نقاشی آموزشی، آموزشی مطبوع برای کودک

محورهای موضوعی : فصلنامه مهارت های روانشناسی تربیتی

فرانک موسوی ^{1 *}

1 - دانشیار گروه مدیریت آموزشی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

تاریخ دریافت : 1399/04/08 تاریخ پذیرش : 1399/06/21 تاریخ انتشار : 1402/11/19

کلید واژه: اصول نقاشی, نقاشی آموزشی, یادگیری ترکیبی ,

چکیده مقاله :

نقاشی هنری است که در آن کودک، تصویر­های ذهنی خود را از اطراف، به کمک شکل و رنگ نشان می­دهد. نقاشی کودک در اصل یک پیام و به­عنوان ابزاری که آن­چه را که او نمی­تواند به لفظ در آورد از آن طریق به ما انتقال می­دهد. در واقع با ابزاری چون نقاشی، کودک همه مسائل زندگی خود را به تجربه در آورده، خود را می­آزماید. خطوط ترسیمی، انعکاسی از دنیای عاطفی و هیجانی اوست. به طور کلی می­توان گفت که نقاشی یعنی به­وجود آوردن پدیده­ای که وجود خارجی ندارد و انسان با ابزارهایی که در اختیار دارد آن پدیده را از نیستی به هستی در می­­آورد. از نقاشی و به طور کلی هنر­های تجسمی، به­عنوان ابزاری برای برون فکنی، تخلیه هیجانی و ارائه افکار و نشان­دادن احساسات و تعارضات و تمایلات درونی استفاده می­شود. پس نقاشی به طور کلی وسیله، زبان و یا راهی است برای انتقال هر­چه بهتر مطلب. گاه نقاشی کتاب پا را از مطلب فراتر می­گذارد و علاوه بر کمک به درک مطلب، خود نیز اطلاعات و یا حس دیگری را به بیننده منتقل می­کند. هدفاز این مقاله بررسی تاریخچه ، اهداف ، عناصر ، وسایل و ابزار ، مزایای ، ویژگی ها ، مخاطبان نقاشی آموزشی ، کاربرد نقاشی در فعالیت های تربیتی ، اصول نقاشی آموزشی  به روش مروری و ارائه پیشنهاد و نتیجه گیری می باشد.

---

چکیده انگلیسی:

Painting is an art in which the child shows his mental imagery around, with the help of shape and color. The painting of the child is essentially a message and transmits it to us as a tool that he can not translate into words. In fact, with a tool like painting, the child examines all his life's experiences. Draw lines are a reflection of his emotional and emotional world. In general, it can be said that painting involves the creation of a phenomenon that does not exist and that man possesses the means from which it possesses the phenomenon from being to nothing. Painting and, in general, visual art, are used as a means of exhilaration, emotional evacuation, and the presentation of thoughts, and of showing emotions, conflicts and inner desires. Sometimes the painting transcends the foot book from the material, and in addition to contributing to the comprehension of the story, it also transmits information or a sense to the viewer. The purpose of this paper is to review the history, goals, elements, tools, benefits, characteristics, the use of painting in educational activities, the principles of painting painting and the presentation of suggestions and conclusions.

منابع و مأخذ:

الماسی، مهدی. (۱۳۹۰). آموزش هنر به روش تحليل و بررسي آثار هنري با نيم نگاهي به كتاب هنر مدرن. مجله رشد آموزش هنر، 8(4): 59-57
پژوهشی، اردشیر. (۱۳۷۳). تصویر¬سازی کتاب¬های درسی (نگاهی به تصاویر کتاب¬های فارسی دوره دبستان)، رشد معلم، شماره ۱۰۲: 48-46
شانان، ماری استين. (۲۰۰۱). آموزش علوم با نقاشی. ترجمه‌ حسن سالاری. رشد آموزش ابتدايی، سال هفتم شماره‌ پنجم.
دادستان، پریرخ. (۱۳۸۴). ارزشیابی شخصیت کودک براساس آزمون¬های ترسیمی.. تهران: انتشارات رشد.
لس هیوود و همکاران. (1380). اوقات فراغت. ترجمه محمد احسانی. تهران: نشر امید دانش.
اولیوریو فراری، آنا. (1385). نقاشی کودکان و مفاهیم آن. ترجمه عبدالرضا صرافان. تهران: انتشارات دستان.
جودیت لسک و برایان لسک. (1388). درسنامه مددکاری اجتماعی و روانپزشکی کودک؛ ترجمه سید جلال صدرالسادات، ابوالفضل سعیدی، سعید حسن زاده. تهران: سازمان آموزش¬و پرورش استثنائی.
سلطانی، فاطمه. (۱۳۸۷). اثر هنر در تربیت. نشریه نگاه. وزارت آموزش¬و پرورش. شماره۳۵۰، ص ۱۲.
کریستین، داگلاس جی و سبولا، آماگروز. (۱۹۹۵). بهبود بخشی دستاورد¬های فراگیران در رياضيات (مجموعه رويه¬های آموزشی)، دفتر هم¬کاری¬های علمی بین¬المللی وزارت آموزش¬و پرورش (۱۳۸۰).
موسوی ، فرانک .( ۱۳۹۴). اصول تهیه برنامه های آموزشی ، کرمانشاه : انتشارات دانشگاه آزد اسلامی واحد کرمانشاه

Catterall, J. S. (1998). "Involvement in the Arts and Success in School." The Journal of Educational Research.
Eisner, E. W. (2002). "The Arts and the Creation of Mind." Yale University Press.
Gardner, H. (1993). "Multiple Intelligences: The Theory in Practice." Basic Books.
Katz, L. G. (1996). "Art and the Development of Young Children." Young Children.
Lowenfeld, V., Brittain, W. L. (1987). "Creative and Mental Growth." Macmillan.
Miller, K. (2007). "Art and the Child: A Guide for Teachers." Thomson Delmar Learning.
Lowenfeld, V., Brittain, W. (1987). Creative and Mental Growth. New York: Prentice-Hall.

Eisner, E. W. (2002). The Arts and the Creation of Mind. New Haven: Yale University Press.
Catterall, J. S. (1998). Involvement in the Arts and Success in Secondary School. Studies in Art Education, 39(1), 12-22.
Gardner, H. (1993). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books.

متن کامل:



 

          فصلنامه روانشناسي تربيتي

         دانشگاه آزاد اسلامي واحد تنكابن

         سال یازدهم، شماره دوم، تابستان 1399، پیاپی 42 

            صص 78-66

 

نقاشی آموزشی، آموزشی مطبوع برای کودک

 

فرانک موسوی1

 

1)       دانشیار گروه مدیریت آموزشی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

 

*نویسنده مسئول: [e-mail]

تاريخ دريافت مقاله  08/04/99               تاريخ پذيرش مقاله 21/06/99

چکیده

      نقاشی هنری است که در آن کودک، تصویرهای ذهنی خود را از اطراف، به کمک شکل و رنگ نشان میدهد. نقاشی کودک در اصل یک پیام و بعنوان ابزاری که آنچه را که او نمی تواند به لفظ در آورد از آن طریق به ما انتقال می دهد. در واقع با ابزاری چون نقاشی، کودک همه مسائل زندگی خود را به تجربه در آورده، خود را می آزماید. خطوط ترسیمی، انعکاسی از دنیای عاطفی و هیجانی اوست. به طور کلی می توان گفت که نقاشی یعنی به وجود آوردن پدیده ای که وجود خارجی ندارد و انسان با ابزارهایی که در اختیار دارد آن پدیده را از نیستی به هستی در می آورد. از نقاشی و به طور کلی هنر های تجسمی، به¬عنوان ابزاری برای برون فکنی، تخلیه هیجانی و ارائه افکار و نشان دادن احساسات و تعارضات و تمایلات درونی استفاده می شود. پس نقاشی به طور کلی وسیله، زبان و یا راهی است برای انتقال هرچه بهتر مطلب. گاه نقاشی کتاب پا را از مطلب فراتر می گذارد و علاوه بر کمک به درک مطلب، خود نیز اطلاعات و یا حس دیگری را به بیننده منتقل می کند. هدف از این مقاله بررسی تاریخچه ، اهداف ، عناصر، وسایل و ابزار ، مزایای ، ویژگی ها ، مخاطبان نقاشی آموزشی ، کاربرد نقاشی در فعالیت های تربیتی ، اصول نقاشی آموزشی  به روش مروری و ارائه پیشنهاد و نتیجه گیری می باشد.

