شناسایی نژادهای غالب Fusarium oxysporum f. sp. melonis در بخش های هم جوار از استان های تهران و سمنان
فرشته عابدلو
1
(دانش آموخته کارشناسی ارشد بیماری شناسی گیاهی، گروه بیماری شناسی گیاهی، دانشکده کشاورزی، واحد ورامین-پیشوا، داتشگاه آزاد اسلامی)
مژده ملکی
2
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین –پیشوا، دانشکده کشاورزی، گروه بیماریشناسی گیاهی، ورامین، ایران)
داریوش شهریاری
3
(بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیع استان تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ورامین، ایران)
ندا خردپیر
4
(استادیار گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی)
کلید واژه: Fusarium oxysporum f. sp. melonis, ایزوله, نژاد, ورامین, گرمسار, ایوانکی,
چکیده مقاله :
پژمردگی فوزاریومی خربزه و طالبی با عامل Fusarium oxysporum f. sp. melonis یکی از بیماریهای بذر و خاکزاد خربزه و طالبی است. طغیان این بیماری میتواند تا صددرصد سبب خسارت محصول خربزه و طالبی شود. بيشترين خسارت معمولاً بعد از ظهور گل و تشکيل ميوه ظاهر میشود که باعث زردی، توقف رشد، پژمردگی و مرگ بوتهها میگردد. روشهای کنترل شیمیایی یا ترکیبات بیولوژیک به تنهایی در کاهش بیماری با موفقیت چندانی همراه نبوده است. از اینرو، در این تحقیق به شناسایی جدایههای این بیمارگر در شهرستانهای همجوار استانهای تهران و سمنان پرداخته شد و سپس سطح بیماریزایی آنها مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور نمونهبرداری از بوتههای آلوده از مناطق مختلف کشت خربزه و طالبی در مزارع شهرستان ورامین، ایوانکی و گرمسار انجام گرفت و قارچ بیمارگر جداسازی و خالصسازی شد. بررسی قدرت بیماریزایی و تعیین نژاد جدایهها با استفاده از ارقام افتراقی بر اساس الگوی پنج شمارهای انجام شد. در این بررسی جدایههای طغان FO-VA-25 و شهسفید FO-SH-69 به ترتیب از ورامین و گرمسار با شاخص شدت بیماری 71/9 و 24/9 بیشترین توان بیماریزایی در بین 15 جدایه مورد بررسی داشتند و تحت نژاد 1 شناسایی شدند.
Molecular Fusarium wilt caused by Fusarium oxysporum. f. sp. melonis is one of the seed and soil-borne diseases of melons and cantaloupe. The epidemic of this disease can cause up to 100% destruction of melon and cantaloupe. The most damage usually appears after the emergence of flowers and the fruits formation, which causes yellowing, stopping growth, wilting and death of the plants. Chemical control methods or biological compounds have rarely been associated with success in reducing the disease. Therefore, the identification of isolates of this pathogen was investigated with the aim of identifying the level of pathogenicity and develop an efficient management plan. Infected plants from different areas of melon and cantaloupe cultivation in Varamin, Eyvanki and Garmsar cities was sampled and the pathogenic fungus was isolated. Pathogenicity was confirmed by immersing the roots of Samsuri Varamin (Niagara) seedlings in spore suspension. Investigating the pathogenic power and determining the identity of the isolates was done using differential numbers based on the five-level pattern. In this study, Taghan FO-VA-25 and Shah Sefid FO-SH-69 isolates from Varamin and Garmsar, respectively, with a disease severity index of 9.71 and 9.24, had the highest pathogenicity among the investigated isolates, and were identified under race 1.
بنی¬هاشمی، ض. 1389. واکنش ارقام Cucumis melo به نژاد¬های Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی فوزاریومی. بیماری¬های گیاهی 46(1): 22-11.
بنی¬هاشمی، ض. 1368. وجود نژاد یک Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی آوندی خربزه در گرمسار و عکس¬العمل ارقام خربزه و طالبی به آن. خلاصه مقالات نهمین کنگره گیاهپزشکی ایران، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، صفحه 91.
بنی¬هاشمی، ض. 1361. پیدایش یک نژاد فیزیولوژیک جدید Fusarium oxysporum f. sp. melonis در ایران. بیماری¬های گیاهی 18: 1-6.
تیموری، س.، رهنما، ک.، حاجیان شهری، م. و افضلی، ح. 1392. پراکنش و بیماری¬زایی گونه¬های قارچ فوزاریوم جدا شده از ریشه و طوقه طالبی و خربزه در استان خراسان رضوی. تحقیقات بیماری¬های گیاهی 2: 34-33.
ربانی¬نسب، ح.، سروری، س. و بخشی خانیکی، غ.ر. 1392. تعیـیـن تنـوع ژنتـیکی جـدایه¬های قارچ Fusarium oxysporum f. sp. melonis در استان خراسـان رضـوی با استـفاده از نشـانگـر مولکولی AFLP. مجله زیست¬شناسی ایران 26(1): 18-27.
صـبـاحـی، ف. و بنـی¬هاشـمی، ض. 1399. جـدا¬سـازی، تـعیـیـن نژاد و مـشـخـصـات مـولـکـولـی Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی فوزاریومی خربزه در استان بوشهر. بیماری¬های گیاهی 56(4): 359-369.
لک، ف.، سرپله، ا. و شهریاری، د. 1397. بررسی تنوع ژنتیکی جدایه¬های Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی طالبی و خربزه در ایران. پژوهش¬های کاربردی در گیاهپزشکی 7(1): 69-83.
لک، ف.، سرپله، ا. و شهریاری، د. 1394 .مقایسه بیماری¬زایی جدایه¬هایFusarium oxysporum f. sp. melonis از مناطق مختلف ایران و تأثیر آن بر شاخص¬های رشدی طالبی. گیاهپزشکی کاربردی 4(2): 137-150.
Banihashemi, Z. 1968. The Biology and Ecology of Fusarium oxysporum f. sp. melonis, in Soil and the Root Zone of Host and Non-Host Plants. PhD. Thesis, Michigan State University, USA. 114pp.
Banihashemi, Z. and de Zeeuw, D.J. 1975. The behavior of Fusarium oxysporum f. sp. melonis in the presence and absence of host plants. Phytopathology 65: 1212-1217.
Belisario, A., Luongo, L., Corazza, L. and Gordon, T.R. 2000. Indagini su popolazionidi Fusarium oxysporum f. sp. melonis in Italia. Colture Protette 3: 87-89.
Belabid, L., Baum, M., Fortas, Z. and Bouzad, Z. 2003. Pathogenic and genetic characterization of Algerian isolates of Fusariun oxysporum f. sp. lentis by RAPD and AFLP analysis. African Journal of Biotechnology 3(1): 25-31.
Cara, M., Fernandez, E.J., Blanco, R., Tello Marquina, J.C., Estrada, F.J., and Montoya, S. 2004. Detection of Fusarium oxysporum f. sp. melonis Race 1 in soil in Colima State, Mexico. Plant Disease 88(12): 1383.
Chehri, Kh. 2016. Molecular identification of pathogenic Fusarium species, the causal agents of tomato wilt in western Iran. Journal of Plant Protection Research 56(2): 143-148.
