینه اتخاذ سیاستهای دستیابی به الگوی استقلال در محیطهای علمی و آموزشی، میتواند به پیشرفت علمی و در نهایت به استقلال هر چه بیشتر کشور در تمامی جنبههای علمی، اقتصادی، اجتماعی و غیره کمک نماید.
استقلال، هدفی نیست که به خودی خود دنبال شود اما پیش نیازی اساسی برای دانشگاههاست که بتوانند برنامههای استراتژیک خود را توسعه دهند، در محیط رقابتی کار کنند و وظایف بسیار مهم اجتماعی خود را انجام دهند (استرمن3، 2017، ص. 1). همان گونه که دنیا به سوی جهانی شدن پیش می رود، مؤسسات آموزش عالی همیشه برای رشد و بهبود عملکرد خود تحت فشار هستند و این امر مستلزم آن است که نسبت به تغییر و هم چنین داشتن درجه بالایی از مسئولیت پذیری، بسیار چابک و سازگار باشند. برای دستیابی به این هدف به طور کارا و اثربخش، خودگردانی و استقلال دانشگاه ها یک عامل اساسی می باشد. بسیاری از دانشگاه های موفق در سراسر جهان از طرف دولت هایشان، استقلال کامل را دریافت کرده اند که آن ها را به سوی تعالی سوق داده است (الهایمی، ابراهیم و اب حمید 4، 2019، ص. 356).
نگاهی به وضعیت فعلی نهاد دانشگاه در ایران و تحلیل تطبیقی عملکرد موجود آن با وضعیت ایدهآل موردنظر جامعه و حکومت نشان میدهد که شکاف عظیمی بین «آنچه هست» و «آنچه باید باشد» وجود دارد. با نگاهی مجمل به آثار اندیشمندان و روشنفکران جامعه در مییابیم که انتظار میرود دانشگاه موجب بسط روحیه تفکر و پژوهش، انصاف و احترام به حقایق علمی، علاقه به پژوهش و حل مساله، تربیت مغزهای متفکر و واگرا، احترام به علم به خاطر خود علم و نه هدفهای انتفاعی، پرورش انسانهای خلاق، درک ضرورت یادگیری مداوم، و تقویت هویت علمی شود (صفایی موحد، 1396، ص. 8). تصور جامعه ای که استقلال دانشگاهی را مورد توجه قرار نمی دهد بسیار دشوار است. تصور آموزش و پژوهش با کیفیت بالا در صورت عدم استقلال دانشگاهی نیز به همان اندازه دشوار است. بدون داشتن برخی از ضمانت های قانونی، استقلال دانشگاهی و آزادی علمی بعید است که شکوفا شود (برگان5، 2018، ص. 28). استقلال به معنای این نیست که مؤسسات آموزش عالی بتوانند آن چه را که می خواهند انجام دهند. مسئولیت در قبال تصمیماتی که می گیرند و پاسخگویی در قبال ذینفعان اصلی خود یعنی دانشجویان، فارغ التحصیلان، اساتید و اهداف و اقدامات عمومی، بهایی است که باید بپردازند. پژوهشگران و اساتید آن، درباره آن چه که می خواهند پژوهش یا تدریس کنند و چگونگی آن تصمیم می گیرند و دانشجویان مسیرهای مطالعاتی خود را طراحی می کنند (وولکوف و ملنیک6، 2018، ص. 32). ایجاد دانشگاههای موفق نیاز به یک ساختار حاکمیت حمایتی دارد که در آن دانشگاهها، دارای استقلال برای دستیابی به اهداف چه در آموزش و چه در پژوهش با سطح مناسبی از پاسخگويي هستند. متخصصان آموزش عالی، متفق القول بر استقلال تاکید دارند تا از پاسخگویی و انعطاف پذیری موسسات اطمینان حاصل نمایند. آموزش عالی در یک مکانیزم عرضه و تقاضا میتواند پاسخگو باشد. دانشگاه مستقل و چابک میتواند به تقاضاهای جامعه، دولت و صنعت پاسخ دهد. استقلال دانشگاه میزان خودگردانی لازم برای تصمیمگیری اثربخش دانشگاهها در رابطه با کار علمی، استانداردها، مدیریت و فعالیتهای مرتبط با آن میباشد.