 

کلید واژگان: اصول نقاشی، نقاشی آموزشی، یادگیری ترکیبی

 

مقدمه

در یک ضرب المثل چینی آمده است: «ارزش یک تصویر برابر ده هزار واژه است». انسان به طور طبیعی وابستگی شدیدی به حس دیداری از خود نشان می­دهد و تمایل دارد ساخت کلام و گفتار را با ساخت بصری مربوط کند. علت این تمایل کاملاً قابل­فهم است و یکی از دلایل عمده آن، طبیعت بشر است. در جامعه ما آموزش با اتکا و اصراری که بر آموزش از طریق متن نوشتاری دارد از سایر رسانه­های آموزشی کم­تر بهره می­برد، همواره با افت آموزشی و تداوم نیافتن یادگیری مواجه است. در تجربه­های یادگیری، هر چه از حواس بیشتری استفاده شود، نتیجه بهتری به­دست خواهد آمد. با این حال در نحوه استفاده از رسانه­های نوشتاری حتی از حس بینایی نیز استفاده بهینه به­عمل نمی­آید. بارزترین محدودیت و ضعف رسانه­های نوشتاری، تجریدی بودن آن­ها است. شاید این باور که تنها نوشته است که سخن را ثبت می­کند و اعتقاد به این­که فرهنگ بشری فقط به­وسیله متن نوشتاری توانسته است انتقال یابد و...، موجب بی­اعتقادی به تأثیر مؤثرتر رسانه­های غیر نوشتاری شده باشد.

لوی استروس1معتقد است شماری از جامعه­های به اصطلاح ابتدایی، فاقد نوشتارند و تأکید کرده­است که نوشتار با خط یکی نیست و دستگاه علائم گرافیکی، معنایی گسترده­تر از خط دارد.

قدمت نقاشی در بین انسان­ها، شش برابر قدمت استفاده از زبان نوشتاری است. تصویری که کودکان از خودشان می­کشند با تصویری که آن­ها از خودشان در ذهن دارند ارتباط مستقیم دارد. یکی از راه­ها و وسایل پرورش کودکان که معمولاً کم­تر مورد­توجه قرار می­گیرد ولی قبل از هر وسیله و پیش از هر چیز دیگر می­تواند به آموزش کمک کند نقاشی است. رنگ و تصویر بیش از هر چیز دیگر ذهن بچه را متوجه خود می­کند و در عین­حال وسیله­ای است که بچه قبل از هر چیز می­تواند به خلق آن بپردازد. برای درک رنگ و تصویر کافی است که چشم ببیند و برای خلق آن کافی است که بچه دستش را در رنگ آغشته کند و آن را بر در و دیوار یا روی هر چه که دم­دستش باشد حتی به سر و صورت و لباس خود بمالد. اگر نقاشی عمیق­ترین وسیله آموزش کودک نباشد می­توان گفت یکی از مهم­ترین و اولین وسیله آموزش اوست.

یکی از هنر­هایی که می­تواند در تربیت کودک سهم به­سزایی داشته­باشد نقاشی است. تجربه­ها نشان می­دهد که چگونه از نقاشی می­توان به ابزاری برای عمق بخشیدن به درک فراگیران بهره گرفت. همان­طور که تکیه بر «نوشتن برای آموختن»، به­عنوان ابزاری برای عمق بخشیدن به فهم فراگیران مطرح شده، نقاشی نیز ابزاری دیگر است که از طریق آن می­توان فراگیران را به تفکر عمیق درباره آن­چه که می­دانند و آن­چه که مشاهده کرده­اند، تشویق کرد و از نقاشی برای برانگیختن کنجکاوی نیز در آنان بهره گرفت و منتج به بروز خلاقیت در آنان شد (شانان، ۲۰۰۱، ترجمه‌ سالاری).

نقاشی آموزشی به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در یادگیری و تدریس در حوزه‌های مختلف، به ویژه در آموزش هنر و علوم، مورد توجه قرار گرفته است. در زیر چند تعریف علمی از نقاشی آموزشی به همراه منابع معتبر ارائه می‌شود:        
 نقاشی آموزشی، فرآیندی است که از طریق آن دانش‌آموزان با استفاده از تکنیک‌های نقاشی، مفاهیم و اطلاعات را درک و تجزیه و تحلیل می‌کنند. این فرآیند به تقویت خلاقیت و تفکر انتقادی کمک می‌کند و به دانش‌آموزان امکان می‌دهد تا احساسات و ایده‌های خود را به صورت بصری بیان کنند" (لاون فیلد بریتین¹،1987).

نقاشی آموزشی به عنوان یک ابزار تدریس، می‌تواند به یادگیری عمیق‌تر مفاهیم کمک کند و ارتباطات بصری را تقویت کند. این نوع نقاشی نه تنها به عنوان یک فعالیت خلاقانه بلکه به عنوان یک روش یادگیری چندحسی عمل می‌کند  " (آیزنر²،2002).  

"نقاشی آموزشی، یک روش یادگیری است که از طریق آن دانش‌آموزان می‌توانند تجربیات خود را به تصویر بکشند و از این طریق به فهم عمیق‌تری از موضوعات دست یابند. این روش به ارتقاء مهارت‌های تفکر انتقادی و حل مسئله کمک می‌کند' (کترال³،1998).

نقاشی آموزشی به عنوان یک ابزار ارتباطی، می‌تواند به انتقال مفاهیم پیچیده کمک کند و یادگیری را جذاب‌تر سازد. این نوع نقاشی می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا با استفاده از تخیل و خلاقیت، اطلاعات جدید را پردازش کنند"   (گاردنر⁴،1993).

این تعاریف نشان‌دهنده اهمیت نقاشی آموزشی در فرایند یادگیری و تأثیر آن بر توسعه مهارت‌های شناختی و خلاقیت دانش‌آموزان است.

 

تاریخچه نقاشی آموزشی

زمانی که حرف و کلام وجود نداشت، تصاویر و اشکال، پیام انسان­ها را به یکدیگر منتقل می­کردند. قدیمی­ترین نقاشی­ها در دنیا، در گروته شاوه فرانسه قرار دارد. این نقاشی­ها که با استفاده از افرای قرمز و رنگ دانه سیاه حکاکی و رنگ شده­اند، تصاویری از اسب­ها، کرگدن­ها، شیرها، بوفالوها و ماموت­ها را نشان می­دهند. این­ها نمونه­هایی از نقاشی در غار هستند که در تمام دنیا وجود دارند و طرز زندگی انسان غارنشین را نشان می­دهند. انسان این آثار را برای تأمین نیازهای حیاتی خود و برقراری ارتباط بی­کلام با هم­نوعانش، با ساده­ترین مواد و ابزاری که در اختیار داشته است، به شیوه­ای کاملاً واقع­گرایانه نقاشی کرده­است.

