خوانش عناصر هنر اسلامی ارگ دارالخلافه ناصری از منظر فلسفه صدرالمتالهین

محورهای موضوعی : هنر

سید بنیامین کشاورز ¹ , سید عقیل کشاورز ² , زهرا خیرالدین ³

1 - دانشجوی مقطع دکتری تخصصی باستان شناسی دانشگاه هنراصفهان، اصفهان، ایران
2 - دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد مهندسی معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی آموزش ابتدایی پردیس فاطمه الزهرا دانشگاه فرهنگیان، سمنان، ایران

تاریخ دریافت : 1402/07/05 تاریخ پذیرش : 1403/02/10 تاریخ انتشار : 1402/12/09

کلید واژه: فلسفه‌ی اسلامی, کاخ گلستان, ملاصدرا, هنر اسلامی.,

چکیده مقاله :

صدرالمتالهین، یکی از بزرگترین فلاسفه¬ ایرانیِ قرن یازدهم قمری بوده که کتب ارزشمندی در باره فلسفه نوشته است. اعتقادات ایشان به پیروی از آموزه¬های معزالدین الله، بر آن باور است که وحی که کلام ایزدی است، باید به گونه‌ای نزول یابد که طبقات متسلسل عقل، مثال و ماده را بگذرانند و سپس به شکل سخن درآیند و توجه به این نکته که پایه و اساس تفکر وی نه تنها بر پایه¬ی اسلام، بلکه بر پایه فرهنگ ایرانی نیز بوده است، اهمیت فراوان پیدا می¬کند. اصطلاح "فرم" در هنر و ساخت اهمیت فراوانی دارد که می‌توان آن را با سه معنی مختلف معرفی کرد؛ گاهی معنی قالب را می‌دهد، گاهی شکل و گاهی روابط بین اشکال را نشان می‌دهد که با ظاهر و باطن همراه است که از دیدگاه ملاصدرا تعادل و توازن بین عقلانیت و ذهنیت، هنر را می‌سازد. هنری که به واسطه¬ روح انسانی و فرمان الهی، هم‌زمان صاحب دو عالم ظاهر و باطن است، مطابق با ماهیت خلقت. امروزه، به اشتباه فرض می¬شود که ساختارهای منظم و پیروی اصول زیبایی¬شناختی در ابعاد هنری جامعه¬ اسلامی، تنها در عصر صفوی صورت‌گرفته¬اند که در مقاله¬ حاضر، با مطالعه¬ی فلسفه¬‌ی صدرایی و براساس منطق قیاسی و روش تعقلی یا سنتیِ فلسفه¬ جهان اسلام، به این موضوع پرداخته شده است.

چکیده انگلیسی:

Sadr al-Maltahin, a prominent Iranian philosopher of the 11th century AH, authored significant works on philosophy. His beliefs, rooted in the teachings of Mu'azuddin Allah, emphasize the concept of revelation, which he posits must traverse layers of reason, example, and matter before manifesting as speech. His philosophical framework is not solely based on Islam but also draws from Iranian culture. The term 'form' holds great significance in art and architecture, embodying three distinct meanings: representing structure, showcasing visual form, and elucidating interrelations between forms, which, according to Mullah Sadra, epitomizes the balance between rationality and spirituality in art. Contrary to common belief, the adherence to aesthetic principles and structured artistic expression in Islamic societies did not solely emerge during the Safavieh era. This article explores the intersection of Sadra'i philosophy and traditional Islamic philosophy, employing analogical reasoning to address this misconception.

منابع و مأخذ:

