رهیافتی بر روزآمدی کهن الگوهای باارزش معماری ایرانی- اسلامی (نمونه موردی: خانه همت‌یار)

محورهای موضوعی : هنر

محمد لطیفی ¹ (پژوهشگر فرادکتری گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران. گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.)
محمدجواد مهدوی‌نژاد ² (استاد گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/06/17 تاریخ پذیرش : 1401/07/27 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: نحو فضا, گراف تولید پلان, نظریۀ گراف, روزآمدی,

چکیده مقاله :

مطالعه الگو‌های ارزشمند معماری گذشته به عنوان شناسنامه فرهنگی هر جامعه و معاصرسازی آن با استفاده از فناوری‌های نوین، امری است که در هر دوره‌ای از اولویت‌ها و‌ ضرورت‌های فرهنگی هر جامعه محسوب می‌گردد. از سویی باتوجه به بنیان‌های غنی معماری ایرانی- اسلامی، ایجاب می‌نماید بازگشتی اندیشمندانه به معماری مسکن به عنوان یکی از مهم‌ترین اشکال سازمان‌دهی اجتماعی فضا شود و از ویژگی‌ها و عناصر اصلی آن برای خلق شیوه‌ای جدید از معماری مسکونی همراه با تکنولوژی جدید و مقتضیات روز استفاده کرد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با راهبرد نمونه موردی و بهره گرفتن از افزونه اسپیس سینتکس و گراف تولید پلان سعی دارد ضمن تشریح روابط ریاضی حاکم بر فضا در مفاهیمی چون عمق فضایی، ارزش کنترل، ارزش انتخاب، یکپارچگی و انتروپی، با ارزیابی و تحلیل رابطه بین همنشینی فضاها به کشف مفاهیمی که از معماری گذشته می‌تواند در معماری امروز نقش ایفا نماید، بپردازد. نتایج بیان کننده آن است که اگرچه تفاوت ساختاری میان الگوهای گذشته و معاصر در توده‌گذاری فضا وجود دارد، با این وجود می‌توان با مبنا قراردادن ارزش‌های مورد اشاره و حفظ موقعیت و روابط میان فضاهای مختلف در گراف، یک الگو را به زبان معاصر بیان نمود.

چکیده انگلیسی:

Studying the valuable architectural patterns of the past as the cultural identity of each society and its modernization using new technologies is a matter that in every period is one of the cultural priorities and necessities of each society. On the other hand, due to the rich foundations of Iranian-Islamic architecture, it is necessary to make a thoughtful return to housing architecture as one of the most important forms of social organization of space and use its main features and elements to create a new way of residential architecture along with new technology and requirements of the day. This descriptive-analytical study with case model strategy and using space syntax plugin and plan production graph tries to describe the mathematical relationships governing space in concepts such as spatial depth, control value, choice value, integrity and entropy, by evaluating and analyzing the relationship between space companionship to discover concepts that can play a role in today's architecture. The results indicate that although there is a structural difference between past and contemporary patterns in space massing, it is possible to express a pattern in contemporary language by based on the values mentioned and maintaining the position and relationships between different spaces in the graph.

منابع و مأخذ:

آقایی‌مهر، معین، قره‌بگلو، مینو. (1399). معاصرسازی هویت- مبنا نمونه موردی: بافت‌های شهری معاصر ایران در دوره پهلوی، نقش جهان، 10 (1)،صص 11-18.

آهویی، صادق، احمدی‌دیسفانی، یداله، کلانتری‌خلیل‌آباد، حسین. (1400). بازشناسی هویت خانه‌های سنتی ایرانی با تکیه بر عناصر کالبدی، اجتماعی و فرهنگی هویت‌ساز، هنر اسلامی،  18 (41)،صص 74-91.

ابراهیمی، غلامرضا، سلطان‌زاده، حسین، کرامتی، غزل. (1396). بازتاب فرهنگ غرب در تحول سبک زندگی و معماری خانه‌های اواخر قاجار شهر همدان. باغ نظر، 14 (47)،صص 29-38.

احمدی، بابک. (1375). حقیقت و زیبایی، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.

الکساندر، کریستوفر. (1392). سرشت نظم، ترجمۀ رضا سیروس صبری و علی اکبری، ج اول: پدیده حیات، تهران: انتشارات پیام.

چرخچیان، مریم. (1398). تداعی‌های ذهنی در شناخت شاخصه‌های معماری اسلامی. هنر اسلامی، 15 (35)، صص 70-98.

ریسمانچیان، امید ، بل، سایمون. (1389). شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها، هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 2 (43)، صص 49-56.

خسروپناه، عبدالحسین. (1400). نخستین همایش ملی «علوم‌ انسانی و حکمت ‌اسلامی». 8 فروردین 1400.

سالینگروس، نیکاس آنجلوس. (1394). طراحی الگوریتمی پایدار، ترجمۀ حامد زرین‌کمری و مریم معیری‌نیا، تهران: انتشارات پیام.

سجادزاده، حسن، سهرابی، ندا. (1400). مقایسۀ تطبیقی تحولات ساخت کالبد و ساخت معنا با تأکید بر تحلیل هم‌پیوندی فضایی (موردشناسی: بازار همدان)، جغرافیا و آمایش شهری، 11 (39)، صص 131-156.