Elhazzat, N., Ouazzani Touhami, A., Chliyeh, M., Errifi, A., Selmaoui, K., Benkirane, R. and Douira, A. 2019. Effect of a composite endomycorrhizal inoculum on the manifestation of chickpea wilt, caused by Fusarium solani. Plant Cell Biotechnology and Molecular Biology 20(11-12): 486-500.
Erzurum, K., Taner, Y., Secer, E., Yanmaz, R. and Maden, S. 1999. Occurrence of races of Fusarium oxysporum f. sp. melonis causing wilt on melon in Central Anatolia. Journal of Turkish Phytopathology 28: 87-97.
Ficcadenti, N., Sestili, S., Annibali, S. and Campanelli, G. 2002. Resistance to Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1, 2 in muskmelon lines Nad-1 and Nad-2. Plant Disease 86(8): 897- 900.
Garret, S.D. 1960. Biology of the root infecting fungi. The Cambridge University press, 293p.
Garret, S.D. 1970. Pathogenic root infecting fungi. The Cambridge University press, 294 p.
Gerlach, M. and Blok, W.J. 1988. Fusarium oxysporum f. sp. cucurbitacearum embracing all formae speciales of F. oxysporum attacking Cucurbitaceae. Netherlands Journal of Plant Pathology 94: 17-31.
Gholizadegan, A. and Seifi, A.R. 2020. Screening some Iranian muskmelon landraces for resistance against Fusarium wilt disease using molecular markers. International Journal of Horticultural Science and Technology 7(3): 227-233.
Golabadi, M., Khezerpoor, K., Mahdavi, M. and Nouri, A. 2019. Evolution of some melon genotypes for Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1 and 1,2 resistance. Research on Crop Ecophysiology 14(2): 104-110.
Khan, J., Ooka, J.J., Miller, S.A., Madden, L.V. and Hoitink, H.A.J. 2004. Systemic resistance induced by Trichoderma hamatum 382 in cucumber against Phytophthora crown rot and leaf blight. Plant Disease 88: 280-286.
Lal, N. and Datta, J. 2012. Progress and perspectives in characterization of genetic diversity in plant pathogenic Fusarium. Plant Archives 12(1): 557-568.
Madadkhah, E., Lotfi, M., Nabipour, A.R., Rahmanpour, S., Banihashemi, Z. and Shoorooei, M. 2012. Enzymatic activities in roots of melon genotypes infected with Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1. Scientia Horticulturae 135(24): 171-176.
Mahdikhani, M.R. 2016. Genetic variability among Fusarium oxysporum isolates from melon Cucumis melo in Qazvin province, Iran. Horticultural Biotechnology Research 2: 1-7.
Mirtalebi, M., Bani hashemi, Z. and Linde, C.C. 2013. Phylogenetic relationships of Fusarium oxysporum f. sp. melonis in Iran. European Journal of Plant Pathology 136: 749-762.
Nelson, P.E., Toussoun, T.A. and Marasas, W.F.O. 1983. Fusarium species an illustrated manual for identification. The Pennsylvania State University Press University park. 193pp.
Oumouloud, A., Gonzalez Torres, R., Garces-Claver, A., Chikh-Rouhou, H. and Alvarez, J.M. 2013. Differential response of Cucumis melo to Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1.2 isolates. Crop Protection 44: 91-94.
Perchepied, L. and Pirat, M. 2004. Polygenic inheritance of partial resistance to Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1.2 in melon. Phytopathology 94: 1331-1336.
Rafezi, R., Dehghani, H., Banihashemi, Z. and Pitrat, M. 2023. Diallel cross analysis of resistance against race 1.2y of Fusarium wilt in melon Cucumis melo L. International Journal of Horticultural Science and Technology 10(3): 333-350.
Risser, G., Banihashemi, Z. and Davis, D.W. 1976. A proposed nomenclature of Fusarium oxysporum f. sp. melonis races and resistance genes in Cucumis melo. Phytopathology 66: 1105-1106.
Schreuder, W., Lamprecht, S.C. and Holz, G. 2000. Race determination and vegetative compatibility grouping of Fusarium oxysporum f. sp. melonis from South Africa. Plant Disease 84: 231-234.
Seo, Y. and Kim Y.H. 2017. Potential reasons for prevalence of Fusarium wilt in oriental melon in Korea. The Plant Pathology Journal 33(3): 249-263.
Shafagh, N., Falahati Rastegar, M. and Jafarpour, B. 2008. Physiological race and genetic diversity determination of Fusarium oxysporum f. sp. melonis by differential hosts and molecular marker in Northern and Razavi Khorasan provinces. Research Journal of Biological Sciences 3(7): 790-793.
Sherf, A.F. and Mac Neb, A.A. 1986. Vegetable disease and their control. 3rd ed. Wiley Interscience Publication, John Wiley and Sons. New York. 728pp.
Singleton, L.L., Mihail, J.D. and Rush, C.M. 1992. Methods for Research on soil born Phytopathogenic Fungi. APS Press, st. Paul, Minnesota, USA, 265pp.
Snyder, W. C. and Hansen, H. N. 1940. The species concept in Fusarium. American journal of Botany 27: 64-67.
Stewart, I.E., Kim, M.S., James, R.L, Dumroese, R.K. and Klopfenstein, N.B. 2006. Molecular characterization of Fusarium oxysporum and Fusarium commune isolates from conifer nursery. Phytopathology 96: 1124-1133.
Tello Marquina, J.C. and Gomez Vazques, J. 2000. Presenzia de la razza 1,2 de Fusarium oxysporum f. sp. melonis en Almeria. Boletín de sanidad vegetal. Plagas 26: 27-33.
Vakalounakis, D.J. and Fragkiadakis, G.A. 1999. Genetic diversity of Fusarium oxysporum isolates from cucumber: Differentiation by pathogenicity, vegetative compatibility, and RAPD fingerprinting. Phytophthology 89: 161-168.
Zink, F.W. 1992. Reaction of muskmelon germplasm to inoculation with Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 2. Plant Disease 67: 1251-1255.
Zink, F.W. and Thomas, C.E. 1990. Genetics of resistance to Fusarium oxysporum f. sp. melonis races 0, 1, and 2 in muskmelon line MR-1. Plant Disease 80: 1230-1232.
Zuniga, T.L., Zitter, T.A., Gordon, T. R., Schroeder, D.T. and Okamoto, D. 1997. Characterization of pathogenic races of Fusarium oxysporum f. sp. melonis causing Fusarium wilt of melon in New York. Plant Disease 81(6): 592-596.
گیاهپزشکی کاربردی، جلد 12، شماره 2، سال 1402
Identification of dominant races of Fusarium oxysporum f. sp. melonis in neighboring parts of Tehran and Semnan provinces
فرشته عابدلو1، مژده ملکی2*، داریوش شهریاری3 و ندا خردپیر2
دریافت: 29/7/1402 پذیرش: 26/9/1402
چکیده
پژمردگی فوزاریومی خربزه و طالبی با عامل Fusarium oxysporum. f. sp. melonis یکی از بیماریهای بذر و خاکزاد خربزه و طالبی است. طغیان این بیماری میتواند تا صددرصد سبب خسارت محصول خربزه و طالبی شود. بيشترين خسارت معمولاً بعد از ظهور گل و تشکيل ميوه ظاهر میشود که باعث زردی، توقف رشد، پژمردگی و مرگ بوتهها میگردد. روشهای کنترل شیمیایی یا ترکیبات بیولوژیک به تنهایی در کاهش بیماری با موفقیت چندانی همراه نبوده است. از اینرو، در این تحقیق به شناسایی جدایههای این بیمارگر در شهرستانهای همجوار استانهای تهران و سمنان پرداخته شد و سپس سطح بیماریزایی آنها مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور نمونهبرداری از بوتههای آلوده از مناطق مختلف کشت خربزه و طالبی در مزارع شهرستان ورامین، ایوانکی و گرمسار انجام گرفت و قارچ بیمارگر جداسازی و خالصسازی شد. بررسی قدرت بیماریزایی و تعیین نژاد جدایهها با استفاده از ارقام افتراقی بر اساس الگوی پنج شمارهای انجام شد. در این بررسی جدایههای طغان FO-VA-25 و شهسفید FO-SH-69 به ترتیب از ورامین و گرمسار با شاخص شدت بیماری 71/9 و 24/9 بیشترین توان بیماریزایی در بین 15 جدایه مورد بررسی داشتند و تحت نژاد 1 شناسایی شدند.