با آغاز دوره نویسندگی و تغییر شیوه زندگی انسان از شکارگری به برزگری، تحولات عمیقی در طرز فکر و دیدگاه او نسبت به خود و دنیای پیرامونش به­وجود آمد. بنابراین هدف و انگیزه تصویرگری نیز دگرگون شد. نقاشی­ها در اثر تکرار ساده­تر شدند و نشان­دادن جزئیات در آن­ها به حداقل رسید و با توجه به این­که مفهوم آن­ها کاملاً شناخته شده و بدیهی می­نمود، به اشکالی نمادین و انتزاعی نزدیک شدند به طوری که برخی از اقوام، برای رسم نقاشی­های جادویی خود از ساده­ترین و زمخت­ترین طرح و نقش استفاده کردند. شاید بتوان چنین تعبیر کرد که نقاشی­های درون غار عصر «ماگدالنی» نتیجه نهایی تکامل تدریجی بوده­اند.

بی­شک ابداع خط یکی از بزرگ­ترین حوادث و نقطه عطفی در سرعت­گرفتن پیشرفت­های بشری محسوب می­شود. اما فرهنگ انسانی که آن زمان تحت سیطره­ی گفتار و زبان بوده است، به­تدریج به­سوی رسم نقاشی روی آورد و انسان تمایلی شدید برای بازگشت به گذشته از خود بروز داد. تجربه استفاده از نقاشی در آموزش­های غیر­رسمی در جهان و حتی در کشور خودمان سابقه­ای تاریخی دارد. مسیحیان سده­های اولیه در مقبره­های زیر­زمینی خود که «کاتاکومب»⁵ خوانده می­شدند، دیوار نگاره­هایی می­ساختند که تحت­تأثیر افکار مسیحیت بودند و از این طریق به توضیح و روایت مهم­ترین داستان­های انجیل که بیشتر جنبه تبلیغی و ترویجی داشتند می­پرداختند. مبلغان مذهبی به­وسیله این دیوار نگاره­ها با مردم ارتباط عمیق­تری برقرار کردند.

آثار و شواهدی که از کتاب «ارژنگ» مانی به­دست آمده­است، نشان می­دهد که این کتاب بیشتر جنبه نقاشی داشته و از طریق نقاشی به تبلیغ و ترویج پرداخته است. به طوری­که در برخی کتاب­های تاریخی به مانی لقب «پیامبر نقاش» داده شده­است.

شاید تصویری بودن کتاب به­خاطر استفاده عامه مردم و عمومیت بخشیدن به آن باشد، زیرا در آن زمان، بسیاری از مردم از توانایی خواندن و نوشتن بی­بهره بوده­اند. بهره­گیری از رسانه­های غیر ­نوشتاری، به­ویژه نقاشی، با هدف آموزش مردم در کشور ما از گذشته­های دور رواج داشته است. شب­هایی که داستان رستم و سهراب نقل می­شد، از شلوغ­ترین، شب­های قهوه­خانه محسوب می­شد و در این میان، پرده­های بزرگ نقاشی که نقاشان به همین­منظور کشیده بودند، دیوارهای قهوه­خانه­ها را مزین می­ساختند. مخاطبان در حالی­که به سخنان نقال گوش می­دادند، به تصویر­ها نیز خیره می­شدند و گفته­هایش را با تصویر­ها تطبیق می­دادند. از این طریق ارتباط افراد با داستان­ها بهتر برقرار می­شد و خود را در فضای داستان قرار می­دادند و به­خوبی آن را حس می­کردند.

 

اهداف نقاشی آموزشی

نقاشی آموزشی در کشور ما سابقه­ای چندان طولانی ندارد و به همین دلیل دچار اشکالاتی نیز می­باشد. مثلاً گاه نقاشی­های کتاب­های ما کپی کارهای فرنگی است. به هر حال نقاشی آموزشی کتب کودکان و نوجوانان اهداف و ویژگی­های خاص خود را دارد که در بیانی مختصر می­توان آن را چنین معرفی نمود: «وسیله­ای است برای جذب و فهماندن هر چه بهتر مطلب به کودک و نوجوان و یا هر مخاطب دیگری».

جذب کودک عامل بسیار مؤثری برای فهم و یادگیری در او می­باشد. جذب یعنی بیان بسیار زیبای مطلب و به طور طبیعی پیامد این بیان بسیار زیبا، فهم و درک آسان مطلب است. اصولاً نقاشی آموزشی در کتاب­های کودکان این دو هدف را دنبال می­کند: جذب و انطباق.

اگر مطلبی جذاب نباشد و زیبا و دلنشین بیان نشود، در درجه­اول مورد­توجه قرار نمی­گیرد و در درجه دوم به علت مورد­توجه قرار نگرفتن، فهمیده نمی­شود. حتی اگر فهمیده شود، میان درک و فهم نخست و دوم فرق است. پس در نقاشی آموزشی هدف این است که کودک را جذب کنیم و سپس مطلب را به او بفهمانیم (پژوهشی، ۱۳۷۳، ص ۴۶).

انسان تنها موجود هنرمند روی زمین است. به­عبارتی دیگر هنرمندی شاخص انسان بودن است. از این رو نقاشی هم فعالیتی است انسانی و سازنده که به دلیل کاربرد رنگ در آن نزد افراد دارای محبوبیت خاصی می­باشد. نقاشی خود به نوعی، بیانگر احساس و افکار افراد است.

خط کشیدن، شروع مرحله خواندن و نوشتن نیز می­باشد. خط­خطی کردن در نگاه نخست نوعی بازی به­حساب می­آید اما به­تدریج به­جایی می­رسد که خود را به­عنوان تصویر آشکار می­سازد. بنابراین می­توان گفت که خط خطی کردن­ها اولین گام­های نقاشی­کردن را نشان می­دهند.

 

عناصر نقاشی

عناصر نقاشی‌های آموزشی کودکان شامل چندین جنبه کلیدی است که به درک و یادگیری آنها کمک می‌کند. در ادامه به این عناصر اشاره می‌شود و ارجاع‌های علمی نیز ارائه می‌گردد:

رنگ:

رنگ‌ها در نقاشی‌های کودکان نقش مهمی دارند و می‌توانند احساسات و حالات مختلف را منتقل کنند. استفاده از رنگ‌های متنوع می‌تواند به یادگیری مفاهیم مختلف مانند ترکیب رنگ‌ها و تأثیرات عاطفی آنها کمک کند (کتز ، 1996).

شکل و فرم:

شکل‌ها و فرم‌های مورد استفاده در نقاشی‌های کودکان می‌توانند نمایانگر تفکر انتزاعی و توانایی‌های شناختی آنها باشند. کودکان با استفاده از اشکال مختلف، جهان اطراف خود را تفسیر می‌کنند (لونفیلدبریتین،1987).

خطوط:

خطوط در نقاشی‌های کودکان می‌توانند نشان‌دهنده حرکت، احساسات و ارتباطات باشند. نوع خطوط (مستقیم، منحنی، شکسته) می‌تواند بیانگر حالت‌های مختلف عاطفی کودک باشد (اینسر،2002).

