واکاوی زشت‌نگاری شخصیت‌های برآمده از دو کتاب عجایب‌المخلوقات و تاریخ هیولاها از منظر امبرتواکو
محورهای موضوعی : هنر
1 - استادیار، گروه هنر، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
کلید واژه: زشت‌نگاری, شخصیت‌ها, عجایب‌المخلوقات, تاریخ هیولاها, امبرتواکو,
چکیده مقاله :
متفکران در هر دوره‌ی تاریخی، تعاریفی در باب زیبایی عرضه کرده؛ ولی کمتر به مفهوم زشتی پرداخته‌اند. زشتی را اغلب ضدِ زیبایی توصیف می‌کنند؛ اما این مواجهه دقیق نیست. توجه به نحوه‌ی برخورد امبرتواکو با مفهوم زشتی در تاریخ هنر غرب، امکان شناخت و تفسیر آثار تصویری گوناگون و مقایسه‌ی آن‌ها را فراهم می‌کند. تاریخ زشتی را می‌توان، در تصاویر یا توصیف مکتوب اشیاء یا انسان‌هایی جُست که به نحوی زشت تلقی شده‌اند. این پژوهش می‌کوشد، به این پرسش محوری پاسخ دهد که براساس نظر امبرتواکو، مطالعه تحلیل و مقایسه میان شخصیت‌هایی که به‌صورت هدفمند از دو کتاب عجایب‌المخلوقات قزوینی و از کتاب تاریخ هیولا اولیسه آلدراوندی انتخاب شده‌اند، چگونه انجام می‌شود. هدف این پژوهش، توجه به مفهوم زشتی در هشت شخصیت منتخب از دو کتاب نوشته زکریا قزوینی(قرن 7 ه.ق -1280م) ایران و اولیسه آلدراوندی(قرن11ه.ق- 1642م) ایتالیا است. روش این پژوهش، براساس اطلاعات برآمده از داده‌های کتابخانه‌ای و اینترنتی است که با توجه به، طبقه‌بندی اکو دربارۀ پدیدارِ زشتی یعنی ویژگی فی‌نفسه، ویژگی ظاهری و نمایش هنری، شخصیت‌های منتخب را توصیف و به‌صورت تطبیقی تحلیل می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، شخصیت موجودات ترکیبی در کتاب عجایب‌المخلوقات با اتکاء به فرهنگ عامه، باورهای دینی، متون ادبی و همراه با تخیل مولف به وجود آمده است؛ همچنین شخصیت‌های مورد مطالعه در کتاب تاریخ هیولاها متکی به سنت فرهنگی و خلاقیت مولف آن است که نتایجی جذاب و سرگرم کننده با کاربردی اخلاقی دارد؛ اما نکته متمایز این دو کتاب در تاریخ هیولاها، موضوع ناهنجاری است و می‌توان آن‌را امری طبیعت‌گرایانه با ضابطه‌ای علمی در نظر گرفت؛ چرا که آلدراوندی با ثبت و تحلیل نمونه‌های واقعی، ناهنجاری‌ها را، بخشی از تنوع طبیعی دانسته و آن‌ها را از قلمرو تخیل و اسطوره به حوزه‌ی علم وارد کرده است.
Introduction
Thinkers in every historical period have offered various definitions of beauty, positioning it as a central concept in philosophical, artistic, and religious discourses. In contrast, the concept of ugliness has received significantly less attention and is often described merely as the opposite of beauty. However, this binary confrontation is overly simplistic and fails to capture the depth and diversity of meanings that ugliness can convey. Umberto Eco’s approach to ugliness in the history of Western art provides a comprehensive and interpretative framework for understanding how ugliness has been visually and textually represented throughout history. Traces of ugliness are found not only in artistic images but also in written descriptions of objects, creatures, or individuals perceived as abnormal, grotesque, or unnatural. This study aims to investigate how ugliness is conceptualized and represented from Eco’s perspective, by analyzing and comparing eight selected hybrid characters from two significant historical texts: Ajāyeb al-Makhlūqāt by Zakariya Qazvini (7th century AH / 13th century AD, Iran), and The History of Monsters (Monstrorum Historia) by Ulisse Aldrovandi (11th century AH / 17th century AD, Italy)
Methodology
This research is conducted using a qualitative and comparative approach, relying on both library sources and digital databases. The focus is on the representation of ugliness in composite or hybrid beings as described in the two selected works. Drawing on Umberto Eco’s theory, ugliness is categorized into three types: intrinsic or moral ugliness, external or physical ugliness, and artistic or symbolic representations of ugliness. This tripartite classification serves as the basis for the comparative analysis, allowing the researcher to examine the visual and narrative construction of monstrous beings in each book. Four characters from each source were selected to ensure a balanced and insightful comparison
Results
The analysis reveals that both Qazvini and Aldrovandi categorize beings that deviate from known natural forms, but their approaches differ significantly. In Ajāyeb al-Makhlūqāt, the beings are entirely mythical and are based on inherited traditions, religious narratives, and classical literature. These figures are presented in a symbolic and moralizing context. In contrast, Aldrovandi’s History of Monsters includes a mixture of mythical and empirically observed creatures. His work reflects the influence of Renaissance naturalism and scientific curiosity, often documenting physical anomalies through observation and classification
Conclusion
The findings show that although both authors drew on cultural imagination, religious beliefs, and literary traditions, Aldrovandi’s attention to physical anomalies marked a shift toward scientific reasoning. By documenting real cases of deformity, he treated monstrosity as part of natural diversity, transforming ugliness from a purely symbolic concept into an object of scientific study. Thus, Eco’s theoretical framework effectively reveals the evolving perception of ugliness between the medieval Islamic world and Renaissance Europe
ارسطو(2019). ارسطو و فن شعر، ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب، چاپ ششم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
افضلی، علی (1391). آفرینش انسان در آموزه‌های اسلامی و نسبت آن با نظریه تکامل، پژوهش‌نامه فلسفه دین(نامه حکمت)، سال دهم، شماره دوم، پاییز و زمستان، 113-134. Doi: 10.30497/prr.2013.1339
https://prrj.isu.ac.ir/article_1339.html (دستیابی: 6/1/1404)
القزوینی، زکریابنمحمدبنمحمودالمکمونی(1361). عجائب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات، نصرالله‌سبوحی، تهران: عطار.
