استعارۀ مفهومی "آینه" در ادب عارفانه فارسی

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

نرگس اسکویی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب

تاریخ دریافت : 1395/11/11 تاریخ پذیرش : 1395/11/11 تاریخ انتشار : 1395/05/01

کلید واژه: ادبیّات عرفانی, Mystical literature, آینه, Mirror, استعارة مفهومی, نگاشت, دلالت ضمنی, conceptual metaphor, version, implicit implication,

چکیده مقاله :

استعاره‌‌های مفهومی یا ادراکی، مبتنی هستند بر درک امور انتزاعی بر پایۀ امور عینی و مفهومی یا تصویری کردن مفاهیم ذهنی. زبان عرفانی همواره از مفاهیم انتزاعی سخن می‌گوید و بدین جهت برای قابل درک شدن، پیوسته از استعاره‌های مفهومی که خود زنجیروار به هم پیوسته‌اند، بهره می‌گیرد. استعارۀ مفهومی آینه، یکی از دیرپاترین استعارات مفهومی در حوزۀ شناختی و معرفتی است که خود از انگاره‌های عرفانی کلان‌تر منبعث گشته و زنجیره‌ای از دلالت‌های ضمنی را در ادبیّات عرفانی، وارد ساخته است.این مقاله جست‌وجویی است در معرفی استعارۀ مفهومی آینه، خاستگاه تاریخی، نگاشت‌های کلی‌تر از آن در حوزۀ استعاره‌های عرفانی و دلالت‌های ضمنی که از این استعاره نشأت گرفته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Conceptual or perceptual metaphors are based on understanding an abstract matter with a conceptual and concrete approach or portraying subjective concepts. Mystical language has always spoken of abstract concepts and therefore to be understood better, they use interconnected conceptual metaphors which themselves are chained together. Conceptual metaphor of mirror is one of the most persistent types of conceptual metaphor in the cognitive and epistemic field which itself arose from mystical notions and has created a chain of implicit arguments. The present article is an attempt to introduce the conceptual metaphor of mirror, its historical origin, more general versions of it in the field of mystical metaphors and the implicit implications emanating from this sort of metaphor.

منابع و مأخذ:

1-      اکو، امبرتو، (1383)، استعاره: بازآفرینی مبنای تفکر، به کوشش گروه مترجمان، تهران، سورۀ مهر.

2-      جهانگیری، محسن، (1361)، التدبیرات‌الالهیه، تهران: موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

3-      خاقانی، بدیل، (1375)، دیوان، تصحیح میرجلال‌الدین کزازی، تهران: نشر مرکز.

4-      خوارزمی، تاج‌الدین حسین، (1364)، شرح فصوص‌الحکم، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.

5-      ریکاردو، زیپولی، (1366)،آیینه در شعر فرخی، سعدی و حافظ، تهران: فردوسسنایی، مجدود بن آدم.

6-      شهیدی، جعفر، (1375) شرح مثنوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

7-      صفوی، کوروش، (1387)،استعاره از نگاهی دیگر، تهران: انجمن شاعران ایران.

8-      قاسم‌زاده، حبیب‌الله، (1379)، استعاره و شناخت، ج1، تهران، فرهنگان

9-      مک‌کاریک، ایرنا ریما، (1383)،دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر، تهران: آگاه.

10-   مولوی، جلال‌الدین محمد، (1378)،مثنوی، بر اساس نسخۀ قونیه، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

11-   نجم‌الدین رازی، (1366)، مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

12-   نسفی، عزیزالدین، (1371)،الانسان‌الکامل، تهران: طهوری.

13-   نظری، فاضل، (1385)،اقلیت: مجموعۀ غزل، تهران: هزارۀ ققنوس.

14-   ___،____، (1389)،آن‌ها، چاپ نهم، تهران: انتشارات سورۀ مهر.

15-   ـــــ،ــــــ،(1389ب)،گریه‌های امپراطور، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات سورۀ مهر.

16-   هاوکس، ترنس، (1377)،استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.

17-   همدانی، عین‌القضات، (1379)،زبده‌الحقایق، ترجمۀ مهدی تدین، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

مقالات:

1- امامی، نصرالله، (1391)،اسطورۀ جام‌جم و عرفان اسلامی، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال ششم، شمارۀ دوم، پیاپی 22، صص1-24.

2- بهنام، مینا، (1389)،استعارۀ مفهومی نور در دیوان شمس، فصلنامۀ نقد ادبی، سال سوم، شمارۀ 10، صص91-114.

3- پهلوان‌نژاد، محمدرضا، (1391)،بررسی و توصیف معنای واژه حتی در زبان فارسی از دیدگاه معنی‌شناسی شناختی، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال دوم، شمارۀ4، صص93-106.

4- تقی‌دخت، محمدرضا، (1388)،تماشای جهان از پنجره‌ای نادستیاب (دربارۀ شعرهای فاضل نظری)، مجلۀ شعر، شمارۀ68، صص60-67.

5- جبری، سوسن، (1387)،استعاره در زبان عرفانی میبدی، فصلنامۀ کاوش‌نامه، سال نهم، شمارۀ 17، ص29-57.

6- حق‌پرست، طاهره، (1390)،آینه و آینه‌داری در ادب فارسی، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 97، صص22-25.

7- خدادادی، محمد، (1389)،رویت از دیدگاه شمس تبریزی و بررسی بازتاب آن در مثنوی، فصلنامۀ مولوی‌پژوهی، سال چهارم، شمارۀ نهم، صص35-54.

8- زنگویی، اسدالله، (1389)،استعارۀ مفهومی، نظریه‌ها و کارکرد‌های آن در تعلیم و تربیت، مطالعات تربیتی و روان‌شناختی، شمارۀ 11، صص77-108.

9- سجودی، فرزان، (1391)،بررسی معناشناختی استعارۀ زمان در داستان‌های کودک به زبان فارسی، فصلنامۀ نقد ادبی، س5، شمارۀ19، صص135-156.

1-      عندلیبی، عادل، (1385)،عبد، استعارۀ کانونی در انسان‌شناسی قران، نامۀ حکمت، شمارۀ 7، صص129-145.

2-      غنی‌پور ملکشاه، احمد، (1391)،آیینه، مضامین و تناسبات شعری آن در غزلیات صائب تبریزی، نامۀ پارسی، شمارۀ 60-61، صص 88-109.

3-      محمدی آسیابادی، علی، (1391)، بررسی طرح‌وارۀ حجمی معبد و نور در مثنوی مولوی، فصلنامۀ گوهر گویا، سال ششم، شمارۀ سوم، پیاپی 23- صص95-124.

4-      مستعلی پارسا، غلامرضا، (1389)،کاربرد بلاغی آیینه در دیوان صائب، فصلنامۀ سبک‌شناسی نظم و نثر، س3، شمارۀ 2،پیاپی 8..

5-      هاشمی، زهره، (1392)،زنجیره‌های استعاری محبت در تصوّف، فصلنامۀ نقد ادبی، س6، شمارۀ 22، صص29-48.

6-      هاشمی، زهره، (1389)،نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، فصلنامۀ ادب پژوهی، شمارۀ 12، صص119-140.

7-       Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. Metaphor and Thought. A. Ortony. Cambridge, Cambridge University Press.

8-       Lakoff, G. and M. Johnson (1980). Metaphors We Live By. Chicago, University of Chicago Press.