رویکرد علت گرا به منشا و سرچشمههای واقعی و تاریخی و ساختاری استقلال دانشگاهی توجه میکند. به عبارت دیگر به عوامل عینی استقلال دانشگاه (و نه دلایل ذهنی آن) میپردازد. در این رویکرد گفته میشود که دانشگاه در واقع خود، یک منبع قدرت است، همان گونه که دارایی و سرمایه و نیز مسند تصمیمگیری سیاسی، از مهمترین منابع قدرت به شمار میروند؛ دانشگاه نیز به سبب برخورداری از توانایی تولید معنا، تولید اندیشه و دانش و فناوری، نوعی منبع قدرت است. بنابراین دانشگاه بر حسب طبیعت خود و با نوعی الزام ساختی-کارکردی، مقتضی استقلال نهادینه است، به طوری که سلب استقلال از آن به سادگی سلب استقلال از یک سازمان یا نهاد دیگر نیست و برای مقتدرترین نظام های سیاسی نیز دردسر آفرین بوده است (فراستخواه، 1389، ص. 13).
در ارتباط با استقلال دانشگاهی پژوهش هایی انجام شده است.خسروی و همکاران (1397) در پژوهشی با عنوان تدوین مدل مفهومی دانشگاه مستقل بر اساس مطالعه دانشگاه های کشورهای پیشرفته به این نتیجه رسیدند که هشت مضمون سازمان دهنده برای مضمون فراگیر دانشگاه مستقل شناسایی شدند که شامل استقلال سازمانی ،استقلال علمی،استقلال نیروی انسانی ،استقلال مالی،پاسخگویی،بین المللی سازی،آزادی علمی و هیأت امنایی بودند.آقاتباررودباری و همکاران (1396)، در پژوهشی با عنوان «بررسی شکاف استقلال دانشگاهی از دیدگاه خبرگان دانشگاه صنعتی نوشیروانی و دانشگاه علوم پزشکی بابل» به این نتایج دست یافتند که در دانشگاه صنعتی نوشیروانی، در ابعاد استقلال کارکنان، استقلال حقیقی، استقلال سازمانی، آزادی علمی و استقلال مالی شکاف وجود دارد و در دانشگاه علوم پزشکی بابل این شکاف در ابعاد استقلال سازمانی، استقلال کارکنان، آزادی علمی، استقلال حقیقی و استقلال مالی می باشد. خلیلی و غیاثی ندوشن (1395)، در پژوهشی با عنوان « تأملی بر ابعاد و چالشهای اساسی استقلال دانشگاهی در آموزش عالی» نشان دادند که؛ فرآیندهای سیاسی کشورها، حاکمیت تفکر سیاسی، سیستم متمرکز تصمیم گیری دولتی، محدودیت های مالی و استخدامی و تعصبات خاص جناحی یا حزبی از مهم ترین چالش‌هایی هستند که در مسیر تحقق استقلال دانشگاهی قرار دارند. کوماری تبریزی (1395)، در پژوهشی با عنوان «رابطه استقلال دانشگاهی و مدیریت کيفيت فراگير با مسئوليت اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تبریز» به این نتایج دست یافت که؛ بين متغير استقلال دانشگاهی و ابعاد آن )استقلال سازمانی و استقلال علمی( با مسئوليت اجتماعی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و ابعاد استقلال دانشگاهی )استقلال سازمانی و استقلال علمی (قادر به پيش بينی مسئوليت اجتماعی هستند. رزاق مرندی و همکاران(1392)، در پژوهشی تحت عنوان «بررسی استقلال نهادی دانشگاههای دولتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران» نشان دادند که؛ دخالت قابل توجه دولت در حیطههای هفت‌گانه استقلال دانشگاهی به ترتیب از کمتر به بیشتر 1- حیطه پژوهش و انتشار، 2- برنامه درسی و تدريس، 3- استانداردهای علمی، 4- امور کارکنان، 5- امور حکمرانی، 6- امور اداری و مالی، 7- امور دانشجويان میباشد.