واژگان کلیدی: Fusarium oxysporum f. sp. melonis، ایزوله، نژاد، ورامین، گرمسار، ایوانکی
مقدمه
بیـمـاری پژمـردگی فـوزاریـومی خربزه و طـالبـی اولیـن بار در سال 1930 از ایالتهـای نیـویورک و مینهسوتا گزارش شد (Sherf and Mac Nab, 1986). در حال حاضـر این بیمـاری در منـاطـق وسیـعی از جهان از جـمله ایتالیا (Belisario et al., 2000)، آمریکای شمالی و مرکزی (Zuniga et al., 1997)، اروپا (Tello Marquina and Gomez Vazques, 2000)، آسیا (Erzurum et al., 1999) و همچنین آفریقا (Schreuder et al., 2000) شیوع دارد. عامل این بیماری در بین سایر عوامل خاکزادی که باعث پژمردگیهای آوندی میشوند، از اهـمیــت زیادی برخوردار است (Garrett, 1960, 1970). در بعضی از مزارع ممکن است 50 درصد بوتهها در هفتههای اول رشد از بین بروند. در نواحی مرکزی ایالت مینهسوتا در بعضی سالها میزان خسارت روی خربزه، 90 تا 100 درصد مشاهده شد. بیمارگر با الگوی پراکنش غیر یکنواخت و تصادفی در نواحی پرورش خربزه وجود دارد. فوزاریوم عامل این بیماری به ارقام دیگری از قبیل گرمک و خیار چنبر نیز حمله میکند؛ اما روی هندوانه، کدو و کدوتنبل مشاهده نشده است (بنیهاشمی، 1368).
1- دانش آموخته کارشناسی ارشد بیماری شناسی گیاهی، گروه بیماری شناسی گیاهی، دانشکده کشاورزی، داتشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین-پیشوا، ورامین، ایران
2- استادیار، گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، داتشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین-پیشوا، ورامین، ایران
3- استادیار، بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیع استان تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ورامین، ایران
نویسنده مسئول مکاتبات: mojdehmaleki@yahoo.com
در ایران اولین بار در سال ۱۳۴۴ عامل بیماری، از روی خربزه از حومه مشهد در استان خراسان رضوی جداسازی گردید (Banihashemi, 1968) و روی ارقام C. melo اثبات بیماریزایی شد. عامل بیمارگر قارچی است خاکزی با نام علمی Fuarium oxysporum f. sp melonis (Schlectend: Fr. W.C. Snyder and H.N. Hansen) که بـه گیـاهـان متعددی از گونه Cucumis melo L. مانـند گرمـک و خیار چنبر نیز حمله میکند. فـرم مـخصـوص جـداگانهای مسئول پـژمـردگی فوزاریـومـی هنـدوانه و خـیار اسـت. چـهار نـژاد فیـزیـولـوژیـک صــفر، 1، 2 و 2-1 قـارچ بـر اسـاس وجـود یا عـدم وجـود ژنهـای مقـاومـت میزبانی Fom-1 و Fom-2 با اسـتفاده از ارقـام افتـراقی شنـاسـایی شده است (Gerlach and Blok, 1988). Fom-1 و Fom-2 ژنهای مسئول مقاومت به Fusarium oxysporum f. sp. melonis در خربزه و طالبیاند. ژنFom-1 مسئول بـروز مـقاومـت در نژادهـای صفر و 2 و ژن Fom-2 مسئول بـروز مـقـاومـت در نژاد صفر و 1 هستند. نژاد صفر در ژنوتیپهایی از melon که فاقـد ژنهای مقاومت Fom هستند، ایجاد بیماری میکند (Zink, 1992).
شناخت نژادهای Fom در معرفی رقـم منـاسب جـهت مـدیریت بیماری از ضـروریـات اسـت. بـنیهاشمی و زیوو ضمن مقایسـه جدایههای Fom از اسـتـان خـراســان رضوی، شـمـال آمـریـکا و جـنوب کانادا با استفاده از ارقام افتراقی، جدایههای استان خراسان را متعلق به نژاد ۲ و جدایههای آمریکای شمالی را نژاد ۴ معرفی نمودند (Banihashemi and Zeeuw, 1975)؛ سپس نژادهای صفر، 1، 1-2 و 2 Fom شناسایی شد (Risser et al., 1976). بر این اساس نژادهای قبـلی 1، 2، 3 و 4 به تـرتیب به نژادهای صـفر، ۱، ۲، 2-1 تغییر یـافـت (بنیهاشمی، 1361). نژاد ۱ ابتدا از مـشهد (Banihashemi, 1968) و گرمسـار (بنیهـاشمی، 1361) و نژاد 2-1 از فـارس و اصـفهـان گزارش شدنـد. با توجه به اینکـه مـهمترین روش مـدیـریـت بیـماری، استـفـاده از ارقـام مـتـحمل و یـا مـقـاوم به بیماری است (Zuniga et al., 1997)، تلاشهای زیادی برای دستیابی به منابع مقاومت در تودههای بومی و خارجی C. melo به نژاد صفر و 2-1 انجام شد (بنیهاشمی، 1361؛ Banihashemi and de Zeeuw, 1975)؛ با این حال تاکنون مقاومت کامل نسبت به نژاد 2-1 بهدست نیامده است. در ایران تاکنون مطالعات محدودی در مورد بررسی تنوع ژنتیکی Fom انجام شده است. بهعلت اهمیت این بیماری در شمال استانهای خراسان رضوی تشخیص نژاد و پراکندگی ژنوتیپی بیمارگر بهوسیله چند رقم از گیاهان میزبان و نشانگر مولکولی RAPD مشخص شد (Shafagh et al., 2008). طبق یافته¬های Mirtalebi et al. (2013)، از بین 41 جدایه قارچ Fom حاصل از شش استان اصلی تحت کشت خربزه، 34 سویه به نژاد 1،2 متعلق بوده و هفت سویه باقیمانده را غیربیمارگر معرفی کردند.
