بررسی خوشه‌ای تقویت‌کننده‌های احکام تحذیری و ترغیبی در خسرو و شیرین نظامی (با تأکید بر خوشه مرگ)

محورهای موضوعی : شاهنامه

مهدی دهرامی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه جیرفت

تاریخ دریافت : 1395/10/19 تاریخ پذیرش : 1395/10/19 تاریخ انتشار : 1395/10/12

کلید واژه: نظامی, مرگ, ادب تعلیمی, خسرو و شیرین, احکام ترغیبی و تحذیری,

چکیده مقاله :

شاعران ادب فارسی برای آن‌که آموزه‌های اخلاقی خود را به‌صورت حکمی نافذ، فراگیر و لازم‌الاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقویت‌کننده‌ها و ضمانت‌های اجرایی مختلفی بوده‌اند. برای این مقصود، شاعر گاهی از نیروی واقعیت‌ها یا تعالیم بزرگ‌تر برای پرداخت تعالیم جزئی‌تر بهره می‌برد. از همین روی می‌توان به‌جای استخراج آموزه‌های اخلاقی به‌صورت مختلف و پراکنده، بسیاری از تعالیم را به‌صورت خوشه‌‌ای بررسی کرد. هدف این مقاله بررسی یکی از این خوشه‌هاست که با شیوه توصیفی (تحلیل محتوا) با تأکید بر خسرو و شیرین نظامی، جایگاه آن را در تقویت احکام تحذیری و ترغیبی نشان داده است. برای این منظور، مرگ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سرخوشه‌های تقویت‌کننده و اصلی انتخاب شده که ‌تعالیم فرعی فراوانی در زیر مجموعه خود پرورانده است. مرگ واقعیتی است که بخش زیادی از تعالیم تحذیری هم‌چون خودستایی و غرور، تن‌آسایی، فریفتگی به توانایی جسمانی و مانند آن‌ها و گزاره‌های ترغیبی هم‌چون شاد زیستن، یاد خداوند، نگاهداشت سرشت پاک انسانی و غیره در خسرو و شیرین نظامی با آن گره خورده و به‌طور کلی بسیاری از نیکی‌ها و رذیلت‌ها، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، با اندیشه مرگ و دیدن جزای آن بعد از این حادثه، تقویت شده‌است.

چکیده انگلیسی:

Persian poets in order to represent their moral teachings as crucial, pervasive, and enforceable commands the y have to add various reinforces and performance guarantees to them. Therefore, the poets employed larger teachings to train small ones. As a result, we can analyze many teachings in the form of clusters instead of scattered and separate ones. The purpose of this paper is to study one of these clusters with emphasis on Khosrow and Shirin through descriptive exposition (content analysis). The position of this cluster in reinforcing of warning and persuading commands has been displayed. In order to do this, death has been selected as one of the main cluster which many secondary teachings included within its subset. Death is a reality that has interwoven many of warning teachings like self-praise, pride, laziness, boastful to one’s body strength etc. and persuading teaching like happy living, remembering God, retaining clean nature of human etc.…  in Khosrow and Shirin. Generally, many of virtues and villainies whether directly or indirectly and punishing after this acciodent have been strengthened with the thought of death   

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم

2- نهج‌البلاغه. ترجمه محمد دشتی.

3- پورگیو، فریده و عبدالهی، منیژه.(1391). بررسی مقایسه‌ای مرگ در شعر نیما یوشیج و استیوی اسمیت. بوستان ادب دانشگاه شیراز. سال چهارم، شماره اول، پیاپی 11، ص.ص. 58-41.

4- حسینی، سیده زهرا و فرامرز قراملکی، احد.(1391). از خودبیگانگی، موقعیت‌های مرزی و مرگ در مثنوی معنوی. مجله فلسفه و کلام اسلامی، سال چهل و پنجم، 2، ص.ص. 65-45.

5- خرسندی شیرغان، مصطفی، بهنام فر، محمد و مهدوی، بتول.(1392). تأملات مرگ‌اندیشانه در چند متن منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال نهم، 32،ص.ص.67-39.

6- رزمجو، حسین.(1382).نقد و نظری بر شعر گذشته فارسی از دیدگاه اخلاق اسلامی. مشهد: دانشگاه فردوسی.

7- رضایی، مهدی.(1387). مکتب جنیدیه (ریشه‌ها و اندیشه‌ها). تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک گیل.

8- ساجدی، علی‌محمد و جباره‌ناصرو، محبوبه.(1393). چیستی و اقسام مرگ از منظر عطار. پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، سال ششم، شماره دوم، پیاپی 20، ص.ص. 66-39.