الهایمی و همکاران (2019)، در پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت استقلال فعلی دانشگاه های دولتی و خصوصی مالزی» به این نتایج دست یافتند که؛ اکثر مولفه های مربوط به موضوعات مالی، اداری و علمی دارای استقلال زیاد و با مداخله کمتر دولت در این موضوعات هستند اما مسائل مربوط به انتصاب معاونان و اخراج روسا و معاونانشان به ویژه در دانشگاه های دولتی، هم چنان تحت کنترل دولت می باشند. ماتیوس7 (2017)، در پژوهشی با عنوان «استقلال و پاسخگویی در آموزش عالی: درسهایی از غنا و مکزیک» این نتایج دست یافت که؛ توسعه یک اکوسیستم آموزش عالی با اشکال قوی استقلال و پاسخگویی و مدیریت خوب پایدار، با همگرایی عواملی همچون انتقال کنترل مدیریتی یا دیوانسالارانه دولتی به نهادهای قانونی خودمختار یا مستقل؛ شناخت، حمایت و توانمندسازی گروههای مختلف ذینفع درون بخش آموزش عالی به ویژه خود دانشگاهیان؛ طراحی مدلهای جامع مالی و تضمین کیفیت امکان پذیر می باشد. دونگ8 (2014) در پژوهشی با عنوان «از استقلال سازمانی تا پاسخگویی رهبری آموزش عالی در ویتنام» به این نتایج دست یافت که؛ استانداردهای حاکمیت استقلال سازمانی و پاسخگویی در دانشگاههای ویتنام پیشرفت کردهاند. این مطالعه به عنوان سندی از دانشگاه علوم و فناوری هانوی برای کاربرد استقلال سازمانی و پاسخگویی استفاده شده است. فوماسولی، گورنیتزکا و ماسن9 (2014) در پژوهشی با عنوان «استقلال دانشگاه و پویایی تغییرات سازمانی» دریافتند که؛. استقلال، بر طراحی سازمانی با توجه به تمرکز، رسمی سازی، استاندارد سازی، مشروعیت بخشی و انعطاف پذیری تاثیر میگذارد، مورد توجه قرار میگیرد.بنابراین هدف از پژوهش ارائه شده، پاسخگویی به این سوالات می باشد:
1- استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا دارای چه ابعادی می باشد؟
2- رتبه بندی استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا چگونه است؟
روش
این پژوهش، از نوع کاربردی و از نظر روش توصیفی می باشد.جامعه آماری 1537 نفر اساتید هیات علمی دانشگاه آزاد مازندران بوده و با روش نمونهگیری تصادفی بر اساس رتبه علمی(مربی،استادیار،دانشیار و استاد) ، 308 نفر انتخاب شدند. برای جمعآوری دادهها در این پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته استقلال دانشگاهی با رویکر علت گرا استفاده گردید. این پرسشنامه دارای 37 سوال و دو بُعد « استقلال سازمانی و استقلال مالی» و 7 مولفه « اهداف و سیاستها و قوانین، ارزیابی و تضمین کیفیت، برنامهریزی و خدمات، امور اداری و داخلی، تامین نیروی انسانی، کسب و تامین بودجه و تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن» می باشد. روایی صوری و محتوایی ابزارها به تایید متخصصان رسید و روایی همگرا آن ها با استفاده از ضرایب میانگین واریانس استخراجی (AVE) محاسبه شد که مقادیر میانگین برای تمامی مؤلفهها از 5/0 بیشتر بودند. هم چنین جهت سنجش پایایی ابزارها از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده شد که برای کلیه مؤلفهها، آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی بالاتر از 7/0 محاسبه شد، لذا ابزارها مورد استفاده دارای پایایی و روایی مناسب هستند (جدول 1).
جدول 1- روایی و پایایی ابزارهای گردآوری دادهها
ردیف | متغیرهای مکنون | AVE | آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی |
1 | اهداف و سیاستها و قوانین | 888/0 | 958/0 | 970/0 |
2 | ارزیابی و تضمین کیفیت | 832/0 | 933/0 | 952/0 |
3 | برنامهریزی و خدمات | 641/0 | 887/0 | 914/0 |
4 | امور اداری و داخلی | 652/0 | 910/0 | 929/0 |
5 | تامین نیروی انسانی | 642/0 | 906/0 | 926/0 |
6 | کسب و تامین بودجه | 753/0 | 891/0 | 924/0 |
7 | تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن | 655/0 | 868/0 | 904/0 |
جهت تجزیه و تحلیل دادهها از معادلات ساختاری و آزمونهای تحلیل عاملی اکتشافی با استفاده از نرمافزارهای SPSS و PLS استفاده شد.
یافته های پژوهش
سؤال یک: ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا کدامند؟
برای تشخیص کفایت و شرایط لازم دادهها برای اجرای تحلیل عاملی، از آزمونهای تناسب کایزر-مایر-الکین10 و بارتلت11 استفاده شد که نتایج آن در جدول 2 آمده است.
