تبیین و بررسی وجوه تمایز مشاوره فلسفی با مشاوره روان شناختی

محورهای موضوعی : فلسفه روانشناسی

سید حسام حسینی ¹ (گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه شاهد، تهران)
سید سالار حسینی ² (دانش آموخته مدیریت دولتی دانشگاه پیام نور مرکز سقز)
اکبر رهنما ³ (دانشیار، گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه شاهد، تهران.)

تاریخ دریافت : 1403/01/18 تاریخ پذیرش : 1403/02/20 تاریخ انتشار : 1403/02/21

کلید واژه: مشاوره فلسفی, مشاوره روانشناختی, وجوه تمایز, جهان بینی,

چکیده مقاله :

بهبود مشکلات زندگی در دوران باستان نقشی منحصر به فلسفه بود. این نقش محوری به واسطه سلطه علم در عصر مدرن به فراموشی سپرده شد. امّا در دوران معاصر فلسفه به خود آمده و درصدد احیای دوباره جایگاه خود در زندگی به واسطه فعالیت‌هایی عملی همچون مشاوره فلسفی است. تحقق این مهم مستلزم تبیین مرزهای تمایز این رویکرد نوظهور با سایر اشکال مشاوره روانشناختی است. لذا این پژوهش با هدف تبیین وجوه تمایز مشاوره فلسفی با مشاوره روان شناختی صورت گرفت. نوع پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ رویکرد، کیفی می‌باشد و جهت تبیین هدف از روش تحلیل مفهومی و از نوع تفسیری بهره گرفته شد. براساس یافته‌های پژوهش، وجوه تمایز این دو حوزه را می‌توان از حیث تفاوت در تعریف، نقش درمانی، موضوع، وظیفه و نقش، مهارت‌ها، اهداف و رابطه میان مراجع و مشاور تبیین نمود. نتایج پژوهش نشان داد این دو حوزه می‌توانند به عنوان مکمل، همدیگر را پشتیبانی نموده و جهان بینی و وضعیت روانی مراجعان را توأمان مد نظر قرار دهند.

چکیده انگلیسی:

Improving the problems of life in ancient times was a unique role of philosophy. This central role was forgotten due to the dominance of science in the modern era. But in the contemporary era, philosophy has come to its senses and is trying to revive its position in life through practical activities such as philosophical counselling. Achieving this goal requires clarifying the boundaries of differentiation between this emerging approach and other forms of psychological counselling. Therefore, this research was done with the aim of explaining the differences between philosophical counselling and psychological counselling. The type of research is applied in terms of purpose and qualitative in terms of approach, and conceptual analysis method and interpretive method were used to explain the purpose. Based on the findings of the research, the differences between these two areas can be explained in terms of the difference in definition, therapeutic role, topic, task and role, skills, goals and the relationship between client and consultant. The results of the research showed that these two areas can support each other as a complement and consider the worldview and mental state of the clients together.

منابع و مأخذ:

# Achenbach G.B. (1997). “On Wisdom in Philosophical Practice”. Inquiry: Critical Thinking Across the Disciplines, Vol. XVII, No 3, primavera. #
# Bagheri Noaparast Kh. (1389). An Introduction to the Philosophy of Education in the Islamic Republic of Iran, first volume, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [in Persian] #
# Barrientos J. (2005). Introduction to Counseling and Philosophical Orientation. Santa Cruz de Tenerife: Idea. #
# Boele, D. (1995). The Training of a Philosophical Counselor. In R. Lahav & M. #
# Bohm, D. (1996) On Dialogue. London: Routledge. #
# Cohen, E. D. (1995). Philosophical Counseling: Some Roles of Critical Thinking, Essays on Philosophical Counseling University Press of America.:121-131 #
# Deurzen Van E. (2001). Speech is Silver, Silence is Golden: Psychotherapy and Philosophical Consultancy, Thinking Through Dialogue: Essays on Philosophy in Practice, Surrey, Practical Philosophy Press. #
# Dogan S. (2000). A Contemporary approach to School Guidance and Counseling, Comprehensive Guidance Program model, 2(13), 56-64. #
# Gerber W. (1995). Philosophical Practice, Pastoral Work and Suicide Survivors, en Essays on Philosophical Counseling, New York: University Press of America: 153-158. #
# Gerebers, Will. (1995). Philosophical Practice, Pastoral Work and Suicide Survivors, en Essays on Philosophical Counseling: 154-157. #
# Gutknecht Thomas (2006) Philosophical Counseling in Germany, Hamburg, Psychological Researching. #
# Jongsma I. ([1996). Philosophical Counseling in Holland: History and Open Questions, in Essays on Philosophical Counseling, New York: University Press of America. #
# Lahav R. & M. Tillmans (1995). A Conceptual Framework for Philosophical Counseling: Worldview Interpretation., Essays in Philosophical Counseling University Press of America. pp. 3-24. #
# Lahav R. (1996a). “What is Philosophical in Philosophical Counselling?”, Journal of Applied Philosophy, Vol. 13, No. 3, 259-278. https://www. jstor .org /stable/24353958 #
# Lahav R. (1997). “Philosophical Counseling and Existential Therapy: On the Possibility of a Dialogue between the Fields”, Journal of the Society For Existential Analysis, No. 9, pp. 129-145. #
# Lahav R. (1996b). “Philosophical Counseling and Taoism: Wisdom and Lived Philosophical Understanding”, Journal for Chinese Philosophy, No. 23, pp. 259-276. #
# Lebon Tim. (1999). Socrates, Philosophical Counseling and Thinking Through Dialogue, enThinking Through Dialogue: 31-42. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjNtMPbkraCAxVQtqQKHfhhDyMQFnoECBgQAQ&url=http%3A%2F%2Fwww.timlebon.com%2FWas%2520Socrates%2520a%2520Philosophical%2520Counsellor%2520LeBon.pdf&usg=AOvVaw1597VMpEnzq2DWwaDu1Fnd&opi=89978449 #
# MacIntyre Alisdair (1977). “Epistemological Crises, Dramatic Narrative and the Philosophy of Science”. The Monist, 60(4), pp. 453-472. #
# Marinoff L. (2005). Philosophical Therapy. Istanbul: Gendas Culture. #
# Martin W.M. (2001). “Ethics as Therapy: Philosophical Counseling and Psychological Healthy”. Journal of Applied Philosophy. www.aspcp.org/ijpp/html/vol1no1.html #
# Mijuskovic B. (2021). “Philosophical Counseling and Loneliness: An Interdisciplinary Approach, Interdisciplinary Research in Counseling”, Ethics and Philosophy, 1(1), pp.28-37. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=994752 #
# Mills Jon. (2001). “Philosophical Counseling as Psychotherapy”, International Journal of philosophical Practice, 1(1), pp. 1-28. #
# Prins-Bakker A. (1995). Philosophy in Marriage Counseling. In: LAHAV, R.; TILLMANNS, M.V. Essays on Philosophical Counseling. New York: University Press of America, Inc. pp: 135-152. #
# Raabe P. (2001). Philosophical Counseling: Theory and Practice, Westport: Prager. #
# Raabe P. (2002). Issues Philosophical Counseling. NewYork: Prager Torrey Publishers. #
# Raabe P.B. (1999). Philosophy of Philosophical Counseling. Thesis (PhD in Philosophy) – Faculty of Graduate Studies, University of British Columbia, Vancouver. Available at: http://hdl.handle.net/2429/9926. #
# Romero J. (2010). “Philosophical advice in the international and Ibero American. Historiographic note”. HASER. International Journal of Applied Philosophy, No.1, pp.149-162. #
# Russel J. (2001). “Philosophical Counseling is not a Distinct Field: Reflections of A Philosophical Practitioner”. International Journal of Philosophical Practice, 1(1), pp.4-35. #
# Savage P. (1997). “Philosophical Counseling”. Nursing Ethics Dergisi, 4(1), pp. 32-49. #
# Schefczyk M. (1995). “Philosophical Counseling as a Critical Examination of Life-Directing Conceptions”, en Essays on Philosophical Counseling. #
# Schuster C.S. (1999a). Philosophy Practice: an alternative to Counseling and Psychotherapy. Westport, Prager. #
# Schuster C.S. (2005). Philosophical Counseling Not Personal New Age Terapy. Radical Psychology. Vol.4. www.radpsynet.org/journal/vol1-2/phillc1.html. #
# Schuster S.C. (1999b). “Philosophy Practices as Alternative Ways to Well-being”. Journal of Radical Psychology, 1(1). Available online: http://www.radpsynet.org/journal/vol1-1/Schuster.html. #
# Segal S. (2007). Disrupted Conventions or Diseased Selves: The relationship between philosophical and psychotherapeutic forms of questioning, Publisher Taylor & Francis Group: 41-55. https://doi.org/10.1080/17428170600900624 #
# Tillmanns M. (2018). “The Early Days of the Philosophical Practice Movement”, Practical Philosophy, 3(13), pp. 5-14. http://philopractice.org/web/history-maria-tillmanns. #
# Tuedio J.A. (1998). Philosophical Counseling as a Window on the Abstract Realities of Everyday Life. Department of Philosophy, California State University, Stanislaus. #

متن کامل:



 

نشریه علمی (دو فصلنامه) فلسفه تحلیلی شماره 42

فلسفه روانشناسی / علمی‌پژوهشی         سال بیستم، بهار و تابستان 1402، صفحه 44 - 7 

 

 

01 تبیین و بررسی وجوه تمایز مشاوره فلسفی با مشاوره روان شناختی ¹

سیّد حسام حسینی 

دانشجوی دکتری تخصصی فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شاهد تهران (نویسنده مسئول)

[e-mail]

سید سالار حسینی

دانش آموخته مدیریت دولتی دانشگاه پیام نور مرکز سقز

[e-mail]

اکبر رهنما

دانشیار، گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد، تهران

[e-mail]

 

بهبود مشکلات زندگی در دوران باستان نقشی منحصر به فلسفه بود. این نقش محوری به واسطه سلطه علم در عصر مدرن به فراموشی سپرده شد. امّا در دوران معاصر فلسفه به خود آمده و درصدد احیای دوباره جایگاه خود در زندگی به واسطه فعالیت‌هایی عملی همچون مشاوره فلسفی است. تحقق این مهم مستلزم تبیین مرزهای تمایز این رویکرد نوظهور با سایر اشکال مشاوره روانشناختی است. لذا این پژوهش با هدف تبیین وجوه تمایز مشاوره فلسفی با مشاوره روان شناختی صورت گرفت. نوع پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ رویکرد، کیفی می‌باشد و جهت تبیین هدف از روش تحلیل مفهومی و از نوع تفسیری بهره گرفته شد. براساس یافته‌های پژوهش، وجوه تمایز این دو حوزه را می‌توان از حیث تفاوت در تعریف، نقش درمانی، موضوع، وظیفه و نقش، مهارت‌ها، اهداف و رابطه میان مراجع و مشاور تبیین نمود. نتایج پژوهش نشان داد این دو حوزه می‌توانند به عنوان مکمل، همدیگر را پشتیبانی نموده و جهان بینی و وضعیت روانی مراجعان را توأمان مد نظر قرار دهند.

 

 

واژگان کلیدی: مشاوره فلسفی، مشاوره روانشناختی،  درمان، جهان بینی.

 

 

 

 

1. مقدّمه 

در دنیای مدرن امروز، انسان در جهانی از معرفت­های شخصی و واقعیت­های متعدد زندگی می­کند و بسیاری از تهدیدها و بحران­های روانی، ناشی از عادت­های غلط تفکر است. پیچیدگی علوم، گسترش دانش بشری، وجود معرفت­های مختلف، مفاهیم تکه تکه شده، اندیشه­های ناهمگون و تضادهای فکری میان انسان‌ها، روز به روز بر دامنه این مشکلات افزوده است. در چنین فضایی انسان به جای آنکه بتواند به مدد فکر و اندیشه، خویشتن را از بحران­های گریبان­گیر بشر آزاد سازد، خود گرفتار بحران اندیشه شده است (مک اینتایر²، 1997؛ بوهم³، 1996). تضاد، کشمکش و کج فهمی بین آدم­ها، نفی دیگری و تأیید بی چون و چرای معرفت خویشتن از ویژگی­های بارز انسان مدرن و از آفت­های شناختی بشر در عصر معاصر است. این عوامل رنج فراوانی را بر وی وارد نموده، او افسرده و قهقرا است، و نیازمند تأمین وجود انسانی خویش و رهایی خود از افسردگی و هدایت به سوی پیشرفت است. در چنین فضایی علوم مختلف درصدد ارایه راه حل­هایی برای کاهش آلام بشری برآمده­اند که فلسفه نیز به عنوان خاستگاه علوم بشری از این امر مثتثنی نبوده است. شاید بارها از خود پرسیده باشیم آیا فلسفه دارای وجهی عملی برای پاسخگویی به چالش­ها و نیازهای روانی زندگی امروز می­باشد؟ و یا صرفاً در عرصه دانش نظری باقی مانده و کارکردی در زندگی شخصی افراد ندارد. فلسفه که با توسعه پوزیتیویسم منطقی⁴ در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم از حوزه علم کنار گذاشته شده، و متهم به ارائه گزاره‌های پیشینی و آزمایش‌ناپذیر بود، به‌عنوان رشته‌ای بدون حوزه کاربردی در نظر گرفته شد. این درحالی است که بسیاری از اندیشمندان برخلاف این دیدگاه، فلسفه را حوزه­ای کاربردی در زندگی انسان‌ها تلقی نموده­اند. از جمله ساويج⁵ (1997) معتقد است كه بسياري از مكاتب فلسفي يونان باستان مانند کلبیان⁶، رواقیون⁷ ، اپیکوریان⁸ و فیلسوفانی چون سقراط⁹ فلسفه را به عنوان رشته اي عملي و آموزش هنر زندگی می­دانستند كه در آن تفكر عامل حركت در انسان و مشاوري است كه زايش انديشه را بدنبال دارد (ساویج، 1997: 40). ویتگنشتاین به نقل از مارتین¹⁰ (2001) فلسفه را به عنوان شیوه­ای از زندگی تعریف می­کند (ویتگنشتاین به نقل از مارتین، 2001: 201). از منظر هایدگر¹¹ (1401) فلسفه مسیری است که فرد در زندگی ضمن برقراری ارتباط با دیگری طی می­کند)هایدگر، 1401: 36(. راب¹² فلسفه را بخش جدایی ناپذیر شرایط اجتماعی و فرهنگی زندگی انسانی تلقی نموده (راب، 2002) و مارینوف¹³(2005) نیز فلسفه را حکمتی پویا می­داند که واقعیت­های زندگی، کیفیت و چگونگی زندگی را مورد تحلیل و بررسی قرار می­دهد (مارینوف، 2005: 11). 