سلطانی، سحر، خاکی، آزاده. (1393). بررسی خوانایی در فضای کار با استفاده از روش تحلیلی نحو فضا نمونۀ موردی: ساختمان اداری در مرحلۀ پیش از ساخت. همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری و شهرسازی، قروین: دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین. (https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=17500)

شایگان، داریوش. (1379). بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی، چاپ سوم، تهران:‌ انتشارات امیرکبیر.

طباطبائی‌ملاذی، فاطمه، صابرنژاد، ژاله. (1395). رویکرد تحلیلی نحو (چیدمان) فضا در ادراک پیکره‌بندی فضایی مسکن بومی قشم (نمونۀ موردی روستای لافت)، مسکن و محیط روستا، 35 (154) 154، صص 75-88.

عزیزی، شادی، دلپذیر، علیرضا، مقدم، پریسا. (1391). انسان‌شناسی فرهنگی وسیله‌ای برای بررسی عوامل شکل‌دهندۀ معماری، هویت شهر، 6 (12)، صص 61-70.

علوی‌زاده، سیده‌الهام، اسلامی، غلامرضا، حبیب، فرح. (1397). تبیین الگوی شبه- فرکتال در ساختار زمینه‌محور، هنر اسلامی، 14 (29)، صص 28-57.

گروتر، یورگ. (1987). زیباشناسی در معماری. ترجمۀ جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون 1383، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

لطیفی، محمد، مهدوی‌نژاد محمدجواد، دیبا، داراب. (1397). ظرفیت‌شناسی الگوریتم‌های ژنتیک در معماری، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 8 (31)- ج دوم، صص 311-322.

لطیفی، محمد، مهدوی‌نژاد محمدجواد، دیبا، داراب. (1399). منطق اجتماعی فضا در مسکن بومی قاجار اصفهان، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 10 (37)، صص 161-186.

لطیفی، محمد، دیبا، داراب. (1399). داده‌کاوی ساختار فضایی مسکن بومی قاجار؛ نمونۀ موردی: خانۀ جنگجویان اصفهان، نقش جهان، 10 (3)، صص 163-171.

مسعودی‌نژاد، رضا. (1386). مقدمه‌ای بر اسپیس سینتکس، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

ملازاده، عباس، بارانی‌پسیان، وحید، خسروزاده، محمد. (1391). کاربرد چیدمان فضایی در خیابان ولیعصر شهر باشت، مدیریت شهری، 10 (29)، صص 81-90.

مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1395). گفتمان معماری سرآمد: الگویی برای نقد آثار معماری معاصر، هویت شهر، 11 (30)، صص 59-68.

مهدوی‌نژاد، محمدجواد، مشایخی، محمد. (1389). بایسته‌های طراحی مسجد بر مبنای کارکردهای فرهنگی- اجتماعی، آرمانشهر، 3 (5)، صص 65-78.

نجارنژادمشهدی، مرجانه، افضلیان، خسرو، شیبانی، مهدی، سیدالحسینی، سیدمسلم. (1400). درک سرشت الگوهای ماندگار معماری ایران (با انطباق مفهوم ماندگاری از دیدگاه کریستوفر الکساندر؛ بر الگوهای معماری)، اندیشۀ معماری، 5 (9)، صص 1-18.

نقی‌زاده، محمد. (1381). تأثیر معماری و شهر بر ارزش‌های فرهنگی، هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 11 (11)، صص 62-76.

یکتائیان، گلناز، شعبانی، مریم. (1384). پروندۀ ثبتی خانۀ همت‌یار، اصفهان: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان.

مهدی‌نژاد، جمال‌الدین، عظمتی، حمیدرضا، صادقی حبیب‌آبادی، علی. (1399). بررسی ساختار مساجد سنتی، معاصر و پس از انقلاب اسلامی با روش نحو فضا (نمونۀ مورد مطالعه: مسجد جامع اصفهان، مسجد دانشگاه تهران، مسجد الغدیر، مسجد شهرک غرب)، مرمت و معماری ایران، 10 (22)، صص 15-36.

Hillier, Bill. (1996). Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture, Cambridge: Cambridge University.

Hillier, Bill, Hanson, Julienne. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge: Cambridge University.

Mahdavinejad, Mohammadjavad, Hosseini, Seyed Amir. (2019). DATA MINING AND CONTENT ANALYSIS OF THE JURY CITATIONS OF THE PRITZKER ARCHITECTURE PRIZE (1977–2017). JOURNAL OF ARCHITECTURE AND URBANISM, 43 (1), 71-90.

Ostwald, Michael- J. (2011). A Justified Plan Graph Analysis of the Early Houses (1975-1982) of Glenn Murcutt, Nexus Network Journal, 13 (3), 737-762.

Tiesdell, Steve; Oc, Taner, Heath, Tim. (2005). Revitalizing historic urban quarters, London: Routledge.

Turner, Alasdair. (2001). Depthmap: A Program to Perform Visibility Graph Analysis, 3rd International Symposium on Space Syntax (Pp. 31.1- 31.9), Atlanta, Georgia Technological Institute, Georgia at the College of Architecture, 7-11 May 2005.