جدول 2- نتایج آزمون KMO و Bartlett
ابعاد | آماره KMO و Bartlett | نتیجه آزمون | نام عامل به دست آمده به ترتیب اهمیت درصد واریانس | درصد واریانس تبیین شده |
استقلال سازمانی | 876/0= KMO 000/0=sig | تأیید کفایت و همبستگی دادهها | 1- برنامهریزی و خدمات | 254/83 % |
2- امور اداری و داخلی | ||||
3- اهداف و سیاستها و قوانین | ||||
4 - ارزیابی و تضمین کیفیت | ||||
5- تامین نیروی انسانی | ||||
استقلال مالی | 737/0= KMO 000/0=sig | تأیید کفایت و همبستگی دادهها | 1- تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن | 490/83 % |
2- کسب و تامین بودجه |
مطابق جدول 2، مقدار آماره KMO برای همه ابعاد بیشتر از 7/0 محاسبه شد. هم چنین نتیجه آزمون Bartlett نشان داده که سطح معناداری برای همه متغیرها 05/0>Sig محاسبه شده است، لذا دادهها کفایت و همبستگی لازم جهت اجرای تحلیل عاملی اکتشافی را دارند. درصد واریانس تبیین شده در ستون آخر نشان میدهد که در بُعد استقلال سازمانی 254/83 % و استقلال مالی 490/83 % از تغییرات سؤالات توسط مؤلفههای استخراج شده قابل تبیین هستند. در ادامه در جداول 3 و 4 بررسی تحلیل عاملی اکتشافی و تعیین میزان بار عاملی هر یک از ابعاد و مولفه های آن انجام شد.
جدول3- نتایج آزمون تحلیل عاملی اکتشافی و تعیین میزان بار عاملی برای برای مؤلفههای بعد استقلال سازمانی
شماره |
| کد سؤال | نسبت اشتراک | بار عاملی اول | بار عاملی دوم | بار عاملی سوم | بار عاملی چهارم | بار عاملی پنجم |
1 |
| AJ1 | 886/0 | 162/0 | 125/0 | 968/0 | 275/0 | 250/0 |
2 |
| AJ2 | 854/0 | 131/0 | 086/0 | 912/0 | 108/0 | 151/0 |
3 |
| AJ3 | 869/0 | 164/0 | 125/0 | 963/0 | 256/0 | 235/0 |
4 |
| AJ4 | 862/0 | 115/0 | 122/0 | 926/0 | 201/0 | 257/0 |
5 |
| AK1 | 793/0 | 128/0 | 131/0 | 236/0 | 926/0 | 141/0 |
6 |
| AK2 | 777/0 | 108/0 | 045/0 | 179/0 | 894/0 | 102/0 |
7 |
| AK3 | 848/0 | 091/0 | 103/0 | 184/0 | 931/0 | .099/0 |
8 |
| AK4 | 803/0 | 047/0 | 100/0 | 311/0 | 897/0 | 182/0 |
9 |
| AL1 | 903/0 | 847/0 | 330/0 | 137/0 | 198/0 | 164/0 |
10 |
| AL2 | 935/0 | 841/0 | 258/0 | 145/0 | 209/0 | 142/0 |
11 |
| AL3 | 977/0 | 851/0 | 298/0 | 158/0 | 208/0 | 122/0 |
12 |
| AL4 | 668/0 | 714/0 | 521/0 | 017/0- | 107/0- | 208/0 |
13 |
| AL5 | 603/0 | 738/0 | 450/0 | 132/0 | 115/0 | 179/0 |
14 |
| AL6 | 754/0 | 803/0 | 477/0 | 113/0 | 113/0 | 250/0 |
15 |
| AM1 | 899/0 | 135/0 | 768/0 | 078/0 | 213/0 | 298/0 |
16 |
| AM2 | 838/0 | 188/0 | 788/0 | 167/0 | 260/0 | 331/0 |
17 |
| AM3 | 892/0 | 114/0 | 744/0 | 098/0 | 181/0 | 257/0 |
18 |
| AM4 | 833/0 | 156/0 | 863/0 | 101/0 | 254/0 | 232/0 |
19 |
| AM5 | 917/0 | 140/0 | 848/0 | 171/0 | 170/0 | 215/0 |
20 |
| AM6 | 896/0 | 231/0 | 771/0 | 188/0 | 160/0 | 239/0 |
21 |
| AM7 | 802/0 | 151/0 | 864/0 | 139/0 | 213/0 | 255/0 |
22 |
| AN1 | 921/0 | 100/0 | 091/0 | 077/0 | 059/0 | 684/0 |
23 |
| AN2 | 911/0 | 039/0 | 050/0 | 136/0 | 060/0 | 699/0 |
24 |
| AN3 | 732/0 | 079/0 | 101/0 | 200/0 | 041/0 | 827/0 |
25 |
| AN4 | 790/0 | 053/0 | 046/0 | 122/0 | 123/0 | 861/0 |
26 |
| AN5 | 745/0 | 037/0- | 070/0 | 073/0 | 093/0 | 816/0 |
27 |
| AN6 | 818/0 | 039/0 | 115/0 | 085/0 | 051/0 | 854/0 |
28 |
| AN7 | 783/0 | 220/0 | 084/0 | 047/0 | 121/0 | 848/0 |