زیستشناسی مولکولی، ابزارها و روشهای قدرتمند جدیدی را به همراه آورده که باعث تشخیص تنوع ژنتیکی بین استرینهای F. oxysporum شده است؛ مانند RAPD، RLFP و AFLP که روش RAPD به دلیل مزیتهایی مانند نیاز به زمان کوتاه برای تشخیص تنوع ژنتیکی، برای مطالعه روی فوزاریومها مفید است (Lal and Datta, 2012). در مطالعهای، تنوع ژنتیکی F. oxysporm روی خیار بر اساس تفاوتهای بیماریزایی، سازگاری رویشی و نشانگر RADP مشخص شد کـه ایـن سـه مشـخصـه در جـداسـازی ایـزولـههای F. oxysporum f. sp. radicis-cucumerinum از جــدایههای F. oxysporum f. sp. cucumerinum مؤثرتر بودند و آنالیز دادههای PAPD دو ایزوله بالا را در دو گروه فیلوژنیک متفاوت قرار داد (Vakalounakis and Fragkiadakis, 1999).
نتایج حاصل از بررسی تنوع ژنتیکی F. oxysporum f. sp. lentis (FOL) بر پایه نشانگرهای PAPD و AFLP نشان داد که تفاوت کوچک ژنتیکی بین جمعیتهای مختلف این بیمارگر وجود داشت؛ همچنین مشخص شد ارتباط آشکاری بین این تنوع ژنتیکی و منطقه جغرافیایی و بیماریزایی آن وجود نداشت (Belabid et al., 2003).
به دلیل اهمیت و شیوع گسترده بیماری پژمردگی فوزاریومی خربزه و طالبی در مناطق همجوار در استانهای تهران و سمنان، نیاز به جمعآوری اطلاعات بنیادین و شناخت ویژگیهای جدایههای بیمارگر شایع در منطقه احساس میشود. هدف از انجام این تحقیق بررسی جدایههای F. oxysporum f. sp. melonis شایع در شهرستانهای ورامین، گرمسار و ایوانکی با هدف شناسایی شایعترین و بیماریزاترین جدایه و پس از آن تعیین نژاد غالب در این مناطق است.
مواد و روشها
جمعآوری و تهیه جدایههای Fusarium oxysporum f. sp. melonis
در تابستان 1397، از بوتههای آلودۀ خربزه و طالبی از مزارع مختلف در شهرستان ورامین در استان تهران و شهرستانهای ایوانکی و گرمسار در استان سمنان نمونهبرداری صورت گرفت. بوتههای آلوده دارای علایم بیماری زردی و پژمردگی برگها و جوانه انتهایی و همچنین تغییر رنگ آوندهای چوبی به قهوهای بودند. نمونهها پس از جمعآوری، درون کیسههای نایلونی با ثبت برچسب مشخصات به آزمایشگاه منتقل شدند. ایستگاههای نمونهبرداری شامل ایستگاه مرکز تحقیقات کشاورزی ورامین، جوادآباد، طغان، داورآباد، رستمآباد، شهسفید، خاوه و ایوانکی بودند.
نمونههای طوقه و ساقه گیاهان آلوده، با آب جاری شستشو و قطعات 5/0 سانتیمتری از آن، جدا شد. پس از ضدعفونی با محلول هیپوکلرید سدیم 5/0 درصد، در سه مرحله، با آب مقطر استریل شستشو گردیدند. پس از خشک شدن نمونهها روی کاغذ صافی، بافتهای آلوده به قارچ عامل بیماری، از حد فاصل پوست و آوند آلوده و قسمتهای دارای تغییر رنگ آوندی، بر روی سطح محیط کشت PDA (Potato Dextrose Agar)، کشت شده و در انکوباتور با دمای 25 درجه سلسیوس قرار گرفتند (Singleton et al., 1992). پس از گذشت 3 تا 4 روز، پرگنههای قارچ بیمارگر ظاهر شدند. برای خالصسازی ایزولههای قارچ عامل بیماری، از محیط کشت Water Agar = WA 2 درصد استفاده شد. سوسپانسیونی از کنیدیهای جدایههای قارچی، درون یک تا سه میلی لیتر آب مقطر استریل تهیه و با کمک سوزن تلقیح قطره ای از این سوسپانسیون روی لام تمیز قرار داده شد. 3 میلی لیتر از محیط WA در تشتک پتری ریخته و در روی آن سوسپانسیون مذکور توسط یک لوپ روی چند خط به صورت منظم و زیگزاک تا طرف دیگر تشتک پتری، در سطح محیط کشت، کشیده شد (Nelson et al., 1983). تشتکهای پتری در انکوباتور با دمای 26 درجه سلسیوس به مدت 16 تا 24 ساعت نگهداری شدند. سپس تک اسپورهای جوانه زده به صورت منظم روی محیط کشت PDA قرار گرفتند. تشتکهای پتری به انکوباتور منتقل و در دمای 26 درجه سلسیوس، نگهداری شدند (Singleton et al., 1992).
برای شناسایی قارچ عامل بیماری از کلید Nelson et al. (1983)، استفاده شد. عـامـل بیماری بـر اساس هفت مشخصه عمده شامل وجود یا عدم وجود میکروکنیدی، شکل ظاهـری ماکـروکنـیدیها و میکروکنیـدیها و نحـوه تـشکـیل آنها، وضعیت سلول مولد میکروکنیدی، وجود یا عدم وجود کلامیدوسـپـور و میزان رشد پرگـنـه در شرایط استاندارد دما در روز 25 و در شب 20 درجه سلسیوس، 12 ساعت نور در شبانه روز طی 14-10 روز و رنگ پرگنه شناسایی شد. همچنین میانگین قطر پرگنه جدایهها و میزان رشد آن در دمای 25 درجه سلسیوس در محیط کشت Potato Sucrose Agar= PSA محاسبه گردید.
برای بررسی چگونگی وضعیت ماکروکنیدی، میکروکنیدی و سلولهای مولد آنها و نیز کلامیدوسپورها، از محیط کشت Carnation Leaf Agar= CLA استفاده گردید. برای اندازهگیری ماکروکنیدیها، از کشت هشت روزه قارچ بر روی محیط CLA و 100 ماکروکنیدی استفاده شد. طول، عرض، تعداد حجرات و شکل کلی آنها تعیین شد. از کشت پنج روزه قارچ عامل بیماری بر روی محیط CLA، لام موقتی جهت مشاهده میکروکنیدیها تهیه و تعداد 100 میکروکنیدی مطالعه گردید. در بررسی مشخصات کلامیدوسپور از کشت سه هفتهای قارچ روی محیط کشت برگ میخک آگار، استفاده شد. ابعاد و محل قرار گرفتن کلامیدوسپورها در میسلیوم قارچ مشخص شد. از فیالیدهای ایجاد شده بر روی کشت پنج روزه قارچ عامل بیماری بر روی محیط CLA، پرپاراسیون موقت تهیه و از نظر منوفیالید یا پلیفیالید بودن مورد بررسی قرار گرفت. انتخاب محیطهای کشت مطابق با پروتکل Elhazzat et al. (2019) انجام شد.
اثبات بیماریزایی جدایههای F. oxysporum و تعیین شاخص شدت بیماری
برای اثبات بیماریزایی ایزولههای قارچ عامل بیماری، از روش غوطهورسازی ریشه گیاهچهها در سوسپانسیون اسپور (Root – dip method) استفاده شد. برای این منظور از کشت چهارده روزه قارچ عامل بیماری بر روی محیط کشت PDA استفاده شد. سطح محیط کشت با استفاده از 3-2 میلیلیتر آب مقطر سترون و لولۀ شیشهای سرکج شسته و سوسپانسیونی از اسپورهای بنفش قارچ عامل بیماری تهیه شد. سوسپانسیون حاصله با استفاده از پارچه ململ دو لایه سترون و همچنین آب مقطر سترون تا رقت 106 اسپور رقیق شد (Oumouloud et al., 2013).