در پاسخ به همین نیازها بود که در پایان قرن بیستم فلسفه به خود آمد و سعی نمود تا رویکردی عملی اتخاذ نماید. این چرخش توسط یک جنبش فلسفی هدایت می­شود که تلاش دارد معنای اصلی فلسفه را بازیابی نموده و فلسفه را به روشی برای زندگی و مواجه با چالش­های آن تبدیل کند. در این راستا مشاوره فلسفی¹⁴ به عنوان زمینه­ای که این امر را در عینی­ترین شکل آن ترسیم می­نماید سعی نمود خود را به عنوان پارادایم جدیدی در عصر حاضر برای حل مشکلات انسان مطرح نماید. گوتکنخت¹⁵ (2006) جنبش جهانی مشاوره فلسفی را واکنشی به سرگردانی انسان معاصر و شیوه زندگی وی در نتیجه سیاست زدگی و سلطه فناوری بر ابعاد زندگی وی تلقی می­نماید(گوتکنخت، 2006: 42). در واقع مشاوره فلسفی تلاشی برای پیوند فلسفه و واقعیت­های زندگی انسانی است که پیش از آن در حوزه اخلاق کاربردی مورد استفاده قرار می­گرفت. بنابراین فلسفه امروز نیز همچون گذشته می­تواند راهنمای فرد در غلبه بر اضطراب، رنج و دغدغه‌های زندگی روزمره باشد. اما فلسفه با جنبه مفهومی و نظری گسترده خود چگونه می‌تواند با مشکلات زندگی عملی مانند «مشکلات ازدواج» یا «تضادهای خانوادگی» همراه شود؟

به عقیده مشاوران فلسفی، آنچه باید انجام شود این است که فلسفه را به زندگی روزمره نزدیک کنیم. زیرا فلسفه در طول سالیان به یک رشته کاملاً آکادمیک تبدیل شده و تلقی آن به عنوان یک سبک زندگی و در عین حال جنبه شفابخش آن نادیده گرفته شده است. بدین منظور، باید فلسفه را که از دیرباز عمدتاً بر مطالعات نظری متمرکز بود، جدای از اضطراب، گرفتاری­ها و هنجارهای روزانه فرد، از «برج عاج¹⁶» پایین کشید و به زندگی عینی فرد آورد.

از منظر مشاوره فلسفی، اندیشه فلسفی و زندگی عینی جدایی ناپذیرند. علاوه بر تلاش برای ایجاد ساختارهای نظری در مورد زندگی و واقعیت، فلسفه باید این نکته که وجه عینی زندگی و واقعیت وجود دارد را نیز مدنظر قرار دهد. بنابراین مشاوران فلسفی همواره بین گفتمان نظری فلسفی و خود فلسفه دومی را ترجیح می‌دهند (لاهاو، 1997).

مشاوران فلسفی «فلسفه» را ارائه نظریه­ها، جست و جوی راه­حل­هایی برای حل مسائل تاریخ فلسفه یا ادامه بحث­های آکادمیک نمی­دانند. بلکه آنها فلسفه را جستجویی در جهان معنا و اندیشه افراد تلقی می­کنند. آنها ارزش‌ها، مفاهیم، ​​باورها، رفتارها، نگرش­ها و تصمیماتی را که به زندگی معنا می­بخشند را بررسی نموده و جهان بینی انسان‌ها را فرآیندی متغیر، که بایستی از نو بررسی گردد تلقی می­نمایند (لاهاو، 1996 الف، 276-277). به این ترتیب، مشاوران فلسفی از ارائه نسخه‌های آماده در مورد چگونگی زندگی دوری نموده و هدف آنها آغاز فهم فلسفی جدید در افراد است (لاهاو، 1996 الف: 260).  

فلسفه از آغاز پیدایش و در دوران باستان به عنوان یک رشته شغلی، سبکی از زندگی و روشی برای درک معنای زندگی تلقی می­شد. مثلاً از نگاه رواقیون فلسفیدن تمرینی عملی برای آزادانه و آگاهانه زیستن است. یعنی فلسفه در اصل نه یک رشته آکادمیک بلکه­روشی برای زندگی بود. تنها در قرن‌های اخیر است که بر بنیانی نظری استوار گشته و از عمل بی­بهره بوده است (مارینوف، 2005: 20). هایدگر به نقل از مارتین )2001(، ضمن تحسین فلسفه یونان باستان از منظر کاربرد عملی فلسفه در زندگی، عنوان می­دارد: « فلسفه گرایشی است که باید امکان دیدن موجود را بر حسب آنچه هست فراهم ­آورد». به این ترتیب فردی که با بحرانی مواجه است بنا بر فلسفه عملی باید به جای زیر سؤال بردن «من» در یک فرایند ذهنی با پرسش­های «چه کاری می­توانم انجام دهم؟» یا «چه تدبیری باید بیاندیشم؟» به راه حل نزدیک شود (مارتین، 2001: 9).

در راستای این نقش مهم فلسفه در زندگی بود که مشاوره فلسفی به صورت رسمی در سال 1981 میلادی و به واسطه تلاش­های فیلسوف آلمانی گرد آخنباخ¹⁷ و با تأسیس اولین کلینیک فلسفه در کلن آلمان آغاز شد. اینکه آخنباخ را بنیانگذار این رشته جدید نامیده­اند به سبب مسیری است که وی پس از تأسیس اولین کلینیک مشاوره فلسفی طی نمود و بدینسان به ارتقای این حوزه جدید یاری رساند. آخنباخ در سال 1982 «انجمن تمرین فلسفی»¹⁸ و در سال 1987 اولین شماره «مجله تمرین فلسفی»¹⁹ را منتشر کرد. انجمن تمرین فلسفی متشکل از اعضایی از کشورهای اتریش، سوئیس، هلند، نروژ، ایتالیا، کانادا، اسرائیل و آفریقای جنوبی بود که فعالیت­های این انجمن و همچنین مجله تمرین فلسفی در اشاعه این رویکرد جدید در سطح جهانی بسیار حایز اهمیت بود (تیلماز²⁰، 2018: 6).

آخنباخ به نقل از میلز²¹ (2001) معتقد است که تمایز آشکاری بین مشاوره فلسفی و سایر اشکال مشاوره وجود دارد و تنها شباهت میان آنها تعامل و گفتگویی است که میان مشاور و مراجع شکل می­گیرد و هرگونه رابطه درمانی میان مشاور و مراجع را رد می­کند (میلز، 2001: 2). آخنباخ ایده اصلی حامی مشاوره فلسفی را دیالوگ­های سقراطی و بهره‌گیری از روش­ها و نظریه­های فلسفی برای بهبود تصمیمات و انتخاب‌های بهتر در مراجعان تلقی می­کند. از نظر وی مشاوره فلسفی صرفاً یک تلاش منطقی برای به اشتراک گذاشتن ایده‌ها و تئوریهای محض فلسفی نیست بلکه مشاوره فلسفی نوعی فلسفه ورزی سقراطی برای مواجهه و غلبه بر مشکلات عملی زندگی است (شوستر²²، 2005: 7). ابتکار آخنباخ یک رویداد منحصر به وی نبود و فیلسوفانی در کشورهایی مانند فرانسه، ایالات متحده، هلند، اسپانیا، آرژانتین و غیره به این فعالیت پیوستند. در حال حاضر، این جنبش - و تنوع بیانی که در آن به کار رفته است - به یک جنبش بین المللی و جهانی بدل گشته و مورد استقبال بسیاری از متفکران قرار گرفته است (بارینتوس²³، 2005: 20). پیش زمینه­های فکری نظریه آخنباخ به فعالیت­های فلاسفه­ای چون جان ون وین²⁴ ، پاول شارکی²⁵ ، مایکل راسل²⁶ و لوئیس سانسیلو²⁷ برمی‌گردد.

جان ون وین در سال 1967 فعالیت فلسفی خود را در مشاوره و در زمینه مشکلات وجودی و روانی آغاز نمود و در سال 1973 مرکز فلسفه برای تعلیم و تربیت خود و والدین²⁸ را با هدف افزایش آگاهی پدرانه در مواجه فرزندان با تجارب زندگی افتتاح نمود (رومرو²⁹، 2010: 149 ).

پاول شارکی در سال 1974 به عنوان مشاور فلسفی در بیمارستان عمومی شهرستان فارست³⁰ شروع به فعالیت نمود. وی سعی داشت نوعی فلسفه آمیخته با پزشکی بالینی را برای مراجعان خود ارائه نماید بعدها، در سال 1992، شارکی همراه با فیلسوف آمریکایی الیوت دی. کوهن³¹، اولین انجمن مشاوره فلسفی در ایالات متحده تحت عنوان «انجمن ملی مشاوره فلسفی»³² را تأسیس کرد (بارینتوس، 2005: 20). 

 مایکل راسل نیز فعالیت فلسفی خود را از دهه 1960 آغاز نمود. وی درخصوص نحوه گرایشش به مشاوره فلسفی ابراز می­دارد: «دیدن دانشجویانی که مشکلات شخصی خود را با من در میان می­گذاشتند و نتایج ضعیفی که آن­ها از روش­های مشاوره روانشناختی دریافت نموده بودند من را به این اندیشه که از فلسفه برای بهبود معانی زندگی دانش­جویانم بهره گیرم رهنمون نمود» (راسل³³، 2001: 6-7).

در اسپانیا نیز در دهه 1970 فعالیت­های فلسفی سانسیلو در سطح جهانی قابل توجه است. وی در خصوص گرایشش به فعالیت­های مشاوره فلسفی ابراز می­دارد: « گرایش به فلسفه در دهه‌های 70 و 80 میلادی که هیچ کاربردی در زندگی عادی مردم نداشت مایه شرمساری بود، امّا اعتبار ایجاد شده توسط مارینوف به من این امکان را می­دهد که دوباره خود را فیلسوف معرفی کنم، و با فلسفه (نه پزشکی یا حتی روانشناسی) من مؤثرترین ابزار و بینش را برای روش درمانی خود به دست آورده­ام» (رومرو، 2010: 149 ). در ادامه سازمان­هایی در راستای ترویج و توسعه مشاوره فلسفی و به منظور برقراری پیوند دوباره فلسفه، انسان و زندگی در بسیاری از نقاط جهان تأسیس شد. در اولین گام ایده‌های آخنباخ به سرعت مورد توجه گروهی از دانشجویان فلسفه در دانشگاه آمستردام قرار گرفت. این دانشجویان ایده‌های آخنباخ را مورد مطالعه قرار داده و کارگاه­هایی به منظور تمرین فلسفی برگزار نمودند. آدریان هوگندیک³⁴  یکی از این دانشجویان بود. بعدها وی با افتتاح مطب خود در سال 1987 و ارایه مشاوره­های فلسفی در سطح سازمانی و فردی و تأسیس «انجمن تمرین فلسفی» در سال 1989 بنیانگذار مشاوره فلسفی در هلند لقب گرفت. مجله «عمل فلسفی» در هلند اولین بار در سال 1987و دو سال قبل از تأسیس انجمن منتشر شد. در سال 1998، هلند بیست و پنج فیلسوف مشاور عملی داشت. که هتل فیلسوف³⁵ در آمستردام، پاتوق جنبش هلندی مشاوره فلسفی تلقی می­شد. انجمن هلندی ماهی یک بار در آن هتل تشکیل جلسه می‌داد و اعضا سمپوزیوم‌ها³⁶ یا رویدادهای دیگر مرتبط با فلسفه و کاربردهای آن در زندگی روزمره را مورد بررسی قرار می‌دادند.

در سال 1989 شولمیت شوستر یکی از معروف­ترین و تأثیرگذارترین نمایندگان مشاوره فلسفی، مرکز سوفون³⁷ (مؤسسه زندگی جدید برای تمرینات فلسفی، مشاوره و روانکاوی) را در اورشلیم افتتاح نمود. شوستر(1999) در مشاوره فلسفی معتقد به ترکیب فلسفه و مشاوره روانی بود. وی در رویکرد خود تحت عنوان «روانکاوی فلسفی» ضمن تلفیق روانشناسی وجودی و مبانی فلسفی اگزیستانسیالیسم استدلال می­نماید که بهره­گیری مشاوره فلسفی از این روش به مراجع یاری می‌رساند تا با آگاهی کامل از آزادی وجودی خود، بدون محدود شدن در تجربیات گذشته، قادر به خلق خود واقعی فرد در زمان حال و آینده باشد (شوستر، 1999 الف: 68).

در سال 1992 «انجمن آمریکایی فلسفه، مشاوره و روان درمانی» (ASPCP) با هدف تبیین ارتباط فلسفه و سایر رشته‌های مرتبط با مشاوره و با مدیریت مارینوف دایر گردید.