براساس نتایج حاصل از جدول 3 مشخص شد که بعد استقلال سازمانی دارای پنج مؤلفه (اهداف و سیاستها و قوانین، ارزیابی و تضمین کیفیت، برنامهریزی و خدمات، امور اداری و داخلی، تامین نیروی انسانی) است که شامل 28 سؤال میشود. بیشترین بار عاملی 968/0 مربوط به سؤال 1 و کمترین بار عاملی 684/0 مربوط به سؤال 22 میباشد. بار عاملی اول مربوط به مؤلفهی (برنامهریزی و خدمات) است که شامل سؤالهای 9 تا 14 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بار عاملی 851/0 به سؤال 11 و کمترین بار عاملی 714/0 به سؤال 12 مربوط میشود. بار عاملی دوم مربوط به مؤلفهی (امور اداری و داخلی) است که شامل سؤالهای 15 تا 21 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بار عاملی 864/0 به سؤال 21 و کمترین بار عاملی 744/0 به سؤال 17 مربوط میشود. بار عاملی سوم مربوط به مؤلفهی (اهداف و سیاستها و قوانین) است که شامل سؤالهای 1 تا 4 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بار عاملی 968/0 به سؤال 1 و کمترین بار عاملی 912/0 به سؤال 2 مربوط میشود. بار عاملی چهارم مربوط به مؤلفهی (اهداف و سیاستها و قوانین) است که شامل سؤالهای 5 تا 8 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بار عاملی 931/0 به سؤال 7 و کمترین بار عاملی 894/0 به سؤال 6 مربوط میشود. بار عاملی پنجم مربوط به مؤلفهی (تامین نیروی انسانی) است که شامل سؤالهای 22 تا 28 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بار عاملی 861/0 به سؤال 25 و کمترین بار عاملی 684/0 به سؤال 22 مربوط میشود.
جدول 4- نتایج آزمون تحلیل عاملی اکتشافی و تعیین میزان بار عاملی برای برای مؤلفههای بعد استقلال مالی
شماره | کد سؤال | نسبت اشتراک | بار عاملی اول
| بار عاملی دوم |
1 | AO3 | 776/0 | 128/0 | 884/0 |
2 | AO4 | 784/0 | 058/0 | 883/0 |
3 | AO5 | 775/0 | 041/0 | 805/0 |
4 | AO6 | 793/0 | 078/0 | 896/0 |
5 | AP1 | 917/0 | 861/0 | 085/0 |
6 | AP2 | 832/0 | 794/0 | 131/0 |
7 | AP3 | 783/0 | 790/0 | 036/0 |
8 | AP4 | 977/1 | 795/0 | 145/0 |
9 | AP5 | 978/0 | 803/0 | 173/0 |
براساس نتایج حاصل از جدول 4 مشخص شد که بعد استقلال مالی دارای دو مؤلفهی (کسب و تامین بودجه و تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن) است که شامل 9 سؤال میشود. بیشترین بار عاملی 896/0 مربوط به سؤال 4 و کمترین بار عاملی 790/0 مربوط به سؤال 7 میباشد. بار عاملی اول مربوط به مؤلفه (تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن) است که شامل سؤالهای 5 تا 9 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بار عاملی 861/0 به سؤال 5 و کمترین بار عاملی 790/0 به سؤال 7 مربوط میشود. بار عاملی دوم مربوط به مؤلفهی (کسب و تامین بودجه) است که شامل سؤالهای 1 تا 4 میباشد، در این مؤلفه بیشترین بار عاملی 896/0 به سؤال 4 و کمترین بار عاملی 805/0 به سؤال 3 مربوط میشود.
در ادامه برای بررسی این سوال، از تحلیل عاملی تاییدی نیز استفاده شد که نتایج در جدول
5 ارائه شده است:
جدول 5- نتايج حاصل از یافتههای تحلیل عاملی تاییدی برای متغیر استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا در سطح معناداری 05/0
متغیر | بعد | t-value | ضریب استاندارد | R2 | مؤلفه | t-value | ضریب استاندارد | R2 |
استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا | استقلال سازمانی | 416/356
| 987/0
| 973/0
| اهداف و سیاستها و قوانین | 142/25 | 767/0 | 587/0 |
ارزیابی و تضمین کیفیت | 128/19 | 734/0 | 538/0 | |||||
برنامهریزی و خدمات | 490/43 | 874/0 | 764/0 | |||||
امور اداری و داخلی | 538/38 | 874/0 | 764/0 | |||||
تامین نیروی انسانی | 497/18 | 576/0 | 330/0 | |||||
استقلال مالی | 975/60
| 881/0
| 775/0
| کسب و تامین بودجه | 112/24 | 732/0 | 534/0 | |
تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن | 529/46 | 864/0 | 746/0 |
نتایج تحلیل عاملی تاییدی مندرج در جدول 5 نشان میدهند که؛ در سطح اطمینان %99 مقادیر t-value برای هر دو بعد استقلال دانشگاهی با رویکرد علت گرا ، در خارج بازهی (58/2 ، 58/2-) قرار دارند. همچنین ، مقادیر R2 برای هر دو بعد در سطح بالاتر از قوی میباشد و براساس ضرایب استاندارد بین متغیر استقلال دانشگاهی با رویکرد علت گرا با بعد استقلال سازمانی ضریب استاندارد 987/0 و با بعد استقلال مالی ضریب استاندارد 881/0 برقرار است. لذا بین متغیر استقلال دانشگاهی با رویکرد علت گرا با هر دو بعد آن رابطه قوی مثبت و معنادار وجود دارد.