9- سراج، ابونصر.(1382). اللمع فی‌التصوف. ترجمه مهدی محبتی. تهران: اساطیر.

10- سعدی، مصلح‌الدین.(1344). گلستان. شرح محمد خزائلی. تهران: علمی.

11- شعیری، شیخ تاج‌الدین محمدبن‌محمدبن‌حیدر.(1363).جامع‌ الاخبار. قم: رضی.

12- غزالی، امام محمد.(1371).کیمیای سعادت. تصحیح احمد آرام. تهران: گنجینه.

13- الفاخوری، حنا و جلیل الجر.(1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: علمی‌ و فرهنگی.

14- فروزانفر، بدیع‌الزمان.(1381). احادیث و قصص مثنوی. ترجمه حسین داودی. تهران: امیرکبیر.

15- فلاح، مرتضی.(1387). سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی. پژوهش‌ زبان و ادبیات فارسی،11، ص.ص.254-223.

16- فلاماریون، کامیل.(1353). اسرار مرگ و زندگی. ترجمه پزشک­پور. تهران: شهریار.

17- کلینی، محمد بن یعقوب.(1375). اصول کافی. مترجم و شارح محمدباقرکمره­ای. قم: اسوه.

18- مترلینگ، موریس.(1376). اسرار مرگ. ترجمه فرامرز برزگر. تهران: صفار.

19- ------------.(1377). دنیای پس از مرگ. ترجمه ذبیح‌الله منصوری. تهران: صفار.

20- مظفری ورسی، محمدحیدر.(1392). مرگ‌اندیشی در آموزه‌های اسلامی. تهران: کتاب نشر.

21- نظامی، الیاس‌ بن یوسف.(1387). خسرو و شیرین. تصحیح وحید دستجردی. تهران: میلاد.

1. Quran


2. Nahj al-Balagha.


3. Poor Geeve, Farideh& Abdullahi, Manije. (1391). A Compare of Death in Nima and Stevie Smith. Boostan-e Adab of University of Shiraz, 1, pp. 41-58.


4. Husseini, Sayyed Zahra& Faramarz Gharamaleki, Ahad. (1391). Alienation; Boundary Situations and Death in Masnavi. Islamic Philosophy and Theology Journal, 2, pp. 45-65.


5. Khorsandi Shirghan, Mostafa& Behnam Far, Mohammad& Mahdavi, Batool. (1392). Death Contemplations in Some Sufi Texts till 5^Th Century. Mystical Literature and Mythology Quarterly, 32, pp. 39-67.


6. Razmjoo, Hussein. (1382). A Look at Ancient Persian Poetry Based on Islamic Ethics. Mashhad: University of Ferdowsi.


7. Rezayee, Mahdi. (1387). Joneidie School. Tehran: Islamic Studies Publications at McGill University.


8. Sajedi, Ali Mohammad& Jabbare Naserooo, Mahboobe (1393). Varieties of Death in View of Attar. Comparative Literature and Language investigations, 2, pp. 39-66.


9. Seraj, Abu Nasr. (1382). Al-Loma' fi al-Tasavof. Tehran: Asatir.


10. Sa'di. (1344). Golestan. Tehran: Elmi.


11. Shaeeri, Sheikh Taj al-Din Mohammad bin Mohammad bin Heidar. (1363). Jame al-Akhbar. Qom: Razi.


12. Al-Ghazali Toosi, Abu Hamed Mohammad. (1371). The Formula of Salvation. Tehran: Ganjine.


13. Al-Fakhoori, Hana. (1373). The History of Arabic Philosophy. Tehran: Elmi o Farhangi.


14. Foroozan Far, Badi al-Zaman. (1381). Hadiths and Stories of Masnavi. Tehran: Amir Kabir.


15. Fallah, Mortadha. (1387). Three looks at Death in Persian Literature. Persian Language and Literature Investigation, 11, pp. 223-254.


16. Flammarion, Camil. (1353). Secrets of Death and Life. Tehran: Shahryar.


17. Koleini. (1375). Al-Kafi. Qom: Osveh.  


18. Maeterlinck, Maurice. (1376). Secrets of Death. Tehran: Saffar.


19.  Maeterlinck, Maurice. (1377). The World after Death. Tehran: Saffar.


20. Mozaffari Varsi, Mohammad Heidar. (1392). Death Contemplation in Islamic Teachings. Tehran: Ketab-e Nashr.


21. Nezami. (1391). Khosrow and Shirin. Tehran: Milad.