موضوع:

موضوع نقاشی‌ها معمولاً از تجربیات روزمره یا تخیل کودک ناشی می‌شود. انتخاب موضوع نشان‌دهنده علاقه‌ها و دغدغه‌های کودک است و می‌تواند به عنوان ابزاری برای بیان خود و بررسی هویت شخصی عمل کند (کترال، 1998).

فضا:

نحوه استفاده از فضا در نقاشی می‌تواند نشان‌دهنده درک کودک از محیط و روابط بین اشیاء باشد. کودکان با ایجاد عمق و فاصله در نقاشی‌های خود، مهارت‌های فضایی خود را توسعه می‌دهند (جردنر، 1993).

تکنیک‌ها:

تکنیک‌های مختلف نقاشی (مانند آبرنگ، رنگ روغن، مداد رنگی) می‌توانند بر روی نتایج نهایی تأثیر بگذارند و به کودکان این امکان را می‌دهند که مهارت‌های حرکتی ظریف خود را تقویت کنند (میلر، 2007).

این عناصر و ارجاعات علمی به درک بهتر نقاشی‌های آموزشی کودکان کمک می‌کند و نشان‌دهنده اهمیت هنر در فرآیند یادگیری است.

نقاش کتاب کودک، علاوه بر طراحی و نقاشی، باید با روایت کردن نیز آشنا باشد؛ به طوری­که وقتی کتاب یا داستانی را به او می­دهند، نکات مهم و تأثیر­گذارش را بشناسد و انتخاب کند.

در نقاشی کتاب کودکان، شخصیت­پردازی، رنگ و چاپ، سه عنصر اساسی به­شمار می­رود و هر سه در کنار هم می­توانند محصول خوبی خلق کنند. مواقعی هست که نقاش، کاری زیبا و باکیفیت ارائه می­دهد، اما به دلیل مشکلات چاپی، کیفیت نقاشی نیز تحت­تأثیر قرار می­گیرد.

صفحه­آرایی و مدیریت هنری نیز از مهم­ترین مراحل تهیه یک کتاب خوب برای کودک است که می­تواند با انتخاب کاغذ و قطع مناسب، در ارائه یک کار زیبا، اثر­گذار باشد (لس هیوود و همکاران، ۱۳۸۰).

 

وسایل و ابزار نقاشی

به طور کلی مجموعه وسایلی که برای نقاشی به­کار می­روند، به سه بخش تقسیم می­شوند:

۱. وسایل تأثیر­گذار (مثل مداد و پاستل)

۲. وسایل تأثیر­پذیر (مثل کاغذ و مقوا)

۳. وسایل کمکی (مثل چسپ، گیره و تخته زیر دستی)

بیشتر وسایل تأثیر­گذار، روی سطوح مختلف اثری به­جا می­گذارند، اما برای این وسایل، سطوح مناسبی ساخته شده­است تا نقوش را به بهترین صورت و به گونه­ای ماندگار ثبت کنند. به طور کلی انسان با هر وسیله­ای که تأثیری بر جای می­گذارد، نقاشی می­کند (اولیوریو فراری، ترجمه صرافان، ۱۳۸۵).

مزایای نقاشی آموزشی

تصاویری که بر روی کاغذ نقش بسته­اند یا با دست کشیده می­شوند مزایا و امتیازات زیر را دارا می­باشند:

ارزان هستند و کاربرد متنوعی دارند

درس­های گذشته را در مدتی بسیار کوتاه مرور کرد

قدرت­تخیل را تقویت می­کنند

اشتباهات و سوء تعبیرات را اصلاح می­کنند

به مطالعه جزئیات کمک می­کنند و می­توان آن­ها را مقایسه کرد و بعد زمانی و مکانی را شکست

مطابق با نیازهایی که موضوعات مختلف ایجاب می­کنند، تهیه شوند

به درک بهتر مفاهیم اساسی و مهارت­های کلیدی کمک می­کنند

به­کار بردن آن­ها از نظر جذابیت و جلب توجه و روشن بودن پیام، در حد مطلوب می­باشد

باعث زیبا ساختن محتوای کتاب می­شوند

مخاطبان را به خواندن کتاب علاقمند می­سازند

با افزایش­دادن قدرت درک مطلب در مخاطبان موجب ایجاد آرامش روحی و روانی در آنان می­شود (جودیت و برایان، ۱۳۸۸، ۸۱).

 

ویژگی­های نقاشی آموزشی

۱. تخیل­بر­انگیزی: این ویژگی باعث می­شود کودک فراتر از موضوع کتاب و نوشته دامنه تخیلات خود را وسعت بخشد، و به کرات نقاشی کتاب را نگاه کند و هر بار حتی قصه­ای نو بیافریند. نقاشی که تخیل­بر­انگیز نباشد، در همان قدم اول خود را به تمامی بر کودک آشکار می­کند و در برخوردهای آینده با کودک چیزی نو برای گفتن نخواهد داشت. تخیل­برانگیزی باعث تقویت روحیه­ای لطیف و شاعرانه در کودک می­شود و در واقع او را به فکر وا می­دارد؛ فکری فارغ از قیود واقعیت. البته و بدون­شک همین فکرها هم از واقعیت نشأت می­گیرند. این ویژگی شامل برخی از قصه­های کودکان نیز می­شود، مثل افسانه­های محلی.

در این افسانه­ها شخصیت­های عجیب­و غریب خیالی و غیر­منتظره رخ می­نمایند و... به همین جهت، این دنیا، دنیای زیبایی است و کودک می­تواند لختی در آن سفر کند. همه می­دانیم که این قصه­­ها چقدر برای کودکان جذاب­اند. حال اگر این ویژگی، یعنی تخیل­برانگیزی در نقاشی کتاب­های ما باشد، تا چه حد در جذب کودکان یاریمان می­کند؟ ناگفته نماند
تخیل­برانگیزی در همه­جا برای ما مفید نخواهد بود، مثلاً در نقاشی کتاب­های علمی کودکان ما نمی­توانیم چندان پر و بالی به تخیل بدهیم.

۲. تربیتی: نقاشی کتاب­های کودکان، گاه با ویژگی تربیتی و یا پرورشی فراهم می­آیند. این ویژگی به این معنا است که ما در نقاشی­ای که به­وجود می­آوریم و در اختیار کودکان قرار می­دهیم به مسائل پرورشی اهمیت داده و آن را به کودک منتقل می­کنیم. اگر گاه به فرنگی بودن نوع نقاشی­ کتابی ایراد می­گیریم، در واقع، این ایراد از آن­جا سرچشمه می­گیرد که اهداف تربیتی و یا پرورشی نهفته در این نقاشی مغایر با فرهنگ ماست. ما با ارائه نقاشی در کتاب، به ­نوعی در پرورش شخصیت کودکان خواننده آن­ها دخالت می­کنیم و در پاره­ای از موارد، حتی الگویی به کودکان ارائه می­دهیم. ویژگی تربیتی یا پرورشی جنبه­ای بسیار مهم و قابل­توجه است که می­تواند در پرورش روحیات سالم انسانی و بشر­دوستانه کودکان نقش مفیدی ایفا کند.