در سال 1998، مارینوف که مدیر «انجمن آمریکایی فلسفه، مشاوره و روان درمانی» بود انجمن را ترک نموده و «انجمن پزشکان فلسفی آمریکا» (APPA) را تأسیس نمود و مأموریت اصلی خود را به صورت مجموعه­ای از فعالیت­­های مبتنی بر فلسفه تعریف و این رویکرد که مشاوره فلسفی هیچ سنخیتی با روانشناسی یا روانپزشکی ندارد را ترویج نمود (دوگان، 2000: 58). مارینوف (2005) با وجود اینکه خود را از پیروان و حامیان نزدیک ایده‌های آخنباخ معرفی می­کند مشاوره فلسفی را نوعی روان درمانی و گزینه­ای برای افرادی تلقی می­کند که از درمان­های روانی و روان پزشکی سرخورده شده­اند. از نظر وی نوع نگاه این رویکردها به مراجع به عنوان یک بیمار منجر به روی آوردن آن­ها به مشاوره فلسفی گشته است. وی معتقد است که انسان‌ها برای مقابله و غلبه بر مشکلات زندگی درصدد بهره­گیری از کمک­های حرفه­ای و تخصصی بودند و بدین منظور راه­های بسیاری از روحانیون مذهبی تا روانشناسان را امتحان کردند. روان پزشکان در تلاش برای تشخیص بیماری درصددند بفهمند که چه سندرم یا اختلالی باعث مشکلات مراجع شده است. اما برخلاف این تلقی همه می­خواهند به صورت یک انسان عادی پذیرفته شوند و هیچ کس نمی‌خواهد به دلیل نقص‌هایش غیرعادی دیده شود. اکنون آنها از کمک­های حرفه­ای رویکرد نوینی به نام مشاوره فلسفی بهره می­گیرند تا بینش جدیدی از نیروی شفا بخش فلسفه را تجربه نمایند. مشاوره فلسفی با بهره‌گیری از حوزه‌های منطق، ارزش­های اخلاقی، معنای زندگی و عقلانیت تمامی چالش­های ملال­آور زندگی را مورد بررسی قرار می­دهد و به انتخاب­های بهتر و تصمیمات منطقی­تر، به افراد در زندگی یاری می­رساند. وی ابراز می­دارد که انسان‌ها برای رفع نگرانی‌های خود در زندگی نیاز به تشخیص بالینی بیماری خود ندارند، بلکه نیازمند گفتگویی عمیق و هدفمند برگرفته از سنت سقراطی برای ادراک فلسفه شخصی زندگی خود می‌باشند (مارینوف، 2005: 11). 

این رویکرد از آغاز توسعه به عنوان نوعی جایگزین مشاوره روانشناختی مورد توجه مشاوران فلسفی قرار گرفت. این واقعیت که برخی از جنبش‌های فلسفی نقش مهمی در توسعه رویکردهای مختلف روان‌درمانی دارند مشاوران فلسفی را ترغیب نموده است که فلسفه می‌تواند نوعی جایگزین برای مشاوره روانشناختی باشد (شفچیک، 1995: 75). الیوت کوهن (1995) نقش فلسفه در توسعه مشاوره روانشناختی را از برخی جهات با تأثیراتی که والدین بر فرزندان خود دارند مقایسه می­کند. همانگونه که کودکان تحت تأثیر والدین خود بزرگ می­شوند، مشاوره نیز در طول زمان با تأثیرپذیری از فلسفه توسعه یافته است. به عنوان مثال، می­توان منبع درک روح سه گانه­ی فروید³⁸ را در تمثیل ارابه ران که افلاطون³⁹ در دیالوگ فیدروس⁴⁰ ارائه کرد، ریشه­های اگزیستانسیال درمانی⁴¹ را در فلسفه وجودی، گشتالت درمانی⁴² را در مبانی پدیدارشناختی⁴³ و رفتار درمانی عاطفی منطقی را در مبانی فلسفه رواقی مشاهده نمود (کوهن، 1995: 121). 

بنابراین در راستای آنچه بیان گردید، فلسفه آکادمیک و حوزه روان درمانی دو بخش مهمی بودند که فیلسوفان عملی می­خواستند حدود فعالیت­های خود را از آن متمایز نمایند و بدین ترتیب یکی از مهمترین مشکلاتی که فیلسوفان عملی هنگام مشخص کردن تفاوت‌های مشاوره فلسفی و روان‌درمانی با آن مواجه شدند، عدم یافتن معیارها و تعریف مشترکی بود که جنبه‌های اساسی فعالیت آنها را توضیح دهد. بنابراین، اگر بخواهیم جنبه‌های متمایز مشاوره فلسفی و روان‌درمانی را مشخص نماییم، اولین سؤالی که باید پاسخ داده شود روشن نمودن قلمرویی است که آن را از دیگر اشکال مشاوره متمایز می‌سازد. یعنی تصمیم بگیریم که  آیا به طور کلی با دنیای روان درمانی مقابله نماییم؟ یا آن را با یکی از مهم ترین جریان‌های آن مقایسه کنیم و یا با توجه به مکتبی خاص این مقایسه را انجام دهیم.

از این رو با توجه به آنچه در مبانی نظری در باب ضرورت تبیین جایگاه مشاوره فلسفی در میان دیگر حوزه­های مشاوره بیان گردید مسئله اساسی این پژوهش بررسی تفاوت­های حوزه­ی مشاوره فلسفی که مدعی شکلی متفاوت از فلسفه ورزی و نوع جایگزینی از مشاوره است، با مشاوره روانشناختی یا روان درمانی که قبلاً با موفقیت اجرا شده و در انحصار مطالعات مشاوره است می‌باشد. پاسخ به این پرسش بدون شک به فهم بهتر مشاوره فلسفی و تبیین جایگاه این رویکرد نوظهور در میان سایر اشکال مشاوره یاری خواهد رساند.

با بررسی­های صورت گرفته در مبانی نظری و پیشینه پژوهش­های خارجی و داخلی می­توان اذعان نمود که مبانی نظری این رویکرد به خوبی تبیین گردیده و از ساحت­های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. با این وجود پژوهشی که به صورت مستقیم در تبیین وجوه متمایز مشاوره فلسفی و مشاوره روانشناختی گام مؤثری برداشته باشد یافت نشد و جنبه متمایز و نوآورانه پژوهش حاضر از این منظر قابل توجّه است.

در باب اهمیت نظری پژوهش باید خاطر نشان ساخت که پژوهش­هایی از این دست با تبیین مبانی، نظریات و رویکردهای جدید بستر نظري مناسبی را براي نظام مشاوره و افرادی که در جستجوی شفایی به جز درمان­های روانشناختی هستند فراهم ­می­آورد. و اهمیت کاربردی پژوهش، شامل پاسخگويي به سـؤالات مشاوران در تفکیک مرزهای مشاوره فلسفی با سایر اشکال مشاوره در مواجه با مشکلات متعدد مراجعان با شرایط خاص و پژوهـش­گران و علاقـه­منـدان به مشاوره فلسفی و فراهم سازي بستر مناسب براي پژوهش­هاي تطبيقي و كاربردي در این زمینه است.

لذا با توجه به آنچه در بیان مسئله، ضرورت و اهمیت موضوع عنوان گردید هدف کلی این پژوهش « تبیین و بررسی وجوه تمایز مشاوره فلسفی با مشاوره روان شناختی » می­باشد و دستیابی به این هدف و برجسته نمودن وجوه تمایز مشاوره فلسفی از سایر اشکال مشاوره در نهایت می­تواند به توسعه نظری و عملی این رویکرد یاری رساند.

2. روش پژوهش

از آنجا که هدف پژوهشگر توسعه دانش نظری در یک زمینه خاص تحت عنوان مشاوره فلسفی است نوع این پژوهش از حیث هدف، نظری یا بنیادی و از لحاظ رویکرد کیفی می­باشد. جهت جمع‌آوری داده­ها و برای تبیین مسئله پژوهش از روش تحلیل مفهومی و از نوع تفسیری و مفهوم پردازی و تحلیل عقلانی بهره گرفته شد. در ‌روش‌ تحلیل ‌مفهومی، ‌کاربرد ‌کلمات ‌به‌ منزله ‌روش ‌اساسی ‌تحلیل ‌در ‌نظر ‌گرفته ‌می‌شود. بدین‌صورت ‌که‌‌ عناصر‌ دو‌ مفهوم‌، در‌کنار‌ هم‌ گذاشته‌ شده ‌و ‌سپس‌ مقایسه‌ بین ‌آنها‌ صورت‌ می­گیرد (باقری، 1389، ج1: 134). از‌ آنجا‌ که‌ مشاوره‌ فلسفی‌ و روانشناختی دو مفهوم محوری ‌این‌ پژوهش می­باشند لذا‌ روش‌ تحلیل‌ مفهومی‌ جهت ‌تحلیل ‌عناصر، ‌جستجوی ‌ارتباط ‌بین ‌مفاهیم ‌مختلف ‌و‌ بازشناسی‌ روابط‌ آن‌ها‌ مورد ‌استفاده ‌قرار‌گرفت.

منابع جمع­آوری داده­های پژوهش شامل تألیفات و آثار دسته اول در خصوص مشاوره فلسفی، پایان­نامه­ها، مقالات، آثار و نوشته­ها و روایت­های تاریخی مرتبط با موضوع تحقیق بوده است. بدین منظور برای جمع­آوری اطلاعات، نمونه­های مناسب از منابع مرتبط با موضوع پژوهش به صورت هدفمند انتخاب و برای ثبت داده­ها از فرم فیش برداری استفاده شد و داده­های بدست آمده در طول تحقیق به طور مستمر تحلیل و تفسیر گردید.

 

 

 

3. یافته‌های پژوهش

3-1. تفاوت در تعریف

 نداشتن تعریف واحدی از مشاوره روانشناختی و مشاوره فلسفی که بتوان با استناد به آن تفاوت میان آنها را برجسته نمود یکی از مهمترین چالش­های آخنباخ و ران لاهاو  در تبیین مرزهای مشاوره فلسفی و مشاوره روانشناختی تلقی می­گردد. آخنباخ (1997) در این خصوص بیان می­دارد: « از آنجا که مشاوره فلسفی در مراحل اولیه توسعه قرار دارد و مفهوم روشنی از مشاوره روانشناختی نیز وجود ندارد نمی­توان مرزهای مشخصی برای تعیین رابطه آنها ترسیم نمود (آخنباخ، 1997: 62). آخنباخ معتقد است که وقتی کسی سعی دارد تعریفی حداقلی از فعالیت­های مشترک مشاوره روانشناختی ارائه نماید فقط با یک برچسب توخالی روبرو می­شود که هیچ کمکی به فرمول بندی رابطه آن با مشاوره فلسفی نمی­کند. وی تعریف هانس استروتزکا⁴⁴ از مشاوره روانشناختی که بر مبنای آن «مشاوره روانشناختی تعامل هدفمندی میان یک یا چند بیمار و یک یا چند درمانگر، بر اساس نظریه رفتار عادی و نابهنجار، به منظور درمان اختلالات رفتاری یا رنج، با ابزارهای روانشناختی و با تکنیک‌های قابل آموزش است» را مورد نقد قرار داده و بیان می­دارد که در این تعریف به جز مفهوم «تعامل» (در مشاوره فلسفی تعامل میان دو فرد و در روان درمانی میان دو نقش: درمانگر-بیمار) مفهوم مشترکی میان مشاوره فلسفی و روان درمانی وجود ندارد و این تعریف هیچ ارتباطی با فعالیت انجام شده در مشاوره فلسفی ندارد. بنابراین آخنباخ هرگونه ادعایی مبنی بر درمان اختلالات مراجعان را رد نموده، و این نکته را که مشاوره فلسفی دارای تکنیک‌های قابل آموزش، اهداف از پیش تعریف شده و تفکیک مراجعان به عادی و بیمار را نیز نمی­پذیرد (آخنباخ، 1997: 62). به این ترتیب، بنیانگذار مشاوره فلسفی هرگونه تلاش برای یافتن شباهت‌های بین این دو حوزه را مردود انگاشته و تأیید می­نماید که مشاوره روانشناختی و فلسفی در همه موارد ذکر شده در تعریف دارای تفاوت­های بنیادی به شرح زیر هستند:

 

·       در راهبرد مشاوره: آموزش استاندارد در مقابل آموزش فلسفی.

·       در نوع رابطه میان مشاور و مراجع: درمانگر-بیمار در مقابل فیلسوف-میهمان.

·        در جهت گیری: درمان از پیش تعیین شده و فرایند گرا در مقابل شفاف سازی فلسفی.

·       در مورد ابژه و موضوع مشاوره: فرآیندها و معانی روانشناختی در مقابل ایده­های فلسفی.

·       در نحوه تفسیر اختلالات روانی و رنج‌های انسانی: درمان در مقابل رویکرد فلسفی ـ هرمنوتیکی.

·       در روش شناسی: تکنیک‌های قابل آموزش در مقابل گفتگوی فلسفی.

·       در اهداف: درمان و بازگشت به حالت عادی در مقابل توسعه و پیشرفت یک بینش فلسفی(آخنباخ، 1997: 63).  

 

لاهاو )1996( نیز بیان می­دارد که از آنجا که هیچ توصیف و تعریف واحدی از مشاوره روانشناختی وجود ندارد نمی­توان رابطه آن را با مشاوره فلسفی تبیین نمود (لاهاو، 1996: 26). لاهاو(1995) معتقد است که توصیف آخنباخ و پیروان او از مشاوره روانشناختی بر اساس مدل درمانگر-بیمار که در آن نقش درمانگر تشخیص بیماری مراجعان، درمان و بازگرداندن آنها به حالت عادی است، ساده انگارانه و غیرواقعی بوده است (لاهاو و تیلماز، 1995: 7). وی معتقد است که در این توصیف برخی از نظریه‌ها و رویکردهای روان‌شناختی نوین ( که از روش­های فلسفی بهره می‌گیرند) نادیده گرفته شده است. وی بیان می­دارد که روانشناسان معاصر از طیف وسیعی از رویکردها از جمله درمان اگزیستانسیال، شناخت درمانی⁴⁵، درمان عقلانی-هیجانی⁴⁶و معنادرمانی⁴⁷ بهره می­گیرند که دارای سطوح متنوعی از شباهت به تحقیقات فلسفی و تفسیر جهان بینی مراجعان هستند(لاهاو و تیلماز، 1995: 11). به عقیده لاهاو، در بحث نظری در مورد تفاوت‌های بین مشاوره فلسفی و مشاوره روانشناختی باید به جای تمرکز بر دیدگاه­های روانشناسان در مقابل فیلسوفان بر تمایز میان اصول اولیه روان‌شناسی و فلسفه تمرکز نمود. لاهاو معتقد است که مشاوره فلسفی برخلاف مشاوره روانشناختی که به تفسیر همه جزئیات زندگی مراجع علاقه مند است به دغدغه­های فلسفی زندگی مراجعان احترام گذاشته و از روانشناسی همه مشکلات آنها خودداری می­کند (لاهاو و تیلماز، 1995: 12).