جدول 1- آزمون بیماریزایی Fusarium oxysporum f. sp. melonis بر روی بوته¬های طالبی
Table 1. The pathogenicity test of Fusarium oxysporum f. sp. melonis on cantaloupe
درجه آلودگی Pathogenicity index | علائم بیماری بر روی هرگیاه | Symptoms on the plant |
1 | بدون علائم، بوتهها سالم | Without any symptom |
2 | شروع زردی یا پژمردگی | The beginning of leaves yellowing or wilt |
3 | زردی و پژمردگی برگها | Yellow and wilt leaves |
4 | ساقه‌ها پایدار و پژمردگی کامل برگها | Standing main truck but the complete wilt of leaves |
5 | مرگ کامل بوته ها | The plant death |
ریشههای گیاهچههای طالبی رقم سمسوری ورامین ده روزه به مدت یک دقیقه در سوسپانسیون اسپور قرار گرفت و در گلدانهایی حاوی خاک مزرعه، پرلیت و ماسه با نسبت مساوی کاشته شد. پنج تکرار برای هر ایزوله در نظر گرفته شد. تعداد گیاهچههای سالم، دو هفته پس از تلقیح، ثبت شد (Chehri, 2016؛ بنیهاشمی، 1389). یادداشتبرداری از شدت بیماری پس از ظهور علایم بر اساس مقیاس پنج شمارهای چهار هفته پس از آلودگی بر اساس جدول 1 انجام گرفت (Perchepied and Pitrat, 2004). برای شناسایی بیمارگر و اثبات بیماریزایی، جدایههای قارچ دوباره جداسازی شده و با قارچ اولیه مطابقت داده شد (Khan et al., 2004)
جهت تعیین نژاد قارچ عامل بیماری پژمردگی فوزاریومی خربزه و طالبی خالصسازی شده، از ارقام افتراقی استفاده شد. این ارقام عبارت بودند از رقم Chaentais T (فاقد ژنهای مقاومت)، رقم Charentais Fom-1 (دارای ژن مقاوم به نژاد صفر و2)، رقم Charentais Fom-2 (دارای ژن مقاوم به نژاد صفر و 1) و نیز رقم Vergos (دارای هر دو ژن بروز مقاومت به قارچ عامل بیماری). نژاد 1 و 1،2 قارچ Fom نیز از آزمایشگاه بیماریشناسی گروه گیاهپزشکی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، جهت بررسیهای تکمیلی مورد استفاده قرار گرفت.
در این آزمایش از روش غوطهورسازی ریشههای گیاهچه در سوسپانسیون اسپور (Root–dip method) استفاده شد. بهترین زمان برای مایهزنی گیاهچهها با سوسپانسیون اسپور قارچ مرحله کوتیلدون تا برگ اول حقیقی (ده روزگی) است (Zink, 1992؛ Oumouloud et al., 2013).
با استفاده از مراحل ذکر شده سوسپانسیون 106 از اسپورهای قارچ عامل بیماری تهیه و ریشه گیاهچهها با آن مایهزنی شد. تعداد گیاهچههای سالم و مرده طی 21 روز بهطور مـرتب شمـارش شد (Zink andThomas, 1990؛ Zuniga et al., 1997؛ Ficcadenti et al., 2002). یادداشتبرداری از شدت بیماری پس از ظهور علایم بر اساس مقیاس پنج شمارهای چهار هفته پس از آلودگی مطابق روش (Perchepied and Pitrat, 2004) انجام گرفت (جدول 1). دادههای بهدست آمده با نرمافزار SPSS تجزیه واریانس شده و میانگین‌ها با آزمون چند دامنه دانکن در سطح احتمال 5% مقایسه شدند.
جمعآوری و شناسایی قارچ عامل پژمردگی فوزاریومی خربزه و طالبی (ملون)
در اولین مرحله از تحقیق از مناطق مختلف روستاهای شهرستان ورامین، ایوانکی و گرمسار شامل ایستگاه مرکز تحقیقات کشاورزی ورامین، جوادآباد، طغان، قلعه خواجه، رستمآباد، خاوه، ایوانکی، شهسفید، داور آباد و کهنآباد مراجعه شد. علائم بارز بیماری در ابتدا بهصورت زردی در برگهای قدیمی و میانی نزدیک به طوقه گیاه مشاهده شد. در مزارعی که بیماری پیشرفت قابل ملاحظهای داشت، علایم بهصورت زردی در تمام برگها و پژمردگی انتهایی توسعه یافته دیده شد. تغییر رنگ بافت آوند چوبی بهوضوح مشاهده شد. گاهی اوقات بیماری باعث خشک شدن و در نتیجه افتادن بوته گردید. میزان وقوع بیماری از 22 درصـد در ایوانـکی تا 89 درصد در منطقه طغان متغیر بود (جدول 2، شکل 1).
جدول 2- مناطق جمعآوری و درصد آلودگی طالبی و خربزه به جدایههای جمعآوری شده F. oxysporum در سال‌های 1397 و 1398 و شاخص بیماریزایی جدایهها در شرایط آزمایشی
Table 2. sampling area and the infection rate (%) of melon to F. oxysporum strains through 2018-2019 and the strain pathogenicity index under test condition
| منطقه نمونهبرداری Sampling area | شاخص بیماریزایی Pathogenicity index | درصد آلودگی Infection rate (%) | کد نمونه Sample code | ردیف Row |
ورامین Varamin | مرکز تحقیقات کشاورزی Agricultural Research Center | 9.24 ab | 74 | FO-VA-11 | 1 |
8.41 bc | 65 | FO-VA-14 | 2 | ||
جواد آباد Javadabad | 7.15 d | 66 | FO -JV-17 | 3 | |
7.15 d | 71 | FO -JV-18 | 4 | ||
طغان Taghan | 9.71 a | 89 | FO -TO-25 | 5 | |
8.07 c | 62 | FO -TO-26 | 6 | ||
رستم آباد Rostamabad | 8.11 c | 61 | FO -RO-31 | 7 | |
خاوه Khaveh | 7.52 cd | 58 | FO -KH-34 | 8 | |
ایوانکی Eyvanaki | حومه ایوانکی Eyvanki suburb | 5.05 e | 38 | FO -EY-52 | 9 |
2.42 g | 22 | FO -EY-53 | 10 | ||
شهسفید Shah Sefid | 3.65 f | 29 | FO -SH-65 | 11 | |
1.27 h | 23 | FO -SH-67 | 12 | ||
9.24 ab | 78 | FO -SH-69 | 13 | ||
گرمسار Garmsar | شهسفید Shah Sefid | 8.41 bc | 68 | FO -DV-72 | 14 |
7.15 d | 61 | FO -DV-77 | 15 |
در این بررسی بیماریزایی 15 جدایه قارچ F. oxysporum بهدست آمده از مناطق مختلف کشت خربزه و طالبی ورامین، ایوانکی و گرمسار به روش کخ روی رقم سمسوری ورامین به اثبات رسید. در تحقیقی که تیموری و همکاران (1392) در ارتباط با اثبات بیماریزایی روی جدایههای گونههای فوزاریوم روی طالبی بر روی دو رقم سـمسوری و خاتون در استان خراسان رضـوی انجــام دادهاند، مشـخص گردید چـهار گـونه فـوزاریوم F. oxysporum، F. solani، F. equiseti، F. acuminatum روی طالبی ایجاد بیماری پژمردگی میکنند؛ اما گونه غالب بیماریزا در این استان گونههای F. oxysporum و F. solani بوده که از تمامی مراحل رشدی گیاه جداسازی شدند. در مناطق مختلف دنیـا گونههای F. oxysporum، F. solani و F. proliferatum در ایـجـاد بـیـماری روی طـالبـی و خـربزه اهـمیـت دارند (Zitter et al., 2010). لـک و همـکاران (1397) نـیـز طـی مـطـالـعـه خـود بر روی تـنـوع ژنتـیکـی جـدایـههـای F. oxysporum f. sp. melonis در مناطق عمده کاشت خربزه در ایران 50 جدایه مختلف با توان بیماریزایی گوناگون گزارش کردند.
