بررسی تطبیقی تعامل دولت و جامعه در ایران عصر صفوی و جمهوری اسلامی با کاربست دیدگاه جوئل میگدال
محورهای موضوعی : مسائل ایران
حسن براتی پور
1
,
اهورا راهبر
2
,
مرتضی منشادی
3
1 - گروه علوم سیاسی ، واحد نیشابور ، دانشگاه آزاد اسلامی ، نیشابور ، ایران
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.
3 - استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد.
کلید واژه: دولت, جامعه, صفوی, جمهوری اسلامی, نظریه دولت ضعیف-جامعه قوی, جامعه شبکهای.,
چکیده مقاله :
چكيده دولتها، عموماً افراد جامعه را کنترل میکنند؛ ازاینرو، در جهانی زندگی میکنیم که توسط اقتدار دولت شکلگرفته است. در این شرایط، پراکندگیِ قدرت و تأثیرگذاری نهادهای مختلف در جامعه، امری مهم است. در این پژوهش، بر اساس روش تطبیقی جان استوارت میل، و با کاربست دیدگاه دولت ضعیف-جامعه قوی جوئل میگدال، تفاوتها و شباهتهای تعامل دولت و جامعه ایران عصر صفویه و جمهوری اسلامی بررسی شد. براساس یافتهها، در هر دو دوره، دولت قوی و توسعهگرا بهسوی تغییر و دگرگونی شکل نگرفته است. دو دولت در مؤلفه توانایی نفوذ در جامعه (ناموفق)؛ استخراج منابع (موفق)؛ و توزیع/ تخصیص منابع (ناموفق) شباهت داشته و مهمترین تفاوت آنها، در مؤلفهی کنترل و تنظیم روابط اجتماعی است؛ که صفویان در آن، ناتوان بوده و جمهوری اسلامی توانسته به موفقیت نسبی دست یابد. در نتیجه در جمهوری اسلامی، جامعه، سخت و غیرقابل نفوذ شده و دولت برای اجرای تصمیمات خود، به نهادهای سختی همچون نظامیان و دستگاههای امنیتی متوسل شده است، که درنتیجه آن، فاصله دولت با جامعه بیشتر شده است. در عصر جمهوری اسلامی برخلاف صفویان، تمرکز از دولت بهعنوان یک سازمان مستقل و متمرکز، به دیدگاهی فرآیندگرا و شبکهای از دولت و جامعه تغییر پیدا کرده است.
Abstract Governments generally control people in society; Therefore, we live in a world shaped by the authority of the government. In this situation, the distribution of power and influence of different institutions in the society is important. In this research, based on the comparative method of John Stuart Mill, and with the application of Joel Migdal's weak government-strong society perspective, the differences and similarities between the interaction between the Iranian government and society during the Safavid era and the Islamic Republic have been investigated. According to the findings, in both periods, a strong and development-oriented government was not formed towards change and transformation. two governments in the component of the ability to influence the society (unsuccessful); resource extraction (successful); and the (unsuccessful) distribution/allocation of resources were similar and their most important difference was in the component of controlling and regulating social relations; in which the Safavids were unable and the Islamic Republic was able to achieve relative success. As a result, it can be said that in the era of the Islamic Republic, the society has become hard and impenetrable and the government has resorted to hard institutions such as the military and security agencies to implement its decisions, as a result of which the distance between the government and the society has increased. In the era of the Islamic Republic, the focus has changed from the government as a structural approach based on an independent and centralized organization to a process-oriented and network view of the government and society.
فهرست منابع 1. آبراهامیان، یرواند (1392). ایران بین دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامی. ترجمه کاظم فیروزمند و حسن شمس، تهران: مرکز.
2. آقاجری، سید هاشم. (1389). مقدمهای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی. چاپ دوم، تهران: طرح نو.
3. افضلی، رسول. (1386). دولت مدرن در ایران. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
4. انصاری، سمیه؛ حسنی، عطالله. (1399). «تأثیر تعارض سپاهیان و درگاهیان بر بیثباتی سیاسی در اواخر دوره صفویان (1135-1077 ق / 1722-1667 م)». مجله تاریخ ایران، 13 (1): 29-50.
5. باغستانی، محمد (1379). «تشکیل دولت صفویان»، مجله فقه، 7 (25): 375-431.
6. باقری دولتآبادی، علی؛ ابراهیمی، حسین (1395). «توسعه محوری در دولت سازندگی و الزامات آن برای سیاست خارجی ایران». دولت پژوهی، 2 (6): 133-173.
7. بشیریه، حسین (1374). جامعهشناسی سیاسی. تهران: نی.
