مقدمه کلیله و دمنه و باب برزویه طبیب دریچه‌ای بر فرهنگ و تربیت در ایران باستان
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: کلیله و دمنه, ابن مقفع, برزویه طبیب, فرهنگ ایرانیان باستان,
چکیده مقاله :
تأمل در مقدمه کتاب کلیله و دمنه و باب برزویه حکیم این کتاب نشان می‌دهد که این دو بخش از افزوده‌های بزرگمهر حکیم و یا به اعتقاد برخی از ابن‌مقفع است. آنچه مهم است اینکه این دو بخش هندی نیست و دریچه‌ای به فرهنگ و ادب ایرانیان باستان است. موضوعات اصلی این دو بخش عبارت است از خردورزی، عشق به دانش و کتاب، اعتقادات دینی، پایبندی به صفات نیک اخلاقی، مبارزه با رذایل اخلاقی و پندهای حکیمانه. در این جستار، با ارائه شواهد مختلف نشان داده‌ایم که نیاکان ما از معرفت و آگاهی و ارزش‌های اخلاقی و دینی بهره‌مند بوده‌اند و مضامین حکمی این دو بخش، روزنه‌ای برای اطلاع از دیدگاه‌های ایرانیان باستان در خصوص محورهای اساسی زندگی است. عموم این مضامین به سبب حقیقت‌بینی و درک درست از جهان هستی، همسو و هماهنگ با فرهنگ اسلامی است و با آنکه سرچشمه آنها در فرهنگ ایرانیان است، در انتخاب آنها گزینشی هدفدار برای تطبیق با عقاید اسلامی حاکم بر روزگار ابن‌مقفع صورت گرفته است.
Contemplation on Kelileh and Demneh and the chapter of Borzoieh Tabib, shows that these two parts are added by Bozorgmehr( a philosopher) and according to some Ibne Moghafa. What is important is that these two parts are not Hindi and they are a window on the culture and customs of the ancient Iranians. The main issue includes wisdom, knowledge, the religious beliefs, loyalty to moral issues, fighting against immoralities and philosophical advices. This study aims to show, with the help of different evidences, that our ancient Iranians have been familiar with knowledge, the religious and moral values. The moral issues of these two chapters are a window to the the views of ancient Iranians toward the main axes of life. Furthermore, we try to show that the above ancient Iranians concepts are in line with Islamic culture. Although these concepts are originated from the Iranian culture, there is a goal-based option to compare them with the dominant Islamic principles in Ibne Moghafa’s period.
- نهج البلاغه.
2- الآبی، أبوسعد، منصور بن الحسین. (1424). نثر الدر. تحقیق خالد عبد الغنی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
3- الأبشیهی، شهاب الدین محمد .(1416). المستطرف فی کل فن مستظرف، مراجعه و تعلیق محمد سعید، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
4- ابن الجوزی، ابو الفرج عبد الرحمان .(1412). المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، دراسة و تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، راجعه و صححه نعیم زرزور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
5- ابن حمدون، محمد .(1417). التذکرة الحمدونیة، بیروت: دار صادر .
6- ابن طقطقی، محمد .(1894). الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، تصحیح هرتویغ درنبرغ، شالون: سون، مطبع مرسو.
7- ابن مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد .(1416). الحکمة الخالدة، تحقیق عبد الرحمان بدوی، بیروت: دار الأندلس.
8- ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد .(1403). تحقیق ما للهند من مقولة مقبولة فی العقل أو مرذولة، بیروت: عالم الکتب.
9- ابن مقفع، عبدالله .(1407). الأدب الصغیر و الأدب الکبیر، بیروت: دار بیروت للطباعة والنشر.
10- ------------ .(1410). الادب الصغیر و الادب الکبیر، شرح محمد قصیحة، ریاض: دار الشواف، للطباعة و النشر.
11- ----------- .(1416). کلیلة و الدمنة، تعلیق الشیخ الیاس خلیل زخریا، بیروت: دار الأندلس للطباعة و النشر و التوزیع.
12- ابن منقذ، أسامة. (1354). لباب الآداب. تحقیق أحمد محمد شاکر، القاهرة: مکتبة لویس سرکیس.
13- ابن ندیم، محمد.(1417). الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، بیروت: دار المعرفة.
14- البستانی، بطرس .(1968). ادباء العرب فى الاعصر العباسیة، بیروت: دار المکشوف.
15- بهار، محمد تقی .(1381). سبکشناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، تهران: زوار.
16- البیهقی، ابراهیم بن محمد .(1390). المحاسن و المساوی، بیروت: دار الصادر.
17- البیهقی، ابوبکر أحمد بن الحسین .(1423). شعب الإیمان، تحقیق عبد العلی عبد الحمید حامد، ریاض: مکتبة الرشد للنشر و التوزیع.
18- ترابی، سید محمد .(1382). نگاهی به تاریخ و ادبیات ایران از روزگار پیش از اسلام تا اوایل قرن هفتم، تهران: ققنوس.
19- تفضلی، احمد .(1383). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
20- التوحیدی ابوحیان .(1408). البصائر و الذخائر، تحقیق وداد القاضی، بیروت: دار صادر.
21- الثعالبی، عبدالملک بن محمد .(1368). تاریخ ثعالبی (مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم)، ترجمه محمد فاضلی، تهران: نقره.
22- --------------------- .(1421). الشکوی و العتاب و ما وقع للخلان و الأصحاب، تحقیق إلهام عبد الوهاب المفتی، کویت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.
23- ------------------- .(2003). ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب، تحقیق قصی الحسین، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
24- ------------------- .(بی تا). الاعجاز و الایجاز، بغداد: مکتبة دار البیان.
25- الجاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر .(1384). الرسائل، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، القاهرة: دار النشر، مکتبة الخانجی.
26- ------------------------- .(1423). المحاسن و الأضداد، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
27- جامی عبد الرحمن .(1392). بهارستان، پژوهشی در سرچشمههای حکایات و اقوال حکیمانه، به اهتمام وحید سبزیان پور و فرزانه فتاحیان، تهران: یار دانش.
28- حصری، ابراهیم بن علی .(بی تا). زهر الآداب، زکی مبارک، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دار الجیل.
29- حلبی، علی اصغر .(1386). خواندنیهای ادب فارسی، تهران: زوّار.
30- دورانت، ویل .(1988). قصة الحضارة، ترجمه زکی نجیب محمود، بیروت: دار الجیل.
31- راغب الإصفهانی، حسین بنمحمّد .(1420). محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء، بیروت: شرکة دار الأرقم بن أبیالأرقم.
32- الزمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر .(1412). ربیع الابرار و نصوص الاخبار، تحقیق عبد الامیر مهنا، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
33- سبزیان‌پور، وحید .(1390). ملاحظاتی درباره دانش، آموزش، کتاب در شاهنامه فردوسی و ایران باستان، گزارش میراث، دوره2، سال5، ش49: 17-9.
34- ------------ .(1391). جلوههای خردورزی ایرانیان باستان در شاهنامه فردوسی و منابع عربی، نقد و ادبیات تطبیقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی، سال1، ش3، 51- 23.
35- ------------ فتاحیان فرزانه و عزیزی، نسرین .(1391). معرفی و نقد و بررسی پند های مکتوب بر تاج انوشروان»، همایش ملی ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد دهاقان: 629-614.
36- سعدی، مصلح الدین .(1368). بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
37- شفیعی کدکنی، محمد رضا .(1380). تازیانه های سلوک، تهران: آگاه.
38- شیخو، لویس .(1913). مجانی الأدب فی حدائق العرب، بیروت: مطبعة الآباء الیسوعیین.
39- الطّرطوشی، محمّد بن الولید .(1289). سراج الملوک، مصر: چاپخانه ازهریه.
40- العاکوب، عیسی .(1374). تأثیر پند پارسی بر ادب عربی (پژوهشی در ادبیات تطبیقی)، ترجمه عبدالله شریفی خجسته، تهران: علمی و فرهنگی.
41- العسکری، أبو هلال .(بی‌تا). جمهرة الأمثال، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم و عبد المجید قطامش، بیروت: دار الجیل.
42- عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر .(1366). قابوسنامه، به کوشش غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
43- عبود، مارون .(1960). ادب العرب، بیروت: دار الثقافة.
44- عوفی، سدید الدین محمد .(1387). متن انتقادی جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح امیربانو کریمی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
45- غزالی، ابوحامد .(1389). نصیحة الملوک، تصحیح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
46- ----------- .(1409). التبر المسبوک فی نصیحة الملوک، تصحیح احمد شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
47- غفرانی، محمد .(1965). عبدالله بن مقفع، قاهره: الدار القومیة للطباعة و النشر.
48- الفاخوری، حنا .(بی‌تا). ابن مقفع، مصر: دار المعارف.
49- فردوسی، ابوالقاسم .(1386). شاهنامه، تهران: هرمس.
50- قرطبی، أبو یوسف بن عبدالله .(1402). بهجة المجالس و أنس المجالس و شحذ الذاهن و الهاجس، بیروت: دار الکتب العلمیة.
51- کریستین سن، آرتور .(1313). داستان بزرجمهر حکیم، ترجمه عبد الحسین میکده، ضمیمه مجله مهر، مطبعة مهر: 991- 985.
52- ----------------- .(1385). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نگاه.
53- ماوردی، أبو الحسن بن محمد .(1407). أدب الدنیا و الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
54- مجلسی، محمد باقر .(1403). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفا.
55- محجوب، محمد جعفر، (1385)، خاکستر هستی، تهران: مروارید.
56- محمد بیگی، شاهرخ .(1375). تحقیق و تتبع در روایت منقول از پیامبر (ص)، ولدت فی زمن الملک العادل و هو انوشروان و اثر آن در ادب پارسی، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 23: 110- 99.
57- محمدی ملایری، محمد .(1384). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: توس.
58- مسعودی، علی بن الحسین .(1404). مروج الذهب و معادن الجوهر، قم: دار الهجرة.
59- المقدسی، (1967)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، چاپ دخویه: لیدن.
60- المواردی، ابو الحسن .(1988). نصیحة الملوک، تحقیق فؤاد عبد المنعم احمد، الاسکندریة، مؤسسة شباب الجامعة.
61- مهدوی دامغانی، احمد .(1371). سهم ایرانیان در ادب صوفیانه عرب از نظم و نثر، ایران نامه، سال 11، ش 1: 16- 3.
62- نجم رازی، عبدالله بن محمد .(1381). مرموزات اسدی در مزمورات داودی، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
63- نظام الملک، حسن بن علی .(1380). سیر الملوک، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
64- نصر الله منشی .(1386). کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
65- نفیسی، سعید .(1310). ده پند انوشروان، ارمغان، س 12، ش 9: 626- 623.
66- --------- .(1313). پند نامه انوشیروان، ارمغان، سال 15: 263- 254.
67- یاقوت حموی .(1995). معجم البلدان، بیروت: دار الصادر.
68- الیمنی، ابوعبدالله محمّد (1961) مضاهاة أمثال کتاب کلیلة دمنة بما أشبهها من أشعار العرب، تحقیق محمّد یوسف نجم، بیرو