۳. آموزشی: ویژگی آموزشی، یکی دیگر از ویژگی­های بسیار مهم و کارآمد نقاشی کتاب­های کودکان است. برای روشن­کردن مطلب مثالی می­زنیم، وقتی قصه­ای را نقاشی می­کنیم که در شمال ایران اتفاق می­افتد، می­توانیم از طریق نقاشی، نکاتی را درباره نوع زندگی، لباس، وضعیت جغرافیایی و فرهنگ آن مردم به کودکان بیاموزیم، حتی اگر این نکات در قصه نیامده باشد. ویژگی آموزشی یا تعلیمی، نوعی آموزش غیر­مستقیم و دیداری است؛ آموزشی که از طریق دیدن دریافت می­شود، نقش آموزشی نقاشی اندکی مورد بی­توجهی قرار گرفته است (پژوهشی، ۱۳۷۳، ص ۴۶ - ۴۸).

 

مخاطبان نقاشی آموزشی

با توجه به ویژگی­های نقاشی و مزایای آن می­توان گفت که نقاشی محدود به طبقه سنی خاصی از افراد نمی­باشد و همه رده­های سنی به­نحوی به­عنوان مخاطبان آن محسوب می­شوند. وفاداری به سلیقه و توان درک مخاطب، اصلی است که هم در متن و هم در نقاشی و تصویر، دیده می­شود. توجه به رده سنی افراد در نقاشی یک کتاب از دل مشغولی­های نقاشان و تصویرگران تمام دنیا است.

مخاطبان نقاشی آموزشی به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و نیازهای خاص خود را دارند. در زیر به برخی از این مخاطبان و جنبه‌های علمی مرتبط با آن‌ها اشاره می‌شود: 1. کودکان • ویژگی‌ها: کودکان به طور طبیعی کنجکاو و خلاق هستند. آن‌ها از طریق بازی و تجربه‌های حسی یاد می‌گیرند. • نیازها: نقاشی آموزشی برای این گروه باید جذاب، رنگارنگ و تعاملی باشد. استفاده از موضوعات آشنا و شخصیت‌های محبوب می‌تواند به جلب توجه آن‌ها کمک کند. • جنبه‌های علمی: تحقیقات نشان داده‌اند که نقاشی می‌تواند به توسعه مهارت‌های حرکتی، تفکر انتقادی و حل مسئله در کودکان کمک کند. 2. نوجوانان • ویژگی‌ها: نوجوانان در حال شکل‌گیری هویت خود هستند و به دنبال ابراز وجود می‌باشند. • نیازها: این گروه به محتوای عمیق‌تر و چالش‌برانگیزتر نیاز دارد. موضوعات اجتماعی، فرهنگی و شخصی می‌توانند برایشان جذاب باشند. • جنبه‌های علمی: مطالعات نشان می‌دهند که هنر می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و کاهش استرس در نوجوانان کمک کند. 3. دانشجویان هنر • ویژگی‌ها: این گروه معمولاً دارای دانش اولیه در زمینه هنر و تکنیک‌های نقاشی هستند. • نیازها: آن‌ها به دنبال یادگیری تکنیک‌های پیشرفته‌تر و نقد آثار هنری هستند. • جنبه‌های علمی: آموزش هنر در دانشگاه‌ها می‌تواند به پرورش تفکر انتقادی و خلاقیت در دانشجویان کمک کند.   4. بزرگسالان • ویژگی‌ها: بزرگسالان ممکن است تجربه‌های متفاوتی در زمینه هنر داشته باشند، از هنرمندان حرفه‌ای تا افرادی که فقط به عنوان سرگرمی نقاشی می‌کنند. • نیازها: این گروه ممکن است به دنبال یادگیری تکنیک‌های جدید یا بهبود مهارت‌های خود باشد. • جنبه‌های علمی: تحقیقات نشان داده‌اند که فعالیت‌های هنری می‌توانند به کاهش اضطراب و افزایش خوشحالی در بزرگسالان کمک کنند. 5. مربیان و معلمان • ویژگی‌ها: این افراد مسئول آموزش و انتقال دانش هنری به دیگران هستند. • نیازها: آن‌ها به منابع آموزشی، تکنیک‌های تدریس و راهکارهای انگیزشی نیاز دارند. • جنبه‌های علمی: مطالعات نشان می‌دهند که آموزش هنر می‌تواند به تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی در دانش‌آموزان کمک کند.

 نقاشان و تصویرگران با توجه به گروه سنی انتخاب­شده، ناگزیر به پیروی از نمونه­هایی هستند که میزان علاقه و درک گروه سنی مخاطب را در بر دارد. نمونه­های پذیرفته­شده، گویای رعایت سادگی و رسانایی آنی متن و تصویر در کتاب­های مصور کودکان و وجود پیچیدگی در کاربرد عناصر دیداری یاد­شده در گروه­های سنی بالاتر است( موسوی ، ۱۳۹۴) .

 

کاربرد نقاشی در فعالیت­های تربیتی

یکی از هنرهایی که می­تواند در تربیت کودک سهم به­سزایی داشته باشد، نقاشی است. نقاشی­کردن فعالیتی تقریباً غریزی است که در رشد هوشی و ذهنی کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر است. بسیاری از پژوهندگان بر این عقیده­اند که نقاشی کودک دریچه­ای است که بر اندیشه­ها و احساسات او گشوده می­شود و می­توان از نقاشی­های او در سنجش شخصیت یا تشخیص نابسامانی­های او استفاده کرد و در پی درمان آن­ها بر آمد.

اهمیت نقاشی از این جهت است که به حقیقت ذاتی اشیاء از کلمات بسیار نزدیک­تر است و درک آن بر خلاف نوشتن به کوشش و دقت زیادی نیاز ندارد. به زبان ساده­تر، شکل یک خانه هر قدر هم بد کشیده شده باشد شباهت بیشتری از کلمه خانه­به­خانه واقعی دارد و چون کودک برای تجسم­بخشیدن به اشیاء در مغزش بیشتر از نقاشی واقعی آن­ها استفاده
می­کند، نقاشی می­تواند در برقراری ارتباط با دنیای بیرون، نقش مهمی ایفا کند، در این کار سه بخش یعنی دست، چشم و مغز فعالیت دارد. کودک اندکی که بزرگ­تر شد متوجه می­شود کشیدن نقاشی به او امکان می­دهد که اندیشه­ها و یا به­عبارت دیگر تأثیر­پذیری از خاطرات و فرهنگ محیطش را نشان دهد. او به کمک نقاشی، دلهره­های درونی­اش را آشکار می­سازد و به این طریق اثر مخرب آن­ها را کاهش می­دهد. به همین­جهت برای رفع بسیاری از مشکلات روحی و روانی فراگیران می­توان از نقاشی استفاده کرد.

 در مجموع هنر نقاشی با توجه به زبان نقاشی و تجسمی خود، کارایی­های بسیاری در امر تعلیم­و تربیت دارد که برخی از آن­ها بدین شرح است:

کودک از طریق فعالیت نقاشی به شناخت خود و جهان نائل می­شود.

کشیدن نقاشی منجر به پرورش تخیل کودک می­شود.

از دیگر ویژگی­های نقاشی، قابلیت آن در انتقال دانش­های کودک است.

ایجاد سرگرمی سالم و لذت­بخشیدن به کودک از دیگر آثار این هنر است.

شناخت محیط و فضای زندگی از دیگر کارکرد­های مهم نقاشی است که کودک آن را به­دست می­آورد (سلطانی، ۱۳۸۷، ص۱۲).