3-2. تفاوت در نقش درمانی مشاوره فلسفی و مشاوره روانشناختی

از تحلیل و تبیین موضع فیلسوفانی که به شباهت‌ها و تفاوت‌های مشاوره فلسفی و روانشناختی پرداخته­اند می­توان دیدگاه آنها را به سه دسته تقسیم نمود:

دسته اول: کسانی که معتقدند فلسفی و روانشناختی دو حوزه کاملاً مستقل و متمایز هستند.

دسته دوم: کسانی که معتقدند که نمی­توان مرزهای روشنی بین این دو حوزه ترسیم نمود.

دسته سوم: کسانی که آشکارا اعلام می‌کنند که مشاوره فلسفی نوعی درمان جایگزین روانشناختی است.

 

در دسته اول که از جدایی رادیکال بین این دو حوزه دفاع می‌کنند، می‌توانیم به دیدگاه آخنبا‌خ اشاره نماییم که معتقد است تنها نقطه مشترک این دو حوزه «تعامل»میان مشاور و مراجع است. شوستر (1999) نیز ضمن نقد رویکرد مشاوره روانشناختی، از استقلال مشاوره فلسفی در برابر رویکردهای بالینی و درمانی به شدت دفاع می­کند، و بیان می­دارد که علیرغم گرایش فلسفی نیرومند برخی از رویکردهای مشاوره روانشناختی، مشاوره فلسفی نگاه نوینی است که سهم غیر بالینی فلسفه در بهزیستی مراجعان را بسیار مهم می‌داند (شوستر⁴⁸، 1999 ب: 3). شوستر موضع خود را به این صورت بیان می­کند که «مشاوره فلسفی نوع جدیدی از درمان یا جایگزینی برای مشاوره روانشناختی نیست بلکه نوعی «فرادرمانی»⁴⁹  است، که گرچه موجبات بهزیستی مراجعان را با کشف راه­های نوین ادراک هستی، توسعه و تغییر خودآگاهی و در نهایت اصلاح تفکر و رفتار آنان فراهم می­آورد امّا درمان نیست. از نظر وی مشاوره فلسفی زمانی به هدف اصلی خود، که نوعی بهبود را نیز در خود مستتر دارد، دست خواهد یافت که خارج از موسسات پزشکی انجام شده و تلقی مراجع به عنوان بیماری که نیازمند خدمات درمانی و مراقبتی است دگرگون شود» (شوستر، 1999 ب: 9). وی معتقد است که حتی تأثیر فلسفی زیاد برخی از درمان­ها همچون درمان شناختی، اگزیستانسیال درمانی، روانشناسی فلسفی بالینی، روان درمانی عقلانی و سایر ترکیبات درمان و فلسفه به آنها این حق را نمی­دهد که فعالیت خود را فلسفی بنامند. روانشناسان بالینی با مدرک تکمیلی فلسفه، نباید صرفاً با بهره­گیری از فلسفه در درمان مراجعان خود، فیلسوف عملی نامیده شوند زیرا آنها در حرفه و فرایند درمانی خود علاوه بر دانش فلسفی به تحوّلی فلسفی نیز نیاز دارند(شوستر، 1999 ب: 19). در نتیجه، شوستر قاطعانه بیان می­دارد که مشاوره فلسفی از مشاوره روانشناسی سرچشمه نمی­گیرد. این رویکرد قبلاً توسط روانشناسان یا درمانگران انجام نمی­شد و نتیجه یک رویکرد ترکیبی از روانشناسی و فلسفه نیز نیست بلکه مبدأ و سنت مشاوره فلسفی، فلسفه و گفتگوی مستقلی میان مراجع و مشاور فیلسوف است.

دسته دوم، معتقدند که با توجه به روابط نزدیک این دو رویکرد، نمی­توان تمایز دقیقی میان آنها قایل شد و این دو حوزه دانشی، سهم بسزایی در توسعه یکدیگر دارند. در حمایت از این موضع لاهاو(1995) معتقد است: «از آنجا که مشاوره روانشناختی ویژگی­های مشترکی با مشاوره فلسفی دارد، این دو حوزه می­توانند از نوعی همکاری متقابل بهره جویند. مشاوران فلسفی می­توانند به روانشناسان در بهره­گیری از عناصر فلسفی یاری رسانده و از دیگر سو روانشناسان نیز می­توانند به فیلسوفان مشاور در شناخت فرایندهای روانشناختی جلسات مشاوره خود کمک کنند» (لاهاو و تیلماز، 1995: 12).

در همین راستا دیورزن⁵⁰(2001)  معتقد است: «مشاوره فلسفی و روان درمانی دو حرفه به هم پیوسته می‌باشند که فعالیت آنها همپوشانی نزدیکی با یکدیگر دارد. مشاوران فلسفی در جلسات مشاوره جنبه‌های شخصی و عاطفی زندگی مراجعان را که قبلاً روان درمانگران آنها را با جزئیات بیشتری مطالعه کرده اند، بررسی می­نمایند. لذا برای فیلسوفان ضروری است که ثمره یک قرن تجربه مشاوره روانشناختی را در کار خود بکار گیرند (دیورزن، 2001: 35). وی معتقد است که فلسفه نقش تعیین‌کننده­ای در بهبود افرادی که دچار بحران عمیق وجودی هستند عهده دار است، امّا به تنهایی کافی نیست و بایستی با تلفیق با سایر عناصر درمانی، نقش سازنده­تری را در کمک به مراجعان ایفا نماید. گفتمان فلسفی، باید با تمایلی که به گفتگو بیش از شنیدن دارد، با سکوت مشاور روانشناس، که علاقه بیشتری به شنیدن تجارب شخصی مراجعان دارند به تعادل برسد. از دیگر سوی روان درمانی با سوگیری تفسیری­اش، باید با سکوت فلسفه و بی­طرفی مشاور و عدم اتخاذ موضع از سوی وی تکمیل شود، جایی که شگفتی و تردید در مورد وجود انسان می­تواند بار دیگر جایگاه شایسته خود را بدست آورده و جستجوی خردمندانه جایگزین جست و جوی صرف سلامت روان گردد (دیورزن، 2001: 36). این دو رویکرد بایستی به محدودیت­های خود آگاه، و با این بینش که هیچکدام به خودی خود نوشدارویی برای تسکین مراجعان نیستند، از تجارب یکدیگر نهایت بهره‌گیرند. ما به عنوان روان درمانگر یا فیلسوف، زمانی می­توانیم بهترین خدمات را به مراجعان خود ارائه دهیم که دانش و تجربه خود را مورد بازبینی قرار داده و تجربیات نوینی را در کار خود به کار گیریم. از این رو فیلسوفان و روان درمانگران بیشتر از همکاری سود می­برند تا رقابت و چنانچه بخواهند با یکدیگر تعامل داشته باشند و ایده‌های یکدیگر را بشنوند، می­توانند چیزهای زیادی از یکدیگر بیاموزند و در نهایت مراجعان نیز از این همکاری و هم افزایی منتفع خواهد شد(دیورزن، 2001: 40).

مایکل راسل⁵¹ (2001) نیز در خصوص مرزهای مبهم تمایز روان درمانی و مشاوره فلسفی بیان می­دارد: «چنانچه بخواهیم به تفاوت مرزهای این این دو رویکرد بپردازیم بایستی تفاوت آنها را از منظر اهداف و نوع فعالیت بررسی نماییم. اما با بررسی دقیق این دو حوزه درمی­یابیم که در زمینه نوع فعالیت، هیچ فهرستی دقیقی از فعالیت­ها را نمی­توان یافت که از انحصار مرزهای یک گروه به نفع حذف گروه دیگر حمایت نماید. فیلسوفان نیز می‌توانند روان درمانگران خوبی باشند و تنها چیزی که فعالیت آنها را متفاوت می­سازد پیش‌زمینه­های فکری آنها درخصوص فلسفه است که این امر درخصوص روان درمانگران نیز صادق است. از منظر اهداف نیز استدلال بر این است که روان درمانی بر تشخیص و درمان تکیه دارد و همه مشاوران روانشناس تلاش می‌کنند نوعی مشکل روان‌شناختی چه واقعی و چه صرفاً درک شده را در مراجعان حل نمایند. به عبارت دیگر، همان‌طور که از نامش پیداست، نوعی درمان است که هدف آن ارتقای وضعیت فرد بر اساس مدل حرکت از بیماری به سوی بهبود می­باشد. امّا علیرغم پیامدهای ظاهری واژه روان درمانی این امر بدان معنی نیست که این رویکرد همواره مسئله محور است. بلکه برخی از درمانگران انسان‌گرا⁵² همچون کارل راجرز⁵³، آبراهام مازلو⁵⁴  و دیگران  در مواجهه با مراجعان خود از زبان «رشد» بهره می­گیرند و زبان «بیماری» را نفی می­نمایند. در گشتالت درمانی فریتز پرلز⁵⁵  نیز «تجربه اینجا و اکنون»⁵⁶ بیش از هر تلاشی برای رفع مشکل مراجعان مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین از نظر راسل هیچ تفاوت آشکاری بین این دو رشته چه از نظر فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند و چه از نظر اهدافی که دنبال می‌کنند وجود ندارد» (راسل، 2001: 8-12). بنابراین فقدان تفاوت‌های مبرهن و آشکار بین مشاوره فلسفی و روان درمانی، با توجه به چگونگی و چرایی آنچه انجام می‌دهند، استدلال انحصار روانشناسان در فعالیت‌های مرتبط با درمان و حذف فیلسوفان را تضعیف می­کند.

در نهایت، در دسته سوم و در تقابل با موضع آخنباخ و شلومیت شوستر، برخی از نظریه پردازان از جمله پیتر راب و جان میلز⁵⁷آشکارا و قاطعانه تأیید می‌نمایند که مشاوره فلسفی نوعی درمان از نوع فلسفی است.

راب (2001) در پاسخ به پرتکرارترین سوال فیلسوفان عملی که «آیا مشاوره فلسفی نوعی درمان است؟» می­گوید: «بله، امّا مشاوره فلسفی درمان به معنای سنتی آن یعنی تشخیص بیماری مراجع، آسیب شناسی و برخی از برنامه­های درمانی تلقی نمی­گردد. باید توجه داشته باشیم که مشاوره فلسفی بر بنیان روابط علت و معلولی استوار نبوده، بلکه بر اساس روابط عقل/عمل انجام می‌شود. شکی نیست که درمان به معنای تسهیل در بهبود وضعیت مراجع (چه در وضعیت ذهنی، چه در وضعیت عاطفی) در بسیاری از موارد مشاوره فلسفی وجود دارد. مثلاً یک گفت و گوی ساده در مورد احساس ناراحتی مراجع، گشایش یک مشکل پیچیده اخلاقی، یا یک تحقیق چند وجهی در مورد معنای وجود انسان، در همه این موارد ، در صورتی که نیازهای ضمنی مراجع را برآورده سازد می­توان عملکردی درمانی را ملاحظه نمود. واژه درمان از واژه یونانی (Therapeia) به معنای «خدمت» مشتق شده است. درمان در این معنا صرفاً به‌کارگیری مهارت تکنیکی پزشکان در معالجه بیماران تلقی نمی­گردد. بلکه در معنای درمان، نوعی رابطه و مشارکت متقابل بین پزشک و بیمار نهفته است. اگر درمان به این معنا درک شود، یعنی به‌عنوان یک عمل مشارکتی بین دو فرد، یکی آموزش‌دیده و دیگری آموزش ندیده، در آن صورت مشاوره فلسفی بدون شک نوعی درمان است (راب، 2001: 205-206).

میلز )2001( نیز در پاسخ به این سوال که آیا مشاوره فلسفی نوعی درمان است؟ بیان می­دارد: «برخلاف باور کنونی بسیاری از مشاوران فلسفی، من معتقدم که مشاوره فلسفی نوعی روان درمانی است و چنانچه بخواهد به عنوان رویکردی مناسب برای درمان بیماری روانی توسعه یابد نیازمند ساختار و جهت گیری منحصر به خود می­باشد. برای اینکه مشاوره فلسفی نقش تعیین کننده­ای را درحوزه مشاوره عهده دار باشد، باید مؤلفه روان‌شناختی تعارضات و مسائل زندگی مراجعان را مدنظر قرار دهد. وی بیان می‌دارد که اگر قرار است مشاوره فلسفی در میان مشاغل یاری دهنده­ی مراجعان به رسمیت شناخته شود، باید از یک الگوی نظری و عملی فلسفی که بر التقاط گرایی فلسفی تأکید دارد پیروی نماید. لذا مشاوره فلسفی به عنوان یک حرفه، باید از یک الگوی
فلسفی-روانشناختی پیروی نماید» (میلز، 2001: 2-3). لذا میلز نتیجه می­گیرد که هرگز نمی­توان فلسفه را از روانشناسی جدا کرد، زیرا فلسفه یک فعالیت روانی و مشاوره فلسفی با دارا بودن ویژگی‌های زیر یک حرفه عملی درمانی تلقی می‌شود:

·       مشاوره فلسفی رابطه­ای حرفه­ای میان مشاور و مراجع است که در آن یک متخصص فلسفی خدمات مشاوره­ای ارائه می­دهد.

·       مشاوران فلسفی در ازای دریافت خدمات مشاوره­ای هزینه دریافت می­کنند.

·       در مشاوره فلسفی مراجعان به سمت رشد شخصی، همسویی، خودمختاری، رفاه، سلامت روانی بیشتر، یا درک خود هدایت می‌شوند.

·       مشاوره فلسفی یک درمان مبتنی بر تعقل و درک است که فرض می‌کند که پیروی از خرد، ایده‌آل ارزشمندی برای مراجعان است. روان درمانی به طور سنتی با غم و اندوه و بهبودی، تعارض و حل، معنا و شک سروکار دارد و این همان چیزی است که اکثر فیلسوفان عملی، خواه ناخواه، در کار واقعی خود با مراجعان با آن مواجه می‌شوند.

·       مشاوره فلسفی فرآیندی است که ادعا می‌کند نقش مؤثر و سودمندی در زندگی مراجعان ایفا می­کند بنابراین ناگذیر باید جنبه درمانی داشته باشد(میلز، 2001: 6-7).