اثبات بیماریزایی و شناسایی جدایه قارچ
بعد از دو هفته علایم اولیه جدایه قارچ عامل بیماری روی گیاهچههای طالبی رقم حساس سمسوری بهصورت زردی در برگهای قدیمی ظاهر شد و بهتدریج به سمت برگهای بالای گسترش یافت. در هفته سوم و چهارم زردی در کل بوته و پژمردگی و نهایتاً مرگ کامل بوته به همراه تغییر رنگ آوندهای چوبی متمایل بـه قهوهای مشاهده شد (شکل 1). بعد از جداسازی مجدد قارچ از بافت بیمار و تطبیق با قارچ اولیه و بررسی مشخصات آن بر اساس کلید معتبر، قارچ عامل بیماری F. oxysporum تشخیص داده شد (شکل 2).
شکل 1- علائم قارچ F. oxysporum f.sp melonis بر روی طوقه بهصورت هاله قهوهای (چپ) و پژمردگی برگهای طالبی (راست)
Fig. 1. The symptoms of Fusarium oxysporum f. sp. melonis as the brown circle on the collar (left) and dieback leaves of cantaloupe (right)
قطر پرگنه سریعالرشد طی هشت روز در دمای 25 درجه سلسیوس در محیط PDA به 8- 5/7 سانتیمتر رسید. میزان رشد در استرینهای مختلف متفاوت بین 5/8-6 سانتیمتر متغیر بوده است. میسلیومها پنبهای و پراکنده و گاهی متراکم با رنگهای سفید و بنفش کمرنگ تولید شدند. رنگ پرگنه بسیار متنوع بوده و به رنگهای عنابی، سرخ، ارغوانی پررنگ، قرمز شرابی تا بنفش مایل به آبی دیده شد. در بعضی جدایهها، ماکروکنیدیهای فراوان بهصورت یک توده در سطح پرگنه تشکیل شد. اجسام اسکلروتی فرم بیماریزا در برخی جدایهها به رنگ آبی، سبز، خاکستری و یا ترکیبی از این رنگها دیده شد؛ در حالیکه در برخی بهندرت تشکیل گردید. اسپورزایی به سرعت در میسلیوم هوایی با تولید میکروکنیدیهای بههم چسبیده در سر دروغین آغاز شـد. میکـروکنیدیها هیـچگاه تـولید زنجیر نکرد. ماکروکنیدیها در ابتدا بهصورت منفرد و پراکنده بوده، بعداً در اسپورودوخیومهای کروی بهرنگ عنابی کمرنگ تا نارنجی روشن در کنار هم قرار گرفتند. اسپرودوخیوم در برخی استرینها به فراوانی، در برخی بهندرت و در برخی دیگر اصلاً تشکیل نگردید (شکل 2). این یافتهها با نتایج Seo and Kim (2017) مطابقت دارد.
فیالیدها بهصورت مونوفیالیـد بوده، فیـالیدهای مربوط به کنیدیوفورهای اولـیه غالباً شبهاستـوانهای شـکل بهطول 8-14 میکرومتر و عرض 3- 5/2 میکرومتر و فیالیدهای مربوط به کنیدیوفورهای ثانویه از نظر شکلی متنوعتر بوده، به اشکال استوانهای، شبه استوانهای تا گرزی و به اندازه 5/4-2×25-10 میکرومتر بود. میکروکنیدی معمولاً تک سلولی، تخممرغی، بیضی و یا قلوهای شکل میباشنـد تکسلـولیها غالـباً به ابعاد 1/4-4/3 × 1/11- 4/5 میـکرومتر بود. ماکروکنیدیها قایقی شکلاند و در دو طرف به یک نقطه منتهی میشوند. سلول راسی نوکتیز و گاهی کمی قلابی شکل و سلول پایهای با زائده کوچک به طول کم یا متوسط غالباً 4 سلولی و به ابعاد 7/4- 3×42-27 میکرومتر و در برخی استرینها پنج یا شش (بهندرت هفت یا هشت) سلولی بوده است. کلامیدوسپور به فراوانی و به کندی طی 6-3 هفته در سطح محیط CLA تولید شد. کلامیدوسپورها یک یا دو سلولی با دیواره ضخیم، میانی یا انتهایی و روی انشعابات جانبی کوتاه و بهصورت تکی، زوج یا زنجیرهای تولید شدند. وجود فیالیدهای کوتاه، این گونه را از F. solani با فیالیدهای طویل، متمایز میسـازد و گونه F. subglutinans هـم بهعلت تولید فیالـیدهای منشـعب و عـدم تشـکیل کلامیـدوسـپور، با F. oxysporum متمایز میشود (شکل 2). این مشاهدات با نتایج Seo and Kim (2017) مطابقت دارد.
شکل 2- مشخصات میکروسکوپی F. oxysporum؛ راست: پرگنه قارچ روی محیط کشت PDA؛ وسط: ریسـهها و میکروکنیدیهای مجتمع؛ چپ: ماکروکنیدیهای داسی شکل
Fig. 2. Microscopical features of F. oxysporum. Right: fungal growth on PDA medium; middle: mycelia and aggregated microconidia; left: sickle shape macroconidia.
بررسی قدرت بیماریزایی جدایههای F. oxysporum روی طالبی رقم سمسوری
نتایج این آزمایش نیز همانند مرحله اثبات بیماریزایی بود و چهار هفته بعد از مایهزنی علایم بیماری ظاهر شد. نتایج حاصل از دادهها نشان داد که جدایههای جمعآوری شده در سطح احتمال 1% از نظر قدرت بیماریزایی با یکدیگر اختلاف معنیدار داشتند (جدول 2). پس از مقایسه میانگین‌ها مشخص شد که جدایه FO-TO-25 از منطقه طغان با شاخص بیماریزایی 71/9 در بالاترین سطح و جدایههای FO-VA-11 از ورامین و FO-SH-69 از شهسفید در ایوانکی با شدت شاخص بیماریزایی 24/9 در رتبه دوم پس از آن قرار گرفتند. جدایه FO-SH-67 حاصل از منطقه شه سفید در ایوانکی با شاخص 27/1 در کمترین سطح از بیماریزایی قرار گرفت. در این بررسی 65 درصد جدایهها دارای قدرت بیماریزایی بالایی بودند (جدول 2). در مطالعهای بر روی جدایههای قارچ Fusarium oxysporum f. sp. melonis در استان خراسان رضوی، 35 جدایه مختلف با قدرت بیماریزایی گوناگون شناسایی گردید که نشان دهنده تنوع جدایههای این بیمارگر از نظر قدرت بیماریزایی فارغ از پراکنش جغرافیایی و گروههای ژنتیکی است (ربانینسب و همکاران، 1392)؛ یافتههای این تحقیق با نتایج مطالعه حاضر با تأکید بر تنوع جدایههای عامل پژمردگی فوزاریومی مطابقت دارد.