ابوترابیان، بهنام و نجار نجفی، الناز.(1391). اندرونی قصر ناصری طهران: تلاش برای بازنمایی مجموعه اندرونی و حرمسرای قصر سلطنتی طهران در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار. همایش ملی و پژوهشی کاخ گلستان.
اسمیت، ادوارد لوسی.(1379). فرهنگ اصطلاحات هنری. فرهاد گشایش. تهران: عفاف.
احمدی، احمد.(1367). حرکت جوهری و رابطه آن با خلق جدید: سیر عرفان و فلسفه در جهان اسلام. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. سری مقالات سومین کنگره فرهنگی.
افلاطون.(1355). دوره آثار افلاطون.جلد نخست.محمد حسن لطفی و رضا کاویانی.تهران: خوارزمی
اقبال چلاوی، میرزا علی.(1400). تاریخ ملک آرا: چگونگی به قدرت رسیدن قاجارها. جمشید قائمی و رامین یلفانی.تهران: ندای تاریخ.
امامی‌جمعه، مهدی.(1385). فلسفه هنر در عشق شناسی ملاصدرا.تهران: متن.
امامی‌جمعه، مهدی.(1396). ملاک¬های زیبایی‌شناسی در فرم و محتوا از نگاه ملاصدرا. دوفصلنامه صدرایی. سال ششم.شماره اول.صص 25-40.
اوبا، کاگه آکی.(1393). سفرنامه ایران و ورارود 1328/1910. هاشم‌‌رجب‌زاده و کینجی‌ئه¬اورا. تهران: طهوری.
اوستا.(1396). جلیل دوستخواه.تهران: مروارید.
اوکویرک، استینسون.(1393) .مبانی هنر نظریه و عمل. محمدرضا یگانه‌دوست.تهران: سمت.
دوستخواه، جلیل.(1392). اوستا: کهن¬ترین سرودهای ایرانینان به فرخندگی سه هزارمین ساِل زادروز زرتشت که از سوی یونسکو سال زرتشت اعلام شده است. تهران: مروارید.
دیباج، سیدموسی.(1391). ماهیت معماری. تهران: فرهنگ و معماری.
دیباج، سیدموسی(1395). شعور تاریخی معماری ایرانی. تهران: دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
دیولافوآ، ژان(1393). از قفقاز تا پرسپولیس. محمد مجلسی. تهران: دنیای نو.
سمسار، محمد‌حسن و داودی‌پور، محمدعلی.(1390) .کاخ گلستان. تهران: زرین و سیمین.
سوچک، اسوت(1398). تاریخ آسیای میانه از مغولستان تا خوارزم. سیده‌فهیمه‌ابراهیمی. تهران: سمت.
شهبازی، مجید و مرسلی، نسرین.(1394). تحلیل آثار و آرا ملاصدرا و تبیین آن در هنر و معماری: مورد مطالعاتی پل خواجو. دومین همایش ملی معماری، عمران و محیط زیست شهری.
صدرالدین‌شیرازی‌محمدبن‌ابراهیم(1981). الحکمت المتعالیه فی‌الاسفار الاربعه.ج 2و 6.بیروت: دار احیا‌التراث.
فوکوشیما، یاسوماسا.(1392). سفرنامه ایران و قفقاز و ترکستان. هاشم‌رجب‌زاده و کینجی ئه اورا. تهران: پژوهش¬های فرهنگی.
قراگوزلو، علی رضا.(1374). انتقاد بر ملاصدرا در عصر ما. کیهان فرهنگ. سال هشتم.شماره 7.
گرین، راجر لنسلین.(1382). افسانه¬های مردم مصر. ابراهیم اقلیدی. تهران: کیمیا
گلب،مایکل.(1389). چگونه مانند لئوناردو داوینچی فکر کنیم. مهدی قراچه داغ. تهران: البرز
لنگ، جان.(1395). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. علیرضا عینی¬فر. تهران: دانشگاه تهران.
لیلیان، محمد‌رضا.(1388).جستاری بر مبانی و مفاهیم زیبایی‌‌شناسی و تبلور آن در ساختارهای معماری. کتاب ماه هنر. شماره 137.
معتقدی، کیانوش و ناموریکتا، نامی.(1400). از باغ گلستان تا کاخ گلستان. تهران: دانیار.
مقربی، فرزانه، حریرچی، مینا و فروتن، منوچهر.(1393). تحلیل حکمت متعالیه در بناهای معماری: مطالعه موردی مسجد شیخ لطف الله. دومین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار.همدان: صص 1-10.
ناصرالدین شاه.(1397). روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه قاجار از ربیع الاول 1310 تا جمادی الاول 1312ق. مجید عبدامین. تهران: محمود افشار و سخن.
ناصرالدین‌شاه.(1398). مرقع ناصری. مجید عبدامین. تهران: محمود افشار و سخن.
ناصرالدین‌شاه و نائب‌السلطنه، کامران میرزا.(1399). مکاتبات ناصرالدین‌شاه با کامران میرزا نائب السلطنه 1295 تا 1309ق. مرضیه مرتضوی قصابسرایی و مهتا باصفا. تهران: موسسه و موزه ملی ملک.
ناکامورا، نائ.کیچی.(1394). سفرنامه ناکامورا نائوکیچی: مسافر فقیر ژاپنی در ایران 1320/1902. هاشم‌رجب‌زاده و کینجی‌ئه اورا. تهران: طهوری.
نسبیت، کیت.(1394). نظریه¬های پسامدرن در معماری. محمدرضا شیرازی. تهران: نی.
نصر، سید حسین.(1385). در جست و جوی امر قدسی. تهران: نی.
نصر،سید حسین.(1350). هنر قدسی در فرهنگ ایران. لندن: گولگو.
هاشم نژاد، حسین.(1385). درآمدی بر فلسفه هنر از دیدگاه فیلسوفان بزرگ اسلامی. قبستان، درآمدی بر فلسفه هنر: صص 313-333
هیلن¬براند، رابرت.(1385). هنر و معماری اسلامی. اردشیر اشراقی. تهران: روزنه.
Bloom, Jonathan. (2006). Ceremonial & sacred space in early Fatimid cairo in Cities,in the pre-modern Islamic world: the urban impact of religion, state and socity.SOAS/Routledge studies in Middle East
Burckhardt, Titus. (2009). Art of Islam: language & meaning. Beijing: World wisdom.
Jamal, Nadia.(2014).Taqil alShariah: a study on Ismaili jurisprudence.Qairo.