8. بشیریه، حسین (1381). دیباچهای بر جامعهشناسی سیاسی ایران دوره جمهوری اسلامی. تهران: نگاه معاصر.
9. بشیریه، حسین (1385). جامعهشناسی سیاسی نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نی.
10. پیگولوسکایا، نیناویکتوروونا (1363). تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم. ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام.
11. پیوسته، صادق (1394). «الگویی برای بررسی نقش دولت در تحولات سیاسی و اجتماعی». جامعهشناسی تاریخی، 7 (2): 171-208.
12. تاورنیه، ژان باتیست (1383). سفرنامه تاورنیه. ترجمه حمید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر.
13. ترابی، یوسف (1384). «آسیبشناسی مدیریت توسعه در ایران». دانش سیاسی، 1 (2): 103-134.
14. جلیل پیران، داراب؛ ملائکه، سید حسن؛ اسماعیلی، بشیر. (1401). «رابطه جامعه و دولت ایران در انقلاب مشروطه براساس نظریه میگدال». سیاست متعالیه، 10 (36): 194-177.
15. جهشياري، ابوعبدالله محمد بن عبدوس (1368). كتاب الوزراء و الكتاب. ابوالفضل طباطبايي (تصحيح)، تهران: تابان.
16. حاتمی، عباس (1387). «دولت و اقتصاد در ایران پس از انقلاب». سیاست، 38 (2): 89-117.
17. حسنپور، مرتضی (1399). «بررسی تطبیقی رویکرد دولت صفویه و انقلاب اسلامی به آموزه مهدویت با تأکید بر مشروعیت نقش فقها و زمینهسازی ظهور». مطالعات مهدوی، 5 (24): 48-25.
18. خوانسارى اصفهانى، محمدباقر (1390). روضات الجنات فى احوال العلماء و السادات. جلد پنجم، قم: اسماعیلیان.
19. دارابی، علی (1394). «طبقه متوسط جدید و توسعه سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی». مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 8 (1): 7-20.
20. دلفروز، محمدتقی (1393). دولت و توسعه اقتصادی (اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولتهای توسعهگرا). تهران: آگه.
21. دورکیم، امیل (1373). قواعد روش جامعهشناسی. ترجمه علیمحمد کاردان، چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
22. ذوالفقاری، مهدی؛ زینی وند، حسین (1397). «جایگاه دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی ایران». فصلنامه روابط بینالملل، 8 (1): 67-94.
23. رزاقی، ابراهیم (1386). اقتصاد ایرانزمین، تهران: نی.
24. سمیعی، علیرضا (1385). «شکاف اجتماعی و تأثیر آن بر رفتار سیاسی دولت در ایران». دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، رساله دکتری.
25. سمیعی، علیرضا (1387). «جامعه قدرتمند دولت ضعیف تبیین جامعهشناختی مناسبات دولت- جامعه در ایران عصر قاجار». سیاست، 38 (3): 117-143.
26. سیوری، راجر (۱۳۸۹). ایران عصر صفوی. چاپ نوزدهم، تهران: مرکز.
27. شادلو، عباس (1386). راه سوم در ایران و غرب. تهران: وزرا.
28. شریعتی، شهروز؛ عباسی شاهکوه، مهدی (1394). «ستیهندگی جامعه مدنی شبکهای در ایران بازخوانی رابطه دولت و جامعه ایران در آغاز عصر پهلوی اول با تأکید بر نقش مدرس». علوم سیاسی، 10 (37): 37-62.
29. صحرایی، علیرضا (1398). «بازفهمی نهاد دولت و تأثیر آن بر توسعه در ایران دوره جمهوری اسلامی». پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی، 2 (5): 1-34.
30. صفوی، تهماسب (1363). تذکره شاهتهماسب. تهران: شرق.
31. طاهری، ابوالقاسم (1383). تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران از مرگ تیمور تا مرگ شاهعباس. چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
32. طاهری، ابوالقاسم؛ صفاری، امان (1388). «تأثیر دولت رانتير بر دموکراسي در ايران (پهلوي دوم)». تاریخ، 4 (12): 91-121.
33. عبداللهی، محمد؛ راد، فیروز (1388). «روند تحول و موانع ساختاری توسعه سیاسی در ایران (1382-1304)». مجله جامعهشناسی ایران، 10 (1): 29-63.
34. عبداله، عبدالمطلب؛ بیگی، مجید (1399). «مطالعه مقایسهای ماهیت شناسی دولت شورایی و کاروِزه آن در هندسه معرفت سیاسی شهید صدر و میرزای نائینی». دولت پژوهی، 5 (21): 248-215.