 

کاربرد نقاشی در آموزش ریاضی

نقاشی کردن برای فراگیران ابتدایی، جذابیت خاصی دارد. شاید به این دلیل که نقاشی زیبا است و زیباتر آن­که، نقاشی، فضایی است که در آفرینش آن، هندسه نقش اولیه را بازی می­کند؛ پس ریاضیات هم زیبا است و می­توان مفاهیمی چون اشکال هندسی و اندازه­گیری را با روش نقاشی رسم به فراگیران ابتدایی یاد داد. در روش نقاشی رسم از فراگیران خواسته
می­شود با استفاده از اشکال هندسی و خط کش و وسایل نقاشی دیگر مثل مداد رنگی­ها یک نقاشی بکشند.

این نقاشی­ها برخلاف نقاشی­های معمولی فراگیران هستند و در واقع ترسیمات هندسی در آن­ها دیده می­شود که با اندازه­گیری دقیق رسم شده­اند. در ابتدا از نقاشی­های ساده­تر برای آموزش یک مفهوم استفاده می­شود بعد متناسب با مفهوم مورد­نظر می­توان از نقاشی رسم­های مناسبی استفاده کرد.

روش نقاشی رسم، باعث می­شود که فراگیران در سال­های بعد، قوه بالاتری برای تطبیق مسائل با اندازه­گیری­ها داشته باشند. در واقع این روش، قسمتی از مغز را فعال می­کند که در سال­های بعد به­عنوان زمینه­ای برای حل­مسأله به­کار می­رود (کریستین و سبولا، ۱۹۹۵).

 

اصول نقاشی آموزشی

موارد زیر به تلفیق موفقیت­آمیز نقاشی با آموزش کمک می­کنند:

حق انتخاب و مالکیت: هر فراگیری علاقه­های خاص خودش را دارد. زمانی که برای جهت­دهی به فعالیت آموزشی، حق انتخاب وجود داشته باشد، آنان با پشتکار بیشتری وارد میدان می­شوند. یکی دیگر از مؤلفه­های دادن حق مالکیت به فراگیران، از علاقه طبیعی آنان به نقاشی، به­عنوان وسیله­ای برای برقراری ارتباط بهره می­گیرد. وقتی چیزی بچه­ها را به هیجان می­آورد، آن را کند و کاو می­کنند.

پیوند علم و نقاشی: طراحی و نقاشی شیوه­ای خلاقانه است که به کمک آن فراگیران می­توانند میزان درک خود را نشان دهند. هدف از فعالیت نقاشی و نشان­دادن الگو در یک کتاب آموزشی، تقویت آموخته­های فراگیران و کمک به فراگیران برای دقت در جزئیات یک طراحی الگو و تفکر درباره آن می­باشد. فراگیران از انگشتان، دست­ها و چشم­های خود استفاده می­کنند تا خواندن و گوش کردن را با مشاهده­ی خودشان پیوند بزنند. بچه­ها اغلب میزان درک و فهمشان را از طریق نقاشی بهتر از سخن گفتن یا نوشتن بروز می­دهند و در جزئیات برداشت­­ها و یافته­های خویش غرق می­شوند و با بررسی نقاشی­های آنان می­توان میزان رشد درک و فهمشان را ارزیابی نمود.

فراهم کردن منابع: مشاهده دقیق در طبیعت یک نکته است، ثبت آن مشاهدات روی کاغذ، نکته­ای دیگر. نقاشی و نوشتن فراگیران را تشویق می­کند، درباره آن­چه که باور دارند، عمیق­تر فکر کنند. این فرایند راه را برای آنان باز می­کند تا یک نظر یا مفهوم را بررسی و کند­و­کاو کنند. در این هنگام پرسش­های زیادی در ذهنشان شکل می­گیرد. فراگیران برای پیدا کردن پاسخ پرسش­هایی که در حین انجام فعالیت­ها برایشان پیش می­آید به منابع متنوعی نیاز دارند که برای پاسخ کنجکاوی­هایشان به آن­ها کمک می­کنند.

سرمشق بودن معلم: وقتی معلم همراه با بچه­ها کاوش و فعالیت­های آنان را رهبری می­کند، سرمشق مشاهده دقیق قرار می­گیرد. وقتی فراگیران مشاهده می­کنند که معلمشان مشغول انجام فعالیتی است که آن­ها انجام می­دهند، اطمینان پیدا می­کنند که فعالیت آن­ها کار مهم و با ارزشی است و معلم آنان در حینی که مشغول آموزش آنان است، خود نیز در حال یادگیری است.

موضوع نقاشی و شخصیت کودک: کودک با تمام وجود و شخصیت ذهنی و عاطفی خویش نقاشی می­کشد. موضوعاتی که در نقاشی کودکان دیده می­شود، آدم، خانه، درخت، خورشید، ماه، حیوانات و خانواده است؛ هنگامی­که کودک شکل آدمی را می­کشد، پیش از هر چیز شکل خود، یا درکی که از بدن و تمایلات را دارد بیان می­کند؛ خانه نماد پناهگاه و هسته اصلی و گرمی خانواده است که ممکن است مورد علاقه یا تنفر کودک باشد؛ برای تحلیل نقاشی درخت باید سه قسمت آن مشخص شود: ریشه که نماد ناخودآگاه نشانه­های درونی است، تنه که بیانگر مشخصات دائمی و عمیق پایدار شخصیت است و شاخه و برگ­­ها نیز بیانگر طریق ارتباطی کودک با دنیای خارج است. تصویر خورشید بیانگر امنیت، خوشحالی، گرما، قدرت و به نظر برخی نماد پدر مطلوب است؛ ماه، بیشتر نشانه نیستی است، زیرا او زمانی که خورشید یعنی نماد زندگی، ناپدید می­شود، ظهور می­کند.

ارتباط متن و تصویر: پاتریشیا سیان سیولو⁶، منتقد ادبیات کودکان، بر این باور است که نقاشی­های کتاب کودک نباید خارج از متن حرکت کند؛ زیرا این کار، هدف اصلی کتاب را که خوانده­شدن آن است، ناکام می­گذارد. بنابراین باید نقاشی­ها به شیوه­ی مناسبی کمک کند تا پیام نویسنده بهتر رسانده شود. ارتباط با متن، ویژگی پایداری است تا نقاش را از آزادی عمل زیاد دور سازد و او را ناگزیر سازد تا ضمن دست­یابی به استقلال نسبی خود در چگونگی خلق تصویر، پیروی از متن را در بازگویی تصویری محتوا، الگوی خود قرار دهد (موسوی ، ۱۳۹۴).

