پژوهشی در قصیدة شینیه «جلاء الرّوح» جامی ازدیدگاه ادبیات تعلیمی
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: حکمت, ادبیات تعلیمی, قصیده شینیه جلاء الروح جامی, پند و اندرز,
چکیده مقاله :
ادبیات تعلیمی- به مثابة نوع ادبی ارزشمند و مهم و بهترین نمودِ خواننده محوری - در کنار دیگر انواع ادبی همچون ادبیات حماسی، ادبیات غنایی و ادبیات نمایشی از پیشینه‌ای کهن برخوردار است. این نوع ادبی فارسی، گنجینه ای از آموزه های اخلاقی است که با هدفِ دگرگونی رفتاری مخاطب، برانگیختن صفات نیکوی اخلاقی، تعلیم حکمت و آموزش اخلاق، تببین مسایل تربیتی، فلسفی، مذهبی و مفاهیم پند واندرزی و بیدارکردن وجدان خفتة وی، تاثیری درخور توجّه بر خواننده دارد؛ چرا که پیوندی گسترده با مخاطب دارد. رویکرد شاعران و ادیبان به بیان اندرزها و حکمت ها در قالب شعر از سدة چهارم قمری به بعد آغاز شد و در این میان، نورالدین عبدالرحمان جامی- سرایندة سدة نهم هجری قمری- جایگاهی بارز در بسط و گسترش ادبیات تعلیمی فارسی دارد. دیوان جامی از نظر دارا بودن درون مایه های حکمی و مفاهیم پندگونه در خور توجّه است. قصیدة جلاءالروح او مشهور به قصیدة شینیه که از اقبال ویژه ای برخوردار است، سرشار از آموزه‌های حکمی و تعلیمی است که در آیینة آن می توان مضمون پردازی اخلاقی و اندیشه ورزی حکمی و پند گونة خاقانی را به آشکارا دید. هدف از نگارش این مقاله، تبیین تعالیم حکمی و تربیتی و آموزه های اخلاقی از طریق کندوکاو در قصیدة شینیة جلاء الروح جامی است.
Didactic literature - as a valuable and important genre and as the best sign of reader centered type - along with other forms of literature such as epic literature, lyric literature and dramatic literature has a long history. This Persian literary genre is a treasure of the moral teachings of the changing audience behavior, inciting character of moral good thing, teaches philosophy and ethics training, explaining educational issues, philosophical, religious and moral concepts and awakens the conscience. Approach to the advice and wisdom of poets and writers began in the 10th century .Meanwhile, Noor Al-Din Rahman Jami, the poet of the 9th A.H. century, has a high position in the Persian literature especially in didactic one. Jami’s Divan is important in terms of advising themes and concepts. The Ode of "Jala-Al- Rooh" known as "Shinieh " which has a attracted many readers, is full of legal doctrine and education and rich in its moral judgment like Khaghani’s poem. The purpose of this article,terefore, is to explain the legal doctrines and moral teachings in "Shinieh "ode.
1- قرآن کریم.
2- نهج البلاغه .(1380). ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.
3- آرام، احمد.(1380). الحیاه، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
4- ابن مسکوبه، محمد ابن علی.(1371). اخلاق و راه سعادت، ترجمة بانو مجتهده ایرانی، اصفهان: انجمن حمایت از خانواده‌های بی‌سرپرست.
5- ادیب صابر ترمذی.(1362). دیوان، تهران: علمی.
6- امیر معزی. (1362). دیوان، به کوشش ناصر هیری، تهران: نشر مرزبان.
7- بهار، محمد تقی.(1382). سبک شناسی،تهران :امیرکبیر.
8- تمیمى آمدى، عبد الواحد.( 1366 ش). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات.
9- جامی، عبدالرحمن.(1360). دیوان، به کوشش هاشم رضی. تهران: انتشارات پیروز.
10- خاقانی، افضل الدین بدیل .(1378). دیوان، به کوشش میرجلال الدین کزّازی، تهران: مرکز.
11- خرمشاهی، بهاءالدین و مسعود انصاری .(1376). پیام پیامبر، تهران: منفرد.
12- خواجوی کرمانی. (1360). دیوان، به‌کوشش احمد سمیعی خوانساری. تهران: انتشارات زرین.
13- خوانسارى، سید جمال الدین.( 1366 ش). شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، تهران: دانشگاه تهران.
14- دولتشاه سمرقندی. (1338). تذکرﺓالشعرا، به‌کوشش محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور.
15- دهلوی، عبدالقادر.(1371). دیوان، تهران: طرح نو.
16- دیلمی، حسن.( 1412 ق). إرشاد القلوب إلى الصواب، قم: شریف رضی.
17- سجادی، سید ضیاء الدین.(1381). مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.
18- سعدی، مصلح ابن عبدالله.(1374). کلیات سعدی، به تصحیح فروغی و با مقدمه مرحوم عباس اقبال آشتیانی، تهران: اقبال.
19- شفیعی کدکنی، محمد رضا.(1372). «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجلة رشد، تهران: سال هشتم، شماره33، 119- 96.
20- شمس طبسی.(1343). دیوان، به کوشش تقی بینش، مشهد: زوار.
21- صفای اصفهانی .(1362). دیوان، به‌اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.
22- عرفی شیرازی.( 1360 ). دیوان، به کوشش جواهری، تهران: کتابخانة سنایی.
23- عزیزی، یوسف.(1380). داستان پیامبران یا قصههاى قرآن از آدم تا خاتم، تهران: انتشارات هاد.
24- عطایی،محمدرضا.(1369). آداب و اخلاق در اسلام، مشهد: آستان قدس.
25- غزنوی، سیدحسن.( 1362). دیوان، به‌تصحیح محمدتقی مدرّس رضوی، تهران: انتشارات اساطیر.
26- غفارى، على اکبر و حمید رضا مستفید.( 1377 ). ترجمه عیون أخبار الرضا علیه السلام، تصحیح عبدالصمد سیفیان، تهران: نشر صدوق.
27- فلسفى، محمد تقى.( 1379). الحدیث- روایات تربیتى،تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
28- قاآنی شیرازی، حکیم. (1363). دیوان، به کوشش ناصر هیری، تهران: انتشارات گلشایی- ارسطو.
29- قبادی، حسین علی- بزرگ و سعید بیگدلی .(1389). «بررسی و مقایسه سبک حماسه سرایی ایلیاد و شاهنامه»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، تهران، شمارة 18،صص 151-130.
30- کراجکى، ابوالفتح.(1410ق). کنز الفوائد، قم: دارالذخائر.
31- مجلسی، سید محمد تقی.(1380). بحار الانوار، قم: نور.
32- مختاری، عثمان.( 1341). دیوان، به‌کوشش جلال‌الدین همایی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
33- مصطفوی، سید جواد.(1381). ترجمه اصول کافی، تهران: کتاب فروشی علمیه اسلامیه.
34- منوچهری دامغانی. (1356). دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران.
35- ناصرخسرو قبادیانی.( 1353). دیوان، به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
36- هدایت، رضاقلی‌خان.( 1362). ریاض‌العارفین، تهران: کتابفروشی محمودی.
37- یغمایی، حبیب و ایرج افشار.(1372). نامه مینوی، مجموعة سی و هشت گفتار در ادب و فرهنگ ایرانی به پاس پنجاه سال تحقیقات و مطالعات مجتبی مینوی، با همکاری محمود روشن، تهران: سنایی.