 

بنابراین بر اساس استدلال این گروه، از لحظه­ای که فرد فرایند مشاوره را پذیرفته و مشاور را به عنوان فیلسوف می­پذیرد، درگیر یک رابطه درمانی می­شود. وقتی فردی هویت حرفه­ای مشاور فلسفی را عهده­دار می­شود، بایستی مسئولیت حرفه­ای خود را برای ارائه معیارهای استاندارد، مراقبت و خدمات با کیفیت به مراجعینی که به دنبال خدمات وی هستند احساس نماید. بررسی سه موضع پیشین در تبیین نسبت مشاوره فلسفی با مشاوره روانشناختی نشان داد که متخصصان امر در پاسخ به این پرسش که آیا مشاوره فلسفی را می‌توان نوع جدیدی از درمان تلقی نمود؟ با طیف وسیعی از دیدگاه‌ها روبرو هستند. برخی در مقام نفی برآمده و از استقلال این دو حوزه سخن گفتند و برخی نیز مشاوره فلسفی و روانشناختی را همسو و در راستای درمان مراجعان تلقی نمودند. برخی نیز موضع میانه اتخاذ نموده و هم نقاط همگرایی و هم نقاط تمایز این دو حوزه را توصیف نمودند. اکنون بررسی دقیق‌تری از عواملی را که فیلسوفان عمدتاً در تلاش خود برای ایجاد تفاوت بین این دو حوزه بر آنها تمرکز نموده اند ذکر خواهیم کرد.

 

 

 

3-3. تفاوت در موضوع

از نظر شفچیک⁵⁸ (1995) موضوع مشاوره فلسفی در تضاد با موضوع روانکاوی است. وی با الهام از اصطلاح فرویدی «فراز و نشیب‌های غریزی⁵⁹» ، مفهوم جدید «تغییرات مفهومی⁶⁰»  را پیشنهاد می‌دهد که نشان دهنده تفاوت موضوعی مشاوره فلسفی با روانکاوی است. وی عنوان می­دارد که روانکاوی به ما آموخته است که اعمالی که هیچ دلیل آشکاری ندارند را می­توان بر حسب زمینه
روانی - زیستی افزاد رمزگشایی نمود. بر اساس این ایده، روان‌درمانی‌ از روش‌های مختلفی برای کمک به دستیابی به شرایط لازم برای خودشکوفایی بهره می­جوید و درصدد رهایی افراد از نیروهای ناخواسته‌ای است که آن‌ها را به سمتی سوق می‌دهد که خودشان هیچ حس یا دلیلی برای آن پیدا نمی‌کنند. فروید از مفهوم تغییرهای غریزی برای توصیف این نیروهای روانی که رشد فرد را معین می‌سازد استفاده می­کند. تغییرات مفهومی شفچیک فراز و نشیب‌های مفهومی در مورد نحوه­ی زندگی کردن هستند که شخص به طور صریح یا ضمنی آنها را پذیرفته است. این مفاهیم هنجاری لزوماً دربردارنده باورهایی نیست که فرد آگاهانه یا ناآگاهانه آنها را پذیرفته است بلکه ممکن است فرضیات غیرقابل بیانی باشند که توسط جامعه و از طریق فشارهای اجتماعی مختلف بر شیوه زندگی فرد تأثیر می‌گذارد (شفچیک، 1995: 78). این واقعیت که انسان‌ها اغلب از فراز و نشیب­های مفهومی خود بی اطلاع هستند، شکاف احتمالی بین روش واقعی زندگی آنها و روش زندگی بالقوه­ای که می­تواند آنها را به تحقق خود و شادی برساند بیشتر می­کند. هنگامی که فردی مفاهیمی که هویت وی در زندگی را تشکیل داده است را زیر سوال می­برد، وارد فرآیند تأمل فلسفی می­شود که می‌تواند پیشینه زندگی شخصی او را عمیق تر سازد. غالباً دشوار است که افراد تغییرات مفهومی زندگی خود را بررسی و اصلاح نمایند. از این روست، که کمک به آنها برای بررسی انتقادی مفاهیم زندگی و همچنین کمک به کسانی که قادر به ادراک و رهایی از مشکلات جهان بینی خود نیستند، وظیفه اساسی مشاوره فلسفی است (شفچیک، 1995: 80).

میجوسکوویچ⁶¹ (2021 ) نیز در خصوص موضوع مشاوره فلسفی معتقد است که اصول و باورهایی که افراد آنها را پذیرفته­اند در نتیجه تصمیمات فردی بدست می­آید. این اصول و پیش فرض­های اساسی پس از انتخاب، به عنوان پایه­های فلسفی نظام اعتقادی افراد عمل می­کنند و این اصول همان زمین حاصلخیزی است که مشاوره فلسفی در آن رشد و نمو می­یابد (میجوسکوویچ، 2021: 29). 

لذا برخی از استدلال‌هایی که در باب وجوه تمایز مشاوره روانشناختی و فلسفی از سوی نظریه‌پردازان ذکر می­گردد، تفاوت در موضوع روان‌درمانی و مشاوره فلسفی را بیان نموده و بر این نکته تأکید دارند که مشاوره روانشناختی بیشتر بر جنبه‌های  ناخودآگاه تمرکز دارد و دغدغه‌های فردی هدف اساسی فرآیندهای درمانی را تشکیل می‌دهد.

میجوسکوویچ (2021) در این خصوص بیان می­دارد که روانکاوی، رفتارگرایی، و حتی شناخت درمانی بر این پیش فرض استوارند که بیمار به طور منفعلانه تحت تأثیر نیروهای خارج از کنترل قرار گرفته است. وی بر این باور است که علیرغم نبوغ فروید، و سهم ارزشمند او در روانشناسی، «تصور این که همه افسردگی‌ها و اضطراب‌ها نتیجه تجارب آسیب‌زای گذشته‌اند، تحریف آشکار شرایط انسانی است». میجوسکوویچ برخلاف دیدگاه فروید از این ایده دفاع می­کند که ریشه سؤالات فلسفی مربوط به زندگی مردم نه در گذشته بلکه در زمان حال ریشه دارد. وی ضمن انتقاد از روان درمانی آمریکایی، که تحت تأثیر پارادایم اولیه فروید در تلاش برای توضیح علائم و اثرات بیماری بر حسب علل گذشته محدود می‌شود بیان می­دارد که مضامین فلسفی بنا به ماهیت خود با تبیین علّی و معلولی ارتباطی ندارند، بلکه با درک عقلانی که منجر به تصمیمی در زمان حال می‌شود و معنا و ارزش­ها را در زندگی فرد تنظیم می‌نمایند، سروکار دارند. بسیاری از سؤالات بی پاسخ فلسفی ما در زندگی، به سردرگمی، دغدغه­های فلسفی، بی معنایی، تولید غم‌واندوه، اضطراب، و رنج می­انجامد. این اشتباه است که استنباط نماییم همه این موارد اختلالات روانپزشکی هستند و بدین ترتیب دغدغه‌های فلسفی انسان‌ها را نادیده بگیریم(میجوسکوویچ، 2021: 32-34). 

لاهاو(1995) معتقد است که روانکاوی فروید با پیروی از قوانین علّی و تفسیر مشکلات زندگی روزمره انسان‌ها، در ذیل باورها، دغدغه­ها، امیال، ترس‌ها و سایر فرآیندهای ذهنی شکل می­گیرد. وی همسو با میجوسکوویچ معتقد است که مشاوره فلسفی ارتباطی با آشکار نمودن فرآیندهای روانشناختی پنهانی که به طور علّی بر زندگی فرد تأثیر می‌گذارد ندارد. مشاوره فلسفی به معانی و مفاهیم فلسفی رویدادهای زندگی مربوط می‌شود و نه مکانیسم‌ها و فرآیندهای علّی پنهان(لاهاو و تیلماز، 1995: 12). 

در تحلیل دیدگاه‌های فوق، شفچیک (1995) بیان می­دارد که انسان‌ها در زندگی روزمره، تصورات مختلفی را در خصوص روش صحیح هدایت زندگی خود دنبال می­کنند. چنین مفاهیمی، به طور صریح یا ضمنی، مبتنی بر تفاسیر هنجاری است که مقبولیت آنها موضوعی فلسفی و مستقل از فرآیندهای روانی است (شفچیک، 1995: 107).  

راب (2001) ضمن انتقاد به دیدگاه لاهاو بیان می­دارد این تعبیر، که زندگی دارای جنبه‌های فلسفی مهمی است و نمی­توان آن را به مکانیسم‌ها و فرآیندهای روان شناختی صرف تقلیل داد، به «تز مرکزی» جنبش مشاوره فلسفی تبدیل شده است. به نظر او «وقتی پرسشگری فلسفی با توصیفات مختلف درمان روانکاوی یا سایر اشکال روان درمانی مقایسه می‌شود ملاحظه می­گردد که حوزه روان درمانی بسیار فراتر از حوزه تخصصی روانکاوی است و همه رویکردهای روان درمانی منحصراً مبتنی بر رویکرد روانکاوی نیستند. وی خاطرنشان می­سازد که انواع مختلفی از روان درمانی وجود دارد که نیازی به تشخیص اینکه علل ناخودآگاه زیربنای مشکل فرد هستند را ندارد و در مکاتب انسان‌گرایانه درمانگران توانایی برخورد با نگرانی‌ها و مشکلات مراجع را در سطح آگاهانه دارند و بنابراین می‌توان گفت ماهیت آنها بیشتر استدلالی و فلسفی است تا علی و ناخودآگاه(راب، 2001: 83-88). 

میلز(2001) همسو با راب و در نقد دیگاه لاهاو در تمایز میان فعالیت­های تحقیق فلسفی و فرایندهای روانشناختی بیان می­دارد که جهان بینی فلسفی فرد به شدت توسط متغیرهای روانشناختی مانند تمایلات شخصی و همذات پنداری و دلبستگی به یک فلسفه خاص که توجیهات عقلانی و فلسفی را آگاه و تقویت می‌نمایند، شکل می­گیرد، در پس همه موقعیت‌های فلسفی همبستگی‌های روان‌شناختی که فلسفه فرد را بخشی پیچیده از هویت و شخصیت او در نظر می­گیرد وجود دارد. بنابر این از منظر میلز، نمی­توان مرزی بین فرآیندهای روانشناختی و فلسفی ترسیم نمود (میلز، 2001: 5).

3-4.  تفاوت در وظیفه و نقش

برخی از فیلسوفان عملی در پاسخ به چالش شناسایی تفاوت‌های حوزه‌های روان‌درمانی و مشاوره فلسفی به نقش و وظیفه‌ی متمایز مشاوره فلسفی در مقابل روان درمانی اشاره می‌نمایند.

به اعتقاد ویل گربرز⁶² (1995) وظیفه و نقش مشاوره فلسفی ارائه پاسخ­ها و نظریه­های فلسفی به مراجعان نیست، بلکه مهمترین نقش وی کمک به آنها برای تأمل انتقادی در مورد مشکلات خود و روشن کردن معنای آن برای خودشان است. وی در ادامه بیان می­دارد که « نقش من به عنوان مشاور فلسفی این است که به مراجع خودگوش فرا دهم، در صورت لزوم پیش نیازهای لازم برای تفکر را فراهم آورده و در گفتگو تمرکز مراجع را بر روی موضوع حفظ نمایم. سؤالات من در جریان دیالوگ­ها آشکار می‌گردد. هدف من این است که به مراجع اجازه دهم بیاندیشد و زمانی که آنها احساس نمایند ایده‌هایی که بیان می­کنند متعلق به خودشان است، جلسه موفقی را برگزار خواهم کرد. در پایان جلسه، ایده­ها و نتایج مهمی را که در طول گفتگو ذکر شده است را تحلیل خواهم کرد»(گربرز، 1995: 155). 

سگال⁶³ (2007) در این زمینه معتقد است که نقش یک فیلسوف عملی توسعه ادراک مراجعان شامل مفروضات، گمانه‌زنی‌ها و بینش‌های آنان در لحظاتی از زندگی است، که احساس بی‌معنابودن زندگی را در آنها تقویت می­نماید. با این حال، مشاوره فلسفی تنها به این مشکلات محدود نبوده و شامل همه دغدغه­های زندگی روزمره مراجعانی است که رفتار خود را بر اساس باورها، ارزش‌ها و فرضیاتی که زندگی آنها را تحت شعاع قرار داده است تنظیم می­نمایند. باید توجه نمود که همه تجارب ، اعمال و تعاملات، علایق و عدم علایق انسانی، تصور ما از ازدواج و طلاق و .. به واسطه­ی نوع نگاه و لنزهایی که در تفسیر فرضیات و باورهای خود بکار می­بریم تعیین می­شود. امروزه بسیاری از انسان‌ها از چگونگی شکل­گیری تجاربشان بر اساس فرضیات خود بی اطلاع هستند. و این وظیفه فیلسوف مشاور است که مفروضاتی را که مردم بدیهی می‌دانند با تجربیات روزمره‌شان مرتبط نماید، و به آنها­ امکان ‌دهد تا درک بیشتری از خود و موقعیت‌هایی که در آن قرار دارند، داشته باشند(سگال، 2007: 47).

بوئل⁶⁴ (1995) مشاوره فلسفی را مبتنی بر ایده مامای سقراط باستان، یعنی مامایی اندیشه و کمک به مراجعان در زایش خرد تلقی می­نماید. در این تلقی نقش فیلسوف مشاور ترغیب مراجعان به اعمال تفکر، استفاده از قضاوت و به عهده گرفتن مسئولیت ایده­های خود است. جلسات مشاوره به روشن شدن ایده­های واقعی مراجعان یاری می­­رساند. مهمترین چالش فیلسوف مشاور یافتن نقطه عطفی میان ناآگاهی و عدم شناخت مراجع از خود است که تفکر وی را جهت شناخت خود به اندازه کافی تحریک نمی‌کند(بوئل، 1995: 37). 