بین بعد استقلال سازمانی با مؤلفههایش رابطه قوی مثبت و معناداری وجود دارد. بالاترین ضریب استاندارد (874/0) مربوط به مؤلفههای برنامهریزی و خدمات و امور اداری و داخلی وپایینترین ضریب استاندارد (576/0) مربوط به تامین نیروی انسانی است. همچنین با توجه به مقادیر R2 ، دو مؤلفه برنامهریزی و خدمات و امور اداری و داخلی با مقدار R2 برابر 764/0 در سطح بالاتر از قوی و مؤلفه تامین نیروی انسانی با مقدار R2 برابر 330/0 درسطح متوسط قرار دارد. بین بعد استقلال مالی با مؤلفههایش رابطه قوی مثبت و معناداری وجود دارد. بالاترین ضریب استاندارد (864/0) مربوط به مؤلفههای تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن و پایینترین ضریب استاندارد (732/0) مربوط به کسب و تامین بودجه است. همچنین با توجه به مقادیر R2 ، مؤلفه تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن با مقدار R2 برابر 746/0 در سطح بالاتر از قوی و مؤلفه کسب و تامین بودجه با مقدار R2 برابر 534/0 درسطح نزدیک به قوی قرار دارد. براساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تاییدی متغیر استقلال دانشگاهی با رویکرد علت گرا دارای دو بعد « استقلال سازمانی و استقلال مالی» است. بعد استقلال سازمانی دارای پنج مؤلفهی (اهداف و سیاستها و قوانین، ارزیابی و تضمین کیفیت، برنامهریزی و خدمات، امور اداری و داخلی، تامین نیروی انسانی) و بعد استقلال مالی دارای دو مؤلفهی (کسب و تامین بودجه و تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن) میباشد.
سؤال دو: رتبهبندی ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا چگونه است؟
جدول 6- رتبهبندی ابعاد و مؤلفههای استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا بر حسب میزان بار عاملی
ابعاد | بار عاملی | رتبه | مؤلفهها | بار عاملی | رتبه |
استقلال سازمانی | 769/0 | 2 | اهداف و سیاستها و قوانین | 767/0 | 3 |
ارزیابی و تضمین کیفیت | 734/0 | 4 | |||
برنامهریزی و خدمات | 874/0 | 1 | |||
امور اداری و داخلی | 874/0 | 2 | |||
تامین نیروی انسانی | 576/0 | 5 | |||
استقلال مالی | 773/0 | 1 | کسب و تامین بودجه | 732/0 | 2 |
تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن | 864/0 | 1 |
مطابق جدول 6، کلیه ابعاد و مؤلفههای استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا به جز مؤلفه تامین نیروی انسانی با بار عاملی 576/0 که در سطح نزدیک به قوی است، دارای بار عاملی بالاتر از 7/0 میباشند، بنابراین تأثیر همه ابعاد و مؤلفهها بر استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا تأیید میگردد. هم چنین بُعد استقلال مالی با بار عاملی 773/0 دارای بیشترین رتبه و بُعد استقلال سازمانی با بار عاملی 769/0 دارای کمترین رتبه است. در بُعد استقلال سازمانی، مؤلفهی برنامهریزی و خدمات با بار عاملی 874/0 دارای رتبه بیشتر و مؤلفه تامین نیروی انسانی با بار عاملی 576/0 دارای رتبه کمتر و در بُعد استقلال مالی، مؤلفهی تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن با بار عاملی 864/0 دارای رتبه بیشتر و مؤلفهی کسب و تامین بودجه با بار عاملی 732/0 دارای رتبه کمتری می باشد.