القزوینی، زکریابنمحمدبنمحمودالمکمونی(1392). عجائب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات، مسعود‌غلامیه ویوسف‌بیگ باباپور، چاپ دوم، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
اکو، امبرتو (2005). تاریخ زیبایی، ترجمه همابینا و جهانگیرشهدادی، چاپ هفتم، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
اکو، امبرتو (2008). تاریخ زشتی، ترجمه همابینا و کیانوش‌تقی‌زاده‌انصاری، چاپ پنجم، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
براتی، پرویز (1400). دیونامه؛ بازشناسی چهره موجودات خیالی در روایت‌های ایرانی، چاپ چهارم، تهران: نشر چشمه.
تاتارکوویچ، ولادیسلاو (1970). تاریخ زیبایی‌شناسی1، ترجمه جوادفندرسکی، چاپ دوم، تهران: نشر علم.
تامسن، فیلیپ(1972). گروتسک، ترجمه فرزانه‌طاهری، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
ترابی، ارکیده(1401). عجایب‌المخلوقات، در تصاویر چاپ سنگی علیقلی‌خویی، چاپ دوم، تهران: نشر نظر.
دهخدا، علی‌اکبر(1385). لغت‌نامه، فرهنگ دو جلدی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رستگارفسایی، منصور (1383). پیکره‌گردانی در اساطیر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، تهران.
طوسی، احمد (1393). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فروید، زیگموند(1919). امر غریب، ترجمه مهردادپارسا، چاپ سوم، تهران: انتشارات شوند.
مارکس، کارل (1932). دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی 1844، ترجمه حسن‌مرتضوی، چاپ سوم، تهران: نشر آگه.
موسوی‌اقدم، کیوان (1396). زشت‌نگاری، بررسی ونقد کتاب تاریخ زشتی، فصلنامه نقد کتاب هنر، سال چهارم، شماره 15. ص119-136.
مولانا، جلال‌الدین محمدبلخی (1396). مثنوی معنوی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات پیام عدالت.
نیچه، فردریش(1889). غروب بت‌ها، چاپ بیست و سوم، تهران: نشر آگه.
-یاحقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.
Aldrovandi, Ulisse(1642). Monstrorum historia cum paralipomenis historiae omnium animalium, Marco Antonio Bernia.
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Ulisse_Aldrovandi_-_Bononiensis_Monstrorum_historia_cum_paralipomenis_historiae_omnium_animalium.pdf&page=3&uselang=fa(دستیابی: 5/4/1403)
Berens, E.M. (2009). The Myths and Legends of Ancient Greece and Rome, Metlabiri, October 13, v1. 0p.
Chilvers, I (2009). Oxford Dictionary of Art and Artists, 4th end, Oxford University Press.
Gibb,H.A.R & Kramers,J.H.(1954). Encyclopedia of Islam. Leiden: E.J. Brill.
Iwalaiye, Temi (2021). Why do the people of Ndebele South Africa wear neck rings, Pulse.ng .June 2.
https://www.pulse.ng/lifestyle/food-travel/why-do-the-people-of-ndebele-south-africa-wear-neck-rings/3b674y5 (دستیابی: 5/4/1403)
Litvintseva S & Wagner B (2021). Monster as Medium: Experiments in Perception in Early Modern Science and Film, Issue, #116. https://www.e-flux.com/journal/ (دستیابی: 5/4/1403)
McGarrigle N(2014). Aldravandis Monsters, Books for the Months, Trinity College Dublin.
https://edwardworthlibrary.ie/book-of-the-month/2014-books-of-the-month/2014-july-aldrovandis-monsters/ (دستیابی: 7/4/1403)
Mclemore, E (2023). Gendering the Harpy: Mythology, Medievalism, and Macabre Femininity, Hosted by the University of Notre Dame's Medieval Institute.
https://sites.nd.edu/manuscript-studies/2023/09/20/gendering-the-harpy-mythology-medievalism-and-macabre-femininity/ (دستیابی: 5/4/1403)
Phillips, C (2019). Phantastic beasts and unnatural history, welcomcollection.
https://welcomecollection.org/articles/wviloiaaacgaz5u5 (دستیابی: 5/2/1404)