پرینس باکر⁶⁵ (1995) معتقد است که قدرت خلاقیت افراد در زندگی را بایستی در سوالات باز پاسخی که در هویت، اهداف، روابط و غیره نهفته است جستجو نمود. از این رو وی منبع خلاقیت را در یافتن پاسخ‌ها و راه‌حل‌های شخصی که نشان‌دهنده نگرش فلسفی افراد نسبت به زندگی است در نظر می­گیرد. وی بیان می­دارد که : « نقش من به عنوان یک فیلسوف مشاور ترغیب مراجعانم در کشف سؤالات اساسی آنها در زندگی است. در این راستا ترجیح می‌دهم به جای تلاش برای رسیدن به یک پاسخ فوری، بر روی بیان مجدد سؤال و توضیح بیشتر مراجع تمرکز نمایم. مراجعان من باید بتوانند مشکلات و سؤالات خود را در خصوص کیفیت زندگی خود فرموله نمایند. و قادر باشند در تمام مراحل مشاوره مسئله خود را تبیین نمایند در غیر این صورت، فیلسوف مشاور در مقام متخصص قرار می­گیرد. چنین وضعیتی مناسب روان درمانی است و نه فلسفه(پرینس باکر، 1995: 135-136). 

تودیو⁶⁶ (1998) در خصوص نقش فیلسوف مشاور بیان می­دارد که وی فردی است که که به مراجعان یاری می‌رساند تا یاد بگیرند که به صورت مؤثر در افکار و واکنش‌های درونی خود حرکت نمایند. کلیدی ترین استراتژی در این رویکرد این است که مشاور سؤالاتی طرح کند که مراجع را وادار نماید تا ابعاد ضمنی مفروضات انتزاعی که در حال اجرا هستند را بررسی نماید. اما هدف این فرآیند شکل گیری یک استدلال برتر، ترویج روش­های درمانی یا شناسایی و پاسخ به دغدغه­های مراجعان در زندگی نیست بلکه کمک به مراجعان برای تشخیص و روشن کردن روابط میان مفاهیمی است که زندگی آنها را هدایت می­کند و در جریان جلسات مشاوره فلسفی به وجود می­آیند (تودیو، 1998: 167). 

در نتیجه یکی از وظایف اساسی یک مشاوره فلسفی، زیر سوال بردن ادراک مراجع از معانیِ رفتارها یا رویدادهای مهمی است که در زندگی او حایز اهمیت است. فیلسوف مشاور باید تلاش نماید تا به مراجعان خود یاری رساند اهداف، تصاویر، ارزش‌ها، احساسات یا باورهای ناکارآمد را شناسایی و بازسازی نمایند. وی باید یک محیط مفهومی امن را فراهم آورد تا در آن مراجعان بتوانند وارد فرآیند بازسازی مفاهیم ناکارآمد اساسی جهان بینی خود شوند(تودیو، 1998: 168). 

بنابراین در جمع‌بندی دیدگاه‌های فوق باید خاطرنشان نماییم که مهمترین نقش و وظیفه فیلسوف مشاور این است که به مراجعان خود کمک کند تا جنبه‌های فلسفی نظام اعتقادی یا جهان‌بینی خود که شامل مسائل معرفتی، متافیزیکی، ارزشی و منطقی می­گردد را روشن، بیان، کاوش و درک نمایند.

3-5. تفاوت در مهارت­ها

بحث و گفتگو در مورد مهارت­هایی که بایستی یک فیلسوف عملی در پیشبرد جلسات مشاوره فلسفی داشته باشند نیز در مراحل توسعه رویکرد مشاوره فلسفی به طور گسترده مورد توجه متخصصان بوده است.

جونگسما⁶⁷ (1996) در این خصوص معتقد است که یک مشاورِ فلسفی علاوه بر دانش و آموزش آکادمیک، به مهارت‌های دیگری مانند مهارت‌های شنیداری، مهارت‌های ارتباطی، تجربه و دیدگاه وسیع نسبت به زندگی و همچنین تأمل در خود نیاز دارد. علاوه بر این ویژگی­ها، یک فیلسوف عملی باید بتواند معین کند که آیا مشکل مطرح شده توسط مراجع یک موضوع فلسفی است و می­توان آن را به عنوان یک موضوع فلسفی تعبیر کرد یا اینکه بهتر است یک متخصص روانشناس به آن موضوع رسیدگی کند (جونگسما، 1996: 32).

راب (2001) معتقد است آنچه مشاوره فلسفی را از روان درمانی متمایز می­سازد به بررسی و توسعه مهارت تفکر انتقادی که مشاور فیلسوف از آن برخوردار است باز می­گردد(راب، 2001: 90).

لاهاو (1996 ) بیان می‌دارد که تفاوت مشاوره فلسفی با روان‌درمانی از آن جهت است که مشاور فلسفی از فلسفه برای کمک به مراجعان خود در بررسی انتقادی ایده‌های اساسی‌ که زیربنای زندگی آنها را شکل داده است بهره می­گیرد. و این مهارتی است که اصولاً روان درمانگران برای آن آموزش نمی‌بینند. روان‌درمانی، ماهیت خود، به‌عنوان حوزه‌ای از دانش را مبتنی بر نظریه‌ها و مفروضات خاصی در مورد عملکرد ذهن (مانند فرآیندها و مکانیسم‌های احساسی، شناختی، یا رفتاری)، در مورد روش‌های مداخله و در مورد آنچه مراجع را بصورت فردی عادی، «سالم» یا غیرعادی در زندگی تشخیص می­دهد در نظر می­گیرد (لاهاو، 1996: 261). 

بوئل (1995) در مورد ظرفیت­ها و مهارت­های مورد نیاز فیلسوفان عملی بیان می­دارد که بایستی آنها از توانایی بالقوه­ای در گفتگوهای فلسفی برخوردار باشند و همچنین حساس بودن، داشتن هوش طبیعی، توانایی خواندن بین سطرها، ابراز و بیان تفاهم نسبت به طرف مقابل، درک ناگفته­ها و مدارا با سایر رویکردهای زندگی مهارت­های مهمی برای آنها محسوب می­گردد. یکی از بزرگترین مشکلات در تربیت فیلسوفان مشاور این است که آنها باید از تفکر در قالب نام­ها، کتاب­ها، نظریه­ها و اصطلاحات فلسفی سنتی خودداری کنند. باید توجه نمود که نگرانی‌های یک فرد در مورد یک موضوع شخصی در درجه اول به هگل⁶⁸ یا نیچه⁶⁹  مربوط نمی‌شود. بلکه به سؤالات اولیه­ی فلسفی آنها در زندگی بازمی­گردد. فیلسوفان آموزش دیده آکادمیک با این مهارت­ها آشنا هستند و از آنها عمدتاً برای ساختن و بحث در مورد متون مکتوب استفاده می­کنند. امّا بسیاری از فیلسوفان به سختی می‌توانند تجربه فلسفی خود را به چارچوب مسائل عینی و شخصی تغییر دهند. این درحالی است که در یک جلسه مشاوره سودمند، مشاور باید مهارت­های خود را در زمینه گفت­وگو و پرسش­گری فلسفی بکار گیرد و خود را از پیش زمینه­های فکری پیشینی رها سازد. این بدان معنا نیست که فلسفه را به طور کامل به قابلیت­ها تقلیل دهیم. آشنایی با رویکردهای مختلف تاریخی می­تواند افزوده ارزشمندی بر توانایی­های مشاور باشد با این حال وی باید قادر باشد آنها را به زبان روزمره ترجمه نماید (بوئل، 1995: 38-39).

کوهن (1995) که روشی مبتنی بر منطق (LBT) را ارایه نموده است بیان می­دارد که مشاوره فلسفی با ادغام ابزارهای رسمی و غیررسمی تفکر انتقادی غنی می­شود. منطق حوزه خاصی از فلسفه است، که در برنامه آموزشی روانشناسی اتفاق نمی‌افتد. بنابراین فیلسوفان، آمادگی بیشتری نسبت به روانشناسان برای انجام پرسشی دارند که مستلزم منطق است. علاقه فیلسوفان به استفاده از ابزارهای منطق برای حل مسائل زندگی، پیشنهاد بدیعی نیست و ایده پرسش­گری فلسفی به سقراط بازمی‌گردد (کوهن، 1995: 131). 

تودیو (1998) مهارت­های فیلسوف مشاور را اینگونه توصیف می­کند: «در حالی که هر مراجعی فردی منحصر به فرد است، فیلسوف باید شنونده خوبی باشد و همیشه با پیوندها و تضادهای تاریخ روایی او هماهنگ باشد. یک فیلسوف با پرسیدن سؤالات دقیق می‌تواند میزان هماهنگی مراجع با شخصی که در راه تبدیل شدن به آن است را بهبود بخشد. در طول فرآیند، لازم است تمرکز مراجع از نگرانی در مورد شکل مشخصی که نگرانی‌های زندگی او به حساب می­آید، به سمت روشن شدن پیشینه­ای که این نگرانی‌ها از آنها سرچشمه می­گیرد، تغییر یابد (تودیو، 1998: 165).

3-6. تفاوت در اهداف

در تبیین تفاوت میان اهداف لازم است به این سؤال که هدف جلسات مشاوره فلسفی چیست؟ پاسخ دهیم. پاسخ‌های ارائه شده در این خصوص نشان می­دهد که بارزترین تفاوت در بین دیدگاه­های مختلف در این است که گفت‌وگوی فلسفی را به عنوان یک هدف یا وسیله­ای برای رسیدن به غایتی که معمولاً حل مسائل مراجعان است تلقی می­کند.

از این منظر، لبون⁷⁰ (1999) معتقد است که جهان بینی سقراطی دلالت بر این امر دارد که حقیقت و خیر(واقعی) موازی هم هستند، بنابراین امکان سنجی مشاوره فلسفی در گرو این هدف بنیادی است که مشاور به دنبال جستجوی حل مسئله مراجع نباشد بلکه در جریان گقت­وگوی فلسفی وی را با خطاهای اندیشه خود روبرو سازد (لبون، 1999: 34).

در همین خط از رویکردهای مشاوره فلسفی که معتقد نیستند مشاوره فلسفی باید به سمت حل مسئله حرکت نماید، گربر(1995) بیان می­دارد که «هدف این شکل خاص از گفت­وگوی فلسفی یافتن راه حل نیست. در واقع، مراجعان من از من انتظار ندارند که مشکلات آنها را حل کنم، بلکه می­خواهند به آنها یاری رسانم تا وضعیت و مشکلات خود را روشن تر سازند. وقتی معنی و پیامدهای اعمال خود را عمیقاً درک کرده باشند احساس توانایی حل مشکلات خود را خواهند داشت. این شکل از گفت­وگوی فلسفی، گفت و گویی باز است که با بی طرفی مشاور زمینه را برای رشد اندیشه مراجع فراهم می­کند. من به عنوان یک فیلسوف عملی، به ایجاد گفت­وگویی تأملی و شفاف سازی اندیشه مراجعان کمک می­کنم اما به هیچ وجه ارائه دهنده پاسخ یا حقیقت نیستم(گربر، 1995: 158). 

لاهاو (1995) معتقد است که برخلاف اهداف مشاوره روانشناختی که بر درمان و بهبود مراجعان تأکید دارد، مشاوره فلسفی بر این واقعیت که مراجع منبعی از حکمت و معنا است تکیه دارد. بر این اساس منطقی است استدلال کنیم که زندگی عاقلانه و معنادار، زندگی است که شبکه­ای غنی از تفاسیر درباره جهان بینی فرد ایجاد می­کند. توسعه و غنی‌سازی این گونه تفاسیر دارای ارزش ذاتی است و به خودی خود یک هدف را تشکیل می‌دهد، حتی اگر به راه‌حل‌های مشخص برای مسائل خاص منجر نشود. مشاوره فلسفی به دنبال توسعه و پالایش احساسات فلسفی از طریق گفتگو در مورد معانی مختلف است که در زندگی روزمره ایجاد شده است. چنین غنی‌سازی احتمالاً دارای اثرات درمانی نیز می‌باشد- احساس کامل بودن یک احساس کلی از رفاه و سلامت در مراجع ایجاد می‌کند، اما این هدف اولیه مشاوره فلسفی نیست. از نظر منطقی کاملاً مشهود است که توانایی سازمان‌دهی جنبه‌های مهم زندگی در یک تصویر بزرگ و معنادار که ساختار، الگوها و ارتباطات متقابل را ترسیم می‌کند، به فرد یاری می­رساند تا با مشکلات کنار بیاید و برای تغییر خود تلاش کند. تفسیر جهان بینی یک سیستم مختصاتی را به مراجعان ارائه می­دهد که به واسطه آن می­توانند مشکلات خود را ادراک نموده و برای مدیریت آنها تلاش کنند (لاهاو، 1995: 15-16).

تودیو (1998) معتقد است که تحلیلِ تأملی جلسات مشاوره فلسفی بر دو هدف متکی است: از یک سو، تحریک آگاهی تأملی و تأثیر طرح‌های تفسیری مراجع بر مسئله. این هدف می‌تواند به او کمک کند تا ببیند این طرح‌ها چگونه برشکل‌گیری ارزش‌ها و باورهایی که زندگی وی را هدایت می‌کند تأثیر می‌گذارند. این مهم به نوبه‌ی خود منجر به هدف دوم می‌شود، که شامل کمک به مراجع برای تشخیص و تنظیم جنبه‌های ناکارآمد مفاهیمی است که زندگی وی را تحت تأثیر قرار داده است. به عقیده تودیو بیشتر مفاهیمی که زندگی ما را هدایت می‌کنند تمایلی به تعریف مجدد ندارند، زیرا در طول زمان درونی شده و توسط تأثیرات فرهنگی و رابطه‌ای تقویت شده‌اند و برخی از جنبه‌های این مفاهیم اغلب تا جایی تقویت می‌شوند که در رفتار ما تثبیت می‌شوند. این مفاهیم بر نحوه نگرش ما در زندگی، واکنش به دغدغه­ها و فرصت‌های زندگی تأثیر گذار است. بنابراین گفت­وگوی فیلسوف مشاور با مراجع اولین گام مهم برای باز کردن این روند شهودی و تأملی است. توقف و سردرگمی ما در نتیجه تأمل انتقادی از خود به این دلیل است که ما احساس می­کنیم که از مسیر طبیعی زندگی‌مان جدا شده‌ایم و دچار آسیب خواهیم شد. چنانچه نگاه انتقادی به زندگی خود نداشته باشیم و به نوساناتی که هدایت­گر زندگی ما هستند توجه کافی نداشته باشیم بعید است سرنخ هایی برای فرضیات ناکارآمد خود در زندگی پیدا کنیم. بنابراین برای تغییر تصورات خود باید نگاه جدیدی نسبت به شرایط زندگی خود به دست آوریم و این همان جایی است که گفتگوی فلسفی آغاز می­شود. در واقع، به نظر تودیو آنچه بسیاری از افراد را مجاب می­سازد که به سراغ یک فیلسوف بروند، این است که بتوانند نگاه خود را نسبت به امور تغییر دهند یا مسیر زندگی خود را متحول سازند. اکثر افرادی که به دنبال فیلسوفان عملی هستند، به دنبال دیدگاه­های جدید در زندگی خود می­گردند. آنها می­خواهند زندگی را متفاوت ببینند، و مسئولیت فیلسوف مشاور این است که به آنها کمک کند تا در مورد معنا، تمرکز و دیدگاهی که زندگی آنها را شکل داده است بیاندیشند. به طور کلی، فیلسوفان مشاور می­توانند به مراجعان خود کمک کنند تا به طور مؤثرتری در برابر فشارهای متعددی که زندگی آنها را تحت تأثیر قرار داده است ایفای نقش نمایند(تودیو، 1998: 166).