بحث و نتیجه گیری
دانشگاه به عنوان فراسیستم آموزش ،کانون پرورش نخبگان،برگزیدگان و کارگزاران آتیه کشور است .دانش و بینشی که افراد در دانشگاه پیدا می کنند و به صورت قابلیت ها و توانای های فنی و تخصصی و نگرش ها و
گرایش ها در آنان ظاهر می شود عامل بسیار موثری در شکل گیری رفتارهای اجتماعی ،ارتقا و قدرت تحلیل سیاسی و در حقیقت آینده اجتماع را پی ریزی می کند.محیط و کارکرد آموزش عالی یکی از عوامل موفقیت نظامهای آموزشی در کشورهای پیشرفته محسوب میشود. بنابراین اعطای استقلال به دانشگاهها سیاستی اصولی برای افزایش مسئولیتپذیری، پاسخگویی و ایجاد ثبات در دانشگاههاست. پژوهش حاضر، به دنبال شناسایی و رتبهبندی ابعاد و مولفههای استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا در دانشگاه ها میباشد. نتایج این پژوهش بیان نمود که؛ استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا دارای دو بُعد «استقلال سازمانی و استقلال مالی» است. بُعد استقلال سازمانی دارای پنج مؤلفه (اهداف و سیاستها و قوانین، ارزیابی و تضمین کیفیت، برنامهریزی و خدمات، امور اداری و داخلی، تامین نیروی انسانی) و بُعد استقلال مالی دارای دو مؤلفهی (کسب و تامین بودجه و تخصیص بودجه و انباشت مازاد آن) میباشد. این یافته با نتایج پژوهشهای خسروی و همکاران(1397)،آقاتبار رودباری و همکاران (1396)، ندوشن و خلیلی (1395)، کوماری (1395)، خلیلی و غیاثی ندوشن (1395)، الهایمی و همکاران (2019) و دونگ (2014) همسو می باشد. در بین ابعاد استقلال دانشگاهی با رویکرد علتگرا، بُعد استقلال مالی دارای بیشترین رتبه و بُعد استقلال سازمانی دارای کمترین رتبه است. این یافته با نتایج پژوهش الهایمی و همکاران (2019) که نشان دادند اکثر مولفه های مربوط به موضوعات مالی، اداری و علمی دارای استقلال زیادی هستند همسو می باشد. در تبیین این یافته می توان گفت که؛ استقلال مالی اشاره به توانایی یک دانشگاه در تامین منابع مالی مورد نیاز خود دارد. تامین بودجه دانشگاه دائما توسط تغییرات در متن و پویش های درونی آموزش عالی به چالش کشیده شده است و ویژگیهای سیستم تأمین مالی بر بسیاری از جنبههای استقلال دانشگاه تأثیر میگذارد. استقلال دانشگاه پیوند مستقیمی با منابع بودجه دارد. اگرچه استقلال سازمانی مهم است اما استقلال مالی، دانشگاه را در جهت رسیدن به اهداف راهبردی خود یاری می نماید. به طور کلی قابل ذکر است توسعه همه جانبه در دانشگاه زمانی به طور واقعی تحول پیدا می کند که همه عوامل همزمان و متوازن تحول یابند لذا توسعه اجتماعی ،فرهنگی ،سیاسی ،سازمانی و اقتصادی در همه ابعاد مهم هستند.
بنابراین با توجه به یافتههای پژوهش پیشنهاداتی ارائه میگردد که عبارتند از:
- دانشگاه در برابر نیازها و تغییرات محیطی، انعطاف پذیری داشته باشد تا از این طریق با تقویت مهارت های نوآورانه و ایجاد رشته های کارآفرین بتواند خدمات خود را متناسب با تقاضای ذینفعان داخلی وخارجی ونیازهای بازار کار ارائه دهد.
- مدیران دانشگاه جهت تأمين اعتبارات و جذب بودجه بیشتر آزادی عمل داشته باشند. از این طریق می توانند به جذب منابع مالی حاصل از مشارکت مالی مردمی پرداخته و تولیدات علمی خود را نیز تجاری سازی نمایند.
- سیاست دولت در قبال آموزش عالی مبتنی بر ایفای نقشهای حمایتی، تسهیلگرانه، کمک کننده و با الزام دانشگاهها به افزایش کیفیت باشد.
- دانشگاه با استقلال عمل در مصرف و هزینه کرد بودجه و تخصیص و توزیع آن به بخش های مختلف، قدرت تصمیم گیری در مورد میزان شهریه دریافتی و انباشت مازاد درآمد حاصل از آن و درآمدهای اختصاصی خود را داشته باشد.
منابع
آقاتبار رودباری، جمیله؛ آقامیرزایی محلی، طاهره؛ بریمانی، خدیجه و یوسفی سعیدآبادی، رضا. (1396). بررسی شکاف استقلال دانشگاهی از دیدگاه خبرگان دانشگاهی (مطالعه موردی دانشگاه علوم پزشکی بابل و صنعتی نوشیروانی). مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 10 (5)، 344-334.