تعیین نژاد جدایههای Fusarium oxysporum f. sp. melonis
نتایج حاصل از آزمایش تعیین نژاد نیز همانند مرحله اثبات بیماریزایی بود و سه هفته بعد از مایهزنی علایم بیماری ظاهر شد. یاداشتبرداری از شدت بیماری پس از ظهور علایم بر اساس مقیاس پنج شمارهای چهار هفته پس از آلودگی انجام شد. نتایج نشان داد فقط نژاد شماره یک قارچ در منطقه ورامین و گرمسار فعال بود. با توجه به بروز علائم بیماری در تیمارهای ارقام افتراقی و بر مبنای طبقهبندی Risser و همکاران (1976)، جدایه مورد مطالعه بهعنوان نژاد 1 قارچ F. oxysporum f. sp. melonis با قدرت بالای بیماریزایی شناسایی شد. نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج لک و همکاران (1394) مطابقت دارد؛ Madadkhah et al. (2012) نیز نژاد 1 را بهعنوان شایعترین نژاد بیماریزا از Fom معرفی کرد. در مطالعه دیگری، نژاد 1،2 بهعنوان نژاد نه چندان بیمارگر در C. melo معرفی گردید و نشان داده شد که در هیبریدهای حاصل از دو رقم چـاپالیزی و سوسـکـی میتوان سطـح بیماریزایی این نژاد را بـه حداقل رسانید (Rafezi et al., 2023). در مطالعه مشابهی، نژاد 1 بهعنوان نژاد اصلی بیمارگر در خراسان رضوی معرفی شد؛ با این حال، نژاد 2 را از تودههای جمعآوری شده از ایوانکی گزارش نمود که با بخشی از یافتههای این تحقیق مطابقت ندارد (Gholizadegan and Seifi, 2020). بنیهاشمی (1389) در مطالعـه دیگـری واکنش 180 توده بومی و خارجی Cucumis melo شامل طالبی، خربزه، خیار چنبر، گرمک و دستنبو از نقاط مختلف ایران و سایر نقاط جهان به نژادهای مختلف صفر، 1، 2 و 1،2 از F. oxysporum f. sp. melonis را در شرایط گلخانه بررسی نمود؛ تعداد معدودی از ارقام بهنژاد یک شایع در استانهای خراسان و سمنان مقاوم بودند؛ ولی هیچکدام از ارقام ایران به نژاد 1،2 شایع در استانهای فارس و اصفهان مقاومت یا تحمل نشان نداند. یافتههای این تحقیق با یافتههای بنیهاشمی مطابقت ندارد. در مطالعه دیگری، مشاهده گردید که قارچ F. oxysporum f. sp. melonis شایع در استان بوشهر به گروه فیلوژنی 1،2 تعلق دارد (صباحی و بنیهاشمی، 1399). در تحقیق دیگری میزان مقاومت چهار ژنوتیپ مختلف خربزه نسبت به نژادهای 1 و 1،2 قارچ F. oxysporum f. sp. melonis سنجیده شد و در نهایت نژاد 1 بهعنوان نژاد شایع در سراسر ایران و نژاد 1،2 به عنوان نژاد بیمارگر مقاوم معرفی گردید (Golabadi et al., 2019). بنابر نتایج بهدست آمده و تنوع ژنتیکی سویههای بهدست آمده در این تحقیق میتوان نتیجه گرفت که F. oxysporum f. sp. melonis مونوفیلتیک نبوده و تنوع ژنتیکی سویهها از نظر بیماریزایی منظر جغرافیایی ندارد (Mahdikhani, 2016).
نتیجهگیری
نتایج این تحقیق نشان داد که در مزارع خربزه و طالبی مناطق همجوار استانهای تهران و سمنان، شهرستانهای ورامین، گرمسار و ایوانکی، 15 جدایه مختلف از F. oxysporum f. sp. melonis وجود دارد که شدت بیماریزایی این جدایهها با یکدیگر اختلاف معنیدار دارند. نژاد رایج بیمارگر در مناطق مورد بررسی از نوع 1 تشخیص داده شد که جزء نژادهای دارای پراکنش زیاد در سراسر کشور است. این یافتهها میتوانند به تنظیم برنامه مدیریت تلفیقی بیماری در شهرستان کمک کنند.
منابع References
بنیهاشمی، ض. 1389. واکنش ارقام Cucumis melo به نژادهای Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی فوزاریومی. بیماریهای گیاهی 46(1): 22-11.
بنیهاشمی، ض. 1368. وجود نژاد یک Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی آوندی خربزه در گرمسار و عکسالعمل ارقام خربزه و طالبی به آن. خلاصه مقالات نهمین کنگره گیاهپزشکی ایران، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، صفحه 91.
بنیهاشمی، ض. 1361. پیدایش یک نژاد فیزیولوژیک جدید Fusarium oxysporum f. sp. melonis در ایران. بیماریهای گیاهی 18: 1-6.
تیموری، س.، رهنما، ک.، حاجیان شهری، م. و افضلی، ح. 1392. پراکنش و بیماریزایی گونههای قارچ فوزاریوم جدا شده از ریشه و طوقه طالبی و خربزه در استان خراسان رضوی. تحقیقات بیماریهای گیاهی 2: 34-33.
ربانینسب، ح.، سروری، س. و بخشی خانیکی، غ.ر. 1392. تعیـیـن تنـوع ژنتـیکی جـدایههای قارچ Fusarium oxysporum f. sp. melonis در استان خراسـان رضـوی با استـفاده از نشـانگـر مولکولی AFLP. مجله زیستشناسی ایران 26(1): 18-27.
صـبـاحـی، ف. و بنـیهاشـمی، ض. 1399. جـداسـازی، تـعیـیـن نژاد و مـشـخـصـات مـولـکـولـی Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی فوزاریومی خربزه در استان بوشهر. بیماریهای گیاهی 56(4): 359-369.
لک، ف.، سرپله، ا. و شهریاری، د. 1397. بررسی تنوع ژنتیکی جدایههای Fusarium oxysporum f. sp. melonis عامل پژمردگی طالبی و خربزه در ایران. پژوهشهای کاربردی در گیاهپزشکی 7(1): 69-83.
لک، ف.، سرپله، ا. و شهریاری، د. 1394 .مقایسه بیماریزایی جدایههایFusarium oxysporum f. sp. melonis از مناطق مختلف ایران و تأثیر آن بر شاخصهای رشدی طالبی. گیاهپزشکی کاربردی 4(2): 137-150.
Banihashemi, Z. 1968. The Biology and Ecology of Fusarium oxysporum f. sp. melonis, in Soil and the Root Zone of Host and Non-Host Plants. PhD. Thesis, Michigan State University, USA. 114pp.
Banihashemi, Z. and de Zeeuw, D.J. 1975. The behavior of Fusarium oxysporum f. sp. melonis in the presence and absence of host plants. Phytopathology 65: 1212-1217.
Belisario, A., Luongo, L., Corazza, L. and Gordon, T.R. 2000. Indagini su popolazionidi Fusarium oxysporum f. sp. melonis in Italia. Colture Protette 3: 87-89.