در جمع‌بندی این بخش باید خاطرنشان ساخت که فیلسوفان مشاور می­توانند تفکر فلسفی مراجعان را با آشکار ساختن تأثیر عینی مفاهیم انتزاعی که زندگی روزمره آنها را هدایت می­کند، تسهیل کنند. بدین منظور دیالوگی میان مشاور و مراجع شکل می­گیرد که هدف کلی آن درمان مراجعان نیست، بلکه گفتگو در زیست جهان آنها در سطحی است که نقش عینی و انتزاعی مفاهیم مؤثر بر زندگی آنها آشکار شود. از این منظر، مشاوره فلسفی دریچه­ای به سوی واقعیت‌های انتزاعی است که تجربیات زندگی روزمره مراجع را تحت تأثیر قرار داده است. هدف فیلسوف مشاور پرسیدن سؤالاتی است که به مراجع کمک می­کند فضایی مفهومی را باز کند تا در آن بر چگونگی تأثیر مفروضات انتزاعی بر دغدغه­های زندگی تمرکز نماید. بنابراین جریان طبیعی زندگی همیشه یک هدف متحرک و متغیر خواهد بود. مطمئناً برخی از موانع کلیدی در برابر جریان طبیعی ما در زندگی ناشی از فرضیات ناکارآمدی است که قضاوت‌ها و رفتار خودکار ما را موجب می­گردد. چنانچه بخواهیم جریان طبیعی زندگی را در چارچوبی از پیامدها تجربه کنیم، باید بر تصاویر و فرضیاتی که موجب تحریف جریان نرمال زندگی می­شوند نظارت کنیم و در پالایش یا تجدیدنظر مداوم فرضیه‌هایی که تفکر ما را سازماندهی می‌کنند ماهرتر شویم.

3-7. تفاوت در رابطه مراجع و مشاور

رابطه میان فیلسوف عملی و مراجع، بر اساس معیارهای مختلفی از جمله تعیین وضعیت برابری یا تقارن رابطه مذکور مورد بحث قرار گرفته است.

پرینس باکر (1995) معتقد به رابطه مشارکتی میان آندوست و بیان می­دارد: «یک گفتگوی فلسفی واقعی مستلزم آن است که افراد مشارکت کننده با هم برابر باشند و هر دو از نظر وزن آراء، یکسان عمل نمایند. در اوایل این فرآیند، این برابری به ندرت اتفاق می‌افتد، زیرا بیشتر مراجعان در شروع کار به مشاوران فلسفی تکیه دارند. به عنوان یک فیلسوف عملی، باید تلاش کرد تا این وابستگی را از بین ببرد. من این کار را با نشان دادن این موضوع که اگرچه ممکن است دانش فلسفی بیشتری داشته باشم، اما من نیز در زندگی مشکلات و سؤالاتی دارم انجام می‌دهم. وقتی احساس کردم که این رویکرد مفید است، با مراجعانم در مورد مشکلات و تجربیات خودم صحبت می‌کنم. بیان دیدگاه‌های شخصی مشاور، مراجع را ترغیب می­نماید تا دیدگاه‌های خود را کشف و تفسیرهای متنوعی از زندگی خود ارائه دهند و در نهایت نوعی گفتگوی مشارکتی میان مشاور و مراجع شکل می‌گیرد»( پرینس باکر، 1995: 137). 

با این حال بوئل (1995) دیدگاه متفاوتی را در مورد عدم تقارن مشاور فیلسوف و مراجع مطرح می­کند. به اعتقاد وی توجه به این نکته حائز اهمیت است که جلسه فلسفی یک بحث متقارن میان مشاور و مراجع نیست که در آن دو طرف از همان نوع مشارکتی که در گفتگوی میان دوستان انجام می‌شود، بهره جویند بلکه آنچه مورد سؤال است، مشکل مراجع است، نه تفسیرهای فیلسوف. برای اینکه در جلسه مشاوره فلسفی یک بحث واقعی شکل گیرد، بایستی فیلسوف مشاور ایده­های خود را بیان کند. در غیر این صورت، فرایند گفتکو به ضبط منفعل سخنان مراجع تبدیل می‌شود. اما چقدر می‌توانید در این مسیر پیش بروید؟ چه ایده هایی را می‌توانید مطرح کنید، چه زمانی و به چه روشی؟ توانایی تمایز بین نگرانی­های فیلسوف مشاور و مراجع، مستلزم خودآگاهی و توانایی ادراک عمیق مشاور از تأثیرات بالقوه رفتار و سخنان خود بر شخصی است که با او گفتگو می‌کند. به عقیده بوئل یکی از مهمترین جنبه‌های مشاوره فلسفی خودمختاری مراجع است. و ترغیب مراجعان به تفکر مهمترین هدف مشاوره فلسفی است(بوئل، 1995: 38). فیلسوف عملی به جای مراجع نمی­اندیشد. مراجعان در قبال خود، مشکلاتشان و راه­های برخورد با آنها مسئول هستند. فیلسوف عملی می‌تواند با تفکر انتقادی همراه با پرسش­گری کمک حال وی باشد، اما این کار باید بدون برنامه‌ای پنهان و بدون ادعای مرجعیت در مسئله‌ی مراجع انجام شود. بوئل ادامه می­دهد که مراجعه کننده فرایند مشاوره فلسفی به معنای تفویض اختیار نیست و فیلسوف متخصصی نیست که مسئولیت مراجع را از بین ببرد، بلکه کسی است که به وی کمک می­کند تا توانایی خود را برای یافتن راه حلی برای مشکل توسعه دهد. جستجوی فلسفی مشاور را باید به منزله شناخت این واقعیت دانست که مراجع به عنوان یک فرد متفکر خودمختار، می‌تواند با دیگری وارد گفتگو شود - بدون اینکه از استقلال فکری خود دست بردارد. در نتیجه مشاوره فلسفی به معنای پرداختن به مشکلات بر اساس گفتگو با شریک است (بوئل، 1995: 47).

یکی دیگر از موضوعاتی که در مورد کیفیت رابطه مشاور فیلسوف و مراجع بسیار مورد بحث قرار گرفته، نقش معلم - شاگردی در فرایند مشاوره فلسفی است. میجوسکوویچ (2021) در این زمینه معتقد است که برخلاف مشاوره روانشناختی فیلسوف عملی نه معلم است و نه درمانگر، و مراجع نیز نه شاگرد است و نه بیمار. در مشاوره فلسفی مراجع باید نقطه کانونی باشد که با آشکار شدن بیشتر و بیشتر اصول و باورها - یا جهان‌بینی وی و بازخوانی آنها معانی و دیدگاه‌های فلسفی زندگی‌شان تقویت و گاهی به چالش کشیده می‌شود (میجوسکوویچ، 2021: 35).

پرینس باکر (1995) در این خصوص بیان می­دارد که: «حرکت به عقب و جلو بین امر انتزاعی و عینی، جزئی و کلی، جزییات و کلیات، نیازمند مهارت‌های فلسفی است. این فرآیند به آشکار کردن فلسفه زندگی فرد کمک می‌کند. من در جلسات مشاوره خود دریافتم که آشنایی مراجعان من با ابزارها و فرآیندهای فکری یک تحقیق فلسفی چقدر دشوار است. به نظر من، یادگیری فرایندهای فکری در مشاوره فلسفی بسیار حایز اهمیت است. هدف اصلی آن برآوردن خواسته‌های مشتری برای پاسخ به سؤالات و راه‌حلی برای مشکلات نیست، بلکه توسعه توانایی آنها برای پرسیدن سؤالات خود، تجزیه و تحلیل مشکلات و دانستن چگونگی برخورد با آنهاست. به همین دلیل، به نظر من هدف از مشاوره فلسفی در درجه اول این است که به مراجعین خود به اندازه کافی فلسفه ورزی را بیاموزیم تا بعداً آنها بتوانند به تنهایی روند شناخت خود را ادامه دهند(پرینس باکر، 995: 140).

تودیو (1998) در مورد شرایطی که در آن رابطه بین فیلسوف و مشاور باید ایجاد شود بیان می­دارد: «مشاوره فلسفی می‌تواند به افراد کمک کند تا در شفاف­سازی مفهوم زندگی خود گام­های موثری بردارند، اما این کمک تنها زمانی که در گفتگو میان مشاور و مراجع نقش فیلسوف به عنوان شریک مطرح باشد بیداری واقعی را در این جلسات ترویج می‌کند. باید شاخص‌های محاوره‌ای روشن و قابل اعتمادی وجود داشته باشد که اعتماد فیلسوف را در آماده‌سازی مراجع خود برای پذیرش چالش بازسازی مفاهیمی که زندگی او را هدایت می‌کند، برانگیزد. در صورتی که مراجع تمایل خود را برای شرکت در این چالش نشان دهد، باید مراقب بود که هم­جهت با او حرکت کرد. همیشه این خطر وجود دارد که گفت و گوی بازسازی باعث ایجاد انقلاب وجودی در تاریخ روایی مراجع گردد. برای جلوگیری از دست دادن اعتماد مشتریان در فرآیند گفتگو، فیلسوفان باید مراقب باشند که هماهنگی خود را با جریان نمایشی هر جلسه حفظ کنند. همیشه این خطر وجود دارد که فیلسوف شروع به هدایت جریان گفت وگو کند. آنها قبلاً به ارزش افشای مفاهیم ناکارآمدی که زندگی مشتریان را هدایت می‌کند، تأکید نموده‌اند. اگر مراقب نباشند، این احتمال وجود دارد که به محور اصلی جلسه فلسفی تبدیل شوند. فیلسوفان هرگز نباید از اعتماد ارزشمند به ماهیت ممتاز بینش فلسفی غافل شوند و باید مراقب باشند که این اعتماد بر حق مراجع برای حفظ کنترل رویکرد حل مسئله در جلسه مشاوره غلبه کند. مسئله مراجع باید محور گفت‌وگو به سمت فراز و نشیب‌های مفهومی باشد. همیشه خطر تبدیل شدن به یک فیلسوف فعال وجود دارد. مسیر بازسازی باید با هماهنگی فلسفی مراجع سازگار باشد. هر حرکت فعالانه­ای که انجام می‌دهیم باید نهایت احترام را به استقلال مشتری نشان دهد. به همین دلیل، فیلسوفان باید به این نکته توجه نمایند که به مراجعان کمک کنند تا با جریان طبیعی زندگی خود "ارتباط" پیدا نمایند (تودیو، 1998: 169-170).

4. بحث و نتیجه گیری

هدف از این پژوهش بررسی وجوه تمایز مشاوره فلسفی از مشاوره روانشناختی به منظور ارائه زنجیره­ای از ادله و شواهد در توجیه جایگاه مهم مشاوره فلسفی در میان اشکال متنوع مشاوره است. مشاوره فلسفی به عنوان رویکرد نوینی در عرصه فلسفه عملی، مبتنی بر این اصل اساسی است که ابعادی از طبیعت انسانی عمیق­تر از آنچه مد نظر روانشناسی است وجود دارد و اشتباهات و دغدغه‌های ما در زندگی به این علّت است که ارزیابی ما از واقعیت و خودمان فاقد وضوح، وسعت و عمق کافی است. در نتیجه آنچه بیان گردید و با بررسی تفاوت‌های بین مشاوره فلسفی و روان‌درمانی نمی­توان این ادعا را که مشاوره فلسفی مانند روان‌درمانی است توجیه نمود، اما این ادعا را هم که اساساً متفاوت هستند - هم از لحاظ ماهوی و هم از لحاظ رویه‌ای توجیه نمی‌کند. باید توجه داشته باشیم که مشاوره فلسفی نه تنها در موضوع خود به برخی از مدل‌های روان‌درمانی شباهت دارد، بلکه شباهت‌هایی نیز در ظرفیت‌ها و استعدادها دارد، چیزی که برخی آن‌ها را مهارت‌ها و ابزارهایی می‌نامند که افرادی که به هر دو رشته اختصاص دارند باید داشته باشند.

اگر فراتر از محدوده‌های باریک روانکاوی به مسئله بنگریم، مهارت‌ها و گرایش‌های مورد نیاز در همه اشکال مشاوره و درمان همپوشانی اساسی وجود دارد. برخی از رویکردها در حوزه روان درمانی، در واقع، آشکارا فلسفی هستند و کسانی که آنها را تمرین می‌کنند، ظرفیت فلسفه ورزی مشترک دارند. در مقابل، اکثر فیلسوفان عملی به خوبی از امکان تأثیرات عمیق روانی بر مراجعان خود و در رابطه فیلسوف و مشاور آگاه هستند، که ممکن است از طریق یک تحقیق صرفاً فلسفی قابل دسترس نباشد.