 

نقاشی در کتاب­های درسی

نقاشی کتاب­های درسی یکی از مهم­ترین شاخه­ها است. اهمیت این شاخه از نقاشی به دلیل فراگیر بودن آن است. کتاب­های درسی در سراسر کشور توزیع می­شوند و همه کودکان و نوجوانان این سرزمین از آن بهره می­گیرند. این کتاب­ها بخش عمده­ای از زندگی کودکان و نوجوانان را پر می­کنند. پس در طراحی و تهیه آن­ها باید نهایت دقت را به­عمل آورد از سوی دیگر، هر چند سال یک­بار باید به طور همه­جانبه این کتاب­ها را مورد تجدید­نظر قرار دهیم و در بهتر شدنشان بکوشیم. نقاشی در کتاب­های درسی ویژگی­های خاص خود را دارد، از جمله:

۱. هماهنگی با هویت موضوعی کتاب

هویت موضوعی هر کتاب را مضمون آن کتاب تشکیل می­دهد. به همین جهت، کتاب­ها از جهت موضوع به دسته­های مختلفی تقسیم می­شوند. مثلاً بعضی از کتاب­ها به موضوعات علمی می­پردازند. پس طبیعتاً هویت موضوعی این کتاب­ها علمی است؛ مانند کتاب علوم تجربی در دبستان. از آن­جا که این کتاب دارای هویت موضوعی خاص خود است، نوعی از نقاشی را طلب می­کند که با آن سازگاری و هماهنگی داشته باشد. کتاب علوم­تجربی با بیانی ساده و در خور فهم کودک مسائل علمی را تشریح می­کند و به او می­آموزاند. نقاشی­هایی که برای این کتاب تهیه می­شود باید در خدمت بیان هر چه بهتر موضوع باشد. به طور قاطع، نقاشی کردن چنین کتابی، با یک کتاب ادبی لطیف یا داستانی خیالی باید تفاوت داشته باشد. اگر در نقاشی یک کتاب، به هویت موضوعی آن توجه نشود نقاشی­هایی به­وجود می­آید که نه­تنها هماهنگی لازم با مضمون کتاب را نخواهد داشت، بلکه ممکن است تفاوت و ناهماهنگی چنان باشد که ما نتوانیم رابطه­ای میان نقاشی و متن بیابیم.

نقاشی این قابلیت را دارد که به شکل­های مختلف با ویژگی­های متفاوت ظاهر شود و در کتاب­های گوناگون با موضوعات مختلف رخ بنمایاند و مدد­رسان ما در جذب و فهم مطلب به کودک باشد. همان­گونه که به­خاطر توجه به موضوع، کتاب­ها را تفکیک کرده­اند، نقاشی­ها نیز باید مستقل­تر و دارای ارتباط بیشتر با کتاب و موضوع آن باشند. باید نقاشی کتاب فارسی یا نقاشی کتاب علوم تجربی و یا حتی کتاب تاریخ تفاوت داشته باشد. گذشته از ضرورت توجه به هویت موضوعی کتاب، استفاده از شیوه­های مختلف نقاشی بر غنای نقاشی کتاب می­افزاید و تجربه بصری کودک را گسترش می­دهد. دیدن نقاشی­های مختلف و تکنیک­های گوناگون می­تواند دامنه تخیلات کودک را گسترده­تر کند و افق­های تازه­ای از دنیای نقاشی به­روی او بگشاید. با توجه به نامحدود بودن تکنیک­های نقاشی، می­توان به طور دقیق به مسأله هویت موضوعی توجه کرد و از دیگر مزایای تنوع نقاشی در جهت بارور کردن ذهن کودک سود جست.

۲. بهره­گیری از ویژگی تخیل­برانگیز بودن نقاشی

یکی دیگر از ویژگی­های نقاشی می­تواند تخیل­برانگیز بودن نقاشی باشد. فقدان نقاشی­هایی از این دست بدون­شک به میزان زیادی از توجه کودکان نسبت به کتاب خواهد کاست. حال این­که چنین نقاشی­هایی کودک را سخت مجذوب می­کند و او را بارها به دیدن و اندیشیدن دعوت می­کند. روان­شناسان می­گویند کودک در مراحل رشد خود نیازمند خیال­پردازی است. به همین جهت است که کودکان دلبسته افسانه­ها و قصه­های خیالی هستند و همیشه با دقت چنین قصه­هایی را گوش می­دهند. نقاشی لطیف و خیال­انگیز نیز اگر با دقت و آگاهی و هوشیاری طراحی و اجرا شوند، در این مورد دست کمی از افسانه­ها نخواهند داشت.

دکتر «بلتهایم برونو»⁷، می­گوید: «اساساً افراد با دیدن نقاشی در تخیل فرو می­روند». اما بدون­شک نوع نقاشی در شدت و ضعف برانگیزانندگی قوه­تخیل دخیل هستند. در کتاب­های درسی دبستان قصه­ها و شعر­های لطیف و زیبای فارسی تقریباً با همان سبک و سیاقی نقاشی شده­اند که مابقی کتاب­ها و متن­ها این­گونه نقاشی راه تخیل را بر ذهن کودک می­بندد.
نقاشی­هایی که نه­تنها چیزی را بر متن نمی­افزایند، بلکه راه اسب گریز­پای تخیل کودک را به نقاشی­هایی می­بندند که خالی از هر­گونه لطف و اجازه­ی کودکانه است. حال آن­که نقاشی رؤیایی، اگر با قصه، شعر و یا متن تناسب داشته باشد، بر غنای مفهومی قصه می­افزاید.

نقاشی خیال­انگیز باعث فعال­شدن ذهن کودک می­شوند و در خیال می­توانند دست به آفرینش بزنند. او آن­چه را که می­خواهد در نقاشی می­بیند. چیزهایی را می­آفریند و ساعت­ها محو نقاشی می­شود، در اینجا نقاشی نه­تنها ذهن او را محدود نمی­کند، بلکه به گستره ذهن و تخیل او دامنه وسیع­تری می­بخشد. به این ترتیب او در عالم ذهن خود هر چه را بخواهد، خلق می­کند.

۳. ایجاد رابطه عاطفی کودک با نقاشی

ضرورت برقراری رابطه عاطفی کودک با نقاشی از ویژگی­های ضروری نقاشی می­باشد. نقاشی خوب علاوه بر داشتن ویژگی­های هماهنگ با موضوعی و تخیل­برانگیزی بایستی بتواند از جهت عاطفی نیز با کودک ارتباط برقرار کند. اگر نقاشی این رابطه عاطفی را برقرار نکند، نه­تنها کودک قصه را به طور قلبی نمی­پذیرد، بلکه با دیدن نقاشی­هایی بی­حس و بی­رمق دچار تردید می­شود و حتی به تخیل­خود نیز مجال نخواهد­داد که شخصیت­ها را آن­گونه که می­خواهد خلق کند.

برانگیختن حس کودک و او را تحت­تأثیر قرار دادن به­وسیله نقاشی در درک فضا و مفهوم و پیام قصه بسیار کارساز است. عدم برقراری ارتباط عاطفی میان نقاشی و کودک باعث می­شود، به طور ناخودآگاه در وجود کودک اهمیت متن کاسته شود. او هنگامی که با نقاشی ارتباط برقرار نمی­کند، رغبت چندانی به خواندن متن نمی­یابد. اما، هنگامی که ارتباط لازم با نقاشی برقرار شد، او در صدد بر می­آید که راز آن کودک را که هراسان نقاشی شده، دریابد. او خود به­خود جذب کتاب خواهد شد چون در نقاشی کتاب غم، شادی، دوستی، تنهایی و همه چیزهای دیگری را که می­شناسد و تجربه کرده­است، وجود دارد. پس کتاب برایش دنیایی خواهد شد پر از موجودات زنده، موجوداتی که دوستشان دارد (پژوهشی، ۱۳۷۳، ص ۳۹ تا ۴۳).

 

نتیجه­گیری

امروزه بیشتر نقاشی­هایی که کودک با آن­ها سر و کار دارد، نقاشی­هایی است که از تلویزیون و رایانه دریافت می­کند. این دو وسیله، فرصت لذت­بردن از نقاشی را در کودک محدود و بهره­گیری او از کتاب را دشوارتر کرده­اند. در نتیجه کودک به­راحتی گذشته نمی­تواند با بسیاری از کتاب­ها ارتباط برقرار کند. به همین دلیل است که نقاشی کتاب کودک این روزها پیچیده­تر از گذشته شده­است.