Belabid, L., Baum, M., Fortas, Z. and Bouzad, Z. 2003. Pathogenic and genetic characterization of Algerian isolates of Fusariun oxysporum f. sp. lentis by RAPD and AFLP analysis. African Journal of Biotechnology 3(1): 25-31.
Cara, M., Fernandez, E.J., Blanco, R., Tello Marquina, J.C., Estrada, F.J., and Montoya, S. 2004. Detection of Fusarium oxysporum f. sp. melonis Race 1 in soil in Colima State, Mexico. Plant Disease 88(12): 1383.
Chehri, Kh. 2016. Molecular identification of pathogenic Fusarium species, the causal agents of tomato wilt in western Iran. Journal of Plant Protection Research 56(2): 143-148.
Elhazzat, N., Ouazzani Touhami, A., Chliyeh, M., Errifi, A., Selmaoui, K., Benkirane, R. and Douira, A. 2019. Effect of a composite endomycorrhizal inoculum on the manifestation of chickpea wilt, caused by Fusarium solani. Plant Cell Biotechnology and Molecular Biology 20(11-12): 486-500.
Erzurum, K., Taner, Y., Secer, E., Yanmaz, R. and Maden, S. 1999. Occurrence of races of Fusarium oxysporum f. sp. melonis causing wilt on melon in Central Anatolia. Journal of Turkish Phytopathology 28: 87-97.
Ficcadenti, N., Sestili, S., Annibali, S. and Campanelli, G. 2002. Resistance to Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1, 2 in muskmelon lines Nad-1 and Nad-2. Plant Disease 86(8): 897- 900.
Garret, S.D. 1960. Biology of the root infecting fungi. The Cambridge University press, 293p.
Garret, S.D. 1970. Pathogenic root infecting fungi. The Cambridge University press, 294 p.
Gerlach, M. and Blok, W.J. 1988. Fusarium oxysporum f. sp. cucurbitacearum embracing all formae speciales of F. oxysporum attacking Cucurbitaceae. Netherlands Journal of Plant Pathology 94: 17-31.
Gholizadegan, A. and Seifi, A.R. 2020. Screening some Iranian muskmelon landraces for resistance against Fusarium wilt disease using molecular markers. International Journal of Horticultural Science and Technology 7(3): 227-233.
Golabadi, M., Khezerpoor, K., Mahdavi, M. and Nouri, A. 2019. Evolution of some melon genotypes for Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1 and 1,2 resistance. Research on Crop Ecophysiology 14(2): 104-110.
Khan, J., Ooka, J.J., Miller, S.A., Madden, L.V. and Hoitink, H.A.J. 2004. Systemic resistance induced by Trichoderma hamatum 382 in cucumber against Phytophthora crown rot and leaf blight. Plant Disease 88: 280-286.
Lal, N. and Datta, J. 2012. Progress and perspectives in characterization of genetic diversity in plant pathogenic Fusarium. Plant Archives 12(1): 557-568.
Madadkhah, E., Lotfi, M., Nabipour, A.R., Rahmanpour, S., Banihashemi, Z. and Shoorooei, M. 2012. Enzymatic activities in roots of melon genotypes infected with Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1. Scientia Horticulturae 135(24): 171-176.
Mahdikhani, M.R. 2016. Genetic variability among Fusarium oxysporum isolates from melon Cucumis melo in Qazvin province, Iran. Horticultural Biotechnology Research 2: 1-7.
Mirtalebi, M., Bani hashemi, Z. and Linde, C.C. 2013. Phylogenetic relationships of Fusarium oxysporum f. sp. melonis in Iran. European Journal of Plant Pathology 136: 749-762.
Nelson, P.E., Toussoun, T.A. and Marasas, W.F.O. 1983. Fusarium species an illustrated manual for identification. The Pennsylvania State University Press University park. 193pp.
Oumouloud, A., Gonzalez Torres, R., Garces-Claver, A., Chikh-Rouhou, H. and Alvarez, J.M. 2013. Differential response of Cucumis melo to Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1.2 isolates. Crop Protection 44: 91-94.
Perchepied, L. and Pirat, M. 2004. Polygenic inheritance of partial resistance to Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 1.2 in melon. Phytopathology 94: 1331-1336.
Rafezi, R., Dehghani, H., Banihashemi, Z. and Pitrat, M. 2023. Diallel cross analysis of resistance against race 1.2y of Fusarium wilt in melon Cucumis melo L. International Journal of Horticultural Science and Technology 10(3): 333-350.
Risser, G., Banihashemi, Z. and Davis, D.W. 1976. A proposed nomenclature of Fusarium oxysporum f. sp. melonis races and resistance genes in Cucumis melo. Phytopathology 66: 1105-1106.
Schreuder, W., Lamprecht, S.C. and Holz, G. 2000. Race determination and vegetative compatibility grouping of Fusarium oxysporum f. sp. melonis from South Africa. Plant Disease 84: 231-234.
Seo, Y. and Kim Y.H. 2017. Potential reasons for prevalence of Fusarium wilt in oriental melon in Korea. The Plant Pathology Journal 33(3): 249-263.
Shafagh, N., Falahati Rastegar, M. and Jafarpour, B. 2008. Physiological race and genetic diversity determination of Fusarium oxysporum f. sp. melonis by differential hosts and molecular marker in Northern and Razavi Khorasan provinces. Research Journal of Biological Sciences 3(7): 790-793.
Sherf, A.F. and Mac Neb, A.A. 1986. Vegetable disease and their control. 3rd ed. Wiley Interscience Publication, John Wiley and Sons. New York. 728pp.
Singleton, L.L., Mihail, J.D. and Rush, C.M. 1992. Methods for Research on soil born Phytopathogenic Fungi. APS Press, st. Paul, Minnesota, USA, 265pp.
Snyder, W. C. and Hansen, H. N. 1940. The species concept in Fusarium. American journal of Botany 27: 64-67.
Stewart, I.E., Kim, M.S., James, R.L, Dumroese, R.K. and Klopfenstein, N.B. 2006. Molecular characterization of Fusarium oxysporum and Fusarium commune isolates from conifer nursery. Phytopathology 96: 1124-1133.
Tello Marquina, J.C. and Gomez Vazques, J. 2000. Presenzia de la razza 1,2 de Fusarium oxysporum f. sp. melonis en Almeria. Boletín de sanidad vegetal. Plagas 26: 27-33.
Vakalounakis, D.J. and Fragkiadakis, G.A. 1999. Genetic diversity of Fusarium oxysporum isolates from cucumber: Differentiation by pathogenicity, vegetative compatibility, and RAPD fingerprinting. Phytophthology 89: 161-168.
Zink, F.W. 1992. Reaction of muskmelon germplasm to inoculation with Fusarium oxysporum f. sp. melonis race 2. Plant Disease 67: 1251-1255.
Zink, F.W. and Thomas, C.E. 1990. Genetics of resistance to Fusarium oxysporum f. sp. melonis races 0, 1, and 2 in muskmelon line MR-1. Plant Disease 80: 1230-1232.
Zuniga, T.L., Zitter, T.A., Gordon, T. R., Schroeder, D.T. and Okamoto, D. 1997. Characterization of pathogenic races of Fusarium oxysporum f. sp. melonis causing Fusarium wilt of melon in New York. Plant Disease 81(6): 592-596.