بنابراین، به نظر می‌رسد که اگر لازم بدانیم که بین مشاوره فلسفی و حوزه وسیع روان‌درمانی تمایز قائل شویم، نمی‌توان این کار را از طریق مقایسه مستقیم موضوع یا مهارت‌ها و تمایلات مورد نیاز هر دو انجام داد. چنین تمایزی تنها از طریق توضیح پایه و سطح تخصص امکان پذیر است که در نهایت روش رویه­ای و محتوای جلسات متخصصان مختلف فعال در زمینه‌های مربوطه را نشان می‌دهد. حوزه مشاوره فلسفی به واسطه ملاحظات فلسفی منجر به درک انسان سالم می‌شود، چیزی که روان درمانگران معیاری برای هدف قرار دادن آن در نظر نمی‌گیرند. هنگامی که دریافتیم که اعتبار چنین ملاحظاتی را نمی­توان با روان درمانی تعیین کرد، اهمیت تأمل فلسفی آشکار می‌شود. در نتیجه، باید این فرضیه را که مشاوره فلسفی باید به موقعیت‌هایی بپردازد که در آن مشکلات مراجع ناشی از بیماری نیست، بلکه ناشی از عدم وضوح تصورات درباره زندگی در جهان است بپذیریم.

 بر اساس یافته­های پژوهش می­توان ده تفاوت اساسی بین مشاوره فلسفی و روان درمانی را به شرح زیر فهرست نمود:

·       مشاوره روانشناختی بر اساس علائم بیمار و بر اساس (DSM-III-R)⁷¹ مشکلات مراجع را تشخیص می­دهد و این درحالی‌است که فیلسوف مشاور از چنین تشخیصی فاصله می­گیرد.

·       برخلاف مشاوران روانشناختی محور درمان فیلسوف مشاور علائم بالینی مراجعان نیست، بلکه جهان‌بینی، اصول و نظام فکری مراجع محور فعالیت­های وی محسوب می­گردد.

·       برخلاف مشاوره روانشناختی که در آن مشاور کارگردان و محور اساسی جلسات مشاوره است، در جلسات مشاوره فلسفی تعامل فلسفی میان مراجع و مشاور، به طور نامتقارن و با محوریت مراجع هدایت می‌شود و آنچه جهت «درمان» را تعیین می‌کند، خواسته‌ها وعلایق مراجع است.

·       فیلسوف مشاور به هیچ نظریه ی پیشینی که بخواهد به مراجع تحمیل نماید متعهد نیست.

·       در مشاوره فلسفی، مراجع به عنوان عاملی فعال­تر از مشاور در نظر گرفته شده و تحت تأثیر روش­های درمانی مشاور قرار ندارد.

·       در حالی که در روان درمانی ملاک تشخیص علائم بیمار است، معیار اعتبار در مشاوره فلسفی سازگاری و ارتباط بین الاذهانی میان مراجع و مشاور است.

·       هدف روان درمانی بهبود علائم بیماری مراجع با هر روش و ابزاری است، در حالی که در مشاوره فلسفی هدف اولیه تسکین عاطفی مراجع و این بهبود تابع نوعی رضایت مفهومی است.

·       مواضع فلسفی، اگرچه از نظر شناختی مطلق هستند امّا همواره در در معرض سؤال باقی می‌مانند.

·       روان درمانی با مطالعه گذشته مراجع علائم ناشی از تجربیات ناکارآمد را درمان می‌کند، در حالی که مشاوره فلسفی از این منظر خود مفهومی و بدون وابستگی به زمان است.

·       علائم روانپزشکی همچون اعتیاد به الکل غالباً باعث نگرانی شغلی یا اجتماعی مراجعان می­گردد، و این در حالی است که دغدغه­های‌های فلسفی عملکرد اجتماعی یا شغلی مراجع را مختل نمی‌کنند.

منابع

Achenbach G.B. (1997). “On Wisdom in Philosophical Practice”. Inquiry: Critical Thinking Across the Disciplines, Vol. XVII, No 3, primavera.

Bagheri Noaparast Kh. (1389). An Introduction to the Philosophy of Education in the Islamic Republic of Iran, first volume, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [in Persian]

Barrientos J. (2005). Introduction to Counseling and Philosophical Orientation. Santa Cruz de Tenerife: Idea.

Boele, D. (1995). The Training of a Philosophical Counselor. In R. Lahav & M.

Bohm, D. (1996) On Dialogue. London: Routledge.

Cohen, E. D. (1995). Philosophical Counseling: Some Roles of Critical Thinking, Essays on Philosophical Counseling University Press of America.:121-131

Deurzen Van E. (2001). Speech is Silver, Silence is Golden: Psychotherapy and Philosophical Consultancy, Thinking Through Dialogue: Essays on Philosophy in Practice, Surrey, Practical Philosophy Press.

Dogan S. (2000). A Contemporary approach to School Guidance and Counseling,  Comprehensive Guidance Program model, 2(13), 56-64.

Gerber W. (1995). Philosophical Practice, Pastoral Work and Suicide Survivors, en Essays on Philosophical Counseling, New York: University Press of America: 153-158.

Gerebers, Will. (1995). Philosophical Practice, Pastoral Work and Suicide Survivors, en Essays on Philosophical Counseling: 154-157.

Gutknecht Thomas (2006) Philosophical Counseling in Germany, Hamburg, Psychological Researching.

Jongsma I. ([1996). Philosophical Counseling in Holland: History and Open Questions, in Essays on Philosophical Counseling, New York: University Press of America.

Lahav R. & M. Tillmans (1995). A Conceptual Framework for Philosophical Counseling: Worldview Interpretation., Essays in Philosophical Counseling University Press of America. pp. 3-24.

Lahav R. (1996a). “What is Philosophical in Philosophical Counselling?”, Journal of Applied Philosophy, Vol. 13, No. 3, 259-278. https://www. jstor .org /stable/24353958

Lahav R. (1997). “Philosophical Counseling and Existential Therapy: On the Possibility of a Dialogue between the Fields”, Journal of the Society For Existential Analysis, No. 9, pp. 129-145.

Lahav R. (1996b). “Philosophical Counseling and Taoism: Wisdom and Lived Philosophical Understanding”, Journal for Chinese Philosophy, No. 23, pp. 259-276.

Lebon Tim. (1999). Socrates, Philosophical Counseling and Thinking Through Dialogue, enThinking Through Dialogue: 31-42. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjNtMPbkraCAxVQtqQKHfhhDyMQFnoECBgQAQ&url=http%3A%2F%2Fwww.timlebon.com%2FWas%2520Socrates%2520a%2520Philosophical%2520Counsellor%2520LeBon.pdf&usg=AOvVaw1597VMpEnzq2DWwaDu1Fnd&opi=89978449

MacIntyre Alisdair (1977). “Epistemological Crises, Dramatic Narrative and the Philosophy of Science”. The Monist, 60(4), pp. 453-472.

Marinoff L. (2005). Philosophical Therapy. Istanbul: Gendas Culture.

Martin W.M. (2001). “Ethics as Therapy: Philosophical Counseling and Psychological Healthy”. Journal of Applied Philosophy. www.aspcp.org/ijpp/html/vol1no1.html

Mijuskovic B. (2021). “Philosophical Counseling and Loneliness: An Interdisciplinary Approach, Interdisciplinary Research in Counseling”, Ethics and Philosophy, 1(1), pp.28-37. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=994752

Mills Jon. (2001). “Philosophical Counseling as Psychotherapy”, International Journal of philosophical Practice, 1(1), pp. 1-28.

Prins-Bakker A. (1995). Philosophy in Marriage Counseling. In: LAHAV, R.; TILLMANNS, M.V. Essays on Philosophical Counseling. New York: University Press of America, Inc. pp: 135-152.

Raabe P. (2001). Philosophical Counseling: Theory and Practice, Westport: Prager.

Raabe P. (2002). Issues Philosophical Counseling. NewYork: Prager Torrey Publishers.

Raabe P.B. (1999). Philosophy of Philosophical Counseling. Thesis (PhD in Philosophy) – Faculty of Graduate Studies, University of British Columbia, Vancouver. Available at: http://hdl.handle.net/2429/9926.

Romero J. (2010). “Philosophical advice in the international and Ibero American. Historiographic note”. HASER. International Journal of Applied Philosophy, No.1, pp.149-162.

Russel J. (2001). “Philosophical Counseling is not a Distinct Field: Reflections of A Philosophical Practitioner”. International Journal of Philosophical Practice, 1(1), pp.4-35.

Savage P. (1997). “Philosophical Counseling”. Nursing Ethics Dergisi, 4(1), pp. 32-49.

Schefczyk M. (1995). “Philosophical Counseling as a Critical Examination of Life-Directing Conceptions”, en Essays on Philosophical Counseling.

Schuster C.S. (1999a). Philosophy Practice: an alternative to Counseling and Psychotherapy. Westport, Prager.

Schuster C.S. (2005). Philosophical Counseling Not Personal New Age Terapy. Radical Psychology. Vol.4. www.radpsynet.org/journal/vol1-2/phillc1.html.

Schuster S.C. (1999b). “Philosophy Practices as Alternative Ways to Well-being”. Journal of Radical Psychology, 1(1). Available online: http://www.radpsynet.org/journal/vol1-1/Schuster.html.

Segal S. (2007). Disrupted Conventions or Diseased Selves: The relationship between philosophical and psychotherapeutic forms of questioning, Publisher Taylor & Francis Group: 41-55. https://doi.org/10.1080/17428170600900624

Tillmanns M. (2018). “The Early Days of the Philosophical Practice Movement”, Practical Philosophy, 3(13), pp. 5-14. http://philopractice.org/web/history-maria-tillmanns.

Tuedio J.A. (1998). Philosophical Counseling as a Window on the Abstract Realities of Everyday Life. Department of Philosophy, California State University, Stanislaus.

 

01 Explaining and Examining the Differences between Philosophical Counselling and Psychological Counselling ⁷²

 

Seyed Hesam Hosaini 

Ph.D. Candidate, Department of Philosophy of Educatin, Faculty Educational Sciences, University of Shahed, Tehran, Iran. (Corresponding Author)

[e-mail]

Seyed Salar Hosaini

A graduate of Public Administration, Payam Noor University, Saqqez Center

[e-mail]

Akbar Rahnama 

Assistant Professor, Department of Philosophy of Education, Faculty of Educational Sciences, University of Shahed, Tehran, Iran.

[e-mail]

 

Improving the problems of life in ancient times was a unique role of philosophy. This central role was forgotten due to the dominance of science in the modern era. But in the contemporary era, philosophy has come to its senses and is trying to revive its position in life through practical activities such as philosophical counselling. Achieving this goal requires clarifying the boundaries of differentiation between this emerging approach and other forms of psychological counselling. Therefore, this research was done with the aim of explaining the differences between philosophical counselling and psychological counselling. The type of research is applied in terms of purpose and qualitative in terms of approach, and conceptual analysis method and interpretive method were used to explain the purpose. Based on the findings of the research, the differences between these two areas can be explained in terms of the difference in definition, therapeutic role, topic, task and role, skills, goals and the relationship between client and consultant. The results of the research showed that these two areas can support each other as a complement and consider the worldview and mental state of the clients together.

 

Keywords: Philosophical Counselling, Psychological Counselling, Ttherapy, World view.

 

 

---

[1] { تاریخ دریافت: 18 / 1 / 1403                تاریخ پذیرش: 20 / 2 / 1403

[2]  . MacIntyre

[3]  . Bohm

[4]  . Logical positivism

[5]  . Savage

[6]  . Cynics

[7]  . Stoics

[8]  . Epicureans

[9]  . Socrates

[10]  . Wittgenstein quoted by Martin

[11] .  Hideger

[12]  . Rabe

[13]  . Marinoof

[14]  .Philosophical counselling

[15]  . Gutknecht

[16]  . برج عاجی لفظی است نشأت گرفته از غزل‌های سلیمان  در کتاب مقدس که بعدتر به عنوان لقبی برای مریم مورد استفاده قرار گرفت. از قرن نوزدهم این اصطلاح در اشاره به جهان یا محیطی به کار می‌رود که اندیشمندان در آن مشغول پی جویی هایی منفک از دغدغه های عملی زندگی روزمره می شوند.

[17]  . Gred Achenbach

[18]  . Society for Philosophical Practice

[19]  . Journal of Philosophical Practice

[20]  . Tillmanns

[21]  . Mills

[22]  . Schuster

[23]  . Barrientos

[24]  . John van Veen

[25]  . Paul Sharkey

[26]  . Michael Russel

[27]  . Luis Cencillo

[28]  . Education of Self and Parenthood)

[29]  .Romero

[30]  . Forest County

[31]  .Eliot. D. Cohen

[32]  . National Philosophical Counselling Association

[33]  . Russel

[34]  . Adrian Hogandyk

[35]  . Philosopher Hotel

[36]  . Symposium

[37]  . Centre Sophon

[38]  . Freud

[39]  . Plato

[40]  . Phaedrus

[41]  . Existential therapy

[42]  . Gestalt therapy

[43]  . Phenomenology

[44]  . Hans Strotzka

[45]  . Cognitive therapy

[46]  . Rational-emotive therapy

[47]  . logo therapy

[48]  . Schuster

[49]  . Trans therapeutic

[50]  . Deurzen

[51]  .Michel Russel

[52]  . Humanistic therapists

[53]  . Carl Rogers

[54]  . Abraham Maslow

[55]  . Fritz Perls

[56]  . Here-and-now experience

[57]  . Jon Mills

[58]  . Schefczyk

[59]  . Instinctive vicissitudes

[60]  . conceptual changes

[61]  . Mijuskovic

[62]  .will Gerbers

[63]  . Segal

[64]  . Boele

[65]  . Prins-Bakker

[66]  . Tuedio

[67]  . Jongsma

[68]  . Hegel

[69]  . Nietzsche

[70]  . Lebon

[71] . کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی مجموعه ای است که به طور گسترده توسط پزشکان و روانپزشکان در ایالات متحده برای تشخیص اختلالات روانی استفاده می شود. DSM که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا [APA] منتشر شده است، شامل تمام گروه‌های اختلالات روانی در بزرگسالان و کودکان است.

[72] { Reccived: 2024/04/06                Accepted: 2024/05/09