نقاشان برای ایجاد ارتباط بهتر با کودک لازم است، ضمن اتکا به تجربه­های درونی خود با برخی شیوه­های اجرایی روز نیز آشنا باشند و با تجهیز ذهن خود به دانش روان­شناسی، موفق­تر عمل کنند. بررسی­ها نشان می­دهد، کودک نقاشی­هایی را بیشتر می­پسندد که شرایط کنونی را نقاشی کند، اما در عین­حال با تخیل همراه باشد و از اغراق­های با­مزه و خنده­دار بهره­گیرد.

همان­طور که قابل­پیش­بینی است، کودک امروز، نقاشی رنگی را بیشتر دوست دارد، که البته باید توصیف­های متن از قبیل شخصیت­سازی­ها و فضاسازی­ها نیز در نقاشی لحاظ شود و با این روش، به ارائه جزئیات بیشتر بپردازد. باید توجه داشت که نقاشی کتاب با ویژگی­های مطرح شده، سطح بالاتری از تفکر و تخیل کودک را بر می­انگیزد و بر این اساس، امکان درک معنا و اهمیت آن را افزایش می­دهد تا بتواند گامی فراتر از نویسنده و نقاش بردارد (لس هیوود و همکاران، ترجمه احسانی، ۱۳۸۰). بنابراین اگر موضوعی ارزش سهیم شدن با کودک را دارد، لازم است هوشمندانه تهیه و انتخاب شود. تمامی این­ها نقاش را ملزم می­کند تا درک درستی از کودکی خود و کودک امروز به­دست آورد. نقاشی در واقع پل ارتباطی میان دنیای درون و بیرون کودک است و بر این اساس، چگونه دیدن، خوب دیدن و درک لایه­هایی فراتر از سطح را به او می­آموزد.

همچنین، باید کودک را به کشیدن نقاشی، تشویق کرد؛ کودک از طریق نقاشی مکنونات درونی خود را روی کاغذ می­آورد که همین امر موجب رشد قوه نوآوری و خلاقیت در کودک می­گردد. کودکان در سنین پایین­تر، قبل از نقاشی­کردن به­صورت کامپیوتری و مجازی از طریق نرم­افزار، بهتر است به­صورت مداد و کاغذ نقاشی بکشند، زیرا مهارت­های دست­ورزی باید در آنان تقویت شود.

 

پیشنهاد­ها

1.       موضوع نقاشی، متناسب با فهم مخاطب باشد.

2.       در انتخاب موضوع به شئون اجتماعی اقشار مختلف و توازن جنسیت­ها توجه شود.

3.       تا حد امکان دارای ویژگی­های هنری و متنوع باشد.

4.       ملاحظات ارزشی در انتخاب و طراحی آن مد نظر قرار گیرد.

5.       با موضوع موردنظر ارتباط و هماهنگی داشته باشد و از توضیحات کافی برخوردار باشد.

 

 

 

 

 

منابع

الماسی، مهدی. (۱۳۹۰). آموزش هنر به روش تحليل و بررسي آثار هنري با نيم نگاهي به كتاب هنر مدرن. مجله رشد آموزش هنر، 8(4): 59-57

پژوهشی، اردشیر. (۱۳۷۳). تصویر­سازی کتاب­های درسی (نگاهی به تصاویر کتاب­های فارسی دوره دبستان)، رشد معلم، شماره ۱۰۲: 48-46

شانان، ماری استين. (۲۰۰۱). آموزش علوم با نقاشی. ترجمه‌ حسن سالاری. رشد آموزش ابتدايی، سال هفتم شماره‌ پنجم.

دادستان، پریرخ. (۱۳۸۴). ارزشیابی شخصیت کودک براساس آزمون­های ترسیمی.. تهران: انتشارات رشد.

لس هیوود و همکاران. (1380). اوقات فراغت. ترجمه محمد احسانی. تهران: نشر امید دانش.

اولیوریو فراری، آنا. (1385). نقاشی کودکان و مفاهیم آن. ترجمه عبدالرضا صرافان. تهران: انتشارات دستان.

جودیت لسک و برایان لسک. (1388). درسنامه مددکاری اجتماعی و روانپزشکی کودک؛ ترجمه سید جلال صدرالسادات، ابوالفضل سعیدی، سعید حسن زاده. تهران: سازمان آموزش­و پرورش استثنائی.

سلطانی، فاطمه. (۱۳۸۷). اثر هنر در تربیت. نشریه نگاه. وزارت آموزش­و پرورش. شماره۳۵۰، ص ۱۲.

کریستین، داگلاس جی و سبولا، آماگروز. (۱۹۹۵). بهبود بخشی دستاورد­های فراگیران در رياضيات (مجموعه رويه­های آموزشی)، دفتر هم­کاری­های علمی بین­المللی وزارت آموزش­و پرورش (۱۳۸۰).

موسوی ، فرانک .( ۱۳۹۴). اصول تهیه برنامه های آموزشی ، کرمانشاه : انتشارات دانشگاه آزد اسلامی واحد کرمانشاه

 

Catterall, J. S. (1998). "Involvement in the Arts and Success in School." The Journal of Educational Research.

Eisner, E. W. (2002). "The Arts and the Creation of Mind." Yale University Press.

Gardner, H. (1993). "Multiple Intelligences: The Theory in Practice." Basic Books.

Katz, L. G. (1996). "Art and the Development of Young Children." Young Children.

Lowenfeld, V., Brittain, W. L. (1987). "Creative and Mental Growth." Macmillan.

Miller, K. (2007). "Art and the Child: A Guide for Teachers." Thomson Delmar Learning.

Lowenfeld, V., Brittain, W. (1987). Creative and Mental Growth. New York: Prentice-Hall.

 

Eisner, E. W. (2002). The Arts and the Creation of Mind. New Haven: Yale University Press.

Catterall, J. S. (1998). Involvement in the Arts and Success in Secondary School. Studies in Art Education, 39(1), 12-22.

Gardner, H. (1993). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books.

 

 

 

---

[1]  . Lowenfeld Brittain

[2]  . Eisner

[3]  . Catterall

[4]  . Gardner

[5] 1. Catacomb

[6] 1. Patricia Ciancielo

[7] 1. Bruno Bettelheim

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Quarterly Journal of Educational Psychology 

Islamic Azad University Tonekabon Branch

Vol. 11, No. 2, summer 2020, No 42

 

 

Educational painting, pleasant education for children

 

Faranak mosavi1

 

1) Associate Professor, Department of Educational Management, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran.

Abstract

Painting is an art in which the child shows his mental imagery around, with the help of shape and color. The painting of the child is essentially a message and transmits it to us as a tool that he can not translate into words. In fact, with a tool like painting, the child examines all his life's experiences. Draw lines are a reflection of his emotional and emotional world. In general, it can be said that painting involves the creation of a phenomenon that does not exist and that man possesses the means from which it possesses the phenomenon from being to nothing. Painting and, in general, visual art, are used as a means of exhilaration, emotional evacuation, and the presentation of thoughts, and of showing emotions, conflicts and inner desires. Sometimes the painting transcends the foot book from the material, and in addition to contributing to the comprehension of the story, it also transmits information or a sense to the viewer. The purpose of this paper is to review the history, goals, elements, tools, benefits, characteristics, the use of painting in educational activities, the principles of painting painting and the presentation of suggestions and conclusions.

 

Keywords: painting principles, educational painting, blended learning

 

55