هستی‌شناسیِ هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی
محورهای موضوعی : هنر
احمد ولیعی ابرقویی
1
(دکتری معارف اسلامی، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات، پردیس فارابی، تهران، ایران(نویسنده مسئول))
کلید واژه: فلسفه اسلامی, معنا, هنر, هستی‌شناسی زیبایی,
چکیده مقاله :
مسألۀ این تحقیق، بررسی چیستی، چرایی و چگونگیِ تحقق هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی می‌باشد. این بررسی، براساس تبار‌شناسی فلسفیِ هنر در سه لایه‌ی مفهومی، ماهوی و وجودی می‌باشد؛ از این رو در ابتدا، سنخ مفهومی این پدیده از منظر فلسفی تبار‌شناسی شده و براساس آن در لایه‌ی ماهوی، عناصر دخیل در تعریف هنر به زبان فلسفی، بازتولید و در مرحله‌ی بعد،براساس بازتولید فلسفی این عناصر، به بررسی نحوه‌ی تحقق هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی پرداخته می‌شود. با انجام این تحقیق به روش تحلیلی – اسنادی، روشن می‌شود که تحقق هنر از منظر فلسفه‌ی اسلامی منوط به انجام یک نظام فرآیندی می‌باشد که دارای چهار ریزفرآیند است. به این صورت که در ابتدا، فرآیند ظهور معنا در هنرمند صورت‌گرفته و سپس با فرآیند ایجادِ یک ایده برای تبدیل معنا به اثر هنری ادامه پیدا می‌کند. در مرحله‌ی بعد، با استعاره‌سازی اثر هنری و متناسب با آن معنای مدّ نظر، روند هنری شدن آن معنا، شکل می‌گیرد. در انتها نیز با ایجاد معنا در مخاطبِ اثر هنری، فرآیندِ تحقق هنر خاتمه می‌یابد.
The objective of this research is to investigate the 'what,' 'why,' and 'how' of realizing art from the perspective of Islamic philosophy. This examination is rooted in the philosophical genealogy of art across three layers: conceptual, substantive, and existential. Initially, the conceptual origin of this phenomenon is explored from a philosophical standpoint. Subsequently, in the substantive layer, the elements contributing to the definition of art are elucidated in philosophical terms. In the third stage, the method of realizing art from the perspective of Islamic philosophy is scrutinized based on the philosophical reproduction of these elements. Conducted in an analytical-documentary manner, this research reveals that the realization of art, from the perspective of Islamic philosophy, relies on a systematic process comprising four micro-processes. Firstly, the emergence of meaning occurs in the artist, followed by the creation of an idea to transform this meaning into an artistic work. Subsequently, by metaphorically aligning the artistic effect with the intended meaning, the process of rendering that meaning into art takes shape. Ultimately, the process of realizing art concludes with the audience of the artistic work interpreting and internalizing the created meaning.
افلاطون،(1398)، دورۀ آثار، مترجمان محمدحسن لطفی، رضا کاویانی، تهران، خوارزمی.
ابن سینا، حسین،(1391ق)، شفا، قم ، مکتب آیت الله مرعشی.
اسماعیلی، مسعود،(1398)، معقول ثانی فلسفی، قم، موسسه امام خمینی.
ادوارد رید، هربرت،(1393)، معنی هنر، تهران، علمی فرهنگی.
بستانی، محمود،(1378)، اسلام وهنر، آستان قدس.
تولستوی، لئو،(1383)، هنر چیست، مترجم کاوه دهگان، تهران، امیرکبیر.
سهروردی، شهاب الدین،(1388)، مصنفات شیخ اشراق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
شپرد، آن،(1377)، مبانی فلسفه هنر، مترجم عی رامین، تهران، علمی فرهنگی.
شیرازی، صدر الدین محمد،(1380)، مبدأ و معاد، قم، بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــــــ ،(1382)، شواهد الربوبیه، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ـــــــــــــــــــــــــ ،(1981م)، الحکمة المتعالیه فی اسفار الاربعة العقلیه، بیروت،دار الاحیائ التراث العربی.
ـــــــــــــــــــــــــ ، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران، مئسسه تحقیقات فرهنگی.
صارمی، محمد رضا و دیگران،(1394)، حکمت هنر اسلامی، آفتاب توسعه.
صائن الدین، علی بن محمد،(1391)، التمهیدفی شرح قواعدالتوحید، قم، بوستان کتاب.
طباطبایی، محمد حسین،(1388)، نهایه الحکمه، قم، موسسه امام خمینی.
صبوراردوبادی، احمد،(1398)، اصالت در هنر و علل انحراف در احساس هنرمند، تهران، بهمن برنا.
ربیعی، هادی،(1398) جستارهایی در چیستی هنر اسلامی، تهران، فرهنگستان هنر.
رزمجو، حسن،(1367)، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی.
دورانت، ویل،(1401)، لذات فلسفه، مترجم عباس زریاب خوئی، تهران، علمی فرهنگی.
کاشانی، عبدالرزاق،(1367) اصطلاحاتالصوفیه، تهران، سوره مهر.
کرمی، محسن،(1396)، در باب چیستی هنر، فلسفه تحلیلی.
فارابی، ابو نصر،(1991م) آرا اهل مدینه الفاضله، بیروت، دارالمشرق.
فرغانی، سعید الدین سعید؛(1379)، مشارق الدراری، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
نیوئل، دانیا و دیگران،(1395)، مترجم مجید پروانه پور، مبانی تاریخ هنر، تهران، حرفه نویسنده.
وزیری، علینقی،(1363)، زیباییشناسی در هنر و طبیعت، تهران، هیرمند.
_||_