35. عسگریان، حسین (1382). «دولت رانتیر و جامعه مدنی در ایران (76-1342)». پایاننامه کارشناسی ارشد، علوم سیاسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
36. عقیلی، سیداحمد (1392). «نسبت حاکمیت سیاسی و حیات اقتصادی در دوره اول حکومت صفویه»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، 25 (28): 171-213.
37. غمامی، سیدمحمدمهدی؛ ماجدی، عباس (1393). «دسترسی به مناصب حاکمیتی در حکومت اسلامی: محدودیتها و الزامات». حکومت اسلامی، 18 (4): 63-93.
38. فوران، جان (1394). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران: از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. ترجمه احمد تدین، چاپ پنجم، تهران: رسا.
39. فیرحی، داود (1395). نظام سیاسی و دولت در اسلامی. چاپ سیزدهم، تهران: سمت.
40. کاتوزیان، محمدعلی همایون (1395). تضاد دولت و ملت نظریهی تاریخ و سیاست در ایران. ترجمه علیرضا طیب، تهران: نی.
41. کاظمی، حجت؛ بصیرنیا، غلامرضا (1397). «منازعات درونی ساخت سیاسی و چالش بازتولید فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران». مطالعات میان فرهنگی، 13 (37): 9-35.
42. کمالی، مسعود (1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران. ترجمه کمال پولادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
43. کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه کمپفر. ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
44. کوثری، مسعود؛ نجاتیحسینی، سید محمود؛ جلائی پور، حمیدرضا؛ اطاعت، جواد؛ زکریائی، محمد؛ حسام، فرحناز؛ ایمان، محمدتقی؛ قائدی، حسین؛ شفیعی، حسن و یوسفی، علی (1387). انقلاب اسلامی جامعه و دولت مقالاتی در جامعهشناسی سیاسی ایران. ویراستاران مسعود کوثری و سیدمحمود نجاتی حسینی، تهران: کویر.
45. گارثویت، جین رالف (1387). تاریخ سیاسی ایران از شاهنشاهی هخامنشی تاکنون. ترجمه غلامرضا علی بابایی، تهران: انتشارات اختران.
46. مرادی جو، علی جان (1398). «تحولات و چالشهای سیاسی طبقه متوسط جدید در جمهوری اسلامی ایران». پژوهشهای راهبردی انقلاب اسلامی، 2 (5): 35-69.
47. معدل، منصور (1382). طبقه، سیاست و ایدئولوژی در انقلاب ایران. ترجمه محمدسالار کسرایی، تهران: بازشناسی اسلام و ایران.
48. منشی قمی، احمدبن حسین (1383). خلاصه التواریخ. تصحیح احسان اشراقی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
49. موسوی، سیدقائم؛ موسوی، حجت الله (1399). «جامعه مدنی و توسعه اجتماعی در ایران». ماهنامه آفاق، 4 (36): 107-131.
50. میرترابی، سعید (1397). «تحلیل روند دولت سازی در ایران پس از انقلاب اسلامی از منظر نهادگرایی تاریخی». جامعهشناسی سیاسی ایران، 1 (1): 27-51.
51. میگدال، جوئل (1395). دولت در جامعه. ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
52. نجف زاده، مهدی (1395). جابهجایی دو انقلاب چرخش امر دینی در جامعه ایرانی. تهران: تیسا.
53. نعیمی، عباس (1395). «ماهیت دولت در نظام جمهوری اسلامی ایران (با تأکید بر دولت یازدهم)». مجله چشمانداز ایران، 2 (97): 1-21.
54. نقیبزاده، احمد (1379). رضاشاه و نظام ایلی (تأثیر ساختار دولت مطلقه و رضاشاه بر نفوذ قبایل و عشایر). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
55. نیازی، محسن؛ غفاری، غلامرضا (1386). جامعهشناسی مشارکت. تهران: نزدیک.
56. وارنر، بت ای؛ و نیلی، هادی (1387). «نظریه سیاسی میل در کتاب حکومت انتخابی». شهروند، 5 (42): 17-1.
1. Chinazo, Sunday Paul. (2019). Religion versus state and the struggle for control in society's developmental arena: A review. Acta Academica, 51 (2): 1-19.
2. Lambach, D. (2004). State in society: Joel Migdal and the limits of state authority. Paper presented at the Danish Political Theory Network Conference on Political Concepts Beyond the Nation State: Cosmopolitanism, Territoriality, Democracy. Department of Political Science, University of Copenhagen, Copenhagen.
3. Migdal, Joel (1988). Strong societies and weak states; state- society Relationship and state capabilities in the third worlds, Princeton university press.