خلیلی، ابراهیم و غیاثی ندوشن، سعید. (1395). تأملی بر ابعاد و چالشهای اساسی استقلال دانشگاهی در آموزش عالی. کنگره ملی آموزش عالی ایران.
خسروی ،محسن .فدوی ،محبوبه السادات.کریمی ،فریبا(1397) تدوین مدل مفهومی دانشگاه مستقل بر اساس مطالعه دانشگاه پیشرفته،فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی،12(4)،120-107.
رزاق مرندی، هادی؛ رحیمزاده، خرم و خواجه اف، قربان. (1392). استقلال نهادی دانشگاههای دولتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران. فصلنامه انجمن آموزش عالی ايران، 5 (4)، 163-137.
صفایی موحد، سعید. (1396). زیر پوست دانشگاه: واکاوی پدیده استثمار آکادمیک در نظام آموزش عالی ایران. دوفصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، 8 (15)، 34-7.
فراستخواه، مقصود. (1389). دانشگاه و آموزش عالی: منظرهای جهانی و مسئلههای ایرانی. تهران: نشر نی.
فراستخواه، مقصود. (1396). گاه و بیگاهیِ دانشگاه در ایران: مباحثی نو و انتقادی در باب دانشگاه پژوهی، مطالعات علم و آموزش عالی. چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
کوماری تبریزی، زهرا. (1395). رابطه استقلال دانشگاهی و مدیریت کیفیت فراگیر با مسئولیت اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی تبریز. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
Al-haimi, B., Ibrahim, D. N., & Ab Hamid, MR. (2019). An Investigation of the Current Autonomy Status of the Malaysian Public and Private Universities: An Empirical Result. FGIC 2nd Conference on Governance and Integrity, 2019, 363-374.
Brgan, S. (2018). Academic freedom and institutional autonomy. IAU Horizons, 22 (2), 28.
Chia-Ming, H. (2018). Academic Freedom: The Soul of Higher Education. IAU Horizons, 22 (2), 21-22.
Duong, M-Q. (2014). From Institutional Autonomy to Accountability for Higher Educational Leadership in Vietnam. Journal of Educational Policy and Entrepreneurial Research (JEPER), 1 (4), 1-7.
Estermann, T. (2017). Why university autonomy matters more than ever. University world news, No.454.
Fumasoli, T., Gornitzka, A., & Maassen, P. (2014). University Autonomy and Organizational Change Dynamics. ARENA Centre for European Studies.
Maassen, P., Gornitzka, A., Fumasoli, T. (2017). University reform and institutional autonomy: A framework for analysing the living autonomy. Higher Education Quarterly, 71 (3), 1-12.
Matthews, S. (2017). Autonomy and Accountability in Higher Education: Lessons from Ghana and Mexico. Policy IDEAS, 39, 1-26.
Volkov, A. & Melnyk, D. (2018). University Autonomy and Accountability in Russian Higher Education. INTERNATIONAL HIGHER EDUCATION, 94, 31-33.
Identifying and ranking the dimensions of academic independence with a causal approach (Case study of Islamic Azad University of Mazandaran)
Abstract
One of the factors for the success of educational systems in developed countries is the independence of higher education environments. Therefore, the general purpose of this study is to identify and rank the dimensions of academic independence with a causal approach through a case study in the Islamic Azad University of Mazandaran. The research method was descriptive. From the statistical population of 1537 faculty members of Mazandaran Azad University, 308 people were selected by stratified random sampling method based on academic rank (instructor, assistant professor, associate professor and professor). Data collection tool was a researcher-made questionnaire with 37 questions, the validity of which was confirmed by experts. The Cronbach's alpha value of the questionnaire was also calculated above 0.7, which confirmed its reliability. Exploratory factor analysis and confirmatory factor analysis and SPSS and PLS software were used to analyze the data. The results showed that academic independence with a causal approach has two dimensions of "organizational independence and financial independence". Also, among the dimensions of academic independence with a causal approach, they have the highest rank in the dimension of financial independence and the lowest rank in the dimension of organizational independence.
Keywords: University Independence, Causal, Islamic Azad University, Mazandaran Province
[1] 1. Chia-Ming
[2] 2. Magetti & Verhoest
[3] . Estermann
[4] . Al-haimi, Ibrahim & Ab Hamid
[5] 2. Bergan
[6] 3. Volkov & Melnyk
[7] .Matthews
[8] 2. Dong
[9] . Fumasoli, Gornitzka & Maassen
[10] . Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy
[11] . Bartlett's Test